Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Bontenbal, Boswijk, Paternotte en Rooderkerk over de stijgende invoer van Russisch gas

Antwoord van Minister Hermans (Klimaat en Groene Groei), mede namens de Minister van
Buitenlandse Zaken en de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp (ontvangen
10 september 2024).

Vraag 1

Klopt het dat de import van Russisch gas naar de Europese Unie (EU) aan het toenemen
is?1

Antwoord 1

Ja, het klopt dat de import van Russisch gas naar de EU zowel per pijpleiding als
in de vorm van vloeibaar aardgas (LNG) in de eerste helft van 2024 licht is toegenomen
ten opzichte van vorig jaar. Ondanks deze toename blijft het aandeel pijpleidinggas
en LNG uit de Russische Federatie respectievelijk minder dan 11% en 6% van de EU-gasimport2. Daarmee komt het aandeel Russisch gas in de totale EU-import van gas momenteel op
ca. 17%. Over het gehele jaar 2023 bedroeg het aandeel gas uit de Russische Federatie
in de gasimport van de EU nog ca. 14%. Deze cijfers zijn nog steeds een forse afname
ten opzichte van 2021 toen ruim 40% van de gasimport van de EU uit de Russische Federatie
kwam. In 2021 was het gasverbruik in de EU bovendien zo’n 20 procent hoger dan in
2023. De afname in absolute termen is daarmee nog groter.

Vraag 2

Deelt u de zorg dat EU-landen zichzelf hiermee opnieuw afhankelijk van Rusland opstellen,
waardoor zij zich kwetsbaar maken voor Russische chantage? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 2

Met REPowerEU hebben alle lidstaten zich gecommitteerd aan het doel om uiterlijk in
2027 niet meer afhankelijk te zijn van Russisch gas. Veel van de inspanningen van
de lidstaten zijn er op gericht om dat te halen. Dat vertaalt zich onder meer in het
uitbreiden van de LNG-importcapaciteit, gasbesparing, inzet op hernieuwbare energie
en energie-efficiencymaatregelen. Zoals hiervoor aangegeven is de import van gas uit
de Russische Federatie al fors gedaald en het is op basis van REPowerEU de verwachting
dat dit nog verder zal dalen.

Vraag 3

Hoe verklaart u deze stijgende gasimport ten opzichte van de doelstelling van de Europese
Commissie om uiterlijk in 2027 onafhankelijk te zijn van Russisch gas?

Antwoord 3

Het doel van REPowerEU is om uiterlijk in 2027 de invoer van Russische fossiele brandstoffen
volledig uit te faseren. Met verscheidene maatregelen is al veel bereikt op het gebied
van gasbesparing en diversifiëring van de gasimport.

Zo heeft de Europese Unie in het jaar 2023 ca. 20% minder gas verbruikt dan in 2021.
De totale import is van 336 miljard m3 in 2021 gedaald tot 290 miljard m3 in 2023.3 Dit mede als gevolg van het sterk gestegen aanbod van duurzame energie en dankzij
maatregelen op het gebied van energie-efficiency. Voorts is er in 2023 en 2024 ca.
76,9 miljard m3 aan gasvraag gekoppeld aan leveranciers via het Europese inkoopplatform, waaraan
Belarussische en Russische partijen niet mogen deelnemen.

Desalniettemin is de import van Russisch gas licht gestegen. De in de eerste helft
van 2024 licht gestegen gasimport uit de Russische Federatie is waarschijnlijk ten
dele te verklaren doordat er op EU niveau minder LNG geïmporteerd is en kon worden
uit o.a. de Verenigde Staten en Qatar. Ten opzichte van de Aziatische markten waren
de prijzen namelijk relatief laag in Europa waardoor handelaren meer LNG-volumes verscheepten
naar Aziatische landen. Ook waren er in de eerste helft van dit jaar problemen bij
de Freeport LNG terminal, de op één na grootste LNG-exportterminal van de Verenigde
Staten. Wat betreft de aanvoer vanuit Qatar, zorgt de onrust in het Midden-Oosten
ervoor dat minder LNG-volumes geleverd worden. De vaarroute door de Rode Zee wordt
vermeden door LNG-tankers vanuit Qatar, waardoor leveringen uit dit land aan de EU
moeten omvaren via de Kaap de Goede Hoop. Dit leidt tot aanzienlijke extra kosten.

Dat deze ontwikkelingen leiden tot meer import van gas uit de Russische Federatie
is een terechte zorg. In de beantwoording van vraag 7 wordt verder ingegaan op de
vraag hoe wij deze zorg het hoofd willen bieden, onder meer door in Europees verband
in te zetten op een routekaart voor afbouw van de import van Russisch gas.

Vraag 4 en 5

Klopt het dat Russisch gas goedkoper is dan LNG uit bijvoorbeeld de Verenigde Staten
(VS), Algerije of Qatar? Zo ja, deelt u dan de conclusie dat er hierdoor voor diverse
EU-landen weinig prikkels zijn om te (blijven) investeren in duurzamere opties en/of
(de infrastructuur voor) alternatieven voor de import van Russisch gas?

Ziet u ook dat Rusland met deze verlaagde gasprijzen nu al bezig is andere aanbieders
van de markt te drukken, zoals te zien is met het afblazen van projecten in Griekenland
waarmee nieuwe gasleveranciers aangetrokken hadden kunnen worden ten behoeve van Zuidoost-Europese
landen?4

Antwoord 4 en 5

De gasprijs is geen vast gegeven, maar is afhankelijk van vraag en aanbod en van hoe
en onder welke voorwaarden en condities er wordt ingekocht door marktpartijen. In
zijn algemeenheid valt te stellen dat voor gas dat gebruikt wordt in de EU de groothandelsmarktprijs
geldt. Zo wordt er op gashandelsplaatsen in de EU (bijvoorbeeld de Nederlandse Title
Transfer Facility (TTF)) één prijs voor gas betaald (in MWh) voor zowel pijpleidingengas
als LNG. Voorts worden langdurige bilaterale contracten voor zowel pijpleidingengas
als LNG geïndexeerd tegen de prijs op de gashandelsplaatsen in de EU of tegen de olieprijzen.

We hebben geen indicaties dat de EU-gasprijs gedrukt wordt door de import van Russisch
gas en het zodoende onaantrekkelijker wordt om extra LNG-importcapaciteit te realiseren.

Vraag 6

Kunt u een overzicht geven van projecten binnen de EU die zijn – of dreigen te worden –
afgeblazen door ondermijnende concurrentie van goedkoop Russisch gas?

Antwoord 6

Een dergelijk overzicht is niet te geven, omdat de Nederlandse overheid geen inzage
heeft in de projecten van marktpartijen en de economische haalbaarheid daarvan.

Vraag 7

Welke maatregelen zou volgens u de EU kunnen nemen om de stijgende import van Russisch
gas terug te dringen en gasprojecten die de Europese afhankelijkheid verminderen uit
te voeren? Bent u bereid om zich in te zetten voor het invoeren van deze maatregelen?

Antwoord 7

Nederland zet zich actief in voor maatregelen in EU verband voor de afbouw van Russisch
gas naar nul. Het kabinet zet zich hierbij zowel in voor EU-brede maatregelen als
voor duidelijke invulling door de Europese Commissie van de ruimte die individuele
lidstaten krijgen om maatregelen te treffen, zodat die ingevoerd kunnen worden.

Deze inzet in EU verband is ten eerste belangrijk omdat maatregelen het meest effectief
zijn als ze op EU niveau getroffen worden danwel in de hele EU op gelijke wijze worden
toegepast. Bij aanpak op EU niveau kan ook worden bewaakt dat maatregelen geen onaanvaardbare
gevolgen hebben voor de EU-leveringszekerheid.

Ten tweede is de inzet van het kabinet ingegeven door het feit dat in Nederland alle
maatregelen voor de beperking van Russisch gas die zij kon nemen al heeft genomen,
en beperkt is in haar handelingsvrijheid om aanvullende maatregelen te treffen. Zo
wordt in Nederland al voorkomen dat er nieuwe LNG-importstromen ontstaan via de nieuwe
LNG-importcapaciteit die sinds 2022 is of nog wordt gerealiseerd. Dit is geregeld
via de contracten voor het gebruik van deze nieuwe importcapaciteit. Er is echter
nog geen mogelijkheid om de beperkte nog bestaande importstroom in te perken, die
is gebaseerd op contracten uit het verleden. Er is nog geen EU-sanctiemaatregel die
de import op basis van dergelijke historische contracten verbiedt. Het is ook nog
niet duidelijk of Nederland deze reststroom zou kunnen inperken op basis van de nieuwe
bepaling uit Verordening (EU) 2024/1789 (in het decarbonisatiepakket) die individuele
lidstaten onder strenge voorwaarden de mogelijkheid geeft om tijdelijke maatregelen
te treffen om de aanvoer van Russisch gas te beperken (toegelicht in Kamerstuk 29 023, nr. 494).

Tegen deze achtergrond werkt de Europese Commissie op verzoek van de Raad, mede op
initiatief van Nederland, in het kader van RePowerEU aan een routekaart voor de verdere
afbouw van de import van Russisch gas in de EU (zie over RePowerEU ook het antwoord
op vraag 2 en 3).

Concreet pleit Nederland ervoor dat in deze routekaart EU-breed de hiervoor genoemde
maatregel wordt meegenomen, die al in Nederland is toegepast, dat nieuwe importstromen
via nieuwe LNG-importcapaciteit worden voorkomen. Hiermee wordt een concrete dam opgeworpen
voor de import van Russisch LNG via nieuwe LNG-terminals. Mogelijk zal de Commissie
in de routekaart ook het belang van gezamenlijke inkoop via het Europese inkoopplatform
onderstrepen, waarvan Russische partijen worden uitgesloten. Dit platform is immers
een permanent instrument geworden in de EU. Het kabinet verwacht verder dat de Europese
Commissie in de routekaart nadere invulling zal geven aan en duidelijkheid over de
mogelijkheden voor individuele lidstaten om op basis van Verordening (EU) 2024/1789
tijdelijke maatregelen te treffen om import van Russisch gas te beperken.

Als de routekaart er is, schept dit voor EU lidstaten duidelijkheid over de volgende
concrete stappen die zij kunnen zetten in het inperken van Russisch gas en de afbouw
van Russische gas conform RePowerEU. Omdat in Nederland al proactief maatregelen zijn
getroffen en Nederlandse bedrijven al actief deelnemen aan het gezamenlijke inkoopplatform,
zal met name van belang zijn welke concrete stappen aanvullend genomen kunnen worden
om de resterende LNG-import op basis van Verordening (EU) 2024/1789 te kunnen aanpakken.