Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Erkens en Buijsse over het verminderen van regeldruk in circulaire processen

Antwoord van Staatssecretaris Jansen (Infrastructuur en Waterstaat) (ontvangen 28 oktober
2024).

Vraag 1

Bent u bekend met de publicatie van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) over
«Vooruitgang in de circulaire economie: Inzichten uit analyses van drie productgroepen;
woningen, verpakkingen en energietechnologieën»?1

Antwoord 1

Ja, ik ben bekend met deze publicatie.

Vraag 2

Deelt u de mening dat er vaart moet worden gemaakt in het halen van de 2030- en 2050-doelen
op het gebied van circulariteit? Wanneer kan de Kamer uw maatregelen verwachten op
dit vlak?

Antwoord 2

Eerder heeft mijn voorganger al aangegeven dat we met de maatregelen in het Nationaal
Programma Circulaire Economie (NPCE) de doelen niet gaan halen. Ook het Planbureau
voor de Leefomgeving (PBL) geeft in de Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER)
van 2023 aan dat meer maatregelen nodig zijn. We moeten er daarom samen de schouders
onder zetten; burgers, bedrijven én de overheid. Begin 2025 komt een nieuwe ICER uit.
Mede op basis hiervan zal ik in september van dat jaar een geactualiseerd NPCE aan
de Kamer aanbieden.

Vraag 3

Kunt u ingaan op de kansen die circulariteit biedt voor het Nederlandse toekomstige
verdienvermogen? Kunt u daarbij specifiek ingaan op de chemische industrie?

Antwoord 3

Nederland heeft als klein land een gunstige uitgangspositie voor circulariteit. Nederland
kent een goede logistieke infrastructuur en een sterke kennispositie op procestechnologie
(zie Nationale Technologiestrategie [TK 32 852, nr. 224]). De sterke Nederlandse logistieke positie en clusters van basis- en verwerkende
industrie vormen een goed startpunt voor toekomstige circulaire clusters, die hoogwaardige
producten kunnen leveren. Dit blijkt ook uit buitenlandse investeringen die recent
zijn gedaan in recyclingfaciliteiten in Nederland. Innovatie en duurzame chemie is
als groeimarkt in beeld bij het kabinet.

Om de kansen voor dit toekomstig verdienvermogen te verzilveren, is wel verbetering
nodig van het Nederlandse en Europese investeringsklimaat. Zoals het rapport «The
future of European competitiveness» van Mario Draghi laat zien, staat de concurrentiepositie
van de Europese industrie momenteel onder druk. Door middel van normeren, beprijzen
en stimuleren (bij voorkeur op Europees niveau), kunnen juiste kaders gesteld worden
voor de ontwikkeling van een circulaire economie door het creëren van een gelijk speelveld
voor Nederlandse ondernemingen. Dat geeft ondernemers een stimulans voor het ontwikkelen
van innovaties waaronder nieuwe toepassingen van hernieuwbare grondstoffen.

Circulariteit gaat hand in hand met innovatie, verdienvermogen en werkgelegenheid.
Op de korte termijn moeten nieuwe technieken concurreren met lineaire bedrijfsprocessen
waardoor bijvoorbeeld financiering van zulke businesscases lastiger is. Op langere
termijn kunnen deze technieken echter doorontwikkelen en concurrerend worden met het
bestaande alternatief. Daarvoor zijn voldoende arbeidskrachten, nieuwe infrastructuur
en goede (om)scholing nodig. Dit leidt tot nieuwe kansen en voordelen voor de Nederlandse
economie.

De chemische industrie heeft de sleutel in handen om de transitie te maken naar circulair
grondstoffengebruik. De Nederlandse kennispositie kan ingezet worden voor nieuwe recyclingtechnologieën
en circulaire materialen. Naast bestaande mechanische recycling zorgen nieuwe technieken
(o.a. solvolyse en depolymerisatie) voor nieuwe mogelijkheden. Circulaire bouwstenen
uit de chemie staan aan het begin van waardeketens met groot toekomstig verdienvermogen.
Gemengde afvalstromen kunnen zo ingezet worden als grondstof voor toepassingen met
maximaal toevoegde waarde. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van dergelijke hoogwaardige
materialen in de automobielindustrie, windmolens, en medische toepassingen.

Naast economische voordelen biedt hoogwaardige verwerking voor Nederland andere voordelen.
Zo kan mechanische en aanvullend daarop chemische recycling – bijvoorbeeld plasticrecycling –
een belangrijke bijdrage leveren aan het halen van de klimaatdoelen. Ook kan terugwinning
en hergebruik van metalen uit afval een cruciale rol gaan spelen in efficiënt gebruik
van kritieke grondstoffen, en daarmee onze strategische afhankelijkheden verminderen.

Vraag 4

In hoeverre zal een grotere inzet op circulariteit helpen met het behalen van CO2-reductiedoelen? Welke maatregelen die u voornemens bent hebben een positief effect
op beide dimensies?

Antwoord 4

Onderzoeken laten zien dat de circulaire maatregelen waar het kabinet momenteel aan
werkt 2–4 Mton CO2-reductie in 2030 kunnen opleveren. Met aanvullend beleid zou zelfs meer mogelijk
zijn (Kamerstukken II 2023/24, 32 813 en 32 852, nr. 1397). Het kabinet wil kijken wat haalbaar is door circulaire ondernemers verder te ondersteunen
en private investeringen aantrekkelijk te maken en zo de koploperspositie van het
Nederlandse innoverende bedrijfsleven te bestendigen.

Vraag 5

Deelt u de mening dat beleid op het gebied circulariteit het meest effectief is mits
het geldt in de hele Europese Unie zodat we een gelijk speelveld behouden? Bent u
voornemens om bij de komende Europese Raden te pleiten voor een sterke inzet van de
nieuwe Europese Commissie op dit vlak?

Antwoord 5

Zoals in het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023–2030 is aangegeven, wordt
nationaal circulaire economiebeleid ontwikkeld en uitgevoerd in een internationale
context. Om onze nationale ambitie – Nederland circulair in 2050 – te realiseren,
is internationale samenwerking noodzakelijk. Het rapport van Mario Draghi over de
toekomst van het Europees concurrentievermogen laat zien dat het investeringsklimaat
voor circulaire en groene investeringen in Europa op dit moment te kort schiet. Met
name op het gebied van wet- en regelgeving en met het oog op de internationale concurrentiepositie
van het bedrijfsleven, ligt de voorkeur vanwege de impact, reikwijdte en haalbaarheid
van maatregelen op een inzet op Europees niveau.

In de schriftelijke overleggen ter voorbereiding op de informele Milieuraad van respectievelijk
11 en 12 juli en 15 en 16 januari heeft de Kamer een uiteenzetting ontvangen van de
Nederlandse wensen voor de inzet van de Europese Commissie ten aanzien van het stimuleren
van de Circulaire Economie. Het kabinet vindt het van belang om het werk dat onder
het huidige EU-actieplan Circulaire Economie is opgepakt voort te zetten en ziet kansen
om met een nieuw actieplan op het gebied van de circulaire economie circulaire bedrijfsmodellen
te stimuleren. Zoals verwoord in de rapporten «Much more than a market» van Enrico
Letta en «The future of European competitiveness» van Mario Draghi is de inzet op
een circulaire economie en een aantrekkelijk investeringsklimaat voor het bedrijfsleven
noodzakelijk voor de leveringszekerheid van grondstoffen en daarmee het versterken
van de concurrentiekracht van Europa.

Het kabinet zet in op bindende instrumenten als productregelgeving (waaronder Ecodesign),
herzieningen van Europese wetgeving die door de huidige Commissie al waren aangekondigd,
waaronder een grondige herziening van de Kaderrichtlijn afvalstoffen (Kra), de Richtlijn
voor afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (AEEA), en de Richtlijn voor
het beperken van gevaarlijke stoffen in elektrische en elektronische apparatuur (RoHS).
Ook zet het kabinet in op het gebruik van duurzame koolstof in de chemische industrie,
ter ondersteuning van de transitie richting een circulaire economie.

In een circulaire economie vallen de milieueffecten van grondstoffen voor productie
en consumptie binnen de «planetaire grenzen». Het kabinet ziet graag dat de Europese
Commissie inzet op het concreet maken van welk grondstoffengebruik past bij de doelstelling
om «goed te leven binnen planetaire grenzen» op Europees niveau. Dit kan helpen om
midden- en lange-termijndoelen op Europees niveau te stellen. Daarbij heeft het kabinet
oog voor het creëren van een circulaire business case in Europa en de concurrentiepositie
van het bedrijfsleven zodat private investeringen in de EU voor circulariteit aantrekken.
Tot slot hecht het kabinet er waarde aan dat de EU en haar lidstaten ook op mondiaal
niveau de noodzaak van de transitie naar een circulaire economie uitdragen.

Vraag 6

Deelt u de mening dat ondernemers die circulariteit willen bevorderen in bepaalde
gevallen een ongelijk economisch speelveld en onnodige regeldruk ervaren ten opzichte
van ondernemers die hier geen inspanning op plegen? Kunt u hier duiding aan geven?

Antwoord 6

Ik zie dat circulaire producten nu vaak niet op prijs kunnen concurreren met lineaire
producten omdat in lineaire producten onder andere milieuschade niet wordt meegenomen
in de prijs. Daarom staan in het Nationaal Programma Circulaire Economie maatregelen
die nodig zijn om ervoor te zorgen dat circulair ondernemen op termijn de enige logische,
eerlijke en financieel haalbare manier van ondernemen zal zijn. De Rijksoverheid zet
daarbij in op een eerlijker speelveld voor circulaire ondernemers in Nederland, op
Europees niveau en uiteindelijk mondiaal.

Vraag 7

Welke gesprekken voert u met bedrijven en instanties over de knelpunten omtrent het
overstappen op een meer circulaire economie? Kunt u de knelpunten die genoemd worden
nader duiden?

Antwoord 7

Er vinden regelmatig gesprekken plaats met brancheorganisaties en worden werkbezoeken
afgelegd om signalen uit de praktijk op te vangen. Daarnaast stelt het Versnellingshuis
Nederland Circulair! jaarlijks de Rode Draden Notitie op met daarin de belemmeringen
die bedrijven ervaren die circulair (willen) ondernemen. Dit voorjaar stuurde mijn
voorganger u «De Rode Draden Notitie 2024: De pilotfase voorbij» waarin specifiek
is gekeken naar belemmeringen die spelen bij het opschalen naar een circulaire economie2. In de bijbehorende Kamerbrief geeft mijn voorganger een nadere duiding van de knelpunten.
Voor een zeer uitgebreide behandeling van de knelpunten verwijs ik u naar de Rode
Draden Notitie 20243.

De Rijksoverheid zet actief in op circulaire bedrijvenbeleid, door innovatieve recyclelaars
te ontzorgen en te ondersteunen met de stappen naar markcommercialisatie, onder andere
door financiering vanuit het RVO-instrumentarium waaronder de DEI en de VEKI en ondersteuning
bij de implementatie van nationale en Europese eisen. Naast het stimuleren van circulaire
bedrijvigheid, zet de Rijksoverheid in op normeren en beprijzen om circulaire producenten
een gelijk speelveld te bieden ten opzichte van vervuilende producenten. Dit doet
de Rijksoverheid bij voorkeur op Europees niveau om een gelijk speelveld voor Nederlandse
bedrijven in Europa te borgen.

Vraag 8

Welke stappen worden ondernomen om de beschikbaarheid van informatie over circulair
inkopen te verbeteren voor bedrijven en overheden? Hoe neemt u als Rijksoverheid een
voorbeeldrol in het aanbestedingsproces?

Antwoord 8

De Rijksoverheid zet in op kennisopbouw bij inkopende organisaties. Er is een landelijk
loket bij PIANOo als belangrijke kennisbron en vraagbaak. Er worden bijeenkomsten
en leernetwerken georganiseerd en er zijn opleidingen, zoals de Circulair inkopen
academie en de ISV academie. Ook stimuleert de Rijksoverheid de samenwerking tussen
overheden onderling en met marktpartijen om kennisdeling en het uitwisselen van ervaring
rond circulair inkopen te bevorderen, onder meer via buyergroups (zie vraag 17). Ten slotte zijn ter ondersteuning verschillende instrumenten ontwikkeld,
zoals de veelgebruikte MVI criteriatool, die inkopers helpt om snel tot goede inkoopcriteria
te komen voor 46 relevante productcategorieën.

De Rijksoverheid ziet de noodzaak en kans om meer impact te realiseren met circulair
inkopen en vervult daarbij een voorbeeldrol. Door onze inkoop in te zetten als hefboom
draagt de Rijksoverheid bij aan de realisatie van maatschappelijke doelen, waaronder
de ontwikkeling van een circulaire economie. Het Ministerie van IenW coördineert de
inzet van zeven departementen (IenW, BZK, EZ, BuZa, SZW, LVVN en OCW) in samenwerking
met de drie koepels van medeoverheden (IPO, VNG en de Unie van Waterschappen) om circulair
inkopen bij alle overheden te stimuleren via het Nationaal plan Maatschappelijk Verantwoord
Inkopen (MVI). Het Ministerie van BZK heeft als systeemverantwoordelijke voor het
rijksinkoopstelsel en het rijksinkoopbeleid, in 2019 de rijksinkoopstrategie Inkopen
met Impact aan de Kamer gestuurd. Via Inkopen met Impact wordt ingezet op de verdere
verduurzaming van het eigen inkoopbeleid voor de circa € 16 miljard aan inkoopuitgaven
door het Rijk. Dit jaar is het Ministerie van BZK gestart met de evaluatie van de
rijksinkoopstrategie en rondt deze naar verwachting voor het einde van het jaar af.
In 2025 wordt de rijksinkoopstrategie door BZK geactualiseerd. Op basis van aanbevelingen
volgend uit de evaluatie worden onder andere de geïdentificeerde kansen ten aanzien
van circulariteit voor de rijksinkoop onderzocht en hierin meegenomen. BZK werkt bij
deze aankomende actualisatie nauw samen met de verantwoordelijke beleidsdepartementen
en andere stakeholders uit het (rijks)inkoopveld.

Vraag 9

Hoe bent u van plan om de burger te informeren over de kansen van circulaire producten?
Hoe verhoogt u het bewustzijn van burgers om circulaire producten aan te schaffen?

Antwoord 9

Er lopen verschillende initiatieven om het bewustzijn van burgers om circulaire producten
aan te schaffen te verhogen. Zo loopt de landelijke campagne «Zet ook de knop om»,
waarin aandacht wordt besteed aan circulaire producten zoals tweedehands kleding.
Ook subsidieert IenW de Stichting Milieu Centraal, die onafhankelijke voorlichting
geeft aan burgers om hun circulair handelingsperspectief te vergroten, bijvoorbeeld
ten aanzien van de aanschaf van refurbished ICT-producten. Vanuit de Gedragsstrategie Burgers en Circulaire Economie (Kamerstuk
32 852, nr. 225 (bijlage)) zet IenW erop in dat het maken van circulaire keuzes makkelijker, logischer
en eerlijker wordt.

Vraag 10

Deelt u de mening dat de term «afval», in de milieuwetgeving gedefinieerd als «elke
stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen
of zich moet ontdoen» niet overeenkomt met de term «afval» zoals deze is beschreven
in de doelen voor een circulaire economie in 2050 en het PBL rapport4 waar gesproken wordt om te streven naar zo min mogelijk/nauwelijks afval?

Antwoord 10

Nee, die mening deel ik niet. De definitie is geheel in lijn met de doelen van de
circulaire economie die staat voor efficiënt en effectief grondstoffengebruik. In
de circulaire economie gebruiken we minder materialen, gaan er beter en langer mee
om en verwerken die hoogwaardig. Maatregelen om een circulaire economie te bereiken
omvatten alle fasen van een materiaal of product, van het ontwerp, de productie, het
gebruik en het verwerken ervan in de afvalfase. De fasen voorafgaand aan de afvalfase
zijn gericht op afvalpreventie. Is een materiaal of product een afvalstof geworden,
dan streven we naar een zo hoogwaardig en veilig mogelijke verwerking waarbij uiteindelijk
zo min mogelijk afval wordt verbrand of gestort.

Vraag 11

Wat is wat u betreft de definitie van «afval»?

Antwoord 11

Voor de definitie van afval, verwijs ik naar de Wet milieubeheer artikel 1.1, eerste
lid: «afvalstoffen: alle stoffen, mengsels of voorwerpen, waarvan de houder zich ontdoet,
voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen». Deze vloeit voort uit de Europese
Kaderrichtlijn afvalstoffen.

Vraag 12

Deelt u de mening dat initiatiefnemers, bevoegd gezagen en inspectiediensten regelmatig
een verschillende interpretatie geven aan wetten- en regels als het gaat over «afval»
en «einde afvalstatus» en dat ondernemers hier knelpunten door ervaren? Ziet u een
relatie naar de interpretatie van verschillende definities die rondgaan in wet- en
regelgeving over de term «afval»?

Antwoord 12

Er zijn geen verschillende definities van de term afvalstof. De definitie is opgenomen
in de Europese Kaderrichtlijn afvalstoffen en in Nederland geïmplementeerd in de Wet
milieubeheer. Hierin zijn ook de criteria opgenomen waaraan moet worden voldaan voor
de einde-afvalstatus en de bijproductstatus. De beoordeling van die status is van
belang voor bijvoorbeeld de vergunningverlening door decentraal bevoegde gezagen die
gebruik kunnen maken van de zelfbeoordeling van een bedrijf. De Inspectie Leefomgeving
en Transport heeft de bevoegdheid om advies uit te brengen bij de omgevingsvergunningprocedure.
Ik merk vanuit sommige bedrijven en omgevingsdiensten dat zij dit lastig vinden. Hier
is ook aandacht voor in de hierboven genoemde «Rode Draden Notitie 2024: De pilotfase
voorbij». Om deze ervaren knelpunten in de praktijk te voorkomen, ondersteunt het
ministerie bedrijven en omgevingsdiensten met informatie via de website afvalcirculair.nl.
Daarnaast werkt Omgevingsdienst-NL aan de oprichting van het kennisplatform «Afval
of niet», om kennisontwikkeling en -uitwisseling tussen omgevingsdiensten te versterken
en lastige casuïstiek te bespreken. We streven hierbij naar meer uniformiteit in de
beoordelingen van omgevingsdiensten.

Vraag 13

Ziet u mogelijkheden om dit in de toekomst beter te regelen? Zo ja, op welke termijn?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 13

Het ministerie zet in op een goede informatievoorziening en kennisontwikkeling bij
zowel bedrijven als betrokken bevoegde gezagen. Daarnaast werkt Omgevingsdienst-NL
aan de oprichting van een kennisplatform «Afval of niet» voor de kennisontwikkeling
en -verspreiding over de beoordeling van de afvalstatus bij omgevingsdiensten. Bovendien
zet ik mij Europees in voor het opstellen van Europese einde-afvalcriteria. Zo is
het ministerie actief betrokken bij de trajecten van het Joint Research Centre om
te komen tot technische voorstellen voor dergelijke criteria aan de Europese Commissie.
Binnenkort verwachten we een voorstel voor einde-afvalcriteria voor kunststofafval.
Er loopt tevens een traject voor textielafval tot en met het eerste kwartaal van 2026
en een traject voor bouw- en sloopafval is recent gestart en loopt naar verwachting
tot en met het tweede kwartaal van 2026.

Vraag 14

Hoe wordt de samenwerking tussen initiatiefnemers, bevoegd gezagen en inspectiediensten
bevorderd om de complexiteit van wet- en regelgeving rondom circulaire initiatieven
te verminderen, vooral rondom einde afvalstatus?

Antwoord 14

Bedrijven zijn in eerste instantie aan zet om de beoordeling van de afvalstatus van
hun materiaal uit te voeren. We gaan uit van de professionaliteit en kennis van bedrijven,
zodat zij via een zelfbeoordeling kunnen werken. In het kader van een vergunningverlening
of transport kan het bevoegd gezag ook een beoordeling maken. De bevoegdheden voor
de beoordeling in het kader van vergunningverlening zijn decentraal belegd en het
Rijk maakt zich sterk voor een goede uitvoering van die bevoegdheden door een uitgebreide
informatievoorziening, de inzet op handreikingen en ministeriële regelingen en het
in Europees verband opstellen van toetsingscriteria voor einde-afval. De samenwerking
tussen de omgevingsdiensten wordt bevorderd door het in oprichting zijnde kennisplatform
«Afval of niet» door Omgevingsdienst NL. Via het Bestuurlijk Omgevingsberaad heb ik
de verantwoordelijke medeoverheden opgeroepen om werk te maken van dit kennisplatform
en van de samenwerking met bedrijven en de Inspectie Leefomgeving en Transport.

Vraag 15

In hoeverre belemmert certificering het ontwikkelen en verkopen van circulaire producten?
Zijn er sectoren waar geen certificering wordt toegekend? Bent u van plan om de huidige
certificering te evalueren, bijvoorbeeld in het kader van het Circulair Materialen
Plan?

Antwoord 15

Certificering is geen vereiste om circulaire producten te ontwikkelen of te verkopen.
Er zijn ook geen plannen om dit te gaan verplichten. Fabrikanten van circulaire producten
kiezen vaak op vrijwillige basis voor certificering. Hun circulaire producten concurreren
namelijk met lineaire producten en dan is een gelijk speelveld belangrijk. Bijvoorbeeld
als het gaat om bouwproducten gelden er wettelijke milieu-eisen en bouwtechnische
eisen. Fabrikanten van lineaire producten maken gebruik van certificering om aan te
tonen dat zij aan wettelijke eisen voldoen omdat dit een kosteneffectievere manier
is en omdat dit meer vertrouwen geeft bij afnemers. Daarmee is certificering over
het algemeen meer een kans dan een belemmering voor circulaire fabrikanten om op een
kosten-effectievere manier de concurrentie aan te gaan met hun lineaire concurrenten.

Vraag 16

Hoe kunt u de vraag naar circulaire producten stimuleren bij zowel consumenten als
bedrijven en hoe wordt dit momenteel gedaan?

Antwoord 16

Het stimuleren van de vraag naar circulaire producten bij consumenten en bedrijven
kan op verschillende manieren. Voor de consument kan dit bijvoorbeeld door de bewustwording
en consumptie van producten van gerecycled materiaal te bevorderen. Informatievoorziening
door middel van eco-labels kan hierbij helpen, maar ook het zo inrichten van de bedrijfsomgeving
dat een circulaire aankoop vanzelfsprekender wordt. IenW onderzoekt momenteel wat
de gedragseffecten bij consumenten zijn van het aanbieden van tweedehands kleding
naast nieuw in fysieke kledingwinkels. Dit is een mogelijke manier om de consument
als ze iets kopen te stimuleren om tweedehands te kopen en circulaire producten te
normaliseren.

Daarnaast kan de focus liggen op het lenen in plaats van bezitten van producten, wat
circulaire businessmodellen vereist. IenW onderzoekt welke modellen kansrijk zijn
voor productgroepen zoals textiel. Ook circulair inkopen door bedrijven en overheden
kan de vraag naar circulaire producten stimuleren, waarvoor het Versnellingsnetwerk
Circulair Inkopen een online platform heeft ontwikkeld: ikwilcirculairinkopen.nl.

Vraag 17

In hoeverre stimuleert de overheid in haar eigen inkoopbeleid de aanschaf van circulaire
producten?

Antwoord 17

Via het Nationaal Plan MVI werken de Rijksoverheid en (koepels van) medeoverheden
samen om Maatschappelijk Verantwoord Inkopen te stimuleren. Het benutten van de gezamenlijke
inkoopkracht van overheden biedt immers kansen voor marktpartijen. Door als overheden
extra te focussen op een aantal kansrijke sectoren, behalen we meer impact met MVI
in de keten. Sinds 2020 zijn hiertoe bijvoorbeeld met Klimaatmiddelen zo’n 35 buyergroups
opgericht. De buyergroups hebben zich onder meer gericht op het terugdringen van CO2-uitstoot en het stimuleren van circulaire inkoop. Reeds in 2019 is het kabinetsbeleid
de rijksinkoopstrategie Inkopen met Impact door het Ministerie van BZK aan Uw Kamer
gestuurd. Via Inkopen met Impact wordt ingezet op de verdere verduurzaming van het
eigen inkoopbeleid, waaronder circulair inkopen.

Vraag 18

Kunt u deze vragen één voor één beantwoorden?

Antwoord 18

Ja.