Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Kahraman en Olger van Dijk over het persbericht «Rusland bespioneert systematisch onze wateren»

Antwoord van Minister Brekelmans (Defensie), mede namens de Ministers van Infrastructuur
en Waterstaat, van Buitenlandse Zaken, van Justitie en Veiligheid, van Klimaat en
Groene Groei en van Economische Zaken (ontvangen 23 oktober 2024).

Vraag 1

Bent u op de hoogte van het persbericht d.d. 24 september 2024 «Rusland bespioneert
systematisch onze wateren» van Pointer? (uitzending donderdag 26 september om 20:25
bij NPO2)1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Heeft u een actueel en scherp beeld van hetgeen er op de Noordzee gebeurt?

Antwoord 2

Het Nederlandse deel van de Noordzee is ongeveer anderhalf keer zo groot als Nederland
zelf en tevens een van de drukst bevaren gebieden ter wereld. Een actueel beeld opbouwen
van al hetgeen wat er op een dusdanig groot gebied als de Noordzee gebeurd vraagt
een enorme inspanning. Met het oog op het efficiënt en gericht inzetten van middelen,
wordt daarom aan de hand van een informatie gestuurde aanpak doorlopend een actueel
beeld van de dreiging op de Noordzee opgebouwd. Met dit doel houden verschillende
organisaties vanuit verschillende taakstellingen de Noordzee in de gaten. De inlichtingen-
en veiligheidsdiensten analyseren en duiden activiteiten van statelijke actoren die
een mogelijk risico vormen voor de nationale veiligheid, zo ook op de Noordzee. De
Koninklijke Marine voert dagelijks operaties uit op de Noordzee en ondersteunt de
Kustwacht bij het maken van een actueel beeld van de dreiging en risico’s. De Kustwacht
kijkt hier met extra aandacht naar. In het kader van handhavingstaken voert de Kustwacht
patrouilles uit met varende en vliegende eenheden, zowel binnen de territoriale wateren
als in de Exclusieve Economische Zone (EEZ). Ook wordt er actief informatie uitgewisseld
met andere Noordzeelanden.

Om de beeldopbouw te verstevigen treft het kabinet verschillende maatregelen. Zo investeert
Defensie in additionele waarnemingscapaciteit op de Noordzee, zoals sensoren.2 Ook wordt, in het kader van het interdepartementale Programma Bescherming Noordzee
Infrastructuur, extra geïnvesteerd in beeldopbouw op de Noordzee.3

Vraag 3

Kunt u toelichten of er op dit moment adequaat en proportioneel gereageerd wordt op
de Russische schepen?

Antwoord 3

Zoals toegelicht in de jaarverslagen van de MIVD, onderneemt Rusland heimelijke activiteiten
die mogelijk een dreiging vormen voor onze vitale infrastructuur op zee. Wanneer nodig,
neemt de Nederlandse overheid maatregelen om de heimelijkheid van deze activiteiten
te verstoren en daarmee de activiteiten te ontmoedigen. Zo begeleidt onze Koninklijke
Marine geregeld Russische schepen door de Nederlandse Exclusieve Economische Zone
(EEZ) van de Noordzee. Dit gebeurt in nauwe coördinatie met de ons omringende landen
wier wateren aan de onze grenzen. Hiermee laten Defensie en haar partners zien dat
Russische schepen niet ongezien hun gang kunnen gaan op de Noordzee.

Het kabinet beschikt over verschillende manieren om op mogelijke dreigingen te reageren,
waar het handelingsrepertoire van Defensie deel van uitmaakt. Het kabinet doet publiekelijk
op voorhand geen uitspraken over hoe de Nederlandse overheid handelt bij specifieke
voorvallen, om te voorkomen dat kwaadwillende partijen in hun handelen kunnen anticiperen
op Nederlandse handelwijzen.

Vraag 4

Kunt u aangeven welke gezamenlijke maatregelen met NAVO-partners genomen worden om
systematische spionage op de Noordzee tegen te gaan?

Antwoord 4

Nederland werkt nauw samen met andere Noordzeelanden. Onze marine wisselt bijvoorbeeld
informatie uit met marines van buurlanden en stemt het escorteren van Russische schepen
met hen af. Ook in NAVO-verband wordt de samenwerking versterkt. Nederland is aangesloten
bij de in 2023 opgerichte Critical Undersea Infrastructure Coordination Cell van de NAVO, die onder andere advies levert over het beschermen van onderzeese infrastructuur.
Recent is bij het NAVO Maritieme Hoofdkwartier het Maritime Centre for the Security of Critical Undersea Infrastructureopgericht. Hier wordt een gedeeld beeld gemaakt van mogelijke dreigingen op en onder
zee, waaronder de Noordzee. Dit beeld wordt gedeeld met bondgenoten. Ook kan het centre
een rol spelen in het coördineren van acties.

Vraag 5

Kunt u aangeven of de maatregelen geïntensiveerd worden met het oog op de toename
van Russische dreigingen tegen de NAVO-landen?

Antwoord 5

Ja, vanuit het interdepartementale Programma Bescherming Noordzee Infrastructuur worden
extra maatregelen genomen om de weerbaarheid van de vitale infrastructuur op de Noordzee
te verhogen. Het vorige kabinet heeft geïnvesteerd in het interdepartementale Actieplan
strategie ter bescherming Noordzee infrastructuur voor de jaren 2024 en 2025. Ook
het huidige kabinet is voornemens om extra te investeren in de bescherming van de
Noordzee infrastructuur.4 Door middel van het Actieplan wordt onder andere de detectie en duiding van dreigingen
op de Noordzee verbeterd, wat leidt tot een snellere reactie als zich verdachte situaties
voordoen. Op korte termijn worden belangrijke stappen gezet, waaronder het inkopen
van satellietbeelden en de inhuur van patrouillecapaciteit. Daarnaast wordt er onderzoek
gedaan naar de meest kwetsbare infrastructuurpunten en het uitrollen van additionele
sensoren op de Noordzee. Ook wordt er gewerkt aan de realisatie van een Alliantie
tussen publieke en private partijen om informatie-uitwisseling te versterken voor
een verbeterde bescherming van de infrastructuur op de Noordzee. Over dit Actieplan
en de investeringen in de jaren 2024 en 2025 is uw Kamer per brief geïnformeerd.5 Eind dit jaar wordt de Kamer geïnformeerd over de voortgang hiervan.

Daarnaast neemt Defensie maatregelen om gereed te zijn voor haar oorlogstaak ter afschrikking
van militaire dreigingen. Defensie neemt ook maatregelen om in vredestijd civiele
autoriteiten te ondersteunen in het tegengaan van hybride dreigingen. Ten eerste investeert
Defensie in additionele waarnemingscapaciteit op zee, in de vorm van sensoren en commerciële
satellietcapaciteit.6 Ten tweede verwerft Defensie vaartuigen met kleine bemanning en onderwatercapaciteiten,
die kunnen worden ingezet om dreigingen op zee op te sporen en nader te onderzoeken.7 Ten derde investeert Defensie in de ontwikkeling van nieuwe technologieën met de
oprichting van het Seabed Security Experimentation Centre (SeaSEC). Tot slot verwerft Defensie in de komende jaren verschillende hoogwaardige capaciteiten,
zoals mijnenbestrijdingsvaartuigen, hulpvaartuigen voor hydrografische taken, ASW-fregatten
en NH90-helikopters. Deze capaciteiten hebben een bredere taakstelling, maar zijn
ook geschikt voor de bescherming van de infrastructuur op de zeebodem en kunnen ook
als zodanig worden ingezet.

Vraag 6

Ziet u de noodzaak om de maatregelen tegen Russische spionage te verscherpen in het
Nederlandse kustgebied en de Nederlandse havens?

Antwoord 6

Ja. Op de Noordzee geldt vrijheid van scheepvaart en spionage is onder het internationaal
recht in de Exclusieve Economische Zone (EEZ) niet expliciet verboden. Ondanks de
beperkte rechtsmacht van Nederland in de EEZ, zijn er wel mogelijkheden voor Nederland
om te handelen, bijvoorbeeld door verdachte schepen te monitoren en escorteren. Daarnaast
is het noodzakelijk om de verschillende weerbaarheid verhogende maatregelen vanuit
het Actieplan Strategie ter bescherming Noordzee Infrastructuur uit te voeren. Denk
aan het investeren in middelen om het beeld op de Noordzee te verbeteren, maar ook
het verbeteren van de beveiliging en de bescherming van de vitale infrastructuur in
samenwerking met de energie- en datasector.

Met de introductie van de aanpak statelijke dreigingen in 2019 is bovendien een werkwijze
ontstaan waarbij alle relevante partijen op een blijvende en continue basis bijdragen
aan de weerbaarheid tegen statelijke actoren.8 De landenneutrale aanpak richt zich op de gehele maatschappij en werkt volgens een
vaste systematiek van belangen-dreiging-weerbaarheid: welke veiligheidsbelangen moeten
worden beschermd, wat is de dreiging vanuit statelijke actoren en hoe kan de weerbaarheid
worden vergroot? Voor de dreiging van spionage door statelijke actoren is tot op heden
vooral ingezet op het verhogen van de weerbaarheid.

Op dit moment ligt een wetsvoorstel voor de uitbreiding van de strafbaarstelling van
spionageactiviteiten voor in de Eerste Kamer. Dit wetsvoorstel moet ervoor zorgen
dat, naast het delen van geheime informatie dat op dit moment al strafbaar is, ook
het delen van niet geheime maar wel gevoelige informatie met een buitenlandse mogendheid
of het verrichten van andere spionageactiviteiten strafbaar wordt. Dit wetsvoorstel
strekt zich niet uit tot de EEZ, maar biedt wel meer mogelijkheden om strafrechtelijk
op te treden bij spionageactiviteiten op Nederlands grondgebied.

Vraag 7

Kunt u deze vragen een voor een onderbouwd beantwoorden binnen een termijn van drie
weken?

Antwoord

Ja.