Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Joseph over de toekomst van de Volksbank

Antwoord van Minister Heinen (Financiën) (ontvangen 27 november 2024)

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de reorganisatie van de Volksbank?1
2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u uitleggen waarom serieus wordt gekeken naar twee neo-liberale opties (onderhandse
verkoop, beursgang) en niet naar de Rijnlandse opties (publieke bank, coöperatieve
bank)?

Antwoord 2

Het proces om te komen tot een (richtinggevend) besluit over de toekomst van de Volksbank
loopt al lang. In 2021 zijn de toekomstopties en governancemodellen voor de Volksbank
verkend.3 In die verkenning is uitgebreid gekeken naar verschillende opties, waaronder ook
een staatsbank en de omvorming naar een coöperatie. In 2023 is het proces om te komen
tot een richtinggevend besluit gestart.4 Als onderdeel van dat proces heeft mijn voorganger eerder dit jaar het NLFI-advies
over de toekomstopties voor de Volksbank met uw Kamer gedeeld.5 Op 1 oktober 2024 heb ik mijn appreciatie van dat advies met uw Kamer gedeeld.6 In het NLFI-advies is nogmaals gekeken naar de verschillende opties, waaronder de
staatsbank en het omvormen naar een coöperatieve bank. NLFI concludeert in haar advies
dat de opties onderhandse verkoop of beursintroductie realistische toekomstopties
zijn en dat de opties staatsbank, coöperatieve bank en stichting beheer niet door
haar worden aanbevolen. In mijn appreciatie van het NLFI-advies heb ik aangegeven
deze conclusies te volgen.

Vraag 3

Waarom wordt het argument gehanteerd dat de nationalisatie van de SNS Reaal Bank in
2013 «uit nood» geboren is en «dus» weer terug moet naar de private sector?

Antwoord 3

Voor de beoordeling of de bank in staatshanden zou moeten blijven heeft mijn voorganger
geanalyseerd of er eventueel publieke belangen in de financiële sector zijn die onvoldoende
geborgd zijn, de wijze waarop die belangen geborgd kunnen worden en of de Volksbank
op basis van die analyse een rol kan hebben bij de borging van die belangen.7

Mijn voorganger heeft geconcludeerd dat er voor de borging van de geïdentificeerde
publieke belangen geen noodzaak is voor het houden van een belang in een individuele
financiële instelling en dat vanuit dat perspectief geen reden is om de Volksbank
als permanente staatsdeelneming te behouden. Borging van de belangen kan – kortgezegd
– op effectieve wijze plaatsvinden via minder verregaande (overheids-)instrumenten.
Ik volg deze lijn.

Vraag 4

Deelt u de mening dat dit geen goede redenering is: immers er zijn wel meer bedrijven
en organisaties «uit nood» publiek gemaakt, zonder dat daar de conclusie uit getrokken
wordt dat privatisering noodzakelijk is?

Antwoord 4

Voor iedere staatsdeelneming geldt dat het aandeelhouderschap van de Nederlandse staat
in beginsel eens in de zeven jaar wordt geëvalueerd. Een onderdeel van deze evaluatie
is of het aandeelhouderschap door de staat moet worden behouden. De achtergrond hoe
een onderneming in staatshanden is gekomen is daarbij relevant, maar in principe niet
doorslaggevend.

Vraag 5

Hoe ziet u in dit geval bijvoorbeeld de NS, DNB, TenneT en het UWV, die ook «uit nood»
publiek zijn gemaakt?

Antwoord 5

Zoals in het vorige antwoord toegelicht, wordt per deelneming periodiek beoordeeld
of het staatsaandeelhouderschap nog toegevoegde waarde heeft. Waarbij zij opgemerkt
dat niet alle in de vraag genoemde organisaties een staatsdeelneming zijn, zo is bijvoorbeeld
UWV een zbo.

Vraag 6

Waarom stelt u dat alle publieke belangen gewaarborgd zouden zijn bij privatisering
van deze bank?

Antwoord 6

Uit de eerder uitgevoerde analyse naar de met de Volksbank gemoeide publieke belangen
blijkt dat het behoud van een belang in de Volksbank niet nodig is voor de borging
van de geïdentificeerde publieke belangen.8 De meest effectieve manier voor borging van deze publieke belangen, zoals de chartale
infrastructuur en veilig sparen, is via sectorbrede instrumenten, bijvoorbeeld zelfregulering,
afspraken met de sector en concrete wet- en regelgeving. De borging van deze publieke
belangen in de financiële sector kan zodoende op efficiënte wijze plaatsvinden met
minder verregaande (overheids-)instrumenten dan een staatsdeelneming.

Vraag 7

Deelt u de mening dat het publieke belang van bestaanszekerheid en leefbaarheid in
de vorm van genoeg fysieke bankkantoren in de regio, bijvoorbeeld door de RegioBank
onvoldoende is geregeld?

Antwoord 7

Ik vind het belangrijk dat eenieder die dat wil voldoende toegang heeft tot fysieke
financiële dienstverlening. Er is sinds enkele jaren sprake van een toenemende mate
van digitalisering in de samenleving en in het betalingsverkeer. Tegelijkertijd zijn
er groepen in de samenleving die afhankelijk zijn van fysieke financiële dienstverlening,
of hier de voorkeur aan geven. Ik hecht er waarde aan dat de financiële dienstverlening
voor deze groepen voldoende toegankelijk is en zet mij hiervoor in. De toegankelijkheid
van het betalingsverkeer kan worden gewaarborgd door verschillende maatregelen. Dit
kan bijvoorbeeld door fysieke dienstverlening via bankkantoren en servicepunten, maar
bijvoorbeeld ook door bankmedewerkers die bij mensen thuiskomen en door goede telefonische
dienstverlening. In het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) is er veel
aandacht voor de toegankelijkheid van het betalingsverkeer en wordt besproken hoe
fysieke dienstverlening het beste vorm gegeven kan worden. Eind november 2022 heeft
het MOB de banken opgeroepen om meer prioriteit te geven aan de toegankelijkheid van
het betalingsverkeer, mede naar aanleiding van het DNB-onderzoek dat aantoonde dat
ruim 1 op de 6 volwassen Nederlanders (2,6 miljoen mensen) hun bank- en betaaldiensten
niet geheel zelfstandig uit kan voeren.9 De banken, waaronder de Volksbank, zijn als reactie op dit rapport gestart met het
programma Toegankelijk bankieren.10 Zij ontplooien gezamenlijke initiatieven onder dit programma om de dienstverlening
van banken toegankelijker en inclusiever te maken en doen dit in samenwerking met
andere instellingen en organisaties. Ook nemen banken, waaronder de Volksbank, individuele
maatregelen om de toegankelijkheid van hun dienstverlening te verbeteren. Ik blijf
de ontwikkelingen rondom de toegankelijkheid van het betalingsverkeer nauwgezet volgen.

Vraag 8

Klopt het dat de Volksbank relatief gezien de meeste fysieke bankkantoren in stand
houdt?

Antwoord 8

Een recente analyse van Betaalvereniging Nederland laat zien dat de Volksbank inderdaad
de meeste bankkantoren heeft: de Volksbank had 647 bankkantoren, waarvan het merendeel
franchisenemers, de Rabobank 122, ING 57 en ABN Amro 27.11

Vraag 9

Kunt u uitsluiten dat na privatisering dit aantal fysieke bankkantoren naar verwachting
omlaag zal gaan?

Antwoord 9

In algemene zin geldt, ook nu de bank nog in staatshanden is, dat het bestuur van
de onderneming verantwoordelijk is voor de bedrijfsvoering, hieronder valt ook het
aantal bankkantoren. Dit is niet aan de aandeelhouder en kan ik daarom ook in de huidige
situatie niet uitsluiten. Voor de Volksbank geldt daarnaast dat het aandeelhouderschap
is belegd bij NLFI en ik op verdere afstand sta en dat vanwege geldende ACM-maatregelen
zowel NLFI als de staat zich niet mag bemoeien met de commerciële strategie van de
bank.

Bij een privatisering zijn er daarnaast ook beperkte mogelijkheden om eisen te stellen
aan de koper(s), zoals aan het aantal fysieke bankkantoren.

Vraag 10

Deelt u de mening dat er in de ons omringende landen, zoals Duitsland, België, Frankrijk
en Polen veel meer publieke banken zijn en dat dat daar helemaal niet als een probleem
wordt gezien?

Antwoord 10

In verschillende Europese landen zijn er banken die in eigendom zijn van de staat
of van regionale of lokale overheden, bijvoorbeeld de Sparkassen in Duitsland. Sparkassenzijn (spaar)banken die veelal een regionale focus hebben en in eigendom zijn van een
regionale of lokale overheid. In België is de bank Belfius sinds de financiële crisis
in handen van de Belgische federale overheid. In Polen is in ieder geval PKO Bank
Polski S.A. voor 30% in handen van de Poolse overheid (op 30 september 2024). In veel
Europese lidstaten is het gebruikelijk dat er één of enkele publieke banken met een
specifieke maatschappelijke functie in eigendom van de staat zijn, zoals in Nederland
het geval is voor de sectorbanken BNG Bank en NWB Bank en ontwikkelingsbank FMO.

Vraag 11

Deelt u het publieke belang van een gediversifieerd bankenlandschap in Nederland,
zoals in de ons omringende landen?

Antwoord 11

Een gediversifieerd bankenlandschap kan van waarde zijn voor Nederlandse huishoudens
en bedrijven. Een bankensector die wordt gekenmerkt door banken met verschillende
bedrijfsmodellen, producten en balansstructuren is bijvoorbeeld minder kwetsbaar voor
schokken dan een bankensector met een hoge mate van homogeniteit, en komt zo de stabiliteit
van bancaire dienstverlening ten goede. Om diversiteit in de Nederlandse bankensector
verder te bevorderen is een goed vestigingsklimaat van groot belang, met voldoende
ruimte voor nieuwe (innovatieve) uitdagers, waaronder ook non-bancaire aanbieders
van financiële diensten.

Vraag 12

Deelt u de mening dat het rendement van 11,5 procent van de Volksbank meer dan voldoende
is en er helemaal geen noodzaak is voor een reorganisatie en/of privatisering?

Antwoord 12

Het is aan het bestuur van de bank om de commerciële en operationele strategie te
bepalen en in lijn daarmee is het ook aan het bestuur om te beoordelen of een reorganisatie
noodzakelijk is.

Het rendement op eigen vermogen was in 2023 11,4 procent. Echter, in 2021 was het
rendement op eigen vermogen 4,7 procent en in 2022 5,2 procent. Uit de met uw Kamer
gedeelde jaarlijkse voortgangsrapportage van NLFI over de Volksbank12 volgt dat het hogere rendement in 2023 grotendeels het gevolg was van gestegen netto
rente-inkomsten en dat het verdien- en funding model van de Volksbank erg afhankelijk
is van de rentestanden (en daarmee kwetsbaar is). Daarnaast volgt uit de voortgangsrapportage
dat de Volksbank structureel te maken heeft met hoge kosten. In haar recente persberichten
laat de Volksbank dan ook weten dat de bank deze kosten wil en moet verlagen om de
bank operationeel en commercieel te versterken. Daarom acht de Volksbank een reorganisatie
nodig.

Voor de volledigheid, het rendement van de Volksbank heeft geen rol gespeeld bij de
eerdergenoemde analyse van NLFI over de toekomstopties.13 Uiteraard draagt een succesvolle reorganisatie wel bij aan de toekomstbestendigheid
en winstgevendheid van de bank en daarmee heeft een mogelijke privatisering waarschijnlijk
een hogere kans van slagen.

Vraag 13

Klopt het dat privatisering in de praktijk meestal onomkeerbaar is en u daarna geen
enkele controle meer heeft wie, na doorverkoop, de toekomstige eigenaar zal zijn?

Antwoord 13

Ja, als een onderneming volledig geprivatiseerd is, heb ik daar als (op dat moment
voormalig) aandeelhouder geen invloed op.

Vraag 14

Kunt u uitsluiten dat het toekomstige eigendom van de Volksbank in handen zal komen
van private equity? Zo ja, op welke manier kunt dat uitsluiten?

Antwoord 14

Met oog op staatssteunregels kunnen partijen niet bij voorbaat uitgesloten worden.
Er dient een transparant en marktconform proces doorlopen te worden. Daarbij hebben
de relevante toezichthouders, zoals DNB, een rol bijvoorbeeld in het kader van de
toetsing van een nieuwe eigenaar.

Vraag 15

Deelt u de mening dat met alleen wet- en regelgeving het publieke belang niet altijd
afdoende is geborgd? Klopt het dat dit ook een belangrijk uitgangspunt is van het
huidige deelnemingenbeleid?

Antwoord 15

In algemene zin deel ik de mening dat het voor kan komen dat een publiek belang niet
afdoende geborgd kan worden met alleen wet- en regelgeving. Dit volgt ook uit het
huidige deelnemingenbeleid. Al moet daarbij opgemerkt worden dat voor ingrijpen in
de markt door middel van het aangaan van een deelneming in een bedrijf aantoonbaar
dringende redenen nodig zijn.

Voor wat betreft de financiële sector ben ik van mening dat publieke belangen in de
financiële sector het beste geborgd kunnen worden met sectorbrede oplossingen.

Daarbij kan het gaan om wet- en regelgeving, maar ook om zelfregulering of afspraken
met de sector. Over het algemeen geldt dat het aangaan of aanhouden van een deelneming
door de staat een ingrijpende vorm van overheidsingrijpen is waarvoor aantoonbaar
dringende redenen nodig zijn. Mijn voorganger heeft geconcludeerd dat er voor de borging
van de geïdentificeerde publieke belangen in de financiële sector geen noodzaak is
voor het houden van een belang in een individuele financiële instelling.14 Deze lijn volg ik.

Vraag 16

Kunt u daarbij, naast een publieke bank een aantal andere varianten in overweging
nemen, zoals een maatschappelijke vennootschap, waarin de maatschappelijke taak is
geborgd in de statuten, of werknemers-coöperatie, of een coöperatieve bank, met de
gemeenten en provincies als leden?

Antwoord 16

De varianten die u beschrijft zijn, op hoofdlijnen, reeds in kaart gebracht en beoordeeld
in de uitgevoerde verkenning en in het advies van NLFI en mijn appreciatie daarvan.
Hiervoor verwijs ik u ook naar het antwoord op vraag 2. Ik zie geen aanleiding om
deze opties nogmaals te onderzoeken.

Vraag 17

Klopt het dat de Volksbank 750 van de 4500 banen wil schrappen?

Antwoord 17

Uit het persbericht van de Volksbank blijkt dat het de verwachting van de Volksbank
is dat tussen 700 en 750 banen zullen verdwijnen per 1 juli 2025.15

Vraag 18

Klopt het dus dat de reorganisatie met het oog op privatisering 750 banen kost?

Antwoord 18

Nee, uit de persberichten van de Volksbank volgt dat het bestuur van de bank het transformatietraject
is gestart om verschillende redenen, waaronder het reduceren van kosten en het vereenvoudigen
van de organisatiestructuur.

Vraag 19

Klopt het dat, indien privatisering achterwege blijft, deze 750 banen kunnen worden
gered?

Antwoord 19

Nee, dat klopt niet. Uit de persberichten van de Volksbank volgt dat het bestuur van
de bank het transformatietraject is gestart om de bank effectiever te laten opereren
en commercieel en operationeel te versterken. Dit doet de Volksbank door onder meer
het reduceren van kosten en het vereenvoudigen van de organisatiestructuur.

Vraag 20

Klopt het dat er, in het kader van de reorganisatie, nog meer bankkantoren zullen
worden gesloten? Zo ja, hoeveel zullen dat er zijn?

Antwoord 20

In het recente persbericht van de Volksbank heeft de Volksbank aangegeven dat er een
optimalisatie van de bestaande SNS-winkels en RegioBank-vestigingen plaats zal vinden
en dat dit zal leiden tot een daling van het aantal vestigingen. De daling van het
aantal vestigingen is nog niet bekend. De Volksbank heeft aangegeven dat het uitgangspunt
bij de optimalisatie het behoud van landelijke dekking is.

Vraag 21

Waarom zouden succesvolle merknamen zoals ASN, RegioBank, BLG Wonen en SNS geschrapt
moeten worden?

Antwoord 21

Het bestuur van de Volksbank gaat over de commerciële strategie van de bank en het
is aan het bestuur van de bank om hier een besluit over te nemen. Uit het persbericht
volgt dat deze stap noodzakelijk is voor een gezonde toekomst van de bank.

Vraag 22

Kunt u deze vragen, een voor een, beantwoorden voor het commissiedebat staatsdeelnemingen
van 28 november 2024?

Antwoord 22

Ja.