Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Westerveld over het gebrek aan tolken voor mensen die slechthorend of doof zijn en spraakherkenningshulpmiddelen

Antwoord van Staatssecretaris Pouw-Verweij (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen
24 september 2025). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 2941.

Vraag 1

Deelt u de mening dat Nederland volgens het VN-Verdrag Handicap verplicht is om mensen
in staat te stellen mee te kunnen doen met de samenleving en zoveel mogelijk zelfstandig
te zijn?

Antwoord 1

De mening dat Nederland volgens het VN-Verdrag Handicap verplicht is om mensen in
staat te stellen mee te kunnen doen met de samenleving en zoveel mogelijk zelfstandig
te zijn, deel ik. Samen met mijn collega bewindspersonen zet ik mij in om obstakels
die mensen met een beperking verhinderen om mee te doen in de samenleving weg te nemen.
Dit doe ik door het uitvoeren van de nationale strategie voor de implementatie van
het VN-Verdrag Handicap en de recent gepubliceerde werkagenda VN-Verdrag Handicap
2025–2030.1 Zodat mensen met een beperking op voet van gelijkheid met anderen kunnen participeren
in de samenleving.

Vraag 2

Kent u de reportage van EenVandaag van oktober 2024 over het tekort aan tolken, wat
vaak leidt tot zeer pijnlijke situaties?2 Deelt u de mening dat dit onacceptabel is? Zo ja, heeft u recent nog concrete maatregelen
genomen die leiden tot oplossingen? Wordt er bijvoorbeeld meer actie ondernomen om
nieuwe studenten te trekken naar opleidingen voor de tolk Nederlandse Gebarentaal
en schrijftolken?

Antwoord 2

De reportage van EenVandaag is mij bekend. Het is mij ook bekend dat er een tekort
aan gebaren- en schrijftolken wordt ervaren en dat dit in de praktijk tot vervelende
en soms schrijnende situaties kan leiden. Door Berengroep3 wordt daarom, in opdracht van UWV en de Ministeries van OCW, SZW en VWS, per 1 april
2025 de «achterwacht»-functie op een vernieuwde wijze ingevuld. Doordat er voor calamiteiten
een tolkenpool beschikbaar is, is er in deze situaties, zoals een medische afspraak,
sollicitatiegesprek, onderwijsexamen of uitvaart, meer zekerheid dat er een tolk ingezet
kan worden. De werking van de vernieuwde achterwacht wordt de komende maanden gemonitord
en zal tussentijds geëvalueerd worden.

De onderwijsinstelling die opleidingen tot tolk Nederlandse Gebarentaal en schrijftolk
aanbieden zet zich in voor het werven van nieuwe studenten.

Vraag 3

Deelt u de mening dat de vergoeding van spraakherkenningshulpmiddelen een belangrijke
bijdrage levert aan zelfstandigheid en toegankelijkheid gezien het tekort aan tolken
Nederlandse Gebarentaal en schrijftolken?

Antwoord 3

Het is belangrijk dat er ondersteuning en voorzieningen beschikbaar zijn voor mensen
met een auditieve beperking. Spraakherkenningshulpmiddelen kunnen hier een waardevolle
bijdrage aan leveren. Niet iedere situatie leent zich echter even goed voor het gebruik
van spraakherkenningshulpmiddelen en niet voor ieder persoon is dit een passend hulpmiddel.
Bijvoorbeeld voor mensen bij wie Nederlandse Gebarentaal de moedertaal is en die de
Nederlandse taal onvoldoende machtig zijn. Het gebruik van spraakherkenningshulpmiddelen
is dan ook een maatwerkoplossing.

Vraag 4

Bent u ermee bekend dat spraakherkenningshulpmiddelen van enorme meerwaarde zijn,
en er letterlijk een wereld opengaat voor mensen die doof of slechthorend zijn en
soms zelfs sociaal isolement wordt verminderd omdat zij met deze spraakherkenningshulpmiddelen
zelf in staat zijn om groepsgesprekken, maar ook gesproken audio zoals radio, lezingen,
historische films en podcasts te ondertitelen? Zo ja, deelt u de mening dat spraakherkenningshulpmiddelen
zoals Speaksee, die gesproken taal omzetten in tekst, en mensen in staat stellen om
mee te doen met groepsgesprekken en vergaderingen, een belangrijke bijdrage leveren
aan het nakomen van het VN-Verdrag?

Antwoord 4

Zoals aangegeven in het antwoord op vraag 3 deel ik uw mening dat spraakherkenningshulpmiddelen
van meerwaarde kunnen zijn voor mensen met een auditieve beperking. Tegelijkertijd
is dit niet voor alle mensen en in alle situaties een passende oplossing.

Vraag 5

Deelt u de mening dat mensen die doof of slechthorend zijn, spraakherkenningshulpmiddelen
zoals de microfoonset van Speaksee standaard vergoed zouden moeten krijgen? Uit het
antwoord op Kamervragen van De Kort en Bevers4 blijkt dat de zorgverzekeraar standaard verantwoordelijk is voor vergoeding in het
leefdomein, houden alle zorgverzekeraars zich hier ook aan? Hanteren ze hierbij dezelfde
criteria en waarborgen deze criteria dat doven en slechthorenden die op een doelmatige
manier baat hebben bij het hulpmiddel, dit in de praktijk ook toegekend krijgen?

Antwoord 5

Ik vind dat mensen die doof of slechthorend zijn toegang moeten hebben tot hulpmiddelen
die passend zijn voor hun situatie. Spraakherkenningshulpmiddelen kunnen een passende
oplossing zijn, maar dit is niet voor iedereen zo. Het komen tot een passende oplossing
is maatwerk. Daarom deel ik uw mening niet dat spraakherkenningshulpmiddelen, zoals
de microfoonset van Speaksee, standaard vergoed moeten worden.

In de Kamervragen van De Kort en Bevers ging het specifiek om spraakherkenningshulpmiddelen
die gesproken taal realtime omzet in geschreven tekst, zoals de Speaksee. Zorgverzekeraars
houden zich aan de wettelijke kaders bij de vergoeding van dit soort spraakherkenningshulpmiddelen
voor het leefdomein. Dat betekent dat als het hulpmiddel primair voor de privésituatie
ingezet wordt, deze in aanmerking kan komen voor vergoeding uit het basispakket. Zorgverzekeraars
Nederland (ZN) heeft mij laten weten dat alle zorgverzekeraars bij de beoordeling
van vergoeding voor een hulpmiddel die gesproken taal realtime omzet in geschreven
tekst, naar het volgende kijken:

– De mate van gehoorverlies en spraakverstaan met optimale hoortoestelaanpassing.

– Of voorliggende hulpmiddelen (zoals solo-apparatuur of gangbare spraak-naar-tekst
apps) onvoldoende toereikend zijn.

– De situatie waarin het hulpmiddel gebruikt zal worden (privé, werk of onderwijs).

Als de software die gesproken taal realtime omzet in geschreven tekst primair voor
werk of onderwijs is bedoeld, dan komt het niet in aanmerking voor vergoeding uit
het basispakket. Dit komt omdat het niet een «volledige hooroplossing»5 betreft.

Vraag 6

Bent u ermee bekend dat het onderwijs, waar het tekort aan gebaren- en schrijftolken
het meest schrijnend is, spraakherkenningshulpmiddelen niet worden vergoed door het
UWV of de zorgverzekeraar? Klopt het dat het UWV de noodzaak ziet en wil vergoeden,
maar wacht op toestemming van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
(OCW)? Zo ja, waarom is deze toestemming niet gegeven?

Antwoord 6

Het is van groot belang dat onderwijs voor alle kinderen en jongeren toegankelijk
is, ook als daarvoor een gebaren- of schrijftolk nodig is. In opdracht van het Ministerie
van OCW verstrekt het UWV voorzieningen, zoals een gebaren- of schrijftolk. Op dit
moment worden spraakherkenningshulpmiddelen voor gebruik in het onderwijs niet vergoed
door UWV. Spraakherkenningshulpmiddelen worden in het onderwijsdomein wel vergoed
door zorgverzekeraars, afhankelijk van de individuele situatie en beoordeling, als
deze onderdeel zijn van de volledige hooroplossing. Denk bijvoorbeeld aan solo-apparatuur
en ringleidingshulpmiddelen. Eventuele vergoeding kan dus per leerling of jongere
en onderwijsvorm verschillen.

VWS en OCW gaan samen met UWV, zorgverzekeraars en de vertegenwoordiging van Siméa,
FODOK en Dovenschap in gesprek over welke (aanvullende) behoefte er bij leerlingen
en studenten is voor het gebruik van spraakherkenningshulpmiddelen in het onderwijsdomein
en bekijken wat er eventueel nodig is om dat mogelijk te maken. Dat neemt niet weg
dat het tolkentekort, ook in het onderwijs, zorgen baart. Daarom wordt, zoals aangegeven
in het antwoord op vraag 2, door Berengroep in opdracht van het UWV en de Ministeries
van OCW, SZW en VWS per 1 april 2025 de «achterwacht»-functie op vernieuwde wijze
ingevuld, waardoor er meer zekerheid is dat er een tolk ingezet kan worden bij calamiteiten
in het onderwijs-, werk- of leefdomein.

Vraag 7

Klopt het dat er verschillende procedures zijn voor de beoordeling van de vergoeding
voor Speaksee en dat mensen die werken geen herkeuring nodig hebben, maar dat de zorgverzekeraar
eist dat niet-werkenden zoals gepensioneerden wél herkeurd dienen te worden? Hoe verhoudt
zich dit tot de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB)?

Deelt u de mening dat dit haaks staat op de wens van de Kamer die wil dat onnodige
procedures zoals de herkeuring van mensen die doof zijn worden afgeschaft? Deelt u
ook de mening dat dit een verspilling is van zorggeld? Zo ja, bent u bereid om dit
te gaan regelen?

Antwoord 7

Zoals in het antwoord op vraag 5 aangegeven kan de Speaksee alleen voor vergoeding
vanuit het basispakket in aanmerking komen als deze primair voor de privésituatie
wordt aangevraagd. Zo’n aanvraag wordt beoordeeld door zorgverzekeraars. Als de Speaksee
primair voor werk is bedoeld, dan is het aan het UWV om deze te beoordelen. Zowel
zorgverzekeraars als het UWV houden zich hierbij aan de wettelijke kaders voor vergoeding
van spraakherkenningshulpmiddelen.

De situatie waarvoor de Speaksee wordt aangevraagd kan verschillen. Het kan primair
voor de privésituatie zijn of primair voor werk. Wat in die situaties het meest passende
hulpmiddel is, verschilt per persoon. Daarnaast verloopt de (mogelijke) vergoeding
op basis van verschillende wetten. Vanwege deze redenen hanteren zorgverzekeraars
en het UWV elk hun eigen procedures. En ik vind dat uitlegbaar.

Vraag 8

Is er een onafhankelijke plek waar mensen terecht kunnen met vragen over spraakherkenningshulpmiddelen
en eventuele problemen met herkeuringen of vergoedingen en waar ze op een voor hen
toegankelijke manier hulp kunnen krijgen? Vanuit de «één loket gedachte» is de tolkvoorziening
in 2019 gecentraliseerd en bij het UWV belegd voor het leef-, onderwijs- én werkdomein,
waarom is dit in het geval van een digitale tolkvoorziening zoals Speaksee niet op
dezelfde wijze centraal georganiseerd bij het UWV?

Antwoord 8

Het Juiste Loket biedt als onafhankelijk informatie- en adviespunt ondersteuning voor
mensen die vragen hebben over zorg of ondersteuning vanuit de Jeugdwet, Wet maatschappelijke
ondersteuning, Zorgverzekeringswet en Wet langdurige zorg. Voor het gebruik van hulpmiddelen
of voorzieningen bij werk en onderwijs, en vragen hierover, kunnen mensen terecht
bij UWV. Evenals voor vragen over de tolkvoorzieningen.

De tolkvoorzieningen waren voor de centralisatie in 2019 op een andere wijze ingericht
dan nu het geval is bij de vergoeding van spraakherkenningshulpmiddelen. Waar de tolkvoorziening
leefdomein in het kader van de Wmo 2015 een gemeentelijke verantwoordelijkheid was,
vindt de vergoeding van spraakherkenningshulpmiddelen, indien deze onderdeel zijn
van de volledige hooroplossing of primair voor de privésituatie worden ingezet, op
grond van de Zvw plaats. In de werkagenda VN-verdrag Handicap zijn maatregelen opgenomen
rondom het «altijd de juiste deur»-principe. Hiermee heb ik de ambitie om invulling
te geven aan de «één loket gedachte».

Vraag 9

Kunt u deze vragen beantwoorden voor het plenaire debat over het VN-Verdrag?

Antwoord 9

Als gevolg van de benodigde afstemming tussen verschillende ministeries, zorgverzekeraars
en UWV om tot beantwoording van uw vragen te komen, is dit helaas niet gelukt.