Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Grinwis en Bontenbal over het potentiële valmeerproject bij de Haringvlietmonding

Antwoord van Minister Hermans (Klimaat en Groene Groei), mede namens de Minister van
Economische Zaken, de Minister van Infrastructuur en Waterstaat en de Minister van
Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (ontvangen 10 december 2024). Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 463.

Vraag 1

Hebt u kennisgenomen van de opinie «Valmeren: vergeten sleutel tot duurzame energie»1 en wat is uw opinie daarover?

Antwoord 1

Ja. Energieopslag als vorm van flexibiliteit speelt al geruime tijd een cruciale rol
in ons energiesysteem. Alle vormen van energieopslag – elektriciteits-, moleculen,-
en warmteopslag – zullen nodig zijn voor het toekomstig energiesysteem. In potentie
biedt het Delta21 valmeer dat in het artikel genoemd wordt, een vorm van grootschalige
elektriciteitsopslag.

Vraag 2

Wat is uw reactie op de uitkomsten van het onderzoek van CE Delft2 naar de businesscase en maatschappelijke waarde van het Delta21-project, waaruit
blijkt dat dit valmeer investeringen in opwekcapaciteit bespaart én netverzwaring
kan voorkomen, zowel in de regio Rotterdam als elders in Nederland op het hoogspanningsnet,
en kan leiden tot lagere energiekosten voor huishoudens en bedrijven tot maximaal
1,8 miljard euro per jaar?

Antwoord 2

Meer flexibiliteit zorgt ervoor dat investeringen in opwekcapaciteit worden bespaard
en dat netverzwaringen worden voorkomen. Energieopslag – zoals in potentie het Delta21
valmeer – draagt bij aan meer flexibiliteit, maar is niet de enige manier. Andere
vormen van flexibiliteit zijn: (1) flexibele vraagsturing, (2) (CO2-vrij) regelbaar vermogen, (3) conversie en (4) interconnectie met andere landen.

De uitkomsten van het onderzoek van CE Delft geven aan dat het Delta21 valmeer in
theorie van waarde kan zijn voor Nederland. De businesscase is daarbij omgeven door
grote onzekerheden, omdat de markt- en prijsontwikkelingen onzeker en de investeringskosten
hoog zijn. Hierdoor zijn de geïdentificeerde lagere energiekosten dan ook onzeker.
Daarnaast heeft CE Delft alleen globaal onderzoek gedaan naar de voordelen van dit
project ten opzichte van andere technieken op het gebied van grondstofgebruik, waterveiligheid
en CO2-impact van productie. Het onderzoek van CE Delft toont daarom niet afdoende aan dat
dit project van meerwaarde zou zijn ten opzichte van andere vormen van flexibiliteit.

Vraag 3

Bent u van mening dat een grootschalige energieopslagfaciliteit nabij de Maasvlakte
kan bijdragen aan een efficiënter gebruik van het elektriciteitsnetwerk en aan een
optimaler gebruik van energie uit zon en wind, zowel op land als offshore?

Antwoord 3

Ja. Grootschalige energieopslag nabij de Maasvlakte kan ervoor zorgen dat er efficiënter
gebruik wordt gemaakt van het elektriciteitsnetwerk, mits netcongestieneutrale inpassing
wordt geborgd. Wanneer het Delta21 valmeer (net als andere vormen van opslag) bijvoorbeeld
zou worden ingezet voor handel op elektriciteitsmarken en balansmarkten (aFRR) in
plaats van enkel voor opslag van eigen opgewekte energie, kan de belasting op het
net juist toenemen. Dit leidt mogelijk tot extra netcongestie.

Als langetermijnopslagtechnieken beperkt van de grond komen, zijn andere technieken
(zoals Li-ion-batterijen en meer elektrolyse en waterstofcentrales) nodig om de flexibiliteitsbehoefte
in te vullen. In het onderzoek van CE Delft3 is een gevoeligheidsanalyse gedaan waarbij de potentie voor technieken voor lange
termijnopslag op nihil is gezet om te zien welke andere technieken de flexibiliteitsbehoefte
in dat geval zouden invullen. Hier volgt uit dat een deel van de behoefte aan flexibiliteit
in Nederland dan ingevuld wordt met Li-ion-batterijen, met name 4-uursbatterijen en
8-uursbatterijen. De batterijen vervangen echter niet volledig de rol die langetermijnopslag
(24-uurs) zou kunnen spelen. Er worden in dit scenario volgens CE Delft extra elektrolysers
gerealiseerd (7 GW in plaats van 5 GW) voor het omzetten van lange termijnoverschotten
naar waterstof en er is meer inperking van de opwek van zonne- en windparken (curtailment).

Vraag 4

Bent u het met de initiatiefnemers van Delta21 eens dat het project én hoogwater in
het binnenland kan voorkomen en daarmee mogelijke dijkversterkingen- en verhogingen
én veel kan bijdragen aan natuurherstel, doordat het dichtslibben en verzanding van
het Haringvliet inclusief de monding kan worden voorkomen en een brak gebied wordt
gerealiseerd?

Antwoord 4

Nee. Op dit moment heeft een valmeer, als zeewaartse kustuitbreiding, geen meerwaarde
voor de waterveiligheid. Het Kennisprogramma Zeespiegelstijging heeft onderzoek gedaan
naar zeewaartse kustuitbreiding bij extreme zeespiegelstijging als een van de mogelijke
toekomstbeelden voor de waterveiligheid van Nederland, naast beschermen en meebewegen4. In het onderzoek is naar voren gekomen dat een zeewaartse kustuitbreiding pas bij
extreme zeespiegelstijging een meerwaarde heeft als opvangbekken voor het overtollige
rivierwater. Hiervoor zijn echter vele aanvullende maatregelen nodig zoals het beperken
van de rivierafvoer via de Nieuwe Waterweg en pompcapaciteit die toeneemt bij doorgaande
zeespiegelstijging.

Uit het Kennisprogramma Zeespiegelstijging volgt daarnaast dat een zeewaartse kustuitbreiding
grote negatieve ecologische impact heeft. De aanleg van een valmeer in Natura2000
gebied Voordelta zou daar een voorbeeld van zijn. Daarmee zou immers waardevolle onderwaternatuur,
evenals waardevolle visgronden, in de Voordelta verdwijnen. Deze negatieve impact
moet ook meegewogen worden bij een beoordeling van Delta21. Tevens dient rekening
gehouden te worden met de verplichtingen die voortkomen uit de Vogel- en Habitatrichtlijn.

Vraag 5

Welke voor- en nadelen ziet u voor het verdienvermogen en de strategische autonomie
van Nederland als ingezet wordt op een project als Delta21 met veel Nederlandse kennis
en bedrijvigheid in plaats van op grootschalige batterijen waarvoor schaarse metalen
moeten worden geïmporteerd of extra centrales die door buitenlandse bedrijven moeten
worden gebouwd?

Antwoord 5

Energieopslag en in het bijzonder elektriciteitsopslag zijn, vanwege de verwachtingen
van enorme groei in de vraag naar dit type opslag, potentieel zeer belangrijk voor
het toekomstig verdienvermogen en strategische autonomie van Nederland. In de Actieagenda
Batterijsystemen wordt daarom onder andere ingezet op de ontwikkeling van batterijsystemen,
inclusief data en veiligheid.

Daarnaast zet het kabinet met het Nationaal Groeifonds voorstel «Material Independence
& Circular Batteries» eveneens in op langetermijnenergieopslag door Nederlandse bedrijvigheid
te ontwikkelen voor toepassingen in bijvoorbeeld batterijen met een lange opslagduur.
Door ook de ontwikkeling van alternatieve batterijen – zoals zoutbatterijen of redox
flow batterijen – te stimuleren, verminderen we de noodzaak schaarse metalen te importeren.
Deze subsidieregeling (€ 25 miljoen), waarbij projecten zich richten op minimaal gebruik
van kritieke materialen, wordt vanaf 16 december 2024 opengesteld.

Het is momenteel overigens onzeker in hoeverre het volledige Delta21-project zou kunnen
worden uitgevoerd door Nederlandse bedrijven en instellingen.

Vraag 6

In hoeverre vermindert een grootschalige opslag als Delta21 de kwetsbaarheid van de
energievoorziening bij een aanslag of schade door andere oorzaken, ook ten opzichte
van andere flexibiliteitstoepassingen?

Antwoord 6

In het algemeen is het zo dat de kwetsbaarheid van onze energievoorziening afneemt
naarmate er meer flexibiliteit in het energiesysteem zit. De flexibiliteit wordt bij
voorkeur door meerdere flexibiliteitstoepassingen verzorgd om de kans op systeemfalen
te verminderen.

In potentie zou het Delta21 valmeer ook bijdragen aan de weerbaarheid van ons energiesysteem,
met een relatief grote theoretische opslagcapaciteit van 34 GWh en – daarmee – relatief
veel flexibiliteit. Toch kan niet zonder meer worden geconcludeerd dat elektriciteitsopslag
van dergelijke grootte relatief meer zou bijdragen aan de weerbaarheid van het energiesysteem.
Hiervoor zouden de kwetsbaarheden van valmeren zoals het Delta21-project beter in
kaart moeten worden gebracht en worden afgezet tegen (een combinatie van) kleinere
flexibiliteitstoepassingen. Daarnaast kent het Delta21-plan belangrijke ecologische
nadelen, zie ook het antwoord op vraag 4.

Vraag 7

In hoeverre neemt u in uw afwegingen voor opslagtechnieken maatschappelijke voordelen
mee die niet zuiver energetisch zijn?

Antwoord 7

In de afweging voor opslagtechnieken worden ook de maatschappelijke voor- en nadelen
van de techniek meegenomen die niet zuiver energetisch zijn. Het kabinet weegt hierbij
de publieke belangen en stuurt op de hoogste maatschappelijke waarde zoals is toegelicht
in het Nationaal plan energiesysteem (NPE). In het kader van het Delta21-project zijn
dit onder andere de impact op biodiversiteit en waterveiligheid. De ecologische impact
van een project zou ertoe kunnen leiden dat een bepaalde opslagtechniek als ongewenst
wordt gezien.

Vraag 8

Hoe reflecteert u op het feit dat een valmeer bij de Haringvlietmonding mogelijk diverse
maatschappelijke voordelen biedt ten opzichte van andere opslagtechnieken, maar dat
deze hoogstwaarschijnlijk niet tot stand zal komen als de flexibiliteitstoepassing
enkel op basis van marktmechanismen tot stand zal komen?

Antwoord 8

Bij het bepalen van de business case van het Delta21 valmeer speelt de elektriciteitsprijs
– net als bij andere flexibiliteitstoepassingen – een belangrijke rol. De maatschappelijke
waarde van de flexibiliteit voor het elektriciteitssysteem kan als opbrengst of als
negatieve kosten meegenomen worden bij de beoordeling van de maatschappelijke voordelen
van het valmeer, naast maatschappelijke nadelen zoals voor ecologie.

Vraag 9

Deelt u de mening dat, aangezien TenneT waarschuwt voor een duidelijke verslechtering
van de leveringszekerheid na 2030 door onder andere achterblijvende groei van flexibiliteit,
het voor de hand ligt om geen mogelijkheden uit te sluiten en ook (middel)lange-termijnopslag
zoals het valmeerproject op te nemen in het door TenneT geadviseerde uitvoeringsplan
leveringszekerheid?5

Antwoord 9

Het klopt dat er op voorhand geen mogelijkheden worden uitgesloten. Verder ziet het
door TenneT geadviseerd uitvoeringsplan leveringszekerheid toe op verbeteringen van
de elektriciteitsmarkt. Omdat deze markt in Nederland goed ontwikkeld is, zijn er
naar verwachting beperkte mogelijkheden tot verbetering te identificeren. Eventuele
verbeteringen zouden in ieder geval zoveel mogelijk techniekneutraal dienen te zijn.
Hierdoor kan er niet worden gezegd dat een specifiek project zoals een valmeer zal
worden meegenomen in een uitvoeringsplan leveringszekerheid.

Vraag 10

Welke opdracht ziet u voor zichzelf na de conclusie uit de routekaart Energieopslag
dat investeringen in (middel)lange-termijnopslag moeizaam tot stand komen, zeker met
inachtneming van het feit dat vanwege de toekomstige leveringszekerheid veel meer
flexibiliteit vereist is? Hoe reflecteert u in dat kader op de conclusie van CE Delft
uit het onderzoek dat de financiering van het valmeer een belangrijk aandachtspunt
is en mogelijk overheidsparticipatie vereist is om dit project mogelijk te maken?

Antwoord 10

Het is nodig om meer duidelijkheid te krijgen over hoe (middel)lange termijn opslagtechnieken
kunnen bijdragen aan meer flexibiliteit in het energiesysteem tegen zo laag mogelijke
maatschappelijke kosten. Uit systeemstudies blijkt dat (middel)lange termijn energieopslag
kan leiden tot een besparing van maatschappelijke kosten. Daarom wordt onderzocht
wat de meerwaarde is van een stimuleringsmechanisme voor (middel)lange termijn opslag.
Deze actie wordt meegenomen in de update van de Routekaart Energieopslag waar de Kamer
eind 2024 over zal worden geïnformeerd.

Vraag 11

Bent u bereid een maatschappelijke kosten-batenanalyse uit te laten voeren naar het
valmeerproject van Delta21, waarbij tevens een vergelijking wordt gemaakt met andere
flexibiliteitstoepassingen, en in reactie daarop te bezien welke volgende stappen
te nemen zijn?

Antwoord 11

Zoals is toegezegd tijdens de begrotingsbehandeling van het Ministerie van Klimaat
en Groene Groei (7 november 2024) is het kabinet bereid om in kaart te brengen wat
de voor- en nadelen zijn van een valmeerproject voor het energiesysteem, inclusief
een vergelijking met andere flexibiliteitstoepassingen. Op basis van deze analyse
wordt bezien welke vervolgstappen genomen kunnen worden.