Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Hirsch en Teunissen over de exportkredietverzekering voor het LNG-project in Mozambique

Antwoord van Staatssecretaris Van Rij (Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst),
mede namens de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (ontvangen
1 juli 2024).

Vraag 1

Klopt het dat Atradius DSB (ADSB) met de herbeoordeling van de exportkredietverzekering
(ekv) voor het LNG-project in Mozambique is begonnen, zoals Staatssecretaris Van Rij
schrijft in zijn beantwoording van vragen van leden Hirsch en Teunissen1? Hoe wordt er door ADSB in de herbeoordeling verslag gelegd over de aanvallen op
Palma in 2021 en het handelen van TotalEnergies tijdens deze aanvallen, dat zich kenmerkte
door bijvoorbeeld het ontbreken van een evacuatieplan en het sluiten van de poorten
voor vluchtende burgers?

Antwoord 1

Ja, dat klopt. Atradius DSB (ADSB) heeft een uitgebreide herbeoordeling van het project
uitgevoerd en deze aan de Staat voorgelegd. In deze beoordeling is veel aandacht voor
de veiligheidssituatie in de regio en incidenten die zich sinds 2017 hebben voorgedaan,
waaronder de aanval op Palma in maart 2021 door jihadistische rebellen. In lijn met
de Proximities-aanbevelingen wordt in de herbeoordeling daarnaast dieper ingegaan
op de onderliggende grondoorzaken en lange termijn effecten van het conflict. Ook
wordt er specifiek aandacht geschonken aan de verantwoordelijkheden die TotalEnergies
(Total) heeft voor de veiligheid van werknemers en onderaannemers, zoals bijvoorbeeld
vastgelegd in het evacuatieprotocol.

Vraag 2

Is er betrouwbaar en onafhankelijk onderzoek gedaan naar wat er tijdens de aanval
op Palma gebeurde? Zo ja, door wie? Hoeveel mensen zijn er tijdens de aanval op Palma
vermoord? Is er onderzocht wat er tijdens de aanval en in de nasleep ervan is gebeurd
op Afungi, het schiereiland waar het LNG-project zich bevindt? Zijn er conclusies
getrokken over de rol van Total tijdens deze aanval? Zo ja, welke? Deelt u de mening
dat over deze vragen duidelijkheid moet bestaan voor een herstart van het LNG-project
in Mozambique?

Antwoord 2

De gebeurtenissen in Palma en het handelen van Total tijdens deze aanval zijn integraal
onderdeel van de herbeoordeling door ADSB, dat zich mede baseert op rapportages van
onafhankelijke externe adviseurs. Hoewel exacte getallen ontbreken, meldt de onafhankelijke
veiligheidsadviseur van de betrokken exportkredietverzekeraars dat er tot en met eind
september 2023 in geheel Cabo Delgado ongeveer 4.750 dodelijke slachtoffers zijn te
betreuren, waarvan circa 2.000 als gevolg van politiek gemotiveerd geweld gericht
tegen de burgerbevolking.

Vraag 3

Bent u op de hoogte van het feit dat het Franse Openbaar Ministerie een vooronderzoek
is gestart naar het handelen van Total gedurende de Palma aanvallen in 2021? Zo ja,
hoe heeft dit onderzoek invloed op uw beslissing om de ekv voor dit project in stand
te houden, het project te blijven steunen en een eventuele herstart?

Antwoord 3

Ja, het kabinet is op de hoogte van het vooronderzoek. De Staat beschikt niet over
de inhoudelijke informatie uit het Franse vooronderzoek en dit aspect kan daarom geen
onderdeel uitmaken van het proces van herbeoordeling en besluitvorming.

Vraag 4

Heeft u kennisgenomen van het incident2 in maart 2022 waarbij twee vissers zijn doodgeslagen nabij Quitunda, het dorp bij
de projectlocatie, waarschijnlijk met betrokkenheid van Rwandese militairen die daar
waren om veiligheid voor het LNG-project te bieden? Hoe beoordeelt ADSB de huidige
aanwezigheid van verschillende militaire groeperingen in de regio, die met name aanwezig
zijn om het LNG-project te beschermen?

Antwoord 4

Het kabinet is bekend met dit ernstige incident. Het kabinet beschikt niet over informatie
die het verband tussen het dodelijke incident en de betrokkenheid van buitenlandse
militairen bevestigt. In algemene zin geldt dat militaire betrokkenheid van omringende
landen van belang is voor het herstellen en handhaven van de veiligheid in Cabo Delgado.

Vraag 5

Bezoekt ADSB het projectgebied in het kader van de herbeoordeling? Op welke manier
zorgt ADSB ervoor dat zij gedurende dergelijke bezoeken betrouwbare onafhankelijke
informatie kan verzamelen?

Antwoord 5

ADSB heeft het projectgebied in de afgelopen jaren viermaal bezocht. Het laatste bezoek
vond plaats in februari 2024 ten behoeve van de herbeoordeling. Bij een eventuele
herstart zal ADSB dergelijke bezoeken blijven uitvoeren in het kader van monitoring,
onder andere op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo). Tijdens
deze bezoeken probeert ADSB betrouwbare informatie te verzamelen door met zoveel mogelijk
verschillende belanghebbenden, waaronder lokale bewoners, belangengroepen en projectmedewerkers,
te spreken. Om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen wint ADSB daarnaast ook altijd
informatie in bij andere bronnen, waaronder de ambassade, lokale en internationale
ngo’s en onafhankelijke consultants.

Vraag 6

Klopt het dat de herbeoordeling de inbreng van het maatschappelijk middenveld meeneemt,
zoals u in de Kamerbrief van 15 december 2023 schrijft3? Op welke manier wordt de input van het maatschappelijk middenveld, zowel in Cabo
Delgado als internationaal, meegenomen in de herbeoordeling? Gezien de conclusies
van het Proximities rapport dat de gesproken partijen uit het maatschappelijk middenveld
niet voldoende gehoord zijn, wat gaat ADSB hierin nu anders doen dan tijdens het vorige
onderzoek? Spreekt ADSB met het lokale maatschappelijk middenveld zonder dat daarbij
andere partijen aanwezig zijn? Hoeveel tijd neemt ADSB om stemmen uit het maatschappelijk
middenveld te horen? Welke vragen worden aan het maatschappelijk middenveld gesteld?

Antwoord 6

Ja, dat klopt. In de herbeoordeling wordt de inbreng van het maatschappelijk middenveld
meegenomen, zoals vermeld in de Kamerbrief van 15 december 2023. ADSB verzamelt lokaal
informatie via verschillende kanalen, waaronder de ambassade, lokale vertegenwoordigers
van betrokken consultants en het project zelf. Daarnaast heeft ADSB direct contact
met lokale stakeholders zonder betrokkenheid van het project. Nederlandse ngo's met
lokale partners delen ook informatie over het project en de projectomgeving met ADSB
en de betrokken ministeries. ADSB vraagt stakeholders naar hun visie op het project
en waar verbeteringen kunnen worden aangebracht. Deze informatie wordt meegewogen
in de herbeoordeling van het project.

Vraag 7

Gezien het gegeven dat maatschappelijke organisaties in Cabo Delgado en Palma een
belangrijke controlefunctie uitoefenen ten aanzien van Total, maar tegelijkertijd
onder druk worden gezet door Total om financiële middelen te accepteren, wat doet
de Nederlandse overheid om deze organisaties te ondersteunen bij het uitoefenen van
hun taak als onafhankelijke waakhond? Kan de Nederlandse overheid meer doen, en zo
ja, wat?

Antwoord 7

Total heeft een stichting opgezet genaamd «Pamoja Tunaweza» en hier 200 miljoen euro
voor gereserveerd om projecten uit te voeren die de bevolking van Cabo Delgado ten
goede komen. Deze stichting staat onder leiding van een voormalig hoofd van UNDP in
Mozambique en kan binnen vooraf afgesproken kaders zelfstandig opereren. Er zijn geen
aanwijzingen dat deze stichting maatschappelijke organisaties dwingt geld aan te nemen.

Het kabinet vindt de rol van het maatschappelijk middenveld belangrijk, ook in Cabo
Delgado en Palma, en biedt hiervoor ondersteuning. De ambassade, ADSB en de betrokken
ministeries blijven in contact met lokale en internationale ngo’s om zodoende zicht
te houden op hun visie en de ruimte voor het maatschappelijk middenveld.

Vraag 8

Hoe zal u garanderen dat de bronnen waar de herbeoordeling op zal moeten bouwen zo
onafhankelijk mogelijk zijn en dat de informatie van journalisten, internationale
ngo’s en de Nederlandse ambassades dit keer wel gewicht krijgen in het oordeel om
een doorstart te mogen goedkeuren?

Antwoord 8

ADSB en de ministeries raadplegen een breed scala aan informatiebronnen voor de herbeoordeling
van het project. De informatie van het project zelf, maar ook van onafhankelijke adviseurs,
journalisten, internationale ngo’s en de Nederlandse ambassade wordt integraal meegewogen
in de beoordeling.

Met deze aanpak beogen ADSB en de ministeries een grondige en objectieve herbeoordeling
waarin alle relevante informatie wordt meegewogen in het besluitvormingsproces.

Vraag 9

Klopt het dat naar aanleiding van het rapport van Proximities een externe onafhankelijk
veiligheidsadviseur door ADSB wordt ingeschakeld, zoals u in de Kamerbrief van 15 december
2023 schrijft4? Wat is het mandaat van deze expert? Welke vragen gaat de expert beantwoorden? Hoe
doet de expert onderzoek en is veldbezoek daar onderdeel van?

Antwoord 9

Om de onafhankelijke informatiepositie nog steviger te kunnen waarborgen en de Staat
integraal te kunnen adviseren over veiligheidsaspecten is Clingendael gevraagd om
ADSB te ondersteunen bij het beoordelen van de veiligheidsrisico’s omtrent het project.
De onderzoekers van Clingendael hebben zich primair gericht op het ondersteunen van
ADSB bij het analyseren van de beschikbare informatie en de adviezen van de onafhankelijke
veiligheidsadviseur van de exportkredietverzekeraars. Zij zijn tevens gevraagd om
te onderzoeken of het geschetste beeld representatief is. Daartoe hebben de onderzoekers
gekeken naar de grondoorzaken van het conflict en de impact van het project op de
omgeving op zowel de korte termijn als lange termijn. Een veldbezoek maakte geen onderdeel
uit van de opdracht. Wel hebben de onderzoekers aantoonbare relevante ervaring en
affiniteit met het projectgebied.

Vraag 10

Wanneer verwacht u een voorlegging van ADSB te ontvangen?

Antwoord 10

ADSB heeft op 15 maart jl. een eerste advies aan de Ministeries van Financiën en Buitenlandse
Zaken voorgelegd. Dit is het startpunt voor de beoordeling door de ministeries. Het
kabinet hecht groot belang aan een zorgvuldige weging op basis van het beleidskader
voor de ekv. Voor een dergelijk groot en complex project neemt in de regel het besluitvormingsproces
enige tijd in beslag. Ook vanaf het moment van het eerste advies blijven ADSB, de
ambassade en de betrokken ministeries alle relevante ontwikkelingen volgen. Zodra
het besluitvormingsproces is afgerond zal ik uw Kamer informeren.

Vraag 11

Hebben Van Oord en/of Standard Chartered Bank tot op heden trekkingen gedaan onder
de op 25 maart 2021 afgegeven verzekeringspolissen? Zo ja, om welk bedrag gaat het?

Antwoord 11

Nee.

Vraag 12

Deelt u de mening dat mede door de betrokkenheid van de Tweede Kamer bij deze casus
belangrijke informatie naar buiten is gekomen, bijvoorbeeld door het aanvragen van
het Proximities rapport? Is het daarom niet nuttig om de uitkomsten van het herbeoordelingsproces
ook te bespreken in de Tweede Kamer voordat er een besluit genomen wordt, zoals de
motie Thijssen c.s.5 vraagt, maar wat u in de wijze van uitvoering heeft aangegeven niet te willen doen6?

Antwoord 12

Het kabinet heeft de aanbevelingen van het Proximities rapport integraal overgenomen
en geïmplementeerd in het beoordelingsproces. Ik deel uw mening dat het rapport daarmee
een waardevolle bijdrage heeft geleverd aan het verstevigen van de beleidskaders voor
de ekv. In reactie op het verzoek van de commissie BHOS met kenmerk 2024D24728 kan ik u meedelen dat het kabinet er belang aan hecht de voorspelbaarheid en rechtszekerheid
voor het bedrijfsleven te borgen en daarom wenst vast te houden aan de gangbare procedure
voor besluitvorming waarbij het kabinet achteraf verantwoording aflegt over de uitvoering
van de ekv. Voorts verwijs ik naar de Kamerbrief van 15 december 2023 over de wijze
van uitvoering motie Thijssen c.s.7

Vraag 13

Klopt het dat ADSB nu een werkinstructie veiligheid gebruikt, zoals wordt beschreven
in antwoord op de Kamervragen van leden Hirsch en Teunissen van 21 mei jl.8? Kan deze werkinstructie met de Kamer gedeeld worden? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 13

Ja, dat klopt. Naar aanleiding van het Proximities rapport is een werkinstructie opgesteld
voor de beoordeling van veiligheidsrisico’s. De werkinstructie is een intern document
dat wordt gebruikt om te bepalen wanneer een aanvullende veiligheidsanalyse nodig
is of externe expertise ingeschakeld dient te worden. Interne werkinstructies geven
ADSB medewerkers praktische handvatten en kaders om de informatie uit ekv-aanvragen
te beoordelen en worden niet publiekelijk beschikbaar gemaakt.

Vraag 14

Klopt het dat ADSB geen eigenaar is van onderliggende documenten die ten grondslag
liggen aan het advies aan de ministeries en dat deze daarom niet met het publiek gedeeld
kunnen worden in het kader van transparantie, zoals beschreven in antwoord op de Kamervragen
van leden Hirsch en Teunissen van 21 mei jl.9? Deelt u de mening dat het problematisch is wanneer een publiek instrument op deze
manier niet kan voldoen aan afspraken over transparantie die de Nederlandse overheid
heeft? Wat gaat u hieraan doen?

Antwoord 14

Ja, dat klopt. De meeste documenten die worden verstrekt aan ADSB om een transactie
te kunnen beoordelen zijn eigendom van de desbetreffende private partij. Deze documenten
bevatten veelal bedrijfsgevoelige informatie en kunnen daarom niet zonder toestemming
door ADSB of de Nederlandse staat openbaar gemaakt worden. Het kabinet hecht veel
waarde aan een transparante uitvoering van de ekv en er wordt tegelijkertijd voor
een goed functioneren van de ekv rekening gehouden met bedrijfsvertrouwelijke- en
concurrentieoverwegingen en een internationaal gelijkspeelveld. Zoals aangegeven in
de Kamerbrief van 21 mei jl. voldoet het Nederlandse ekv-beleid aan alle relevante
transparantieverplichtingen volgend uit internationale standaarden.10 Ik deel uw mening niet dat er niet wordt voldaan aan de gemaakte afspraken.

Vraag 15

Bent u bekend met de laatste nieuwsbrieven van Joseph Hanlon over de situatie in Cabo
Delgado11? Wat is uw visie op de huidige veiligheidssituatie rondom het project en Mozambique
in het algemeen? Op welke informatie is deze visie gebaseerd, en van welke actoren
specifiek is de verkregen informatie afkomstig?

Antwoord 15

Ja, daar is het kabinet bekend mee. In bepaalde delen van Cabo Delgado is de laatste
maanden sprake van toenemend geweld van de zijde van de terroristen. De incidenten
vinden niet plaats in de directe nabijheid van het project. ADSB en de onafhankelijke
veiligheidsconsultant volgen de ontwikkelingen in de regio nauwgezet. ADSB raadpleegt
daarnaast externe onafhankelijke bronnen die helpen bij het vormen van een oordeel
over de veiligheidssituatie rondom het project.

Vraag 16

Onderhoudt u sinds de start van de force majeure situatie contact met de Nederlandse
ambassade en de andere buitenlandse ekv-verstrekkers die bij het project betrokken
zijn? Heeft u recentelijk – sinds er berichten rondgaan over een mogelijke herstart
van het project – contact gehad met de Nederlandse ambassade in Maputo over de veiligheidssituatie
op dit moment? Zo ja, wat heeft de ambassade u over die situatie verteld? Zo nee,
waarom heeft u (nog) geen contact gehad?

Antwoord 16

Ja, de betrokken ministeries en ADSB zijn en blijven met de ambassade en met betrokken
buitenlandse exportkredietverzekeraars in contact en blijven ook hierdoor op de hoogte
van relevante informatie en ontwikkelingen.

Vraag 17

Klopt het dat de Nederlandse ambassade in Maputo op 24 maart op de hoogte was van
de aanval op Palma, zoals blijkt uit documenten openbaar gemaakt via een Wob-verzoek
van Nederlandse ngo’s? Welke informatie ontbrak er om de ondertekening van de polis
op 25 maart te weigeren?

Antwoord 17

Ja, het klopt dat de ambassade op 24 maart signalen binnenkreeg dat er een aanval
gaande was. Zoals door mijn voorganger reeds is aangegeven in de beantwoording van
vragen van het Kamerlid Van der Lee werden de omvang en gevolgen van deze aanval pas
in het weekend van 27 maart 2021 duidelijk.12 Ik acht het onaannemelijk dat de transactie in verzekering was genomen als de ontwikkeling
van het geweld bekend was geweest bij de Staat.

Vraag 18

Klopt het dat medewerkers van het Ministerie van Buitenlandse Zaken sterke twijfels
uitten over de steun voor het project door de veiligheidssituatie, zoals blijkt uit
documenten verkregen uit het Wob-verzoek? Kunt u uitleggen waarom in juni 2020 alsnog
tot de conclusie is gekomen om een positief advies te geven voor de ekv’s voor het
LNG project in Mozambique?

Antwoord 18

Ja, dat klopt. De risico’s waarop werd gewezen zijn gewogen en maakten ook onderdeel
uit van de advisering en de besluitvorming. Het wegen van alle visies en informatie,
zowel positief als negatief, is een normaal onderdeel van het beoordelings- en besluitvormingsproces
voor de ekv. De maatregelen die tijdens het acceptatieproces werden voorgesteld om
de geweldscontext te mitigeren leken toereikend voor de situatie op dat moment. Met
de kennis van nu kan achteraf uiteraard gesteld worden dat de situatie zich rond maart
2021 anders heeft ontwikkeld dan in 2020 ingeschat.

Vraag 19

Klopt het dat Total er tijdens een call op 28 mei 2020 op aandrong bij de ministeries
om de aanvraag zo snel mogelijk goed te keuren, zoals blijkt uit de onder de Wob vrijgegeven
documenten? Klopt het dat de ministeries kort na die call met Total overtuigd de ekv-aanvraag
van Van Oord en Standard Chartered Bank hebben goedgekeurd, ondanks ernstige twijfels
bij werknemers op het ministerie? Wat is volgens u de invloed van Total zelf geweest
op de besluitvorming? Welke garanties zijn er dat grote belanghebbenden bij een project
de besluitvorming niet kunnen beïnvloeden?

Antwoord 19

Het klopt dat er op 28 mei 2020 een call met onder andere Total en de Franse ambassade
in Mozambique heeft plaatsgevonden waarin gesproken is over het project en de veiligheidssituatie
in de regio. Dit overleg vond op initiatief van Buitenlandse Zaken plaats, omdat er
behoefte bestond aan verduidelijking op een aantal vragen op veiligheidsterrein. Hoewel
Total een commercieel belang had om op tijd goedkeuring te verkrijgen in verband met haar eigen deadlines,
herkent het kabinet zich niet in het geschetste beeld dat Total de ministeries onder
druk heeft gezet en in ieder geval heeft dit overleg niet de onafhankelijkheid van
de Nederlandse besluitvorming beïnvloed. De geldende omvangrijke procedures voor de
beoordeling van ekv-transacties op basis van internationale standaarden en de professionaliteit
van ambtelijke advisering borgen naar het oordeel van het kabinet een zorgvuldig proces,
ook in de toekomst, vrij van beïnvloeding door derden.

Vraag 20

Klopt het dat het LNG-project in Mozambique op moment van goedkeuring door de Staat
in 2021 nog niet voldeed aan de IFC Performance Standards, zoals blijkt uit de door
het Wob-verzoek openbaar gemaakte documenten? Klopt het dat de Kamerbrief van 15 december
202313 stelt dat het project opnieuw getoetst wordt aan onder andere de IFC Performance
Standards? Is nu de voorwaarde dat het project hier wel aan voldoet alvorens goedkeuring
te kunnen geven?

Antwoord 20

Voor exporteurs is het kunnen beschikken over een ekv vaak noodzakelijk om een exporttransactie
tot stand te laten komen en daarom vragen exporteurs de ekv vaak in een vroeg stadium
aan. ADSB beoordeelt projecten dus meestal voordat ze uitgevoerd worden en maakt daarvoor
op basis van de op dat moment beschikbare informatie een inschatting of het project
aan de internationale standaarden, waaronder de IFC Performance Standards, zal gaan
voldoen tijdens de uitvoering. Dat was en is voor onderhavig project ook het geval.

Vraag 21

Klopt het dat de uitgifte van ekv’s door ADSB voor projecten die op basis van risico’s
als Categorie A worden geclassificeerd, moet worden goedgekeurd door een zogenaamd
Verzekeringscomité, bestaande uit de ministeries en ADSB zelf? Hoe zou u de hiërarchie
binnen dat Comité karakteriseren? Is er sprake van absolute gelijkwaardigheid? Wat
gebeurt er als de leden van het Verzekeringscomité niet unaniem tot een besluit kunnen
komen? Wordt een ekv in zo’n geval niet afgegeven? Kunt u enkele voorbeelden noemen
van recente ekv-aanvragen die zijn afgewezen door het Verzekeringscomité?

Antwoord 21

Ja, dat klopt. Wanneer een project de milieu- en sociale risicocategorie A krijgt
wordt deze altijd voorgelegd aan het verzekeringscomité. In het verzekeringscomité
nemen ADSB, de Ministeries van Financiën en Buitenlandse Zaken plaats. Onafhankelijk
van elkaar beoordelen de ministeries de voorlegging en alleen wanneer beide ministeries
instemmen zal een ekv worden afgegeven.

Het kabinet doet geen uitspraken over specifieke afwijzingen, omdat dit bedrijfsbelangen
kan schaden. In algemene zin kan ik wel zeggen dat het in de periode 2016 t/m 2021
ging om circa 28 procent van de aanvragen. Zoals toegelicht in de beantwoording van
de vragen over de beleidsdoorlichting zijn de redenen voor afwijzing divers. Het komt
vaak voor dat de aanvrager onvoldoende informatie heeft aangeleverd. Soms worden aanvragen
afgewezen vanwege onacceptabele risico’s op het gebied van maatschappelijk verantwoord
ondernemen (mvo), compliance of op financieel gebied.14

Vraag 22

Welke rechten kunnen de indieners van een ekv-aanvraag ontlenen aan een afwijzing
van de aanvraag, in aanmerking nemende dat die indieners soms tijd en kosten investeren
in het doen van vooronderzoek voordat een ekv-aanvraag kan worden ingediend? Kan een
ekv-aanvrager ADSB of de Nederlandse Staat aansprakelijk stellen voor een afwijzing?
Zo ja, in welke gevallen zou dat kunnen?

Antwoord 22

Aan het doen van een aanvraag kunnen geen rechten worden ontleend. Het is aan de ekv-aanvrager
om te bepalen of zij de Staat aansprakelijk willen stellen voor een afwijzing. Een
zodanige aansprakelijkheidsstelling zou enkel kans van slagen hebben wanneer de aanvrager
schade heeft geleden die veroorzaakt is door een door de rechter vastgesteld onrechtmatig
handelen van de overheid.