Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Nispen en Dijk over signalen dat een grote groep mensen ten onrechte een brief heeft ontvangen van de IND waarin wordt aangegeven dat zij geen rechtmatig verblijf zouden hebben in Nederland waarmee tevens hun recht op toeslagen zou zijn vervallen

Antwoord van Staatssecretaris De Vries (Financiën – Toeslagen en Douane), mede namens
de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (ontvangen 27 juni 2024).

Vraag 1 en 2

Wat vindt u van de handelwijze van de Dienst Toeslagen waarbij veel mensen met de
schrik van hun leven een brief hebben gekregen, waarin staat dat zij geen recht meer
hebben op toeslagen omdat zij zogenaamd geen rechtmatig verblijf in Nederland hebben?1

Wat vindt u ervan dat in veel gevallen blijkt dat er helemaal geen sprake was van
onterecht toegekende toeslagen? Kunt u aangeven om hoeveel gevallen dit ondertussen
gaat, zoals ook al benoemd in eerdere kamerbrieven over «damages»?2

Antwoord 1 en 2

Zoals gemeld in de Kamerbrieven van 15 januari en 12 april 2024 waren, door een ontwerpfout
bij Dienst Toeslagen, er personen met een EER-nationaliteit die toeslagen ontvingen
terwijl zij daar vanwege het ontbreken van de juiste verblijfstitel van de IND mogelijk
geen recht op hadden.3 Het Toeslagen Verstrekkingen Systeem (TVS) paste de verblijfscode niet correct toe.
Hierdoor ontvingen personen toeslagen die daar mogelijk geen recht op hadden. Dit
is zeer onwenselijk, aangezien dit het draagvlak in de samenleving voor toeslagen
ondermijnt.

In de ook in de vraagstelling genoemde Kamerbrief van 12 april 2024 is aangegeven
dat ongeveer 800 personen in 2024 toeslag hebben ontvangen terwijl zij daar op basis
van de in het systeem vermelde verblijfscode mogelijk geen recht op hebben als de
verblijfscode ook de huidige verblijfstatus weerspiegelt. Voor deze groep personen
geldt dat is besloten het lopende voorschot met terugwerkende kracht per 1 januari
2024 stop te zetten. Onterecht ontvangen toeslagen over de eerste maanden van 2024
worden teruggevorderd. Omdat het hier ging om een fout van Dienst Toeslagen is ook
besloten de in eerdere jaren ontvangen toeslagen niet terug te vorderen.

Deze groep van 800 personen heeft rond 10 april 2024 een brief van Dienst Toeslagen
ontvangen waarin de stopzetting van het voorschot werd gemeld. Daarnaast werd geadviseerd
om zich bij de IND te melden indien deze personen van oordeel waren dat hun verblijfscode
niet actueel was en zij wel rechtmatig verblijf hielden en daarmee recht hadden op
toeslagen. Het is begrijpelijk dat dit bericht een impact kan hebben op de betrokken
personen. Daarom is er ingezet op zo helder mogelijke communicatie. Helaas bleek voor
een groep van 180 personen uit de groep van 800 dat zij toch een verblijfsstatus hadden
die recht geeft op toeslagen. Zij hebben in april 2024 tijdelijk het recht op toeslagen
verloren, dit is bijzonder vervelend. Binnen een maand is dit rechtgezet door de IND
en Dienst Toeslagen.

Voorafgaand aan het versturen van de brieven is er intensief contact geweest tussen
de IND en Dienst Toeslagen. Naar aanleiding van een onderzoek door de IND bij circa
1.000 door Dienst Toeslagen geïdentificeerde personen bleek overigens dat een deel
van de verblijfstitels van EER-onderdanen in de systemen van de IND technisch niet
juist waren afgeleid. Hierdoor kon de IND van circa 200 personen de verblijfstitels
rechtzetten. Zij zijn dus niet meegenomen in de actie waar uw vragen op zien. Na versturing
van de brief aan de resterende groep van 800 personen door Dienst Toeslagen heeft
zoals hierboven aangegeven de IND de verblijfstitels van 180 personen aangepast waardoor
ze weer recht op toeslagen kregen. Dit is de in vraag 2 gevraagde groep. Deze personen
hebben in mei 2024 weer toeslagen ontvangen en de terugvorderingen zijn ingetrokken.

Naast de groep van 800 personen waren er ongeveer 100 personen die de afgelopen jaren
toeslagen hebben ontvangen terwijl zij daar geen recht op hadden omdat de IND het
verblijfsrecht had ingetrokken en ongewenst voor verblijf in Nederland waren verklaard.
Omdat deze personen hadden kunnen weten dat ze dan ook geen recht op toeslagen hebben
worden deze toeslagen wel teruggevorderd tot maximaal 5 jaar terug (2019). Deze groep
had over het ingetrokken verblijfsrecht uiteraard contact met de IND en is begin mei
2024 door de Dienst Toeslagen via een brief geïnformeerd over de gevolgen voor toeslagen.

Dienst Toeslagen en IND werken nauw samen om te zorgen dat de verblijfsstatus van
burgers juist zijn zodat het recht op toeslagen goed is vast te stellen. Het kabinet
acht het zeer onwenselijk dat burgers die geen recht hebben op toeslagen dat wel krijgen,
dat geldt ook voor mensen die niet rechtmatig in Nederland verblijven. Het kabinet
begrijpt dat mensen kunnen zijn overvallen door de mededeling van Dienst Toeslagen
dat hun voorschot zou worden beëindigd en deels zou worden teruggevorderd. Zoals hierboven
geschetst is bewust gekozen voor deze handelwijze. Dit om te voorkomen dat personen
die geen recht hebben op toeslagen deze wel blijven ontvangen en dat daarbij de terugvorderingen
voor deze personen oploopt. In de communicatie aan de burgers is daarbij zoveel als
mogelijk duidelijk gemaakt wat er nodig was om weer toeslagen te krijgen. Uiteindelijk
is voor een groep van 380 personen de voor hen geldende verblijfscode bij de IND rechtgezet,
hiervan hebben 180 personen een maand vertraging opgelopen bij het ontvangen van toeslagen.

Vraag 3

Bent u ermee bekend dat ook het Juridisch Loket veel van dit soort meldingen heeft
binnengekregen en er een speciale meldpagina voor heeft geopend?4

Antwoord 3

Ja.

Vraag 4

Wat is de precieze aanleiding geweest om vanuit Dienst Toeslagen deze brief te sturen,
op welke gronden? Is hierbij ook informatie vanuit de IND gekomen en/of actief afstemming
gezocht en zo ja, op basis van welke informatie?

Antwoord 4

Zoals in antwoord op vraag 1 en 2 is opgemerkt heeft Dienst Toeslagen in 2023 geconstateerd
dat haar systemen geen rekening hielden met de verblijfscode van EER-burgers en daardoor
toeslagen uitkeerde aan personen die daar mogelijk geen recht op hadden. Dit is niet
wenselijk. Uitsluitend personen die rechtmatig verblijf houden in Nederland hebben
recht op toeslagen en voor deze groep gold dat de door de IND verstrekte verblijfscode
indiceerde dat zij geen rechtmatig verblijf hadden. Voor Dienst Toeslagen ontstond
daarmee de noodzaak om het voorschot aan deze mensen te beëindigen en mensen daarover
per brief te informeren. Er is tussen Dienst Toeslagen en de IND veelvuldig contact
hierover geweest en de mogelijkheid om de verblijfscode aan te passen indien daartoe
aanleiding bestond. Tevens is gezamenlijk een check gedaan waardoor van de initiële
groep van circa 1.000 personen er 200 in eerste instantie zijn rechtgezet, dit is
later gevolgd door een groep van 180 personen. Dienst Toeslagen en de IND hebben in
hun overleg steeds aandacht gehad voor een zo helder mogelijke communicatie naar de
burgers die het betreft met een advies over de manier waarop zij hun recht op toeslag
alsnog zouden kunnen aantonen.

Vraag 5

Bent u op de hoogte van het feit dat ook de IND niet zeker weet of deze honderden
personen per definitie onterecht een verblijfstatus hebben maar dat dit moeilijker
aan te passen is in de systemen van de IND?

Antwoord 5

Ja, daarom werd de betreffende groep geadviseerd contact met de IND op te nemen over
hun verblijfstitel. Het EU recht is declaratoir. Dat betekent dat EER onderdanen zich
niet hoeven te melden bij de IND. Zij krijgen automatisch een verblijfstitel (ongetoetst)
zodra ze zich bij de gemeente inschrijven in de Basisregistratie Personen (BRP) en
hebben zij aan de verblijfsvoorwaarden voldaan op grond van het EU-recht. Pas als
er signalen/meldingen binnenkomen bij de IND (zoals beroep op bijstand, openbare orde
signalen) toetst de IND aan het EU-recht en neemt de IND afhankelijk van de uitkomst
van die beoordelingen beslissingen (beëindigen EU-recht of ongewenstverklaringen)
en die worden middels een besluit medegedeeld aan de EER-onderdaan. De IND kan eventuele
technische fouten in de verblijfstitel bijna altijd snel en goed herstellen. Hiervoor
is sinds 2004 een apart team ingericht. En omdat de IND weet welke gevolgen onjuiste
en niet actuele titels hebben voor betrokkene en dat fouten gemaakt kunnen worden,
is er een proces ingericht waarbij titels snel gecontroleerd en hersteld worden. Zo
is er voor Dienst Toeslagen een apart e-mailadres beschikbaar waarbij de IND binnen
2 werkdagen vragen over titels beantwoordt en de titel controleert. Deze controle
ziet er niet op of betrokkene EU-verblijfsrecht heeft. Daarvoor moet betrokkene zichzelf
melden bij de IND via een inschrijving.

Vraag 6

Wat vindt u ervan dat veel van deze mensen nooit een brief hebben gekregen van de
IND dat hun verblijfsrecht is vervallen en dat zij daarom geen toeslagen zouden mogen
krijgen?

Antwoord 6

Ervan uitgaande dat uw vraag betrekking heeft op dat het EU-verblijfsrecht van rechtswege
ontstaat of vervalt; EER-burgers mogen in Nederland werk zoeken, werken als werknemer
of zelfstandige, studeren of als economisch inactief in Nederland verblijven zonder
dat zij zich bij de IND hoeven te melden. Zij hoeven dus geen aanvraag bij de IND
in te dienen en gelet op de declaratoire aard van het verblijfsrecht is zodoende geen
sprake van een besluit van de IND als het EER-verblijfsrecht ontstaat of vervalt.
Echter op het moment dat de IND een aanvraag afwijst of het verblijfsrecht intrekt,
krijgt betrokkene altijd een besluit. De IND toetst alleen het verblijfsrecht en niet
het recht op voorzieningen, zoals toeslagen. Als je hier niet rechtmatig verblijft
en dit weet, dan weet je ook dat je geen recht hebt op voorzieningen zoals toeslagen.

Vraag 7

Waarom is er niet eerst door de Dienst Toeslagen gekozen voor een informerende brief
en persoonlijke uitleg alvorens is besloten rigoureus deze toeslagen stop te zetten?

Antwoord 7

Het is van groot belang dat de toeslagen snel en rechtmatig worden verstrekt en tegelijkertijd
wordt voorkomen dat hoge terugvorderingen ontstaan als later blijkt dat er toch geen
recht is op de toeslag(en). Het kabinet vindt het zeer onwenselijk dat personen niet
rechtmatig in Nederland verblijven en dus geen recht hebben op toeslagen deze ontvangen.
Voor de eerder genoemde 800 personen constateerde Dienst Toeslagen dat zij geen recht
hadden op toeslagen en deze mogelijk ten onrechte toch kreeg uitgekeerd. Daarom is
de keuze gemaakt om voor deze groep het voorschot per 1 januari 2024 te beëindigen
om te voorkomen dat de terugvordering over het jaar 2024 opliep. Tegelijkertijd is
burgers geadviseerd om contact te zoeken met de IND over een mogelijk niet actuele
code. Indien de IND de verblijfscode wijzigt in een rechtmatig verblijf wordt de toeslag
hersteld en vervalt ook de terugvordering.

Vraag 8

Is er überhaupt sprake geweest van menselijk contact voordat deze brief was verstuurd
en deze harde beslissing was genomen?

Antwoord 8

Er is geen telefonisch contact geweest met de personen uit beide groepen. Van belang
is daarbij dat Dienst Toeslagen in veel gevallen niet beschikt over telefoonnummers
van burgers, waarmee uitvoerbaarheid van massaal telefonisch contact beperkt is.

Vraag 9

Wist u dat in sommige gevallen, volwassen mensen die al werkelijk tientallen jaren
in Nederland wonen ook deze brief hebben ontvangen en nu in bezwaar moeten met een
beslistermijn van doorgaans 12 weken, waar ze totaal van in paniek raken?

Antwoord 9

Het kabinet begrijpt dat mensen zijn geschrokken van de mededeling van Dienst Toeslagen
dat zij hier geen rechtmatig verblijf zouden houden en dat daarom hun voorschot zou
worden beëindigd en deels zou worden teruggevorderd. Vooral als die onjuist zou zijn.
Daar is in de communicatie zoveel mogelijk rekening mee gehouden.

Inmiddels is van 180 personen het stopzetten van de toeslagen door Dienst Toeslagen
teruggedraaid, omdat de verblijfscode door de IND is aangepast. Voor zover mensen
in bezwaar zijn gegaan tegen de terugvordering en zich bij de IND hebben gemeld, zal
Dienst Toeslagen de uitkomst van het onderzoek van de IND naar de verblijfstitel afwachten,
als blijkt dat mensen inderdaad rechtmatig verblijf houden zal het bezwaar direct
gegrond worden verklaard en vervalt de terugvordering. Gedurende het onderzoek van
de IND hebben mensen in beginsel rechtmatig verblijf en daarmee recht op toeslag.

Vraag 10, 11, 12 en 13

Wat denkt u dat deze beslissing doet met mensen die hierdoor in acute financiële nood
komen, daardoor soms ook geen geld hebben voor een advocaat en bovendien veel stress
en onzekerheid ervaren omdat gezegd is dat zij geen recht meer hebben op verblijf?

Bent u het eens met de constatering dat deze fout te wijten is aan de overheid, nu
zij mensen de schrik van hun leven bezorgt en zowel financiële schade hiermee veroorzaakt
als een verminderd vertrouwen in de overheid?

Wat zegt de manier waarop met deze mensen wordt omgegaan over de geleerde lessen uit
onder ander de conclusies van de Parlementaire Enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening?

Wat wordt er momenteel verwacht van de mensen die hierdoor onterecht zijn geraakt?
Hoe kan dit worden rechtgezet? Gaat de overheid dat actief doen zonder barrières voor
mensen?

Antwoord 10, 11, 12 en 13

Zoals eerder is opgemerkt begrijpt het kabinet dat mensen kunnen zijn overvallen door
de mededeling van Dienst Toeslagen dat zij op grond van de verblijfscode mogelijk
geen rechtmatig verblijf zouden houden en dat zij daarom geen recht zouden hebben
op toeslagen en dat hun voorschot wordt beëindigd en deels teruggevorderd. Voor een
heldere communicatie is om die reden veel aandacht geweest voor het informeren van
de mensen om zich bij de IND te melden indien zij van mening waren dat zij wel rechtmatig
verblijf hielden en daarom wel recht hadden op toeslag. Het advies om zich snel bij
de IND te melden als mensen van mening zijn dat hun verblijfscode niet actueel is,
geldt onverkort. Hoe eerder de actuele verblijfscode juist aan Dienst Toeslagen wordt
doorgegeven hoe eerder de reguliere verstrekking van voorschotten kan worden hervat
en de terugvordering kan worden ingetrokken. Daarnaast is ervoor gekozen om voor de
groep van 800 personen, indien inderdaad zou blijken dat zij geen rechtmatig verblijf
hebben, uitsluitend de toeslagen over 2024 terug te vorderen, en niet over eerdere
jaren. Het vertrouwen in de overheid wordt ook niet groter als mensen die geen recht
hebben op toeslagen deze toch ontvangen.

Vraag 14

Kunt u verzekeren dat er hieraan voor deze personen geen negatieve gevolgen zullen
zitten, zoals hun recht op naturalisatie en de termijnen die daarvoor gelden?

Antwoord 14

Het EU-verblijfsrecht van EU-burgers ontstaat van rechtswege op het moment dat aan
de voorwaarden wordt voldaan (declaratoir). EER-burgers hoeven zich sinds 2014 niet
langer bij de IND te melden om in Nederland te kunnen verblijven. Bij de beoordeling
of een EER-burger voldoet aan de vereisten voor bijvoorbeeld een duurzaam verblijfsrecht
of naturalisatie, wordt door de IND op basis van zowel bij de IND zelf bekende informatie
als op basis van door de EEU-burger overgelegde informatie getoetst of in de voorgaande
periode(s) aan de voorwaarden is voldaan. Het betreft dus altijd een inhoudelijke
toets op basis van bij de IND in het dossier beschikbare inhoudelijke informatie.

Vraag 15

Bent u het eens dat deze mensen volledig zouden moeten worden gecompenseerd in de
geleden schade?

Antwoord 15

Voor een significante groep (180) mensen geldt dat zij reeds weer hun toeslagen ontvangen
en de terugvorderingen zijn ingetrokken. Ook voor burgers die zich alsnog bij de IND
melden, geldt dat zodra de IND bevestigt dat zij rechtmatig verblijf houden de verstrekking
van voorschotten zal worden hervat en de terugvordering zal komen te vervallen.

Vraag 16

Vindt u daarmee voorts dat het hiermee niet aan deze mensen is om hun geld terug te
halen, maar dat het aan de overheid is om zo snel mogelijk de verantwoordelijkheid
te nemen en alle schade proactief te herstellen zonder dat deze mensen nog door de
bureaucratische molen moeten?

Antwoord 16

Zie hiervoor ook het antwoord op vragen 1 en 2. De IND heeft na onderzoek de verblijfstitels
van circa 380 personen geactualiseerd waarna Dienst Toeslagen het recht op toeslagen
bij 200 personen heeft gecontinueerd en bij 180 personen opnieuw geactiveerd.

Vraag 17

Heeft u al contact gezocht met het Juridisch Loket om gegevens of informatie hierover
uit te wisselen, en zo nee, bent u alsnog bereid dit zo spoedig mogelijk te doen?

Antwoord 17

Het Juridisch Loket heeft in mei 2024 een dringend signaal afgegeven aan de Inspectie
belastingen, toeslagen en douane (IBTD), de IND en de Nationale ombudsman over de
mogelijke benadeling van EU-burgers van wie de toeslagen waren stopgezet op grond
van informatie van de IND over hun vermeende verblijfstatus. In samenwerking met de
Raad voor Rechtsbijstand is kort nadat de eerste rechtzoekende zich voor rechtshulp
in deze zaken had gemeld bij het Juridisch Loket, een proces tot stand gekomen waarmee
de betreffende rechtzoekenden snel een passende advocaat konden kiezen om hen bij
te staan in hun zaak. Ook heeft de IND naar aanleiding van het signaal een publieksvriendelijke
Q&A op zijn website geplaatst, zodat rechtzoekenden beter begrijpen waar ze aan toe
zijn. Tevens hebben de IND en Dienst Toeslagen inhoudelijke vragen beantwoord en is
op directieniveau contact geweest met het Juridisch Loket.

Vraag 18

Kunt u toezeggen dat deze mensen recht hebben op gesubsidieerde rechtsbijstand ongeacht
of ze wel of niet boven de Wrb-grens zitten?

Antwoord 18

Op grond van de Wet op de rechtsbijstand (Wrb) wordt gesubsidieerde rechtsbijstand
verleend aan rechtzoekenden met een inkomen en vermogen onder de Wrb-grens (artikel 34
Wrb). Dit maakt dat, ook in deze kwestie, op grond van de wet alleen mensen die onder
de Wrb-grens vallen in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand.

Vraag 19

Kunt u reflecteren op hoe dit in de organisaties anders had gekund en hoe dit soort
fouten in de toekomst kunnen worden voorkomen?

Antwoord 19

Het is vervelend dat mensen zijn overvallen door de, naar nu blijkt in een aantal
gevallen onjuiste, mededeling van Dienst Toeslagen dat zij geen rechtmatig verblijf
zouden houden en dat zij daarom geen recht zouden hebben op toeslagen. IND en Dienst
Toeslagen werken intensief samen om te zorgen dat er juiste en actuele gegevens over
de toeslaggerechtigden in de systemen staat. Voor de groep van 180 personen waarvan
de verblijfsstatus is geactualiseerd is het bijzonder vervelend dat zij tijdelijk
het recht op toeslagen verloren, dit is echter binnen een maand rechtgezet door de
actie van de IND en Dienst Toeslagen.