Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Heutink en Madlener over het bericht in diverse media dat drinkwaterbedrijf Vitens de noodklok luidt vanwege het toenemende tekort aan drinkwater in Nederland

Antwoord van Minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat), mede namens de Minister
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen 26 april 2024). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2023–2024, nr. 1594.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de artikelen in het Financieele Dagblad1 en de NOS2 over dat drinkwaterbedrijf Vitens waarschuwt voor een scenario waarin nieuwbouwwijken
niet aangesloten kunnen worden op het drinkwaternet?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Was u ervan op de hoogte dat Vitens vijf jaar geleden al kenbaar maakte dat het vijf
Twentse bedrijven heeft moeten weigeren als klant vanwege een tekort op het drinkwaternetwerk?
Zo ja, welke acties heeft u concreet genomen om dit te verhelpen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 2

Ja, de zorgen over voldoende beschikbaarheid van drinkwater worden herkend. In de
Kamerbrief Water en Bodem Sturend3 hebben we onze inzet daarvoor geduid. We willen betere bescherming van bestaande
drinkwaterbronnen, meer duurzaam aanbod van drinkwater en minder laagwaardig gebruik
van drinkwater.

Concrete acties die daar uit voortvloeien zijn o.a. het «Actieprogramma beschikbaarheid
drinkwaterbronnen 2023–2030» waarin IPO en Vewin in samenwerking met IenW maatregelen
treffen om de waterbeschikbaarheid voor de bereiding van drinkwater voor de periode
tot en met 2030 te borgen. Ook wordt onder regie van IenW samen met de partners gewerkt
aan een Nationaal Plan van Aanpak voor Drinkwaterbesparing (een maatregel onder «Zuinig
met water» uit Water en Bodem Sturend) om uiteindelijk te komen tot een reductie van
drinkwatergebruik van 20% in 2035.

Vraag 3

Hoe kan het dat het aantal bedrijven dat door Vitens geweigerd is de afgelopen vijf
jaar met factor negen is toegenomen? En wat gaat u er concreet aan doen om verdere
toename te voorkomen?

Antwoord 3

Op het moment dat een drinkwaterbedrijf een aanvraag krijgt voor een zakelijke klant,
terwijl het bedrijf onzekerheden heeft ten aanzien van de levering aan huishoudens
en bestaande contracten, dan kan het helaas voorkomen dat een nieuwe zakelijke klant
niet wordt aangesloten. Daarom wordt gewerkt aan het «Actieprogramma beschikbaarheid
drinkwaterbronnen 2023–2030» en het «Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing»
om vraag en aanbod van drinkwater in balans te brengen.

Vraag 4

Bent u het met de terugtredend bestuursvoorzitter van Nederlands grootste drinkwaterbedrijf
Vitens eens dat we hier te maken hebben met een «crisis in slow motion»? Zo ja, welke
stappen bent u voornemens te nemen om, na de gas- en elektriciteitscrisis, een aanstaande
drinkwatercrisis te bezweren? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 4

De zorgen die door de terugtredende bestuursvoorzitter van Vitens en ook door zijn
collega’s geuit zijn, worden herkend. Het tempo waarmee de drinkwatervraag groeit
en dat waarmee de productiecapaciteit zich ontwikkelt, lopen niet synchroon. Naast
technische vraagstukken zoals de impact van een winning op de omgeving maar ook de
beschikbaarheid van voldoende energie voor de productielocatie, is het ook nodig dat
het bevoegd gezag scherpe keuzes maakt over het gebruik van de boven- en ondergrond.
Ingrijpen door het Rijk sluit ik niet uit, maar dit heeft gezien de bestuurlijke verhouding
niet de voorkeur.

Vraag 5

Kampen er naast de gebieden in Twente, rond Utrecht, Amersfoort, Den Haag en het noorden
van Groningen nog meer gebieden met deze problemen? Zo ja, welke gebieden zijn dit?

Antwoord 5

Bekend is dat er in de Achterhoek en West Brabant ook knelpunten zijn. Met de toenemende
vraag zal elk drinkwaterbedrijf scherp moeten zijn op het beoordelen van nieuwe aansluitingen
van zakelijke klanten.

Vraag 6

Heeft het tekort aan drinkwaterinstallaties een effect op de nieuw te bouwen woningen
en brengt dit de daarbij behorende doelstelling in gevaar? Zo ja, wat gaat u doen
om te voorkomen dat we woningen bouwen waar geen wateraansluiting op zit?

Antwoord 6

De drinkwaterbedrijven hebben de plicht om huishoudens te voorzien van drinkwater.
Daarbij is het belangrijk te weten wat wanneer wordt gebouwd en moet rekening worden
gehouden met de uitgangspunten uit de Kamerbrief Water en Bodem Sturend en de motie
Van der Plas4.

In de regionale woondeals zijn de aantallen woningen opgenomen die tot en met 2030
worden gerealiseerd en hebben gemeenten aangegeven welke locaties zij daarvoor geschikt
achten. Hierbij is door de gemeenten, voor een deel van hun nieuwbouwopgave, al gekeken
naar de randvoorwaarden voor woningbouw. Als er projecten zijn waar de levering van
drinkwater op gespannen voet staat met de woningbouwopgave, dan kunnen deze aan de
regionale versnellingstafels of landelijke versnellingstafel worden geagendeerd om
te bezien wat mogelijkheden zijn om toch versnelling in de woningbouw te houden. Ook
het ruimtelijk afwegingskader klimaat adaptieve gebouwde omgeving besteedt aandacht
aan de beschikbaarheid van voldoende drinkwaterbronnen voor de woningbouwopgave.

Op dit moment zijn knelpunten bekend in Twente, de Achterhoek, rond Utrecht, Amersfoort,
Den Haag en het noorden van Groningen. Om te voorkomen dat woningen niet kunnen worden
aangesloten, krijgen in eerste instantie de zakelijke gebruikers daar geen nieuwe
aansluiting.

We werken met de drinkwaterbedrijven en de provincies aan het Actieprogramma Beschikbaarheid
Drinkwaterbronnen tot 2030. In januari is de Signaalrapportage ten aanzien van de
bestuurlijke prioriteit voor de drinkwatervoorziening bij provincies ook met de Kamer
gedeeld.5 Deze is voor mij reden geweest om in het Bestuurlijk Overleg Water de provincies
aan te sporen om de behoeften per provincie goed in kaart te brengen. Afgesproken
is dat de provincies in het volgende Bestuurlijk Overleg hun beelden opleveren. Ook
onderhoud ik nauw contact hierover met de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
(BZK).

Vraag 7

Waarom worden de vergunningen voor nieuwe waterbronnen geweigerd? Bent u bereid om
hier zo snel mogelijk iets aan te veranderen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Het is aan het bevoegd gezag om vergunningaanvragen te beoordelen. Op het moment dat
het bevoegd gezag van oordeel is dat een voorgenomen onttrekking tot onacceptabele
schade voor de omgeving leidt, zal een aanvraag moeten worden geweigerd. Op het moment
dat het bevoegd gezag concludeert dat de gevolgen van een onttrekking op een bepaalde
plaats niet te verenigen is met de belangen die het bevoegd gezag beoogt te beschermen,
en daarom een vergunningaanvraag weigert, dan voert dit bevoegd gezag haar taken zuiver
en correct uit. De drinkwatervoorziening is aangemerkt als dwingende reden van groot
openbaar belang. Dat maakt dat het bevoegd gezag de mogelijkheid heeft om in individuele
casussen de afweging te maken, in de volle wetenschap wat dat betekent voor bijvoorbeeld
Natura 2000 gebieden, om schade als gevolg van een onttrekking te accepteren. Dat
is een afweging die per casus gemaakt zal moeten worden.

Vraag 8

Bent u het eens met de stelling dat drinkwater een eerste levensbehoefte is waarvan
te allen tijde voldoende dient te zijn? Zo ja, vindt u dan ook dat bij een naderende
drinkwatercrisis vergunningen voor extra drinkwaterwinning makkelijker afgegeven dienen
te worden vanwege het feit dat andere belangen ondergeschikt zijn aan deze primaire
levensbehoefte? En hoe gaat u dit organiseren? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

Het is niet voor niets dat het waarborgen van de toegang tot voldoende drinkwater,
een van de doelstellingen van de Europese Drinkwaterrichtlijn en één van de «sustainable
development goals» is. De oproep om andere belangen in alle gevallen ondergeschikt
te maken aan het waarborgen van de drinkwatervoorziening, onderschrijf ik echter niet
in algemene zin.

Het is aan het bevoegd gezag om de afweging te maken over een voorziene onttrekking,
en te duiden of de gevolgen die deze onttrekking heeft, gezien de dwingende reden
van groot openbaar belang, geaccepteerd moeten worden. Een drinkwaterwinning kan immers
ook grote gevolgen hebben op de omgeving.

Het is aan het bevoegd gezag om de ingrijpende en moeilijke keuzes te maken over de
wijze waarop een gebied gebruikt wordt, en hoe de drinkwatervoorziening gewaarborgd
wordt. In de brief over Water en bodem sturend heeft het Rijk aangegeven dat nieuwe
drinkwateronttrekkingen toegestaan kunnen worden mits ze duurzaam inpasbaar zijn,
ook in relatie tot verdrogingsproblematiek en effect op bestaand gebruik. Voor de
korte termijn krijgt het drinkwaterbelang daar waar nodig en onder strikte voorwaarde
prioriteit, vanwege de leveringsplicht van drinkwaterbedrijven en de zorgplicht van
overheden.