Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Dijk over de berichten ‘Chronisch zieke Anneke uit Buitenpost moet 16.000 euro terugbetalen aan Belastingdienst: “Het vreet me op”’ en ‘Excuses Belastingdienst voor chronisch zieke Bruinsma’

Antwoord van Staatssecretaris Van Rij (Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst)
(ontvangen 24 april 2024).

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de berichten «Chronisch zieke Anneke uit Buitenpost moet
16.000 euro terugbetalen aan Belastingdienst: «Het vreet me op»»1 en «Excuses Belastingdienst voor chronisch zieke Bruinsma»?2 Wat is uw reactie op deze berichten?

Antwoord 1

Ja, ik heb deze berichten gelezen. De fiscale regeling voor aftrek van uitgaven voor
specifieke zorgkosten is in 2022 geëvalueerd3. De berichten bevestigen de kabinetsreactie naar aanleiding van deze evaluatie, waarin
is aangegeven dat het kabinet de noodzaak ziet om de aftrek van uitgaven voor specifieke
zorgkosten doeltreffender en doelmatiger te maken door deze beter te richten op de
doelgroep van mensen met een beperking en/of een chronische ziekte4. Tegelijkertijd dient de regeling, als ze behouden wordt, te worden vereenvoudigd.
Het kabinet zal bij het in kaart brengen en uitwerken van de oplossingsrichtingen
de ervaringen van mensen met een beperking en/of een chronische ziekte en diens vertegenwoordigende
organisaties blijven betrekken, zoals ook in de evaluatie van de regeling gebeurd
is.

Vraag 2

Heeft de Belastingdienst niets geleerd van het toeslagenschandaal?

Antwoord 2

In de huidige Meerjarenvisie 2020–2025 van de Belastingdienst staan de lessen die
geleerd zijn centraal. De Belastingdienst spant zich in om bij de uitvoering van wet-
en regelgeving de burger centraal te zetten en de menselijke maat te hanteren. Zo
is de Stella-aanpak verder versterkt, de BelastingTelefoon beter bereikbaar en wordt
er continu aan een goede beantwoording aan burgers gewerkt, vergroten we de begrijpelijkheid
van onze brieven en breiden we onze fysieke lokketten uit waar burgers hulp bij belastingen
en toeslagen kunnen ontvangen. En onze dienstverleningsmedewerkers bieden ook hulp
via videobellen. Deze ingezette aanpak wordt ook onderschreven in de aanbevelingen
van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. De Belastingdienst
investeert in de vergroting van kennis over en het gebruik van handelingsruimte via
opleidingen, trainingen en dialoogsessies over casussen. Zo is «Ruimte in het recht»
ontwikkeld waarmee een meer gedeeld inzicht ontstaat over de ruimte binnen de wet
én binnen de ruimte in het recht.

Vraag 3

Vindt u het handelen van de Belastingdienst in deze situatie rechtvaardig, aangezien
een vrouw met een chronische ziekte en een uitkering op zo’n heftige manier is behandeld?

Antwoord 3

Zoals ik in antwoord op Kamervragen van het lid Vermeer (BBB) heb aangegeven ben ik
van mening dat bij fouten in de aangiften en de controle daarop rekening gehouden
moet worden met de complexe en kwetsbare situatie waarin belastingplichtigen zich
kunnen bevinden5. Bij een vermoeden van onjuiste toepassing van de aftrek specifieke zorgkosten is
de aanname dat sprake is van een fout, niet van fraude. Bij controle van aangiften
waarin specifieke zorgkosten worden afgetrokken is het noodzakelijk om gegevens bij
de belastingplichtige op te vragen, omdat de Belastingdienst niet over deze informatie
beschikt en de belastingplichtige de aftrekpost aannemelijk moet maken. Ik realiseer
mij dat dit belastend kan zijn voor de belastingplichtige aangezien het privacygevoelige
medische gegevens betreft.

De situatie waarnaar u refereert laat zien dat controle achteraf er toe kan leiden
dat burgers onverwacht een (hoog) bedrag moeten bijbetalen en dat hierdoor burgers
in de problemen kunnen raken. Dit acht ik onwenselijk. Daarom ligt ook bij de aftrek
specifieke zorgkosten de prioriteit bij handhavingsstrategie met name op communicatie
en dienstverlening waarmee wordt beoogd te bevorderen dat de kwaliteit van de aangiften
zo goed mogelijk wordt geborgd. Zo wordt zoveel mogelijk voorkomen dat pas bij toezicht
op de ingediende aangifte blijkt dat de aangifte onjuist is en de belastingplichtige
onverwacht op aanslag moet bijbetalen of een ontvangen teruggaaf moet terugbetalen.
Het minimaliseren van het aantal fouten in de aangiften leidt tot een vermindering
van het aantal aangiften waarop toezicht achteraf nodig is, een perspectief dat zowel
wenselijk is vanuit de burger als vanuit het uitvoeringsperspectief van de Belastingdienst.

Vraag 4 en 5

Deelt u de mening dat dit een harteloze houding is? Zo nee, hoe zou u deze houding
van de Belastingdienst beoordelen?

Wat is uw reactie op deze uitspraak van belastingadviseur Andries Tóth: «van enige
redelijkheid en billijkheid van de kant van de overheid is absoluut geen sprake. In
de veertig jaren dat ik actief ben als belastingadviseur heb ik zo’n gevoelloze houding
van de Belastingdienst niet eerder meegemaakt.»?

Antwoord 4 en 5

Zoals ik bij het antwoord op vraag 3 heb aangegeven streeft de Belastingdienst ernaar
de situatie zoveel als mogelijk te willen voorkomen dat een correctie nodig is en
de burger achteraf wordt geconfronteerd met een terugbetaling. Een correctie binnen
de aftrek voor specifieke zorgkosten wordt in de regel gedaan wanneer de kosten niet
aantoonbaar kunnen worden gemaakt of geen voorschrift van een arts kan worden overhandigd
of de belastingplichtige kosten heeft gemaakt die niet voor aftrek in aanmerking komen.
De wetgever heeft ervoor gekozen om alleen bepaalde kosten in aftrek toe te staan.
Door de correctie is de belastingplichtige alsnog belasting verschuldigd over het
ten onrechte in aanmerking genomen bedrag. De terugvordering is het gevolg van toepassing
van de wettelijke regels, waarbinnen met een menselijke maat toezicht wordt gehouden.

Ik herken hierbij niet dat sprake is van een harteloze of gevoelloze houding. In situaties
waarin sprake is van aftrek van zorgkosten, die bij controle niet aftrekbaar blijken
te zijn waardoor een hogere aanslag wordt opgelegd dan de burger verwacht, begrijp
ik dat dit harteloos of gevoelloos kan overkomen. Vooral als de burger de kosten heeft
gemaakt in de veronderstelling dat deze als specifieke zorgkosten aftrekbaar zijn
en de burger door de correcties met hoge terugvorderingen wordt geconfronteerd. Zoals
ik bij vraag 1 heb aangegeven wordt gezocht naar oplossingen voor het huidige wettelijke
systeem van aftrek specifieke zorgkosten, waarbij ervaringen van burgers nadrukkelijk
worden meegewogen.

De medewerkers van de Belastingdienst hebben bij mevrouw aangegeven dat zij het betreuren
hoe de communicatie vanuit de Belastingdienst is verlopen.

Vraag 6

Erkent u dat achter deze terugvordering een mensbeeld zit waarin mensen afhankelijk
van financiële ondersteuning worden gewantrouwd? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Nee, dit beeld herken ik niet. In contacten met burgers en bedrijven gaat de Belastingdienst
uit van het vertrouwen dat zij hun verplichtingen willen nakomen . Dit is een van
de speerpunten in de uitvoerings- en handhavingsstrategie van de Belastingdienst.
Daarbij is het wel zo dat belastingplichtigen – gezien de handhavende taak van de
Belastingdienst – altijd kunnen worden gevraagd om de juistheid van hun aangifte aan
te tonen. De Belastingdienst legt deze werkwijze onder meer uit in de brochure «Mijn
aangifte: hoe controleert de Belastingdienst die?»6

Vraag 7

Vindt u uitspraken van medewerkers van de Belastingdienst als «ik doe ook wel eens
een vitamine C-kuurtje in de winter, maar dat trek ik ook niet af» tegen een chronisch
zieke vrouw acceptabel?

Antwoord 7

Ik kan niet op individuele casuïstiek ingaan. Het is vanzelfsprekend dat iedereen
met respect tegemoet getreden wordt, en dat bij eventuele voorbeelden die worden gebruikt
om de wet- en regelgeving uit te leggen, uiteraard passende voorbeelden moeten worden
gebruikt. Een vergelijking met een Vitamine C kuurtje vind ik in deze situatie niet
passend.

Vraag 8

Deelt u de mening dat een wantrouwende en harteloze houding van de Belastingdienst,
zoals in deze zaak te zien is, onnodige financiële schade oplevert?

Antwoord 8

Het controleren van aangiften maakt onderdeel uit van de handhavende taak van de Belastingdienst.
Ik deel de mening niet dat de houding van de Belastingdienst te kenmerken is als wantrouwend
en harteloos en onnodige financiële schade oplevert.

Vraag 9

Welke stappen worden nu genomen om deze fouten te herstellen? Bent u bereid deze terugvordering
terug te draaien, aangezien mevrouw Bruinsma niet correct is behandeld door de Belastingdienst?

Antwoord 9

Bij elke correctie bestaat de mogelijkheid van bezwaar en beroep. De onderhavige zaak
is nog in behandeling, dus daar doe ik geen uitspraken over en kan ook niet ingaan
op de fase waarin zich dit bevindt.

Vraag 10

Wat denkt u dat deze behandeling van en houding tegenover mensen in nood doet met
het vertrouwen van mensen in de Belastingdienst? Kunt u reageren op deze uitspraak
van Anneke Bruinsma: «ik heb nog steeds het gevoel dat ik in het strafbankje zit.
Mijn vertrouwen is geschaad, en dat is niet direct terug.»?

Antwoord 10

Om te bereiken dat burgers en bedrijven bereid zijn hun wettelijke verplichtingen
ten aanzien van de Belastingdienst na te komen is het cruciaal dat burgers en bedrijven
vertrouwen hebben in de Belastingdienst. Dit is onder andere afhankelijk van de rechtvaardigheid
die burgers en bedrijven ervaren in het optreden van de Belastingdienst. Het is pijnlijk
te lezen dat het vertrouwen van mevrouw geschaad is, dat had voorkomen moeten worden
en spijt mij oprecht.

Vraag 11

Hoe verhoudt dit verhaal zich tot de conclusies en aanbevelingen uit het rapport «Blind
voor mens en recht», waarin staat dat er meer ruimte moet komen om naar eigen inzicht
te handhaven en met oog voor mens en diens persoonlijke omstandigheden, tot terugvordering
of beboeting over te gaan?

Antwoord 11

In het rapport «Blind voor mens en recht» is aandacht voor de menselijke maat waar
uitvoeringsorganisaties oog voor moeten hebben en de uitwerking van wet- en regelgeving,
waardoor mensen in de problemen kunnen komen. Deze casus heeft daar raakvlakken mee.

Het kabinet bestudeert op dit moment het rapport en ik kan nog niet nader ingaan op
de conclusies en aanbevelingen uit het rapport.

Vraag 12

Kunt u aangeven of er meer voorbeelden bekend zijn van verhalen zoals die van Anneke?
Zo ja, kunt u hier op ingaan?

Antwoord 12

Zoals ik bij het antwoord op vraag 3 heb aangegeven is de inzet van de Belastingdienst
erop gericht fouten in de aangifte te voorkómen. In gevallen waarin een fout bij deze
aftrekpost bij controle achteraf wordt geconstateerd, kan dit leiden tot een te betalen
aanslag inkomstenbelasting. Wanneer er sprake is van betalingsproblemen bij het voldoen
van de aanslag, biedt de Belastingdienst verschillende mogelijke betalingsregelingen
aan, hierbij kan in overleg worden gekeken wat het meest passend is.

Vraag 13

Kunt u een overzicht geven van het aantal mensen dat een terugvordering kreeg van
ziektekostenaftrek in de jaren 2014–2024? Hoe hoog waren deze bedragen, per persoon
en in totaal? Hoe hoog zijn de boetes die worden gevorderd? Op welke basis worden
deze terugvorderingen gedaan?

Antwoord 13

Vooraf een aantal opmerkingen om uitleg en context te bieden:

a. De jaartallen in onderstaande tabellen zijn belastingjaren. Voor het belastingjaar
2023 vindt de aangiftecampagne nu plaats, hierover kunnen dus nog geen gegevens worden
aangeboden. De opgenomen cijfers zijn naar de stand van maart 2024.

b. Met «aantal aangiften dat is vastgesteld waarbij er een correctie op de rubriek specifieke
zorgkosten heeft plaatsgevonden», gaat het om aangiften waarbij er een correctie is
opgelegd voordat er een definitieve aanslag wordt opgelegd.

c. Navorderingsaanslagen zijn aanslagen waarvan de definitieve aanslag al was opgelegd,
maar die alsnog zijn gecontroleerd (vanwege fouten die in recentere belastingjaren
zijn geconstateerd) en gecorrigeerd.

Onderstaande tabellen bieden informatie over zowel het aantal aangiften dat is vastgesteld
waarbij er een correctie op de rubriek specifieke zorgkosten heeft plaatsgevonden
als de opgelegde navorderingsaanslagen:

Het aantal aangiften dat is vastgesteld waarbij er een correctie op de rubriek specifieke
zorgkosten heeft plaatsgevonden.

Belastingjaar

Aantal correcties

Gemiddeld bedrag in euro’s van de correctie specifieke zorgkosten

2014

19.484

6.171

2015

19.599

4.695

2016

16.465

6.702

2017

14.610

5.567

2018

16.347

3.571

2019

7.474

3.791

2020

8.554

5.580

2021

4.530

5.635

2022

1.140

5.641

Eindtotaal

198.919

5.574

Hieronder het overzicht van het aantal navorderingsaanslagen per belastingjaar betreffende
correcties specifieke zorgkosten met daarbij het gemiddelde bedrag aan correcties
specifieke zorgkosten:

Belastingjaar

Aantal navorderingsaanslagen

Gemiddeld bedrag in euro’s van de correctie specifieke zorgkosten

2010

851

1.720

2011

895

2.284

2012

903

1.572

2013

979

1.640

2014

788

2.505

2015

517

2.458

2016

297

1.800

2017

213

2.690

2018

150

2.428

2019

102

1.831

2020

83

1.998

2021

36

1.371

2022

20

2.147

Eindtotaal

5.834

2.005

Deze navorderingsaanslagen zijn opgelegd aan 4.149 burgers. Er zijn over de belastingjaren
2010 tot en met 2022 bij 282 navorderingsaanslagen naast de correctie van de specifieke
zorgkosten ook vergrijpboetes opgelegd. Het is niet te bepalen of deze boetes zien
op de correctie van de specifieke zorgkosten of (ook) op correcties van andere rubrieken.

Hieronder een overzicht van de navorderingsaanslagen met vergrijpboetes, het aantal
burgers en het en gemiddelde bedrag van de vergrijpboete.

Soort vergrijpboete

Aantal navorderingsaanslagen

Aantal burgers

Gemiddeld boetebedrag in euro’s

Grove Schuld

135

108

421

Opzet

147

82

2.504

Eindtotaal

282

190

1.507

Vraag 14

Worden er algoritmes gebruikt om dit soort fraude op te sporen? Zo ja, welke? Worden
deze getoetst op mensenrechten en discriminatie? Welke indicatoren worden gebruikt
om fraude bij de zorgkostenaftrek op te sporen?

Antwoord 14

Bij een vermoeden van onjuiste toepassing van de aftrek specifieke zorgkosten is de
aanname dat sprake is van een fout, niet van fraude. De Belastingdienst ontvangt ieder
jaar 13 miljoen aangiftes inkomstenbelasting. De controle hiervan gebeurt grotendeels
automatisch. Veel van de informatie die nodig is voor het vaststellen van de aanslag
is vooraf al bij de Belastingdienst bekend. Een groot deel van de aanslagen inkomstenbelasting
wordt dan ook conform de aangifte vastgesteld. Of een aanslag conform de aangifte
kan worden opgelegd wordt bepaald aan de hand van geautomatiseerde selectie-instrumenten.
Tegelijkertijd kunnen die geautomatiseerde selecties bepalen wanneer handmatige controle
door een medewerker gewenst is, omdat met behulp van die selectietechnieken onzekerheden
in aangiften kunnen worden ingeschat. Als iemand bijvoorbeeld hoge specifieke zorgkosten
opgeeft, is het mogelijk dat een medewerker de aangifte gaat onderzoeken. De selectiecriteria
worden getoetst op mensenrechten waaronder discriminatie.7

Toelichting:

Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Vermeer (BBB),
ingezonden 4 maart 2024 (vraagnummer 2024Z03402).