Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Grinwis over het bericht 'Eneco kijkt over de grens bij investeren in opslag en opwek'

Antwoord van Minister Hermans (Klimaat en Groene Groei) (ontvangen 26 september 2024).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2023–2024, nr. 2173

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «Eneco kijkt over de grens bij investeren in
opslag en opwek»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Welke rol moeten grootschalige batterijen volgens u gaan spelen in het oplossen van
netcongestie en het waarborgen van de leveringszekerheid in het toekomstig energiesysteem?

Antwoord 2

Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen de rol van grootschalige batterijen
bij invoedingscongestie en bij afnamecongestie. Invoedingcongestie treedt op wanneer
er te veel aanbod van elektriciteit is ten opzichte van de transportcapaciteit op
het net. Dit gebeurt met name in gebieden met een hoge concentratie aan hernieuwbare
energiebronnen. Afnamecongestie, daarentegen, ontstaat wanneer de vraag naar elektriciteit
de capaciteit van het net overschrijdt. Dit type congestie komt bijvoorbeeld voor
tijdens piekmomenten van energieverbruik.

Bij invoedingscongestie kunnen batterijen een rol spelen door elektriciteit op te
slaan wanneer er veel energieaanbod is en deze later te leveren als het aanbod lager
ligt, bijvoorbeeld in de avond wanneer zonnepanelen minder elektriciteit leveren.
Om de netcongestieproblematiek te verminderen middels grootschalige batterijen is
er een budget beschikbaar uit het Klimaatfonds voor de ontwikkeling van dit type batterijen.

Met betrekking tot afnamecongestie heeft CE Delft2 geconcludeerd dat de huidige generatie grootschalige batterijen die tot 2030 worden
ontwikkeld (lithium-ion, maximaal 4 uur energiecapaciteit) geen betrouwbare, betaalbare,
schaalbare en uitvoerbare oplossing zijn om netcongestie voor de afname van elektriciteit
op te lossen. De huidige generatie batterijen heeft niet genoeg capaciteit om bijvoorbeeld
een fabriek op te laten draaien. Wel kunnen batterijen een rol spelen bij het ontwikkelen
van energy hubs en het lokaal bij elkaar brengen van vraag en aanbod van elektriciteit,
bijvoorbeeld door inzet van een batterij «achter-de-meter». Daarmee kunnen bedrijven
wel elektrificeren of groeien zonder een grotere aansluiting.

In alle gevallen is het belangrijk om batterijen congestieneutraal aan te sluiten
en dus netcongestie niet te verergeren. Hiervoor moeten afspraken worden gemaakt tussen
netbeheerders en batterij-exploitanten: in ruil voor een lager transporttarief wordt
het gebruik van het net op piekmomenten gereduceerd. In september 2023 vond er een
Bestuurlijk Overleg over batterijen plaats. Eén van de belangrijkste uitkomsten is
een nieuw, tijdsduurgebonden transportrecht (ATR85) dat beschikbaar komt voor alle
aangeslotenen op het TenneT net, maar naar verwachting vooral interessant is voor
batterij-exploitanten. Een recent voorbeeld is de batterij die Giga Storage bouwt
in Delfzijl op de eerste tijdsduurgebonden aansluiting op het hoofdspanningsnet.

In de Kamerbrief3 van oktober 2023 over de rol van batterijen in het energiesysteem wordt de rol van
grootschalige batterijen en potentiële andere technieken die als flexibiliteitsmechanisme
kan worden ingezet nader toegelicht.

Vraag 3

Acht u het onwenselijk dat grote investeerders, zoals Eneco, niet in Nederland investeren
in batterijen, maar in plaats daarvan naar het buitenland uitwijken? Op welke manier
wilt u het voor investeerders aantrekkelijker maken om in Nederland te investeren?

Antwoord 3

Ik ben voorstander van een gelijk speelveld ten aanzien van netwerktarieven om te
voorkomen dat investeringen in batterijopslag in andere landen plaatsvinden wanneer
de meest gunstige opslaglocaties in Nederland bevinden. Ik zet mij daarom in voor
een sterkere harmonisatie van de nettariefmethodiek op Europees niveau.

Sinds het Bestuurlijk Overleg Batterijen op 23 september 2023 is er in Nederland met
het besluit van de ACM tot invoering van alternatieve transportrechten een belemmering
voor flexibele netgebruikers zoals batterijen weggenomen. Netgebruikers die minder
netkosten veroorzaken, bijvoorbeeld door op piekmomenten juist minder van het elektriciteitsnet
gebruik te maken, kunnen met een alternatief transportrecht ook lagere nettarieven
betalen.

De realisatie en aankondiging van steeds grotere batterijprojecten door o.a. SemperPower,
DEO en Giga Storage laat zien dat grootschalige energieopslag ook in Nederland op
gang komt.

Vraag 4

Hoe luidt uw reactie op de bevinding uit het laatste rapport Monitor Leveringszekerheid
van TenneT dat onder andere de achterblijvende groei van flexibiliteit, mede in de
vorm van batterijen, ertoe leidt dat er na 2030 een duidelijke verslechtering van
de leveringszekerheid optreedt?4

Antwoord 4

Conform de toezegging van de Minister voor Klimaat en Energie (Kamerstuk 29 023, nr. 487) zal ik de Kamer over de mogelijkheden om de leveringszekerheid na 2030 te versterken
eind 2024 nader informeren. Dit is ook in lijn met de op 5 maart 2024 aangenomen motie
van de leden Erkens en Grinwis (Kamerstuk 36 197, nr. 15).

Vraag 5

Deelt u het standpunt dat grootschalige batterijen grote baten kunnen leveren, enerzijds
in het omlaag brengen van de energierekening voor huishoudens alsmede het verlagen
van de netbeheerkosten, zoals is aangetoond in de studie «The costs and benefits of
batteries in the power system» door Kalavasta en Energy Storage NL?5 Deelt u om die reden de mening dat bij het bepalen van de transporttariefhoogte
niet alleen de kostenreflectiviteit, maar ook de «batenreflectiviteit» moet worden
meegenomen, om flexibiliteit, zoals batterijen, eerlijk te belonen? Waarom wel of
niet?

Antwoord 5

Grootschalige batterijen kunnen inderdaad de integratie van meer elektriciteit uit
wind en zon (mede) mogelijk maken en de elektriciteitskosten voor huishoudens verlagen.
Dat is precies de manier waarop met batterijen geld wordt verdiend, door op momenten
met veel aanbod uit wind en/of zon en lage prijzen elektriciteit op te laden en op
momenten met weinig aanbod en hoge prijzen die weer te ontladen. Grootschalige batterijen
verdienen in eerste instantie geld door bij te dragen aan het balanceren van het elektriciteitsnet.
Om hun businesscase te verbeteren, handelen ze daarnaast in elektriciteit (slaan elektriciteit
op als het goedkoop is, verkopen het als duurder is). Voor batterijen wordt zo een
vergoeding verkregen voor de baten die zij genereren. Voor de optimale inzet van batterijen
is het van belang dat de baten toekomen aan degene die de baten genereert, en de kosten
worden betaald door de veroorzaker ervan.

Het is denkbaar dat de marktconforme prijs die TenneT betaalt voor balanceringsdiensten
daalt door extra batterijen en dat hierdoor de kosten voor TenneT dalen. Aangezien
de ACM de nettarieven bepaalt op basis van kostenreflectiviteit, zullen potentiële
lagere kosten van TenneT in dat geval worden gereflecteerd in de nettarieven.

Vraag 6

Wanneer kan er over worden gegaan tot een korting of een vrijstelling in de transporttarievensystematiek?
Hoe wordt de hoogte van deze korting bepaald en wanneer is deze gerechtvaardigd?

Antwoord 6

Met de invoering van alternatieve transportrechten waar de ACM recent een besluit
over heeft genomen, worden transportrechten ingevoerd waarmee de aangeslotene het
net minder belast en er geen of minder investeringen voor het netgebruik hoeven te
worden gedaan. Hier staat een lager transporttarief tegenover. Een aangepast, lager
nettarief moet conform Europese regels voldoen aan het uitgangspunt van kostenreflectiviteit:
er moet aangetoond worden dat met het netgebruik minder kosten worden veroorzaakt.

Het eerder aangehaalde onderzoek van CE Delft laat zien dat batterijen het net ook
zwaarder kunnen belasten en netcongestie in dat geval verergeren. Hetzelfde geldt
voor andere netgebruikers. Een lager tarief moet daarom gepaard gaan met afspraken
over het netgebruik.

Het vaststellen van de tariefstructuur is een exclusieve bevoegdheid van de nationale
regulerende instantie, de ACM. De ACM kan ambtshalve de tariefstructuur wijzigen of
de netbeheerders kunnen een codevoorstel indienen bij ACM voor een wijziging van nettarieven.
De belangrijkste uitgangspunten voor de tariefstructuur zijn, op basis van de Elektriciteitsverordening,
volgens de ACM kostenreflectiviteit, bevorderen van systeemefficiëntie, transparantie
en non-discriminatie.6

Vraag 7

Welke bevoegdheden heeft u als Minister in de transporttarievensystematiek, ten opzichte
van de Autoriteit Consument & Markt (ACM)? Bent u bevoegd tot het definiëren van een
aparte tariefcategorie voor opslag of het plaatsen van batterijen binnen categorie
«invoeder», waardoor er een vrijstelling kan worden gegeven, binnen de transporttarievensystematiek?

Antwoord 7

De ACM is exclusief bevoegd om transporttarieven vast te stellen. De wetgever is niet
bevoegd om tariefcategorieën te bepalen. Zie ook het antwoord op vraag 6.

Vraag 8

Hoe luidt uw reactie op de conclusie uit de studie door Kalavasta dat het ontwerpbesluit
Alternatieve transportrechten (ATR85) onvoldoende perspectief biedt op een financieel
haalbare businesscase voor batterijen?

Antwoord 8

We zien op dit moment veel grote batterijprojecten die worden aangekondigd in Nederland,
dus ik zie wel perspectief in tegenstelling tot Kalavasta. Een recent voorbeeld van
grote batterijprojecten is de reeds genoemde batterij die Giga Storage bouwt in Delfzijl
op de eerste tijdsduurgebonden aansluiting op het hoofdspanningsnet. De algemene observatie
van Kalavasta dat batterijopslag een belangrijke rol speelt in het energiesysteem
van de toekomst onderschrijf ik. Zie verder ook de beantwoording op vraag 2.

Vraag 9

Hoe reflecteert u op het feit dat in Duitsland een verlenging op de huidige tariefvrijstelling
van batterijen is aangekondigd en daarmee het ongelijke speelveld blijft bestaan?

Antwoord 9

Het is onwenselijk dat er op Europees niveau verschillende methoden voor de vaststelling
van tarieven worden gehanteerd. Ik wil mij inspannen om, net als mijn voorganger,
op Europees niveau en in pentalateraal verband (de energiesamenwerking in Noordwest-Europa)
te pleiten voor een eenduidige transporttarievensystematiek in Europa. Europese toezichthouders
zijn zelfstandig bevoegd om transporttarieven vast te stellen op basis van het Europese
kader.

Vraag 10

Wat is de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van de motie-Grinwis/Flach
over harmonisering van de tariefmethodieken met Duitsland en België (Kamerstuk 36 378, nr. 36)? Welke stappen heeft u gezet en welke gaat u nog zetten?

Antwoord 10

Ik zet mij samen met de ACM in om dit vraagstuk onder de aandacht te brengen bij ACER
(het Europees agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators), andere EU
lidstaten en de Europese Commissie om te komen tot meer geharmoniseerde tariefstructuren
op Europees niveau.

Uw Kamer is recent geïnformeerd over twee non-papers waarin door Nederland hiervoor
is gepleit, die met de Europese Commissie en breder zijn gedeeld (Verslag Energieraad
4 maart 2024, Kamerstuk 21501–33, nr. 1060). Op initiatief van Nederland is in de recent vastgestelde Raadsconclusies over duurzame
elektriciteitsnetten een oproep aan de Europese Commissie opgenomen om een reflectie
op gang brengen over het kader voor nettarieven (Verslag Energieraad 30 mei 2024,
Kamerstuk 21501–33, nr. 1075).

De ACM vraagt zowel in bilateraal als in gezamenlijk verband, via ACER, aandacht voor
de implementatie van een nettarievenstructuur gebaseerd op daadwerkelijke kosten.
De ACM ziet geen ruimte om rekening te houden met de concurrentiepositie bij de nettarieven.
In het laatste overleg van Europese energietoezichthouders en ACER is afgesproken
een gecoördineerde aanpak te verkennen voor een geharmoniseerde toepassing van de
regels voor nettarieven in de EU.

Vraag 11

Bent u bereid om de Routekaart Energieopslag om te zetten in een Programma Energieopslag,
zoals eerder is gebeurd bij de Routekaart Groen Gras en Waterstof en een concreet
doel te stellen voor de hoeveelheid energieopslag die in 2030 en 2050 noodzakelijk
is, waarmee richting wordt gegeven aan de markt en tevens duidelijkheid aan overheden,
netbeheerders en financiers?

Antwoord 11

De Routekaart Energieopslag gaat in op verschillende vormen van opslag: elektriciteits-,
moleculen-, en warmteopslag. In de Routekaart komt energieopslag terug als een onmisbaar
onderdeel van het energiesysteem van de toekomst. Hierbij hebben we de verschillende
energiedragers nodig.

Energieopslag is geen doel op zich, maar een middel om meerdere doelen te dienen,
waaronder het balanceren van vraag en aanbod op verschillende tijdsschalen, het opvangen
van de warmtepiekvraag, het verlichten van netcongestie en het bieden van strategische
voorraden. Deze doelen zijn essentieel voor het functioneren van ons huidige energiesysteem,
voor het mogelijk maken van de energietransitie en voor de ontwikkeling van het energiesysteem
van de toekomst.

Uw Kamer ontvangt dit najaar een vervolg op de Routekaart Energieopslag. Voor het
bereiken van de doelen en acties uit de Routekaart is het niet noodzakelijk deze om
te zetten naar een Programma.

Vraag 12

Bent u bereid om, in overleg met de ACM, de netbeheerders en de energieopslagsector,
tot een nieuw tarief voor batterijen te komen? Zo ja, wanneer kunt u de Kamer hierover
informeren? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 12

In september 2023 vond er een Bestuurlijk Overleg over batterijen plaats. Eén van
de belangrijkste uitkomsten is een nieuw, tijdsduurgebonden transportrecht (ATR85)
dat beschikbaar is gekomen voor alle aangeslotenen op het TenneT net. Naar verwachting
is dit transportrecht vooral interessant voor batterij-exploitanten, zoals bijvoorbeeld
de recente aangekondigde batterij die Giga Storage bouwt in Delfzijl. Vooralsnog zie
ik geen reden op dit moment opnieuw een gesprek te voeren over de nettarieven voor
batterijen.

Vraag 13

Bent u bereid om maatregelen uit te werken zodat investeren in opslag een financieel
aantrekkelijker wordt, zoals een aanvullende subsidie met betrekking tot de leveringszekerheidsnorm,
en de Kamer hierover te informeren?

Antwoord 13

De realisatie en aankondiging van steeds grotere batterij projecten door o.a. SemperPower,
DEO en Giga Storage laat zien dat grootschalige energieopslag ook in Nederland op
gang komt. Ik zie daarom op dit moment geen aanleiding om maatregelen uit te werken
zodat investeren in opslag financieel aantrekkelijker wordt.

Zie ook het antwoord op vraag 4 en 5.