Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Teunissen over het bericht dat Shell honderden miljoenen heeft verdiend aan het ETS-systeem

Antwoord van Minister Jetten (Klimaat en Energie), mede namens de Minister van Economische
Zaken en Klimaat (ontvangen 9 april 2024).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Opnieuw door de morele ondergrens» over de lucratieve
emissiehandel van Shell?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2, 3 en 4

Deelt u de mening dat het zeer onwenselijk is dat Shell, goed voor 1,4 procent van
de wereldwijde uitstoot, in de top 10 van grootste vervuilers ter wereld, in vijftien
jaar tijd een overschot van 2,3 miljard euro aan emissierechten heeft kunnen opbouwen
en hiermee significante winst kan behalen? Zo nee, kunt u dit toelichten?

Deelt u de mening dat het onjuist is als een bedrijf geld verdient aan emissierechten
terwijl de CO2-uitstoot niet significant daalt? Wat vindt u ervan dat emissierechten naar verwachting
nog lucratiever worden?

Deelt u de mening dat het principe van «de vervuiler betaalt» niet opgaat als de grote
vervuiler flinke winst maakt door de handel in emissierechten en, zoals in het geval
van Shell, nog net zo veel CO2-uitstoot als toen het Emission Trade System (ETS) begon? Zo nee, kunt u dit toelichten?

Antwoord 2, 3 en 4

Ik ben het eens dat het onwenselijk is als bedrijven geld verdienen aan een emissiehandelssysteem
voor zo ver dat het gevolg is van te veel gratis toegewezen emissierechten. In dat
geval wordt niet voldaan aan het principe dat de vervuiler moet betalen. Dit was voornamelijk
het geval in de beginjaren van het EU ETS waarin het systeem niet naar behoren functioneerde:
de prijs was te laag door een te hoog aanbod van rechten, die (aan de industrie) grotendeels
gratis werden verstrekt om koolstoflekkage te voorkomen. Na een aantal herzieningen
is het systeem steeds beter gaan functioneren en met de laatste herziening in het
kader van Fit-for-55 is het EU ETS vergaand aangescherpt: een sneller dalend emissieplafond
dat borgt dat er vanaf 2040 geen emissierechten meer op de markt komen, uitfasering
van de meeste gratis emissierechten richting 2034 en een versterking van het markstabiliteitsmechanisme
dat overtollige rechten uit de markt haalt. De aanscherpingen waren direct terug te
zien in de ETS-prijs. Het EU ETS voldoet daarmee steeds beter aan het principe dat
de vervuiler moet betalen.

Het feit dat bedrijven handelen in emissierechten en daar geld aan kunnen overhouden,
zie ik niet als zodanig als onwenselijk omdat dat juist onderdeel is van een goed
functionerend emissiehandelssysteem. De combinatie van een aflopend plafond en de
mogelijkheid om emissierechten te verhandelen, zorgt ervoor dat emissiereductie met
zekerheid wordt bereikt, terwijl het marktmechanisme ervoor zorgt dat dat tegen de
laagste kosten gebeurt. Dit mechanisme zorgt er bovendien voor dat de waarde van CO2-uitstoot, gegeven een bepaald emissieplafond, direct wordt vertaald in de prijs van
een emissierecht. Dit zagen we bijvoorbeeld terug in de grote prijsstijging van ETS-rechten
toen de aanscherpingen van het EU ETS bekend werden, waardoor de businesscase van
duurzame investeringen direct werd verbeterd.

Ten aanzien van het opsparen van ETS-rechten heb ik vertrouwen in het marktstabiliteitsmechanisme,
dat met vooraf afgesproken regels automatisch functioneert. Indien te veel rechten
in omloop zijn (niet worden ingeleverd) wordt een deel van het overschot in mindering
gebracht van toekomstige veilingen waardoor de facto rechten uit de markt worden gehaald.
Zo worden tussen september 2023 en augustus 2024 272 miljoen minder rechten geveild
in de EU.

Vraag 5

Bent u bereid de mogelijkheden te onderzoeken om historische emissierechten voor derden
te beprijzen op de marktwaarde waarop ze verkregen zijn in plaats van de dan geldende
marktwaarde, waardoor winst op emissierechten niet langer mogelijk is?

Antwoord 5

Nee, ik ben niet bereid om dit te onderzoeken omdat het haaks staat op een goed functionerend
EU ETS en een inbreuk zou zijn op het eigendomsrecht.

Vraag 6

Deelt u de mening dat de mogelijkheid te speculeren in emissierechten, onder andere
door bedrijven die zelf deze rechten niet nodig hebben, zoals banken, niets bijdraagt
aan het doel van het ETS om CO2-uitstoot te verminderen omdat het er niet voor zorgt dat de vervuiler betaalt? Zo
nee, kunt u dit toelichten? Deelt u de mening dat een klimaatplicht, waarbij grote
vervuilers wettelijk worden verplicht hun uitstoot terug te brengen, effectiever is
dan het systeem van verhandelbare emissierechten?

Antwoord 6

Nee, beide meningen deel ik niet.

Zoals aangegeven in mijn antwoord op vraag 2, 3 en 4 is handel in ETS-rechten noodzakelijk
voor een goed functionerend emissiehandelssysteem. Daarbij maakt het niet uit of de
handelende partij zelf een ETS-plichtige uitstoter is of bijvoorbeeld een financiële
instelling. Omdat een ETS-recht een financieel product is, houdt de Autoriteit Financiële
Markten toezicht op het functioneren van het markt.

Het wettelijk verplichten van uitstootreductie in plaats van het EU ETS vind ik niet
verstandig omdat dit tot hogere maatschappelijk kosten zou leiden. Bovendien leidt
het EU ETS tot inkomsten die in alle EU-lidstaten volledig aan klimaatbeleid moeten
worden besteed.

Vraag 7

Bent u bereid zich in te zetten om het gebruik van geitenpaadjes in het ETS uit te
sluiten, om te voorkomen dat grote bedrijven zoals Shell emissierechten oppotten en
hiermee gaan speculeren? Zo ja, op welke manier? Zo nee, kunt u dit toelichten?

Antwoord 7

Zie antwoord op vraag 2, 3 en 4.

Vraag 8

Deelt u de mening dat het gratis weggeven van het «recht» om te vervuilen, wat in
het geval van Shell neerkomt op 90 procent van de emissierechten, haaks staat op onze
gezamenlijke taak om de CO2-uitstoot versneld en drastisch terug te brengen? Zo nee, kunt u dit toelichten?

Antwoord 8

Een prijs zetten op vervuiling is een belangrijke manier om de uitstoot van CO2 snel terug te dringen. De schaal waarop zeker in het verleden, maar ook nu nog, gratis
rechten worden toegewezen, rijmt wat mij betreft niet met de noodzaak om zo snel mogelijk
te verduurzamen. Dat neemt niet weg dat kosteloze toewijzing ook een doel dient. Als
we vandaag volledig zouden stoppen met kosteloze toewijzing zou dat een ongelijk speelveld
creëren tussen bedrijven binnen en buiten de EU, met als gevolg dat (de productie
van) bedrijven zich verplaatsen naar buiten de EU. Dat is ongewenst voor zowel het
klimaat als de Europese economie.

Er moet dus een balans gevonden worden met ook andere manieren om weglek te voorkomen.
Daar heb ik mij afgelopen jaren voor ingezet tijdens de onderhandelingen over de herziening
van de ETS-richtlijn in het kader van Fit for 55. In het resultaat herken ik veel
terug van de ambitieuze inzet van Nederland op het vlak van gratis rechten: het aantal
gratis rechten de komende jaren fors afgebouwd, met steeds scherper wordende benchmarks.
Met het de koolstofgrensheffing (CBAM) is er een alternatief gevonden om weglek te
voorkomen, waardoor de gratis toewijzing van rechten in CBAM-sectoren volledig wordt
uitgefaseerd richting 2034. De elektriciteitssector krijgt nu al geen gratis rechten
meer. Ik ben ervan overtuigd dat het ETS door de laatste herziening de komende jaren
steeds beter gaat functioneren en vervuiling een eerlijke prijs krijgt.

Vraag 9

Vindt u dat een bedrijf als Shell, met een winst van 38,5 miljard euro in 2022, recht
zou moeten hebben op nog meer overheidsgeld door maatwerkafspraken te maken? Zo ja,
waarom bent u van mening dat hetzelfde doel niet bereikt zou kunnen worden door strengere
regelgeving waarmee miljarden kunnen worden bespaard die kunnen worden geïnvesteerd
in echte duurzaamheid?

Antwoord 9

We willen dat de Nederlandse industrie verduurzaamt en dat dat ook in Nederland gebeurt.
Een sterke industrie in Nederland is van belang voor onder andere onze strategische
autonomie en ons verdienvermogen. Dat is niet kosteloos en laat zich niet altijd door
regels afdwingen. Internationale hoofdkantoren kijken naar wat andere landen doen.
En die zitten niet stil. We hebben te maken met internationale concurrentie, denk
bijvoorbeeld aan de IRA in de VS. We zijn er ook niet mee geholpen als deze bedrijven
(met de banen die daarbij horen) uit Nederland vertrekken en ergens anders zich vestigen.
Dat is niet goed voor onze economie en werkgelegenheid en de wereld wordt er ook niet
schoner van. Maatwerk gaat overigens over veel meer dan subsidies of leningen. Bedrijven
willen vooral hun investeringsrisico’s verminderen. Dat gaat om het wegnemen van coördinatieproblemen,
duidelijkheid, voorspelbaarheid op zaken als beleid, beschikbaarheid van infrastructuur
en vergunningen.

Vraag 10

Bent u bereid zich in te zetten voor een additionele versnelling van het afschaffen
van de gratis emissierechten binnen het ETS? Zo nee, kunt u dit toelichten?

Antwoord 10

Zoals toegelicht in mijn antwoord op vraag 8, heb ik mij tijdens de laatste herziening
van de ETS-richtlijn ingezet voor een ambitieuze afbouw van gratis rechten. De onderhandelingen
over de volgende herziening zal waarschijnlijk in 2026 plaatsvinden en is aan een
volgend kabinet.