Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Westerveld over ADL-hulp

Antwoord van Staatssecretaris Maeijer (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen
18 november 2024). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 344.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Om 22.00 uur naar bed, omdat het van de hulpverlener
moet: ooit zo geroemde zorginstelling onder vuur»?1 Herkent u de aard van de klachten in dit artikel?

Antwoord 1

Ik heb het artikel gelezen. Ik vind het belangrijk dat mensen die bij Fokus wonen
(de instelling die in dit artikel wordt beschreven) passende zorg en ondersteuning
krijgen en ik vind het pijnlijk te horen dat sommige cliënten dat op dit moment anders
ervaren. Ik heb zelf in gesprekken met individuele cliënten ook een aantal klachten
gehoord en ik ben daarvan geschrokken.

Ik vind het belangrijk om alle perspectieven bij dit vraagstuk mee te nemen. Daarom
ga ik binnenkort op werkbezoek bij een locatie van Fokus. Daar wil ik graag in gesprek
met het bestuur en de cliëntenraad van Fokus. Ook heb ik de IGJ gevraagd naar hun
bevindingen. Zij houden toezicht op de kwaliteit van zorg bij Fokus. Binnenkort vindt
hierover ook nog een gesprek plaats met de IGJ.

Vraag 2

Hoeveel aanbieders maken gebruik van de landelijke subsidieregeling ADL-assistentie?2 Hoe wordt naast de financiële verantwoording door het Zorginstituut verantwoording
afgelegd over de geleverde kwaliteit en de beschikbaarheid van assistentie?

Antwoord 2

Er zijn in Nederland drie zorgaanbieders die zorg leveren die wordt bekostigd uit
de subsidieregeling ADL-assistentie. Fokus is daarvan met ongeveer 95% van de omzet
verreweg de grootste. Het gaat dan om circa 1.500 cliënten op circa 100 locaties in
Nederland.

De IGJ houdt toezicht op de kwaliteit van zorg bij Fokus. Fokus wordt regelmatig bevraagd
door de IGJ over specifieke cliëntsituaties, projectgebonden omstandigheden of de
sturing op kwaliteit van de organisatie in het algemeen.

Desgevraagd moet Fokus verbeterplannen aanleveren en de voortgang van die plannen
gedurende langere tijd aan de IGJ rapporteren. Fokus doet melding van en onderzoek
naar calamiteiten en incidenten conform de richtlijnen van de IGJ.

Verder heeft Fokus een eigen Kwaliteitsmanagementsysteem. Hierin is opgenomen dat
jaarlijks een Kwaliteits-jaarverslag wordt opgesteld, dat eveneens wordt gedeeld met
de IGJ.

Eén van de kwaliteitsindicatoren is de wachttijd, die aangeeft wat de beschikbaarheid
is van de ADL-assistentie. Volgens cijfers van Fokus zijn in 2023 1.890.586 oproepen
van cliënten geregistreerd. Voor 86% (1.626.464 oproepen) geldt dat de assistentie
binnen 15 minuten na de oproep is gestart en 9,6% binnen 30 minuten, uiteindelijk
was in 4,4% de responstijd langer dan 30 minuten. Voor 2024 geldt tot en met augustus
een respons van 85% binnen 15 minuten.

Vraag 3

Welke concrete verbeteringen ziet u precies als het gaat over de klachten zoals door
uw voorganger is beschreven, waaronder gebrek aan voldoende personeel, veel verschillende
assistenten over de vloer, deskundigheid, bejegening en gebrek aan alternatieven?3 Heeft u hier met Fokus of andere organisaties specifieke en meetbare afspraken over
gemaakt? Waar zijn die vastgelegd en welke zijn dat?

Antwoord 3

Ik vind het belangrijk dat Fokus net als alle andere zorginstellingen in Nederland
goede zorg en ondersteuning levert. Het is vooral ook aan de zorgaanbieder om in overleg
tussen management, zorgprofessionals en cliënten om tot goede afspraken te komen.
Ik maak hier geen specifieke afspraken over met zorginstellingen.

Zoals ik bij vraag 2 heb aangegeven, houdt de IGJ toezicht op de kwaliteit van zorg
bij Fokus. De IGJ kan van Fokus eisen om de verbeteringen door te voeren en erop zien
dat dit ook gehandhaafd wordt. Tijdens de werkoverleggen met de IGJ zal ik de IGJ
hier ook op wijzen.

Vraag 4

Hoeveel klachten en meldingen zijn het afgelopen jaar binnengekomen bij het Landelijk
Meldpunt Zorg over ADL-voorzieningen? Welke opvolging is hieraan gegeven?

Antwoord 4

Fokus is een grote zorgorganisatie van circa 100 locaties en bijna 1.500 bewoners.
In 2023 zijn er 10 signalen/meldingen bij het Landelijk Meldpunt Zorg over de zorg/ADL-assistentie
van Fokus gedaan. In 2024 zijn dat er tot nu toe 23.

Aan de hand van de informatie van de melder/melding geeft het Landelijk Meldpunt Zorg
passend advies aan de burger. Veelal ziet dit advies op de klachtenroute van de zorgaanbieder.
Ernstige signalen worden direct onder de aandacht van een inspecteur gebracht. De
inspecteur beoordeelt op welke wijze hier vanuit het toezicht vervolg aan wordt gegeven.
De opvolging verschilt per situatie. Een voorbeeld hiervan is dat de inspectie contact
opneemt met de zorgaanbieder en monitort of de zorgaanbieder de melding voldoende
onderzoekt en navolgbare verbetermaatregelen treft.

De IGJ heeft op dit moment enkele meldingen bij Fokus openstaan. In dat geval is er
sprake van een lopend onderzoek bij Fokus, waarbij de inspectie uiteindelijk oordeelt
of de situatie voldoende is onderzocht waarbij de zorgaanbieder laat zien van de gebeurtenis
te hebben geleerd of dat de zorgaanbieder voor de inspectie een adequate en navolgbare
reactie heeft gegeven.

Alle signalen -ook die niet direct worden doorgezet aan een inspecteur- worden door
de inspectie meegenomen in het zogenoemde risicogestuurde toezicht. Op deze manier
schat de inspectie de grootste risico’s voor de zorg aan cliënten in op basis van
meerdere bronnen, waaronder de signalen vanuit het Landelijk Meldpunt Zorg.

De IGJ heeft ook periodiek contact met het bestuur en de cliëntenraad van Fokus (ongeveer
jaarlijks). Hierin wordt o.a. ingegaan op de wijze waarop de organisatie omgaat met
meldingen en klachten, intern toezicht en medezeggenschap. Veelal komen dan aspecten
ter sprake als: cultuur van leren en verbeteren, de kwaliteit en kwantiteit van het
personeel, verzuim en uitval, arbeidsmarktproblematiek en interne behandeling van
klachten. Ook op deze wijze controleert de inspectie hoe Fokus omgaat met dergelijke
meldingen en bepaalt in welke vorm eventueel vervolgtoezicht gewenst is.

Vraag 5

Herkent u ook de signalen uit het AD-artikel van vrouwen die slachtoffer zijn geweest
van seksueel misbruik en tegen hun wens in een mannelijke hulpverlener kregen? Deelt
u de mening dat dit een onwenselijke situatie is, zeker bij vrouwen die eerder slachtoffer
zijn geweest?

Antwoord 5

Ik deel de mening dat het voor vrouwen die eerder slachtoffer zijn geweest van seksueel
misbruik ongewenst kan zijn als zij worden geholpen door een mannelijke hulpverlener.
Met individuele voorkeuren kan rekening worden gehouden, maar dit kent wel zijn grenzen
en is ook geen resultaatsverplichting maar een inspanningsverplichting. Bij het aanstellen
van personeel (en het plaatsen van personeel op een groep) kan Fokus niet discrimineren
tussen mannen en vrouwen. Fokus kan daarmee niet garanderen dat er op een locatie
geen mannen worden ingezet.

Als op de groep alleen een mannelijke zorgverlener aanwezig is, dan kan dit betekenen
dat cliënten op dat moment niet geholpen kunnen worden doordat de cliënten dat niet
willen. Op andere momenten kan het betekenen dat cliënten langer moeten wachten indien
zij een assistent oproepen. In noodgevallen kan het onderscheid tussen mannelijke
en vrouwelijke assistenten niet worden gehanteerd; dan moet per direct worden ingegrepen.
Ik vind het heel belangrijk dat er goede afspraken worden gemaakt tussen Fokus en
de bewoners over de mogelijkheden om rekening te houden met de wensen van deze vrouwen
en dat beide partijen zich vervolgens aan die afspraken houden.

Vraag 6

Deelt u de mening dat het zeer onwenselijk is dat cliënten zich onveilig voelen in
hun eigen omgeving? Zo ja, welke concrete maatregelen gaat u nemen om het gevoel van
veiligheid onder cliënten te bevorderen?

Antwoord 6

Ik vind het ontzettend zorgelijk als cliënten zich onveilig voelen in hun eigen woning.
Voor iedereen is veiligheid in de eigen woonomgeving essentieel, maar wanneer wonen
en zorg nauw met elkaar verweven zijn en cliënten in alles afhankelijk zijn, wordt
een veilige leefomgeving nog crucialer. Het bevorderen van het gevoel van veiligheid
is vooral iets dat tussen cliënten en zorgverlener dient plaats te vinden.

Fokus geeft aan dat het nieuwe beleid «Veilige Zorgrelatie» volgens de daartoe opgestelde
richtlijn van de IGJ bijna afgerond is (deze wordt integraal voorbereid met onder
andere de cliëntenraad) en in 2025 kan worden geïmplementeerd. Ook zal vanaf 1 januari
naast de onafhankelijk klachtenfunctionaris, de clientondersteuner en de gedragskundige
(gericht op samenwerkingsvraagstukken) de externe functie van clientvertrouwenspersoon
worden ingericht.

Vraag 7

Bent u bereid om in beeld te brengen hoeveel verschillende hulpverleners er gemiddeld
bij een cliënt over de vloer komen? Kunt u dit delen met de Kamer?

Antwoord 7

Fokus geeft aan dat het aantal verschillende medewerkers per cliënt per maand in 2023
36,9 was. In 2022 was dat nog 40,1.

Dat zijn hoge aantallen en is te verklaren door een aantal factoren. Het concept van
ADL-assistentie is er zo op ingericht dat de cliënt op ieder moment assistentie kan
oproepen via het alarm-intercomsysteem. Daarom dienen er 24/7 meerdere assistenten
op een locatie aanwezig te zijn om op een oproep te kunnen reageren. Zeker op piekmomenten
(in de ochtend en avond) kan dit betekenen dat het niet mogelijk is om altijd dezelfde
medewerker naar de cliënt te sturen. Ook zien we dat veel medewerkers parttime werken,
wat maakt dat het in deze situatie, waarin er sprake is van vraaggestuurde zorg, lastig
is om een optimale afstemming te vinden tussen de vraag en het aanbod van medewerkers.
Hierbij dient er namelijk ook rekening gehouden te worden met de duurzame inzetbaarheid
van de medewerkers, Dit samen maakt dat het gemiddeld aantal medewerkers dat bij een
cliënt over de vloer komt, al snel oploopt.

Vraag 8

Herkent u dat het als zeer onprettig ervaren wordt door cliënten als er veel verschillende
en wisselende hulpverleners bij hen over de vloer komen? Deelt u de mening dat het
voor hen wenselijk is als de hulp geleverd kan worden door een vast team?

Antwoord 8

Natuurlijk is een vast team wenselijk, maar ook een vast team heeft al snel een behoorlijke
omvang. Zie ook mijn antwoord op vraag 7.

Vraag 9

Kunt u uitleggen hoe het kan dat er 120 openstaande vacatures zijn, maar op de website
van Fokus vrijwel geen vacature een full-time aanstelling is?

Antwoord 9

Fokus geeft aan dat het genoemde aantal van 120 vacatures een momentopname is geweest
van kort voor de zomer 2024, toen ze naast reguliere vacatures ook voor veel locaties
vakantiekrachten aan het werven waren. Het gemiddeld aantal vacatures op de website
ligt volgens Fokus tussen de 75–85, voor in totaal 98 locaties.

Het aanbieden van relatief weinig fulltime aanstellingen is een vraagstuk waar alle
vraaggestuurde zorg mee worstelt. Vraaggestuurde zorg betekent, dat het aanbod en
de beschikbaarheid van medewerkers zo goed mogelijk wordt afgestemd op de vraag. De
assistentievraag kent piekmomenten met name in de ochtend en in de avond. Ook voor
medewerkers met een fulltime contract geldt, dat een gezond rooster voorwaarde is
voor duurzame inzetbaarheid. Optimale afstemming op de vraag zou dus betekenen dagelijks
gebroken diensten van een paar uur in de ochtend en een paar uur in de avond. Bekend
is, dat dit een zeer ongezond rooster is en dat deze medewerkers snel in de knel kunnen
komen met de Arbeidstijdenwet.

Vraag 10

Wat zijn de te verwachten tekorten in de toekomst? Bent u bereid een arbeidsmarktprognose
op te laten stellen voor ADL-assistentie?

Antwoord 10

Ik heb geen specifieke arbeidsmarktprognose of maatregelen om personeelstekorten tegen
te gaan binnen de ADL hulpverlening. De ontwikkelingen binnen de ADL-assistentie zullen
in grote mate overeenkomen met de ontwikkelingen in andere (zorg)sectoren.

Vraag 11

Welke concrete maatregelen neemt u om het personeelstekort binnen de ADL hulpverlening
tegen te gaan?

Antwoord 11

Ik stel via de subsidieregeling ADL-assistentie middelen ter beschikking waarmee de
zorgaanbieders personeel kunnen aanstellen. Naar aanleiding van het kostprijs onderzoek
dat recentelijk is verricht, zullen de uurtarieven in 2024 (met terugwerkende kracht)
en 2025 worden verhoogd.

Vraag 12

Kunt u aangeven in welk stadium de herijking van de tarieven voor ADL-assistentie
zich bevindt? Kunt u ook toelichten wanneer deze herijking precies verwacht kan worden?

Antwoord 12

Het kostprijsonderzoek dat de basis vormt voor herijking van de tarieven is inmiddels
afgerond. Ik werk op dit moment aan de aanpassing van de subsidieregeling voor 2025
en 2024 (met terugwerkende kracht). Deze zal voor het einde van dit jaar worden gepubliceerd.

Vraag 13

Welke concrete maatregelen neemt u momenteel om te zorgen dat ADL-hulp aan een cliënt
zoveel mogelijk geleverd wordt door een vast team? Welke aanvullende concrete maatregelen
zouden hiervoor genomen kunnen worden en bent u ook bereid deze maatregelen in te
zetten? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 13

Zie mijn antwoord op vraag 3, 8 en 9. Ik vind het belangrijk dat zorgaanbieders hier
zelf invulling aan geven.

Vraag 14

Welke opleidingseisen worden gesteld aan ADL-assistenten? Aan welke criteria moet
het interne opleidingstraject voldoen en wie ziet hierop toe? Welke criteria zijn
er voor personen in leidinggevende functies?

Antwoord 14

ADL-assistentie wordt geleverd op regie en aanwijzing van de client; de cliënt geeft
zelf aan hoe hij/zij geholpen wil worden. ADL-assistentie is daarmee anders dan de
reguliere zorg. Fokus werft in principe ook geen medewerkers met een zorgachtergrond;
een dienstverlenende instelling en communicatieve vaardigheden worden binnen dit concept
belangrijker gevonden bij de werving van personeel. Het opleidingstraject van Fokus
is dan ook vooral gericht op het leren werken op aanwijzing, wat eenvoudiger klinkt
dan het is. Uiteraard zijn er ook praktische vaardigheden die geleerd moeten worden
en dat vindt plaats door BIG geregistreerde fysiotherapeuten (transfers) en verpleegkundigen
(verpleegkundige handelingen). Fokus handelt conform de wet BIG waar van toepassing.
De IGJ houdt hier toezicht op. De ADL opleiding van Fokus is van zodanige kwaliteit
dat medewerkers met dit certificaat in samenwerking met het ROC deelcertificaten voor
het diploma Helpende 2 kunnen behalen.

Vraag 15

Deelt u de mening dat het onveilig kan voelen om een klacht in te dienen bij een instelling
of organisatie waar je als cliënt volledig van afhankelijk bent? Begrijpt u dat cliënten
hierdoor een barrière voelen om klachten te melden?

Antwoord 15

Ik kan me voorstellen dat het voor cliënten ongemakkelijk kan zijn en zij zich zelfs
onveilig voelen om een klacht in te dienen bij een instelling waarvan zij volledig
afhankelijk zijn voor hun basisbehoeften. Bij Fokus is die afhankelijkheid nog groter,
omdat wonen en zorg aan elkaar gekoppeld zijn, dus ik begrijp dat dat als een barrière
kan voelen. Tegelijkertijd is van belang dat cliënten met de zorgaanbieder in gesprek
gaan over hun ontevredenheid, hun wensen en behoeften, opdat de zorg verbeterd kan
worden. Om in gesprek te gaan met de zorgaanbieder, kan de cliënt de hulp inschakelen
van een klachtenfunctionaris. Die heeft als taak de cliënt gratis van advies te dienen
met betrekking tot het indienen van een klacht, het formuleren daarvan en het onderzoeken
van de mogelijkheden om tot een oplossing van de klacht te komen. De klachtenfunctionaris
functioneert onafhankelijk ten opzichte van de zorgaanbieder. De cliënt kan – als
hij zelf de klacht niet wil indienen – deze ook laten indienen door een ouder of wettelijk
vertegenwoordiger.

Daarnaast is er een rol voor de cliëntenraad weggelegd. De medezeggenschapsrechten
van de cliëntenraad zijn ervoor bedoeld dat cliënten invloed kunnen uitoefenen op
de zorg en dat bestuurders de zorg goed kunnen afstemmen op de wensen en behoeften
van de cliënten. De cliëntenraad kan er bijvoorbeeld voor kiezen om advies uit te
brengen en in gesprek te gaan over het beleid over de tijdstippen waarop cliënten
uit en naar bed geholpen worden en waarop cliënten geholpen worden met wassen, aankleden
en naar buiten gaan. Over het algemene beleid ter zake van kwaliteit, veiligheid en
hygiëne heeft de cliëntenraad instemmingsrecht. De regels over de cliëntenraden zijn
opgenomen in de Wet medezeggenschap cliëntenraden 2018.

Vraag 16

Deelt u de mening dat dit probleem breder speelt binnen de Wet kwaliteit, klachten
en geschillen zorg (Wkkgz) en bent u bereid om met cliëntenorganisaties en vertrouwenspersonen
in beeld te brengen welke verbeteringen in deze wet mogelijk zijn?

Antwoord 16

Op basis van het krantenartikel en de overige informatie die ik heb, kan ik niet concluderen
dat de Wkkgz een probleem met zich meebrengt. In de evaluatie van de Wkkgz uit 2021
kwam dit niet als knelpunt naar voren. Ik zal cliëntenorganisaties en vertrouwenspersonen
vragen in hoeverre zij dit probleem herkennen. Tegelijkertijd is het volgens mij van
groot belang dat cliënten en het bestuur van de instelling in overleg met elkaar gaan
en blijven over de wensen en behoeften van de cliënten. Oók als de instelling met
personeelstekort of andere uitdagingen te maken heeft.