Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Bontenbal over het bericht: ‘Oekraïners gelokt: vanuit heel Europa komen mensen nu af op gratis woning en zorg.’

Antwoord van Staatssecretaris Van der Burg (Justitie en Veiligheid), mede namens de
Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ontvangen 6 maart 2024).

Vraag 1

Kent u het bericht «Oekraïners gelokt: vanuit heel Europa komen mensen nu af op gratis
woning en zorg»?1

Antwoord 1

Ja, dat bericht ken ik.

Vraag 2

Kunt u aangeven a) hoeveel Oekraïners zich per week gemiddeld aanmelden bij het centrale
aanmeldcentrum in Utrecht, b) hoe de samenstelling van de groep is (man, vrouw, kinderen),
en c) de reden waarom zij naar Nederland zijn gekomen (vlucht voor de oorlog, arbeidsmigratie)?

Antwoord 2

Bij het aanmeldcentrum in Utrecht melden zich gemiddeld 300 tot 400 ontheemden per
week. Dit is ongeveer 66% van de landelijke instroom. Het landelijke beeld is dat
de verhouding tussen vrouwen en mannen afgelopen 5 weken tussen 50/50 en 60/40 schommelt.

Voor een uitgebreidere toelichting op de motieven verwijs ik graag naar de beantwoording
van de openstaande vragen uit de plenaire behandeling van de Tijdelijke wet opvang
ontheemden Oekraïne.

Vraag 3

Is er in de afgelopen maanden een verschil waar te nemen in de motieven waarom Oekraïners
naar Nederland komen? Klopt het dat steeds meer alleenstaande mannen zich melden en
dat arbeid steeds vaker de reden van hun komst is?

Antwoord 3

Het signaal dat Oekraïners de laatste tijd vaker voor arbeidsmogelijkheden naar Nederland
komen, horen wij regelmatig. Zo zijn er signalen uit informeel onderzoek van onder
meer de HUB in Utrecht dat de laatste tijd meer alleenstaande mannen al dan niet via
doormigratie vanuit andere lidstaten naar Nederland komen voor werk. Hoewel we de
zorgen van deze gemeenten en veiligheidsregio’s daarover erkennen, hebben alle ontheemden
uit Oekraïne, mits zij onder de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming vallen,
recht op bescherming, opvang en toegang tot de arbeidsmarkt in Nederland. Dit volgt
uit de Europese beslissing om de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) te activeren.
De RTB loopt tot 4 maart 2025. Mede naar aanleiding van deze signalen zal er op korte
termijn een formeel (kwalitatief betrouwbaar) monitoringsonderzoek worden opgestart
bij de HUB in Utrecht met onder andere als doel het in kaart brengen van welke aantallen
ontheemden rechtstreeks uit Oekraïne komen, de aantallen die via andere lidstaten
naar Nederland reizen, hun motivering daarvoor en de trends daarin.

Uit de laatste cijfers van het CBS over het aantal werkende ontheemden uit Oekraïne
blijkt dat op 1 november 2023 55% van de 31.780 mannen tussen 15 en 65 jaar aan het
werk is. Dit is een toename van 4% ten opzichte van mei 2023, toen 51% van de 27.025
mannen werkte. Van het aantal vrouwen tussen de 15 en 65 jaar werkt eveneens 55% op
1 november 2023, waarbij het totale aantal vrouwen in deze leeftijdscategorie wel
hoger ligt, namelijk op 51.440. In mei 2023 was het aantal werkende vrouwen in de
leeftijdscategorie tussen 15 en 65 jaar ook 51% van 46.730. Daarmee is het aantal
werkende Oekraïense ontheemden tussen 15 en 65 jaar op 1 november 2023 62% vrouw en
38% man ten opzichte van mei 2023 waarop de verhouding 63% vrouw en 37% man is. Dit
is voor wat betreft het aandeel werkende mannen ten opzichte van de vrouwen een toename
van 1%.

Vraag 4

Klopt het dat van de 90.000 opvangplekken in het land 99 procent bezet is en daardoor
het enige overgebleven aanmeldcentrum nu in de problemen komt, waardoor ze de komende
dagen bijna niet anders kunnen dan tijdelijk de deuren te sluiten? Welke gevolgen
heeft dit concreet voor de Oekraïners die zich de komende dagen aanmelden bij het
aanmeldcentrum?

Antwoord 4

Ontheemden uit Oekraïne kunnen zich direct bij een gemeente of bij een van de hubs
melden. De hubs zijn locaties op centrale punten in het land waar ontheemden kort
worden opgevangen en van waaruit zij een opvangplek krijgen toegewezen elders in het
land. Bij een (tijdelijke) sluiting van de hubs kunnen ontheemden zich nog steeds
direct melden bij gemeenten. Als een ontheemde zich meldt bij de gemeente en de opvangplek
is beschikbaar, dan dient de gemeente opvang te bieden en de ontheemde in te schrijven
in de BRP. Als er geen opvangplek beschikbaar is in deze gemeente, dan verwijst de
gemeente de ontheemde door naar een gemeente in de regio waar opvangplekken beschikbaar
zijn. Mochten er geen opvangplekken in de regio beschikbaar zijn dan dient hiervoor
een verzoek ingediend te worden bij het Knooppunt Coördinatie Informatie Oekraïne
(KCIO)/ Landelijk Centrum Vluchtelingen Spreiding (LCVS). Zij zullen vervolgens een
opvangplek zoeken elders in het land.

Vraag 5

Herkent u het beeld van de Veiligheidsregio die het aantal Oekraïense migranten ziet
toenemen die niet per se is gevlucht voor oorlog, maar komen voor arbeidskansen, goede
voorzieningen of voor een complexe medische operatie omdat de zorgkosten worden betaald?

Antwoord 5

Voor Oekraïense ontheemden is in Nederland de Regeling Medische zorg Oekraïne (RMO)
ingericht. Het zorgpakket van de RMO is vrijwel gelijk aan het zorgpakket voor asielzoekers
onder de Regeling Medische zorg Asielzoekers (RMA). De RMO dekt verzekerde zorg uit
het basispakket, daar vallen ook complexe medische operaties onder. Voor de RMO hoeven
de ontheemden inderdaad geen zorgpremie of eigen risico te betalen. Werkende ontheemden
betalen wel de inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet en dragen op die
manier financieel bij aan ons zorgstelsel.

Ik heb ook het signaal ontvangen dat het risico toeneemt dat meer ontheemden met een
zorgbehoefte naar Nederland komen vanwege de relatief gunstige voorzieningen op het
gebied van zorg. Het klopt dat de Nederlandse zorgvoorzieningen gunstiger zijn voor
ontheemden uit Oekraïne vergeleken met landen in Oost-Europa, zoals Slowakije en Moldavië.
Daarentegen zijn de voorzieningen voor ontheemden in landen als Duitsland vergelijkbaar
met of zelfs beter dan die in Nederland. Er is echter geen cijfermatig inzicht in
de mate waarin de toename van ontheemden met een zorgbehoefte in Nederland kan worden
toegeschreven aan de relatief gunstige voorzieningen of dat dit een gevolg is van
de voortdurende oorlog. De kans op fysieke verwondingen en psychologische trauma’s
als gevolg van de oorlog en de daaruit voortvloeiende zorgbehoeften zijn groter onder
ontheemden die onlangs uit Oekraïne zijn gevlucht dan onder ontheemden die Oekraïne
in een eerder stadium van de oorlog zijn ontvlucht.

Zie antwoord 3 met betrekking tot de mogelijkheden om arbeid te verrichten.

Vraag 6

Klopt het dat Nederland ruimhartiger is dan andere Europese landen als het gaat voor
de opvang van Oekraïners en de mogelijkheid om te werken? Kunt u aangeven hoe de andere
Europese landen omgaan met het Europese welkomstbeleid ten aanzien van Oekraïense
vluchtelingen?

Antwoord 6

Bij aanvang van de opvang van ontheemden in Nederland is ervoor gekozen om het voorzieningenniveau
zoveel mogelijk gelijk te houden aan dat van andere asielzoekers, maar is wel rekening
gehouden met uitvoerbaarheid gezien de grote opgave voor gemeenten en veiligheidsregio’s.
Sinds die tijd zijn er verschillende aanpassingen in het beleid geweest. Begin 2023
zijn de bedragen voor leefgeld en verstrekkingen verlaagd en wordt gestaffeld zodat
de bedragen in lijn zijn met verstrekkingen aan andere vluchtelingen. In de ons omringende
landen, zoals België en Duitsland is het systeem anders ingericht, wat betekent dat
het niet goed mogelijk is een vergelijking te maken tussen de verschillende systemen.

Op het gebied van werk heeft Nederland de RTB zo geïmplementeerd dat er direct toegang
tot de arbeidsmarkt is, zonder dat er een arbeidsmarkttoets en/of tewerkstellingsvergunningsplicht
van toepassing is. Werk brengt autonomie, economische zelfstandigheid, zingeving en
afleiding. Ik vind participatie daarom van groot belang. In Nederland geldt voor arbeid
in loondienst een vrijstelling van de tewerkstellingsvergunningsplicht voor werkgevers
die ontheemden uit Oekraïne arbeid willen laten verrichten (onder voorwaarde dat de
werkgever de indiensttreding meldt bij het UWV). Nederland sluit hiermee aan bij de
praktijk zoals die geldt in veel andere lidstaten. Bij het aan de slag gaan als zelfstandige
is de tewerkstellingsvergunningsplicht nog wel van kracht. Op dit moment onderzoekt
de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid of met aanpassing van de ministeriële
regeling de mogelijkheden voor zelfstandigen kunnen worden verruimd zonder dat dit
in bepaalde sectoren bovenmatige risico’s op misstanden met zich meebrengt. De Minister
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid streeft er naar uw Kamer voor het zomerreces
hierover te informeren.

Vraag 7

Welke mogelijkheden zijn er om de zelfredzaamheid en participatie van Oekraïense vluchtelingen
te stimuleren? En op welke termijn kunnen deze ingevoerd worden?

Antwoord 7

Ik onderschrijf het belang van het bevorderen van zelfredzaamheid en participatie
van ontheemden in de Nederlandse samenleving. Dit is belangrijk voor de ontheemden
zelf, hiermee verlicht de huidige druk op maatschappelijke voorzieningen en dit draagt
bij aan het draagvlak voor de opvang van deze groep. Concreet kijkt het kabinet in
deze context de komende periode naar de bijdrage die ontheemden kunnen leveren aan
hun eigen opvang wanneer ze daar genoeg inkomen voor hebben (zie vraag 8). Ook wordt
gekeken naar mogelijkheden voor taalonderwijs en vrijwillige inburgering, zodat ontheemden
gemakkelijker op het niveau aan de slag kunnen waar ze in Oekraïne voor zijn opgeleid.
Om ontheemden uit Oekraïne te ondersteunen bij het volgen van taallessen is in 2023
door de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid € 15 miljoen beschikbaar gesteld.
Een goede Nederlandse taalbeheersing zorgt er daarnaast voor dat de veiligheid op
de werkplek verbetert, en dat een goed gesprek bij de huisarts, op de school van de
kinderen of bij een werkdesk van de gemeente gevoerd kan worden. Tevens wordt een
verkenning uitgevoerd naar een overgang van ontheemden van de RMO naar de Zorgverzekeringswet
onder de RTB.

De termijn van mogelijkheid tot uitvoering van voorstellen in het kader van participatie
en zelfredzaamheid varieert. De invoering van de eigen bijdrage kan vermoedelijk op
redelijk korte termijn uitgevoerd worden, terwijl de uitvoering van voorstellen waar
een wetswijziging voor nodig is doorgaans lang(er) in beslag neemt.

Vraag 8

Hoe kijkt u aan tegen het voorstel om Oekraïners te verplichten om bij te dragen aan
hun opvang wanneer ze daar genoeg inkomen voor hebben? Moeten hiervoor regels worden
aangepast? Zo ja, welke en op welke termijn kan dit?

Antwoord 8

Het kabinet blijft inzetten op het bevorderen van de zelfredzaamheid en participatie
van ontheemden in de Nederlandse samenleving. Dit betekent onder meer dat ontheemden
zullen gaan bijdragen aan hun opvang wanneer ze daar genoeg inkomen voor hebben. Op
dit moment bereid ik een wijziging van de regelgeving voor om een uniforme eigen bijdrage
te gaan vragen. Zie daarvoor een uitgebreidere toelichting in de beantwoording van
de openstaande vragen uit de plenaire behandeling van de Tijdelijke wet opvang ontheemden
Oekraïne. Ik verwacht dat dit voor de zomer wordt afgerond.

Vraag 9

Wanneer Oekraïense vluchtelingen bijdragen aan hun opvang, betekent dit dan ook zij
bepaalde rechten opbouwen (bijvoorbeeld vanuit het huurrecht)? Hoe gaat dit in zijn
werk?

Antwoord 9

Het is mogelijk om ontheemden een eigen bijdrage te vragen voor andere zaken (bijvoorbeeld
gas, water en elektra) dan de woonruimte zelf, zonder dat de situatie kwalificeert
als huur en de daarbij behorende huurbescherming. Wanneer een vergoeding wordt gevraagd
voor de (al dan niet zelfstandige) woonruimte zelf, kan de situatie als huur gekwalificeerd
worden en bouwen zij huurrechten op. Of de situatie kwalificeert als huur, hangt af
van de omstandigheden.

Vraag 10

Is het mogelijk om een koppeling tussen systemen (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen
(UWV) en Suite van sociale diensten) tot stand te brengen en zo ja, welke wet- en
regelgeving moet hiervoor worden aangepast zodat gemeenten een koppeling met leefgeld
kunnen controleren?

Antwoord 10

Om gegevensdeling tussen het UWV en gemeenten mogelijk te maken, is een juridische
grondslag nodig. In artikel 7 van de Tijdelijke wet opvang ontheemden Oekraïne is
in deze grondslag voorzien. Bij de totstandkoming van de koppeling wordt zoveel mogelijk
aangesloten bij de bestaande praktijk van gegevensuitwisseling tussen UWV en gemeenten.

Vraag 11

Heeft het kabinet een lange termijn perspectief met betrekking tot de opvang van de
Oekraïners zoals ten aanzien van het realiseren van (semi-permanente) huisvesting,
integratie in de samenleving, medische begeleiding (bijvoorbeeld het verwerken van
trauma’s die opgelopen zijn in de oorlog) en het verrichten van arbeid als blijkt
dat ook na maart 2026 (datum dat de financiering van de gemeentelijk opvang is gegarandeerd)
de oorlog nog niet is beëindigd en/ of de situatie te onveilig is om terug te keren?

Antwoord 11

In de verzamelbrief Oekraïne van 26 januari jl. is toegelicht dat Nederland inzet
op een EU gecoördineerde aanpak van verblijf dan wel terugkeer van ontheemden uit
Oekraïne na 4 maart 2025. Daarbij is aangegeven dat de Europese Commissie momenteel
inventariseert welke mogelijkheden er zijn voor langer verblijf indien de situatie
daarom vraagt.

Daarnaast is er in de afgelopen periode verder verkend of en op welke wijze een tijdelijke
nationale verblijfstitel zou kunnen worden toegepast zolang de terugkeer naar Oekraïne
nog niet aan de orde is en een EU-gecoördineerde aanpak uitblijft. Om tijdig de benodigde
voorbereidingen te treffen, dienen de benodigde beleidsopties uiterlijk medio 2024
gereed te zijn. Ondertussen blijft het kabinet zo lang dat nodig is inzetten op het
bevorderen van de zelfredzaamheid en participatie van ontheemden in de Nederlandse
samenleving. Dit verlicht ook de huidige druk op maatschappelijke voorzieningen en
draagt bij aan het draagvlak voor de opvang van deze groep.