Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Erkens over het artikel 'Alliander loopt tegen grenzen bij versnellen netuitbreiding'

Antwoord van Minister Hermans (Klimaat en Groene Groei) (ontvangen 2 september 2024)

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel? Hoe apprecieert u dit?1

Antwoord 1

Ja. De vertragingen bij meerdere projecten waar het artikel melding van maakt zie
ik, gezien de urgentie van congestie op het elektriciteitsnet, als een tegenvaller.
Hieronder ga ik aan de hand van de verschillende vragen nader in op de inhoud van
het artikel.

Vraag 2

Hoe kan het dat er door Alliander meer wordt geïnvesteerd in netverzwaring, maar er
minder kilometers kabel en transformatorhuisjes worden gebouwd? Om hoeveel bedrijven
gaat dit, gezien het feit dat onder meer bedrijven nu langer moeten wachten op een
nieuwe of zwaardere aansluiting?

Antwoord 2

Alle netbeheerders doen omvangrijke investeringen in de uitbreiding en verzwaring
van de elektriciteitsnetwerken, oplopend tot gezamenlijk 8 miljard euro per jaar vanaf
2025. Alliander heeft in het eerste halfjaar van 2024 fors meer geïnvesteerd dan in
het eerste halfjaar van 2023. Veel van het werk is momenteel onderhanden of in voorbereiding
en doordoor nog niet zichtbaar in de gepresenteerde realisatiecijfers. Verschillende
projecten van Alliander liepen in het eerste halfjaar van 2024 vertraging op. Dit
betreft onder meer de grootschalige netuitbreiding in Friesland en de Noordoostpolder
(project «NuLelie»). De belangrijkste oorzaak van deze vertraging is dat de uitvoering
van de werkzaamheden complexer is dan vooraf gedacht.2 De krappe arbeidsmarkt voor technisch personeel, lange opleidingstijden, schaarste
aan bepaalde materialen en de schommelingen in de prognoses van het type en volume
werk maken het tijdig opschalen in capaciteit moeilijk. Dit heeft tot gevolg dat een
deel van het werkpakket doorschuift. De wachtrij per locatie is altijd in te zien
op de online capaciteitskaart van de netbeheerders3.

Vraag 3

Wat betekent het voor de verduurzamingseisen die worden gesteld aan bedrijven, gezien
het feit dat de vertraging in sommige gebieden kan oplopen tot meer dan acht jaar?
Komen zij nu in de knel?

Antwoord 3

Het kabinet zet zich met alle betrokken partijen in om, ondanks netcongestie, de verduurzaming
van bedrijven en economische ontwikkeling zoveel mogelijk doorgang te laten vinden.
Het is daartoe van belang om de mogelijkheden te realiseren om het net flexibeler
te benutten. Bedrijven op een wachtrij kunnen met een flexibel contract mogelijk toch
(een deel van) de beoogde verduurzaming realiseren. Bedrijven die al voldoende transportcapaciteit
hebben, kunnen financiële voordelen behalen met flexibel gebruik en daarmee capaciteit
op het stroomnet vrijspelen voor partijen op de wachtrij.

Vraag 4 en 6

Hoeveel kilometers kabel en transformatorhuisjes werden er de afgelopen vijf jaar
per netbeheerder per jaar gebouwd?

Kunt u publiekelijk bijhouden hoeveel kilometers kabels en transformatorhuisjes er
worden gebouwd om netbeheerders ook te kunnen aanspreken op hun resultaten? In hoeverre
heeft u manieren om netbeheerders hierop aan te sturen via de nieuwe Energiewet?

Antwoord 4 en 6

Op 11 juni 2024 heeft de Minister voor Klimaat en Energie de eerste editie van de
rapportage «Stand van de uitvoering» van Netbeheerder Nederland aan uw Kamer aangeboden4. Met deze halfjaarlijkse rapportage geven de gezamenlijke netbeheerders inzicht in
de realisatie van maatschappelijke en fysieke resultaten, waaronder de realisatie
van kilometers kabels en aantallen middenspanningsstations, maar bijvoorbeeld ook
de ontwikkeling van de wachtrijen. Zoals aangegeven in de begeleidende brief is dit
product in ontwikkeling en zal het in volgende edities worden uitgebreid met meer
indicatoren. Op 11 juni is ook de nieuwe on-line capaciteitskaart gelanceerd waarop
tot op stationsniveau inzichtelijk is wat de aanwezige en benodigde transportcapaciteit
is en, in gebieden met schaarste, de omvang van de wachtrij. Deze inzichten bieden
de netbeheerders momenteel vrijwillig. In de nieuwe Europese EMD-richtlijn (Electricity
Market Design) wordt het geven van periodieke updates een verplichting. Ik heb een
aanpassing van de Energiewet in voorbereiding om deze Europese verplichting in wetgeving
te verankeren.

Vraag 5

Wordt hier door het ministerie op gestuurd? Bij welke netbeheerders en in welke gebieden
zitten de grootste knelpunten? Hoe wordt hieraan gewerkt?

Antwoord 5

De netbeheerders doen omvangrijke investeringen in de uitbreiding en verzwaring van
de elektriciteitsnetwerken. Eens per twee jaar publiceren alle netbeheerders hun investeringsplannen
voor de komende jaren. Het Ministerie van KGG toetst of de investeringsplannen van
de landelijke netbeheerders voldoende rekenschap hebben gegeven aan ontwikkelingen
in de energiemarkt. Daarnaast toetst de Autoriteit Consument en Markt (ACM) de investeringsplannen,
onder andere op de toepassing van het prioriteringskader voor investeringen in de
uitbreiding van het stroomnet. Op basis van dit kader geven netbeheerders o.a. voorrang
aan investeringen in verband met nationale en provinciale MIEK-projecten (Meerjarenprogramma
Infrastructuur Energie en Klimaat). In het MIEK maken overheden en netbeheerders gezamenlijke
keuzes in de programmering en prioritering van energie-infrastructuurprojecten en
signaleren en verhelpen zij knelpunten in de voortgang.

Het Rijk werkt daarnaast in het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN) met medeoverheden,
netbeheerders en marktpartijen aan de aanpak van congestie op het elektriciteitsnet.
Het programma bevat een groot aantal acties gericht op sneller bouwen, beter benutten
van het netwerk en slimmer inzicht in wat er in het net gebeurt. Uw Kamer is op 11 juni
2024 geïnformeerd over de stand van zaken en voortgang van het LAN5. In het bijzonder in de regio Flevopolder-Gelderland-Utrecht (FGU) is de congestiesituatie
urgent. De Minister voor Klimaat en Energie heeft uw Kamer per brief van 25 april
jl.6 geïnformeerd over de aanpak hiervan door onder meer netbeheerders TenneT, Stedin
en Liander.

Vraag 7

Hoe kijkt u naar de oplossingen waarmee Alliander werkt om het net anders te benutten?
Ziet u bijvoorbeeld kansen in het breder uitrollen van de zogenoemde balanswijken,
aangezien hier in de markt veel enthousiasme voor is?

Antwoord 7

Naast de uitbreiding en verzwaring van de netten, zetten de netbeheerders in op het
beter benutten van de bestaande netcapaciteit om netcongestie te verlichten. Enerzijds
door de netten gecontroleerd zwaarder te belasten en anderzijds door flexibel energiegebruik
te stimuleren. Voor de FGU-regio wordt onder meer ingezet op netefficiënte installaties
in bestaande bouw, netbewuste woningbouw en netbewust laden van elektrische voertuigen.
Het initiatief De Balanswijk van Liander is een goed voorbeeld. Hierin werken diverse
partijen (netbeheerders, overheden) ontwerpprincipes uit voor nieuw te bouwen wijken
waar energie wordt opgewekt, uitgewisseld en opgeslagen, en bewoners hun gedrag aanpassen
om de energie in de wijk in balans te houden. Er is contact met verschillende gemeenten
om het concept in de praktijk te brengen.

Vraag 8

Wat doet u om ervoor te zorgen dat het extra verbruik van gas voor zo’n kort mogelijke
periode nodig is, gezien het feit dat in Gelderland en de Flevopolder gasgeneratoren
worden ingezet voor extra regelbare opwerk om overbelasting van het net te voorkomen?

Antwoord 8

Bij brief van 25 april jl. is uw Kamer geïnformeerd over alle mogelijke maatregelen
om de netcongestie in de FGU-regio zoveel mogelijk te verlichten7. Eén van deze maatregelen is de tijdelijke inzet van regelbaar vermogen op knelpunten.
In de Flevopolder is dit een maatregel met grote potentie gebleken. Het gaat nadrukkelijk
om tijdelijke en sporadische inzet op piekmomenten, met beperkte extra CO2-uitstoot tot gevolg. Dit kan netcongestie op korte termijn verminderen en zo de voortgang
van structurele verduurzaming door middel van elektrificatie faciliteren.

Vraag 9

Deelt u de mening dat forse baten eigenlijk door netbeheerders in netverzwaring zouden
moeten worden gestoken, gezien het feit dat Alliandereen flinke opbrengst heeft gerealiseerd
met de verkoop van het Kenter, aangezien netbeheerders publiek aandeelhouderschap
hebben en de nettarieven voor huishoudens en bedrijven omhoog gaan om de geplande
investeringen te dekken? Zou het dan niet krom zijn dat de baten niet bij huishoudens
en ondernemers terechtkomen via de nettarieven, maar de hogere kosten wel?

Antwoord 9

Voor zorgvuldige beantwoording van uw vraag is van belang om onderscheid te maken
tussen het netwerkbedrijf Alliander en netbeheerder Liander dat daarvan onderdeel
is, evenals tot voor kort het bedrijf Kenter. Alliander heeft Kenter begin dit jaar
verkocht. De opbrengst landt bij Alliander en niet bij netbeheerder Liander. Van deze
eenmalige boekwinst is een klein deel aan de aandeelhouders uitgekeerd; het overgrote
deel wordt aangewend voor de versterking van het eigen vermogen van Alliander om de
toekomstige investeringsopgave in energienetten te kunnen financieren.

Vraag 10

Bent u bereid om verder te verkennen of er kan worden gestuurd op dat netbeheerders
forse baten in netverzwaring steken? Hoeveel extra investeringen zou dit mogelijk
kunnen opleveren?

Antwoord 10

Om de noodzakelijke uitbreiding en verzwaring van de elektriciteitsnetwerken te kunnen
financieren is van belang dat de netbeheerders financieel gezond zijn. Zij leggen
verantwoording af aan hun aandeelhouders (gemeenten en provincies). De ACM houdt toezicht
op de redelijkheid van de winstmarges, investeringen en financiële stabiliteit. De
investeringen en de kosten voor beheer van de netten worden op basis van de Tarievencode
van ACM vertaald naar de tarieven voor de klant. Extra investeringen in de netwerken,
zo die al mogelijk zijn, zouden niet bijdragen aan het tempo waarin uitbreiding en
verzwaring worden gerealiseerd, gezien de krappe arbeidsmarkt voor technisch personeel,
de schaarste aan materialen en doorlooptijden van realisatie. Het Landelijk Actieprogramma
Netcongestie (LAN) richt zich daarom, in de actielijn Sneller Bouwen, op verkorting
van doorlooptijden, versnellen van de bouw en bevordering van samenwerking tussen
de betrokken partijen.