Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen vragen van het lid Postma over het ‘EU-Coronaherstelfonds’

Antwoord van Minister Heinen (Financiën) en van Staatssecretaris Idsinga (Financiën
– Fiscaliteit en Belastingdienst) (ontvangen 27 augustus 2024)

Vraag 1

Hoeveel heeft Nederland bijgedragen aan het vullen van het EU-Coronaherstelfonds waar
807 miljard euro in zit, waarvan ruim 350 miljard euro aan directe subsidies, of bestaat
dit bedrag 100% uit geleend geld?

Antwoord 1

Alle middelen voor het herstelinstrument van de Europese Unie1, voor zowel de subsidies/uitgaven als voor de leningen, leent de Europese Commissie
namens de Unie op de kapitaalmarkt. Dit is zo bepaald in de verordening van de Raad
van de Europese Unie (de Raad) waarmee het herstelinstrument is opgericht2 en in het Eigenmiddelenbesluit van de Raad.3 Hierin is ook vastgelegd dat de geleende middelen gestaag en voorspelbaar zullen
worden terugbetaald en uiterlijk op 31 december 2058 volledig zijn afgelost. De aflossing
en rentebetalingen voor de middelen die zijn geleend voor de verstrekte subsidies
binnen de Herstel- en Veerkrachtfaciliteit4 (HVF) en voor de toevoegingen vanuit het herstelinstrument aan de EU-jaarbegroting
zullen in de toekomst worden gefinancierd uit de Europese begroting. Omdat de lidstaten
de Europese begroting financieren leidt dit in de toekomst tot financiële bijdragen
van de lidstaten aan de EU-begroting. Op basis van het huidige Eigenmiddelenbesluit
zullen de lidstaten op basis van hun aandeel in het bruto nationaal inkomen (bni)
van de EU bijdragen. Op basis van de meest recente inzichten over het aandeel van
het Nederlandse bni in dat van de EU (6,1% in 2024) en de huidige marktrentes wordt
de Nederlandse bijdrage aan de aflossing en rentebetalingen voor het subsidiedeel
van de HVF geraamd op cumulatief 38 miljard euro voor de periode tot en met 2058.

Vraag 2

In het NRC van 16 juli 2024 staat dat Nederland van de 5,4 miljard euro die zij heeft
aangevraagd uit het EU-Coronaherstelfonds, in september 1,3 miljard krijgt uitgekeerd,
welke maatregelen zijn er afgesproken met de Europese Unie in ruil voor de 1,3 miljard euro?5

Antwoord 2

De HVF-verordening bevat een aantal voorwaarden waar nationale herstelplannen aan
moeten voldoen, zoals het bijdragen aan de groene transitie, en het substantieel adresseren
van de relevante landspecifieke aanbevelingen.6 Nederland heeft binnen de voorwaarden van de HVF-verordening een Herstel- en Veerkrachtplan
(HVP) opgesteld. Het Nederlandse HVP bevat 50 maatregelen waarvoor mijlpalen en doelstellingen
zijn opgenomen. Wanneer Nederland deze mijlpalen en doelstellingen heeft behaald,
kan Nederland in tranches een betalingsaanvraag indienen bij de Europese Commissie.
De 1,3 miljard euro die Nederland naar verwachting eind september 2024 uitgekeerd
krijgt, heeft betrekking op het eerste betaalverzoek dat Nederland op 24 mei 2024
heeft ingediend. Het eerste betaalverzoek bevatte 30 mijlpalen (kwalitatief) en doelstellingen
(kwantitatief), die toebehoorden aan de onderstaande maatregelen7. Een maatregel kan meerdere mijlpalen of doelstellingen hebben.

Maatregelen waarvan mijlpalen en doelstellingen in het eerste betaalverzoek voorkomen:8

1. Invoering en aanscherping CO2-heffing voor de industrie (twee mijlpalen)

2. Verhoging van de vliegbelasting (één mijlpaal)

3. Kwantum Delta NL (één mijlpaal)

4. European Rail Traffic Management System (één mijlpaal)

5. Informatiemanagement Overheid (Wet open overheid) (twee mijlpalen)

6. Verhoging van de leegwaarderatio (één mijlpaal)

7. Gecentraliseerde planning om het woonaanbod te vergroten (één mijlpaal)

8. Verhoging van de inkomensafhankelijkheid van huur (één mijlpaal)

9. Versnellen van het woningbouwproces en de woningbouwprocedures (één mijlpaal)

10. Subsidieregeling duurzaam maatschappelijk vastgoed (één mijlpaal)

11. Verlaging van de zelfstandigenaftrek (één mijlpaal)

12. Hervorming van de tweede pijler van het pensioenstelsel (één mijlpaal)

13. Aanpak van schijnzelfstandigheid (één mijlpaal)

14. Nederland Leert Door (twee doelstellingen)

15. Ondersteuning van leerlingen in het laatste jaar van het voortgezet onderwijs (één
mijlpaal, één doelstelling)

16. Laptops en tablets voor online en hybride onderwijs om leerverliezen aan te pakken
en te beperken (één doelstelling)

17. SET COVID-19 (één doelstelling)

18. Health Research Infrastructure (één mijlpaal)

19. Aanpak van mismatches bij de toepassing van het zakelijkheidsbeginsel (één mijlpaal)

20. Wijziging van de specifieke renteaftrekbeperking ter voorkoming van de vrijstelling
van de betaling van belastingen op negatieve rente en positieve valutaresultaten (één
mijlpaal)

21. Beperking van belastingaftrek op grond van liquidatie- en stakingsverliezen (één mijlpaal)

22. Beperking van de verliesverrekening (één mijlpaal)

23. Energiehervormingspakket (één mijlpaal)

24. Audit en controle, uitvoering en complementariteit (drie mijlpalen)9

Vraag 3

Welke maatregelen (verduurzaming/ klimaat en anderszins) zijn er door de vorige Minister
afgesproken in ruil voor de uitkering van de resterende 4,1 miljard euro aan Nederland?

Antwoord 3

Om aanspraak te maken op de overige 4,1 miljard euro dient Nederland de resterende
104 mijlpalen en doelstellingen bij het indienen van de resterende vier betaalverzoeken
behaald te hebben, en daarbij ook aan te tonen dat de financiële belangen van de Unie
zijn geborgd bij het volbrengen van deze mijlpalen en doelstellingen.10 Hieronder is weergegeven welke maatregelen in de resterende vier betaalverzoeken
zitten. Aangezien veel maatregelen meerdere mijlpalen en/of doelstellingen kunnen
hebben, kan het zijn dat maatregelen in meerdere betaalverzoeken zitten.

Betaalverzoek 2

1. Hervorming van de energiebelasting11

2. Groenvermogen waterstof

3. Subsidieregeling sanering varkenshouderijen

4. European Rail Traffic Management System (ERTMS)

5. Intelligente wegkantstations (iWKS)

6. Digitalisering van de strafrechtketen

7. Uitfasering van de belastingvrijstelling voor schenkingen ter financiering van de
aankoop van een woning.

8. Gecentraliseerde planning om het woningaanbod te vergroten

9. Versnellen van het woningbouwproces en de woningbouwprocedures

10. Nederland leert door

11. Bij- en omscholingsbudget voor werklozen

12. Ondersteuning van nieuwkomers om leerverliezen te voorkomen

13. Uitbreiding van de intensive care

14. Health Research Infrastructure

15. Nederlands fiscaal beleid

16. Energiehervormingspakket

Betaalverzoek 3

1. Hervorming van de energiebelasting12

2. Hervorming van de autobelastingen13

3. Energiewet

4. Wind op Zee

5. AI Ned en Applied AI Learning Communities

6. Digitale Infrastructuur Logistiek

7. European Rail Traffic Management System

8. Veilige, Slimme en Duurzame mobiliteit

9. Grensverleggende IT (GrIT)

10. Ontsluiting van nieuwbouwprojecten

11. Arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen

12. Hervorming van de tweede pijler van het pensioenstelsel

13. Aanpak van schijnzelfstandigheid

14. Nederland Leert Door

15. Nationaal Onderwijslab AI

16. Tijdelijke extra personele capaciteit voor de zorg in crisistijd

17. Anti-witwas beleid

18. Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE)

Betaalverzoek 4

1. Hervorming van de autobelastingen14

2. Wind op Zee

3. Groenvermogen waterstof

4. Energietransitie binnenvaart, project Zero Emission Services (ZES)

5. Luchtvaart in transitie

6. AiNed en applied AI learning communities

7. Digitaliseringsimpuls Onderwijs NL

8. Digitale infrastructuur logistiek

9. Veilige, Slimme en Duurzame mobiliteit

10. Intelligente wegkantstations

11. Grensverleggende IT (GrIT)

12. Ontsluiting van nieuwbouwprojecten

13. Subsidieregeling duurzaam maatschappelijk vastgoed

14. Arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen

15. Hervorming van de tweede pijler van het pensioenstelsel

16. Nationaal Onderwijslab AI

17. Tijdelijke extra personele capaciteit voor de zorg in crisistijd

18. Nederlands fiscaal beleid

19. Investeringssubsidie voor duurzame energie en energiebesparing

20. Energiehervormingspakket

Betaalverzoek 5

1. Hervorming van de autobelastingen15

2. Wind op Zee

3. Programma Natuur

4. Kwantum Delta NL

5. AiNed en applied AI learning communities

6. Digitale Infrastructuur Logistiek

7. Veilige, Slimme en Duurzame mobiliteit

8. Informatiemanagement Overheid (Wet open overheid)

9. Grensverleggende IT (GrIT)

10. Ontsluiting van nieuwbouwprojecten

11. Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing

12. Hervorming van de tweede pijler van het pensioenstelsel

13. Bij- en omscholingsbudget voor werklozen

14. Subsidieregeling voor de duurzaamheid van vastgoed in de publieke sector

Vraag 4

Welke van die maatregelen gaat u niet nakomen, zoals de in het artikel genoemde rekeningrijden?

Antwoord 4

Een aantal maatregelen in het Nederlandse HVP staat wegens uiteenlopende redenen onder
druk. Betalen naar gebruik16 is er daar een van. In de Kamerbrief over het Nationaal Hervormingsprogramma 2024
die op 26 april jl. met de Kamer17 is gedeeld heeft het kabinet gemeld dat ook de hervorming energiebelasting, anti-witwasbeleid,
de regie op de aanbodzijde van de woningmarkt, de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering
voor zelfstandigen, aanpak schijnzelfstandigheid, European Rail Traffic Management
System (ERTMS), en het programma Grensverleggende IT (GrIT) onder druk staan.

Het is nog niet met zekerheid te zeggen dat Nederland de afspraken rond deze maatregelen
niet gaat nakomen. Het kabinet is aanhoudend gemotiveerd om samen met de uitvoerders,
de beide Kamers en de Europese Commissie het Nederlandse HVP uit te voeren en zo de
volledige 5,4 miljard euro aan EU-middelen in te kunnen zetten voor belangrijke investeringen
in Nederland. Het kabinet zal de Kamer op de hoogte houden van de ontwikkelingen hieromtrent,
o.a. door middel van de halfjaarlijkse voortgangsrapportage.

Vraag 5

Welke, deels dus vervangende, maatregelen kan Nederland nog indienen om aanspraak
te maken op de resterende 4,1 miljard euro? Bent u bereid hiernaar te kijken en met
voorstellen te komen?

Antwoord 5

Indien blijkt dat een mijlpaal of doelstelling daadwerkelijk niet behaald kan worden,
is het mogelijk op basis van artikel 21 van de HVF-verordening18 een wijzigingsverzoek in te dienen waarmee een mijlpaal of doelstelling bijgesteld
kan worden, of een vervangende maatregel kan worden aangedragen. Het wijzigen van
het plan met als doel een maatregel bij te stellen of een vervangende maatregel aan
te dragen is geen eenvoudige opgave, en succes is niet gegarandeerd. Conform artikel 21
van de HVF-verordening en de meest recente RRF guidance19 is een wijziging alleen mogelijk als er sprake is van objectieve omstandigheden waardoor
een (onderdeel van een) maatregel niet meer haalbaar blijkt of als de opgetreden objectieve
omstandigheden ertoe leiden dat een alternatieve maatregel beter uitvoerbaar blijkt.
De gewijzigde of vervangende maatregel moet bovendien voldoen aan alle criteria van
de HVF-verordening, en het gewijzigde plan – inclusief vervangende maatregel – moet
in het geheel opnieuw beoordeeld worden door de Commissie, en vervolgens goedgekeurd
worden door de Ecofinraad. Een van de criteria van de HVF-verordening is dat alle
mijlpalen en doelstellingen uiterlijk in augustus 2026 zijn afgerond. Welke maatregelen
mogelijk passend zijn is casus-specifiek, en er is daarom niet op voorhand met zekerheid
te zeggen of er geschikte vervangende maatregelen voorhanden zijn. Het kabinet is
aanhoudend gemotiveerd om samen met de uitvoerders, de beide Kamers en de Europese
Commissie het Nederlandse HVP uit te voeren en zo de volledige 5,4 miljard euro aan
EU-middelen in te kunnen zetten voor belangrijke investeringen in Nederland. Mocht
de situatie zich voordoen dat een mijlpaal of doelstelling niet behaald kan worden,
dan zal het kabinet zich uiteraard inspannen om de bijhorende maatregel te wijzigen
dan wel te vervangen.

Vraag 6

Wat is de reden dat Nederland mogelijk niet de overige 4,1 miljard euro zal ontvangen
die zij heeft aangevraagd? Telt mee dat Nederland niet aan de voorwaarden tegemoet
zou willen komen die de Europese Unie daarvoor heeft gesteld, zoals het invoeren van
rekeningrijden? Spelen er ook andere factoren?

Antwoord 6

Indien Nederland er niet in slaagt alle resterende mijlpalen en doelstellingen te
behalen, en er ook niet in slaagt om een succesvol wijzigingstraject door te voeren
voor deze maatregelen op basis van artikel 21 van de HVF-verordening20, dan kan de situatie optreden dat Nederland (een deel van) de resterende 4,1 miljard euro
niet zal ontvangen. Hierbij volgt de Europese Commissie de kortingsmethodologie waarover
de Kamer onder meer met het verslag van de Eurogroep en Ecofinraad van 13 en 14 maart
2023,21 de Miljoenennota 2024 en de Kamerbrief over het Nationaal Hervormingsprogramma 2024
is geïnformeerd.22 Zoals bij vraag 4 aangegeven, staat een aantal maatregelen in het Nederlandse HVP
wegens uiteenlopende redenen onder druk. Rekeningrijden (onderdeel van hervorming
autobelasting) is er daar één van. Nederland kan ook gekort worden indien eerder behaalde
mijlpalen en doelstellingen in een later stadium worden teruggedraaid. Hierbij volgt
de Commissie ook de hierboven genoemde kortingsmethodologie. Indien een korting niet
meer verrekend kan worden met een toekomstige uitbetaling dan kan de Europese Commissie
ook (een deel van de) middelen die al zijn uitbetaald terugvorderen.

Naast het niet behalen of terugdraaien van de mijlpalen en doelstellingen, kan Nederland
ook gekort worden indien niet wordt voldaan aan de eisen omtrent de bescherming van
de financiële belangen van de Unie (artikel 22 HVF-verordening).23 Bij het bepalen van dergelijke kortingen volgt de Commissie de kortingsmethodiek
als opgenomen in de recent geüpdate guidance voor het opstellen van herstel- en veerkrachtplannen.24 Hierbij kijkt de Commissie of er bij de implementatie van het HVP sprake is geweest
van fraude, corruptie, dubbele financiering of belangenverstrengeling. De guidance
schrijft voor dat de hoogte van een eventuele korting overeen zal komen met de kosten
van het onderdeel dat is getroffen door fraude, corruptie, dubbele financiering of
belangenverstrengeling. Aanvullend kijkt de Commissie hierbij ook naar de ernst en
frequentie van de overtreding. Het kabinet heeft er vertrouwen in dat de audit- en
controlesystemen van Nederland robuust zijn en voldoen aan de eisen die de Commissie
hieraan stelt. De recente positieve beoordeling van het eerste betaalverzoek, waarbij
de Commissie ook kijkt naar de bescherming van de financiële belangen van de Unie,
onderstreept dit.

Ook kan Nederland gekort worden indien geconstateerd wordt dat Nederland in gebreke
zou blijven met haar verplichtingen die vastgesteld staan in de financieringsovereenkomst
van het HVP.25 Het kabinet houdt hier rekening mee bij de uitvoering van het HVP.

Vraag 7

Wie heeft bepaald dat het invoeren van rekeningrijden een van de voorwaarden is? Heeft
Nederland dit voorgesteld of de Europese Unie? Welke andere landen moeten rekeningrijden
invoeren om steun te krijgen uit het EU-Coronaherstelfonds? Zijn er andere maatregelen
die u kan aandragen die helpen om de klimaatdoelstelling dichterbij te brengen, zoals
het investeren in goed regionaal openbaar vervoer, het bouwen van een kerncentrale,
een bijdrage aan de waterstoftransitie, het betaalbaar maken van warmtenetten voor
huishoudens en het voorkomen van energiearmoede?

Antwoord 7

De HVF-verordening bevat een aantal voorwaarden waar nationale herstelplannen aan
moeten voldoen, zoals het bijdragen aan de groene transitie, en het substantieel adresseren
van de relevante landspecifieke aanbevelingen.26 Ook moet er in de herstelplannen een balans zijn tussen het aantal hervormingen en
investeringen.27 Binnen de voorwaarden uit de HVF-verordening hebben lidstaten beleidsvrijheid om
passende maatregelen aan te dragen. Het invoeren van betalen naar gebruik was daarmee
geen expliciete voorwaarde vanuit de Europese Unie, maar was voor Nederland wel een
maatregel die goed paste binnen de geschetste voorwaarden, aangezien betalen naar
gebruik een hervorming betreft die bijdraagt aan de groene transitie en verschillende
relevante landspecifieke aanbevelingen adresseert.

Zoals bij vraag 4 en 5 aangegeven, is het wijzigen van het plan en een vervangende
maatregel opvoeren geen eenvoudige opgave. Conform artikel 21 van de HVF-verordening
en de meest recente RRF guidance28 is een wijziging alleen mogelijk als er sprake is van objectieve omstandigheden waardoor
een maatregel niet meer haalbaar blijkt, of als de opgetreden objectieve omstandigheden
ertoe leiden dat een alternatieve maatregel beter uitvoerbaar blijkt. De gewijzigde
of vervangende maatregel moet bovendien voldoen aan alle criteria van de HVF-verordening,
en het gewijzigde plan – inclusief vervangende maatregel – moet in het geheel opnieuw
beoordeeld worden door de Commissie, en vervolgens goedgekeurd worden door de Ecofinraad.
Een van de criteria van de HVF-verordening is dat alle mijlpalen en doelstellingen
uiterlijk in augustus 2026 zijn afgerond. Het is niet op voorhand met zekerheid te
zeggen of er geschikte vervangende maatregelen voorhanden zijn. Het kabinet is aanhoudend
gemotiveerd om samen met de uitvoerders, de beide Kamers en de Europese Commissie
het Nederlandse HVP uit te voeren en zo de volledige 5,4 miljard euro aan EU-middelen
in te kunnen zetten voor belangrijke investeringen in Nederland. Mocht de situatie
zich voordoen dat een mijlpaal of doelstelling niet behaald kan worden, dan zal het
kabinet zich uiteraard inspannen om de bijhorende maatregel te wijzigen dan wel te
vervangen.

Vraag 8

Kunt u een volledig overzicht sturen van de uitkeringen aan alle lidstaten tot nu
toe uit het EU-Coronaherstelfonds, de voorwaarden die de Europese Unie daarvoor heeft
gesteld, en de maatregelen die de EU-lidstaten ook daadwerkelijk hebben genomen of
zullen nemen?

Antwoord 8

Conform de informatieafspraken met de Tweede Kamer wordt de Kamer bij iedere voorlopige
Commissiebeoordeling van een nieuw betaalverzoek geïnformeerd voorafgaand aan de bespreking
in het Economisch en Financieel Comité (EFC)29. Daarnaast ontvangt de Kamer elk kwartaal een overzicht van definitief goedgekeurde
betaalverzoeken en een totaaloverzicht van hoeveel subsidies en leningen lidstaten
op dat moment hebben ontvangen. Het overzicht over het tweede kwartaal ontvangt u
na het reces. Het overzicht voor het eerste kwartaal van 2024 is op 12 april naar
uw Kamer verstuurd.30 De Europese Commissie houdt op haar website ook een overzicht bij met alle betalingen
die aan lidstaten worden gedaan.31

Bij de beoordeling van een betaalverzoek toetst de Europese Commissie of de lidstaat
op basis van aangeleverde bewijslast aan de voor het betaalverzoek relevante mijlpalen
en doelstellingen van het desbetreffende HVP heeft voldaan. In de voorlopige beoordelingen
van de betaalverzoeken die de Tweede Kamer steeds ontvangt, is daardoor zichtbaar
welke maatregelen de betreffende lidstaat heeft genomen. De Europese Commissie houdt
op haar website een overzicht bij van alle mijlpalen en doelstellingen die door de
lidstaten zijn ingevuld32.