Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Nispen over het bericht ‘Hoe een schaduwteam van Yesilgöz een omstreden asielaanpak doorvoerde’

Antwoord van Minister Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid), mede namens de Staatssecretaris
van Justitie en Veiligheid (ontvangen 1 maart 2024).

Vraag 1

Wat is uw reactie op het bericht «Hoe een schaduwteam van Yesilgöz een omstreden asielaanpak
doorvoerde»? Kloppen de feiten zoals genoemd in dit artikel? Zo nee, welke niet?1

Antwoord 1

Het bericht geeft op onderdelen een onjuist beeld over de legitimiteit van de aanpak
van overlastgevende asielzoekers. In reactie op het Informatieverzoek van lid Podt
wordt bij brief van 1 maart jl. nader toegelicht waarom in september 2022 de Coördinator
Nationale Aanpak Overlast is aangesteld en hoe zijn opdracht zich verhoudt tot de
inrichting van de procesbeschikbaarheidslocatie.

Vraag 2

Waarom heeft u ervoor gekozen niet met uw eigen ambtenaren de aanpak van overlastgevende
asielzoekers vorm te geven maar hiervoor een van uw eigen contacten aan te stellen,
die een team van vijf mensen uit eigen netwerk aantrekt, waarna er al snel in strijd
met de aanbestedingsregels een beveiligingsbedrijf uit dat netwerk wordt aangesteld?
Hoe kijkt u hierop terug? Vindt u dit nou een verstandige werkwijze die voor herhaling
vatbaar is?

Antwoord 2

In de zomer van 2022 was sprake van een onhoudbare situatie in de migratieketen, met
name in Ter Apel. Het lokaal gezag kondigde een veiligheidsrisicogebied af rondom
de COA locatie, en een noodverordening werd uitgevaardigd omdat er sprake was van
overlast in het dorp. Deze situatie vroeg om een directe noodoplossing met een brede
aanpak.

De aanpak van overlastgevend en crimineel gedrag door asielzoekers is één van de prioriteiten
van dit kabinet. Daarom was de inzet hierop ook onderdeel van de bestuurlijke afspraken
van 26 augustus 20222 tussen het kabinet, de VNG, het IPO en het Veiligheidsberaad. In die afspraken is
vastgelegd dat het Rijk een project gestart is om extra aandacht te besteden aan dossieropbouw
van overlastgevers in het kader van de bestuursrechtelijke en strafrechtelijke aanpak.
In die context is in september 2022 de Coördinator Nationale Aanpak Overlast aangesteld.
Voor deze versterkte aanpak van overlast, waar onder meer de pilot procesoptimalisatie
op is gericht, is structureel budget toegekend. Conform deze lijn wordt uitvoering
gegeven aan de motie-Ceder3, die bijna met algemene stemmen is aangenomen4 en ons verzoekt om de pilot procesoptimalisatie structureel in te voeren en waar
mogelijk en noodzakelijk toe te passen op andere locaties waar problematiek met overlastgevers
speelt. Voor het zomerreces wordt uw Kamer hierover geïnformeerd.

Vraag 3 en 7

Klopt het dat de vreemdelingenpolitie, die de asielzoekers moet gaan selecteren op
«overlast», hierop verontwaardigd en bezorgd reageerde omdat het risico aanwezig is
dat op afkomst of uiterlijk zal worden geselecteerd, waarmee etnisch profileren en
discriminatie op de loer liggen? Welke exacte waarborgen zijn uiteindelijk bedacht
en gehanteerd om dit te voorkomen?

Klopt het dat de vreemdelingenpolitie nog steeds niet volledig wil meewerken aan deze
aanpak, omdat «overlast» een breed begrip is en lang niet altijd strafbare feiten
betreft en omdat de politie er voor iedereen is en hierin geen werkwijze past die
in de praktijk zou kunnen leiden tot profilering van een doelgroep op basis van nationaliteit?
Wat vindt u daarvan?

Antwoord 3 en 7

Van etnisch profileren in relatie tot de procesbeschikbaarheidslocatie en de pilot
procesoptimalisatie is nadrukkelijk geen sprake. In het artikel van NRC wordt verwezen
naar interne stukken waarin medewerkers van de politie in dit verband opmerkingen
plaatsen. Dat in de verkennende fase van de pilot hierover zorgen zijn gedeeld, laat
onverlet dat in het ambtelijke besluitvormingsproces, in gezamenlijkheid, van begin
af aan is vastgesteld dat van etnisch profileren geen sprake kan en mag zijn. Met
deze randvoorwaarde is de pilot dan ook ingericht.

In februari 2023 is departementale afstemming bereikt met de Coördinator en de politie
over een gezamenlijk commitment aan de pilot procesoptimalisatie met inachtneming
van de bestaande werkprocessen, procedures, rollen en verantwoordelijkheden. Daarbij
is de vastgesteld dat er in de pilot procesoptimalisatie nooit sprake mag zijn van
etnisch profileren en dat dit ten alle tijde voorkomen moet worden.5

Vraag 4

Is hierbij zelfs aan de orde geweest dat een politiechef die weigerde hieraan mee
te werken zou worden overgeplaatst?

Antwoord 4

Van een verzoek om overplaatsing door de Coördinator Nationale Aanpak Overlast of
politieke inmenging hieromtrent is geen sprake geweest.

Vraag 5

Wat is uw reactie op de opmerking van de hoogleraar die zegt dat het vastzetten van
asielzoekers die niets strafbaars hebben gedaan neerkomt op detentie zonder grondslag?

Antwoord 5

Bij het plaatsen op de procesbeschikbaarheidslocatie wordt geen vrijheidsbeperkende
of vrijheidsontnemende maatregel aan de vreemdeling opgelegd. Er is dan ook geen sprake
van detentie of verkapte detentie. De vreemdeling kan op ieder moment de procesbeschikbaarheidslocatie
verlaten. Als de vreemdeling besluit niet langer op de procesbeschikbaarheidslocatie
te willen verblijven, heeft dat in beginsel geen impact op zijn aanvraag. De behandeling
daarvan gaat door. Het is wel zo, dat als de vreemdeling niet komt opdagen voor bepaalde
processtappen, dit impact heeft op de behandelduur en uitkomst van de procedure. Dat
is geen uitzondering, maar de reguliere werkwijze.

Vraag 6

Klopt het dat de definitie van «overlast» bewust vaag is gelaten? Waarom is daarvoor
gekozen?

Antwoord 6

Asielzoekers komen voor de pilot procesoptimalisatie in beeld bij signalen van overlastgevend
gedrag. Denk aan verbale of fysieke agressie in de opvang of omdat uit iemands dossier
blijkt dat hij gesignaleerd wordt voor een veroordeling van een strafbaar feit in
een andere EU lidstaat. In de Vreemdelingencirculaire 2000 is beschreven wat in ieder
geval onder overlast wordt verstaan. Dat overlastgevend gedrag in de Vreemdelingcirculaire
2000 niet uitputtend is vastgelegd, geeft professionals in de keten de ruimte om hierin
een gerede afweging te maken. Op grond van het Vreemdelingenbesluit mag de rust- en
voorbereidingstijd op bepaalde gronden worden onthouden, bijvoorbeeld indien er sprake
is van overlast in een opvangvoorziening. De kern van de werkmethode van de pilot
procesoptimalisatie is dus: binnen het bestaande recht de procedures versnellen.

Vraag 8, 9, en 10

Klopt het dat ook het Openbaar Ministerie (OM) onder druk is gezet om bijvoorbeeld
winkeldieven, als het asielzoekers betreft, anders te behandelen dan anderen die dit
strafbare feit plegen? Hoe zou u dit verschil in aanpak willen kwalificeren?

Is dit volgens u geen vorm van ongelijke behandeling, zoals ook diverse deskundigen
hierover zeggen?

Wat vindt u van deze politieke inmenging bij het OM?

Antwoord 8, 9, en 10

Het Openbaar Ministerie opereert zelfstandig en onafhankelijk. Daar treden wij of
medewerkers van het Ministerie van Justitie en Veiligheid op het departement niet
in. Het Openbaar Ministerie is in september 2022, gelet op de hiervoor geschetste
crisis in de asiel(nood)opvang, uit eigen beweging gestart met het verbeteren van
de afdoening van misdrijven door overlastgevende asielzoekers. Het doel is om (vaker)
een effectieve afdoeningsbeslissing te nemen binnen de Zorgvuldig Snel Maatwerk-aanpak.
Het is aan de officier van justitie of in individuele gevallen vervolging wordt ingesteld.
Net als in iedere andere zaak wordt bij een strafbaar feit gepleegd door een asielzoeker
rekening gehouden met de persoonlijke omstandigheden van de verdachte. Bij het verbeteren
van de strafrechtelijke aanpak van asielzoekers die misdrijven plegen door het OM
is geen sprake geweest van inmenging door het Ministerie van Justitie en Veiligheid
of de Coördinator. Het OM heeft de Coördinator hierover in periodieke overleggen enkel
geïnformeerd.

Vraag 11

Waarom kiest u er als Minister van Justitie en Veiligheid bewust voor de randen van
de wet en de rechtsstaat op te zoeken?

Antwoord 11

Deze vraagstelling neemt een onjuiste veronderstelling als vertrekpunt. In onze reactie
op het Informatieverzoek van lid Podt bij brief van 1 maart jl. heb ik toegelicht
hoe de pilots zien op het versnellen van processen binnen het bestaande recht.

Vraag 12

Zou u dit zo weer doen of zou u, terugkijkend, dit (of onderdelen hiervan) anders
aan moeten pakken?

Antwoord 12

Zoals toegelicht in het antwoord op vraag 2, was in de zomer van 2022 sprake van een
onhoudbare situatie in de migratieketen, met name in Ter Apel. Zoals bekend waren
er onvoldoende (crisis)noodopvangplekken om mensen onder te brengen. Daardoor waren
acute maatregelen in de gehele keten nodig om de druk te verlichten. Met name de situatie
in Ter Apel vroeg om een directe noodoplossing met een brede aanpak ten behoeve van
de asielzoekers, medewerkers, omwonenden en ondernemers, die lijden onder diegene
die overlast veroorzaken en het daarmee verpesten voor iedereen.

Vraag 13

Bent u bereid de interne documenten die hierover gaan en waar NRC over bericht openbaar
te maken? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 13

Bij brief van 1 maart jl. is er uitvoering gegeven aan het Informatieverzoek van lid
Podt hieromtrent.