Brief commissie : Jaarverslag van de commissies voor de verzoekschriften betreffende de werkzaamheden in het vergaderjaar 2022-2023

A/ Nr. 2 BRIEF VAN DE COMMISSIES VOOR DE VERZOEKSCHRIFTEN

Aan de Voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 6 februari 2024

Namens de Commissie voor de Verzoekschriften van de Eerste Kamer der Staten-Generaal
en de Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal bied ik u hierbij het jaarverslag aan betreffende de werkzaamheden
in het vergaderjaar 2022–2023.

De voorzitter van de commissie van de Eerste Kamer, Van Strien

De fungerend voorzitter van de commissie van de Tweede Kamer, White

De griffier van beide commissies, Konings

Jaarverslag van de Commissie voor de Verzoekschriften van de Eerste Kamer der Staten-Generaal
en de Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal betreffende de werkzaamheden in het vergaderjaar 2022–2023

Inleiding

In dit jaarverslag brengen de Commissie voor de Verzoekschriften van de Eerste Kamer
en de Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer
verslag uit over hun werkzaamheden in het parlementaire jaar 2022–2023. Dit jaarverslag
bestrijkt de periode van 20 september 2022 tot 19 september 2023.

Gezien de vertrouwelijkheid van persoonsgegevens voeren de commissies hun werkzaamheden
overwegend in beslotenheid uit. Door middel van dit jaarverslag willen zij inzicht
geven in de werkwijze en activiteiten.

Paragraaf 1 gaat in op het doel en de grondslag van de commissies. Paragraaf 2 en
3 bieden inzicht in de behandeling van verzoekschriften en burgerinitiatieven in het
verslagjaar. Naast de reguliere activiteiten van de commissies worden er in dit verslag
ook twee projecten toegelicht die de Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven
van de Tweede Kamer gedurende dit parlementaire jaar is gestart: de pilot burgersignalen
en de uitwerking van het rapport van het Rathenau Instituut «Voor het voetlicht» (zie
paragraaf 4 en 5).

Na de verkiezingen voor de Eerste Kamer op 30 mei 2023 en de verkiezingen voor de
Tweede Kamer op 22 november 2023 zijn beide commissies opnieuw samengesteld. Dit jaarverslag
bestrijkt een periode waarin de commissies (deels) nog oude samenstelling waren.

1. Doel en grondslag van de commissies

De Commissie voor de Verzoekschriften van de Tweede Kamer beoordeelt binnengekomen
verzoekschriften en burgerinitiatieven en adviseert de Tweede Kamer over de behandeling.
Met een verzoekschrift kunnen burgers een klacht indienen indien zij vinden dat zij
persoonlijk onjuist zijn behandeld door de Rijksoverheid. Met een burgerinitiatief
kunnen burgers een onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer zetten. Het bestaan
van de commissie is geregeld in artikel 7.7 en artikel 14 van het Reglement van Orde
van de Tweede Kamer. Daarnaast heeft de commissie een eigen regeling waarin de werkwijze
en bevoegdheden nader zijn beschreven (Regeling van de commissie voor de verzoekschriften
en de burgerinitiatieven (hierna: de regeling).1

Ook de Eerste Kamer heeft een Commissie voor de Verzoekschriften. Bij de Eerste Kamer
kunnen geen burgerinitiatieven worden ingediend. De commissie heeft sinds 13 juni
2023 een nieuw reglement, het Reglement voor de Commissie voor de Verzoekschriften
van de Eerste Kamer der Staten-Generaal (hierna: het reglement). De reglementswijzing
vond plaats in het kader van een algehele herziening van het Reglement van Orde van
de Eerste Kamer. De bepaling dat er hoogstens zes leden in de commissie zitting kunnen
nemen is geschrapt. De eis van een handtekening onder een verzoekschrift is eveneens
geschrapt, omdat deze eis niet meer past bij het gegeven dat veel verzoekschriften
digitaal bij de Kamer binnenkomen. De verdere wijzigingen zijn hoofdzakelijk redactioneel
van aard.2

Indieners van een verzoekschrift kunnen zelf kiezen, om hen moverende redenen, om
hun verzoekschrift bij de Tweede Kamer of de Eerste Kamer in te dienen. Beide commissies
werken onafhankelijk van elkaar. De griffie werkt voor beide commissies.

De grondslag van de werkzaamheden van de commissies ligt in artikel 5 Grondwet: «Ieder
heeft het recht verzoeken schriftelijk bij het bevoegd gezag in te dienen». Beide
Kamers der Staten-Generaal zijn als bevoegd gezag in de zin van dit artikel aan te
merken. De commissies, die verslagen over verzoekschriften uitbrengen aan respectievelijk
de Eerste en de Tweede Kamer ter besluitvorming, hebben de ministeriële verantwoordelijkheid
als aanknopingspunt of kapstok voor de behandeling en beoordeling van verzoekschriften.
De bevoegdheden van de commissies kunnen niet verder strekken dan de medewetgevende
en controlerende bevoegdheden van de Kamers.

Cijfers

De commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer
is in het verslagjaar negen keer in een procedurevergadering bijeengekomen om te vergaderen
over binnengekomen verzoekschriften en burgerinitiatieven. Daarnaast hebben er zes
vergaderingen plaatsgevonden over de pilot burgersignalen (zie paragraaf 4). De commissie
uit de Eerste Kamer vergadert op het moment dat er verzoekschriften gereed zijn voor
bespreking; dat is in dit parlementaire jaar niet het geval geweest.

2. Verzoekschriften

Een verzoekschrift gaat over een individuele kwestie waarin de Rijksoverheid volgens
de verzoeker niet naar behoren heeft gehandeld. De verzoeker dient daarbij een persoonlijk
belang te hebben. Als de commissie na onderzoek van mening is dat de Rijksoverheid
haar taak níet naar behoren heeft uitgevoerd, kan zij de Kamer voorstellen om de bewindspersoon
uit te nodigen een besluit te nemen dat tegemoetkomt aan de wens van de indiener van
het verzoekschrift.

Lang niet alle verzoekschriften die de commissie ontvangt, komen in aanmerking voor
behandeling. De commissie van de Tweede Kamer ontving de afgelopen jaren ongeveer
200 verzoekschriften per jaar. De commissie toetst deze aan de ontvankelijkheidscriteria
uit haar regeling. Na deze toetsing resteert een klein aantal verzoekschriften. Deze
worden door de commissie in behandeling genomen.

Een veelvoorkomende reden waarom een verzoekschrift niet in behandeling wordt genomen
door de commissie is dat er een algemene beleidskwestie aan de orde wordt gesteld.
In dat geval wordt het verzoekschrift doorgestuurd naar de vaste commissie die het
betreffende onderwerp behandelt. Een andere veelvoorkomende reden om een verzoekschrift
niet in behandeling te nemen, is dat de Nationale ombudsman er reeds onderzoek naar
doet. Ook worden verzoekschriften buiten behandeling gelaten, omdat het voor de verzoeker
mogelijk is de kwestie voor te leggen aan een rechter. Kwesties waarover een rechter
in het verleden al uitspraak heeft gedaan, zijn niet ontvankelijk als verzoekschrift.

Cijfers

In het parlementaire jaar 2022–2023 heeft de commissie voor de Verzoekschriften en
Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer 206 verzoekschriften ontvangen. Dat is een
vergelijkbaar aantal met voorgaande jaren. Van de 206 verzoekschriften heeft de commissie
er drie in behandeling genomen.3

Tabel 1 Ontvangen en in behandeling genomen verzoekschriften Tweede Kamer per verslagjaar1

 

2018–2019

2019–2020

2020–2021

2021–2022

2022–2023

Ingediend tijdens verslagjaar

161

188

202

203

206

In behandeling genomen

10

6

13

2

3

X Noot

1

Deze cijfers komen uit de voorgaande jaarverslagen van de commissie.

Daarnaast is de behandeling voortgezet van een verzoekschrift dat de commissie in
een eerder verslagjaar in behandeling heeft genomen. Dit verzoekschrift betrof het
terugbetalen van huurtoeslag. De behandeling is afgesloten met een nader verslag door
de vaste commissie voor Financiën.4

Gedurende dit verslagjaar heeft de commissie één verslag uitgebracht aan de Kamer.
Dit verslag ging over een verzoekschrift betreffende de belasting van over meerdere
jaren ontvangen prepensioen/FPU (Kamerstuk 35 977, nr. 13).

De commissie voor de Verzoekschriften van de Eerste Kamer heeft in het vergaderjaar
2022–2023 12 verzoekschriften ontvangen. Zij heeft geen verzoekschriften in behandeling
genomen en geen verslagen uitgebracht.

Casuïstiek

De commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer
heeft onder meer veel verzoekschriften ontvangen over de Belastingdienst en de Immigratie-
en Naturalisatiedienst (IND). Verzoekschriften over de Belastingdienst gingen zowel
over de hoogte van aanslagen en boetes (in welk geval doorgaans bezwaar en beroep
bij de Belastingdienst openstaat) als over klachten. Verzoeken over de IND betroffen
in de meeste gevallen een verzoek om hulp bij een asielaanvraag. Doorgaans staan er
dan rechtsmiddelen open.

3. Burgerinitiatieven

Een burgerinitiatief is een voorstel van burgers aan de Tweede Kamer om een onderwerp
te behandelen. Het instrument bestaat sinds 2006 en is voor burgers een van de meest
directe manieren om aan Kamerleden duidelijk te maken hoe de samenleving beter kan.

In een burgerinitiatief vraagt de initiatiefnemer/s aan de Tweede Kamer een standpunt
in te nemen over een bepaald onderwerp. Het burgerinitiatief dient een nieuw voorstel
te bevatten. Het mag dus geen reactie zijn op wetgeving die de Tweede Kamer al heeft
behandeld of nog gaat behandelen. Een initiatiefnemer heeft ten minste 40.000 steunbetuigingen
nodig. Artikel 4 van het reglement van de commissie bevat een omschrijving van alle
voorwaarden waaraan een burgerinitiatief moet voldoen om in behandeling te worden
genomen.

De Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer
heeft de taak om burgerinitiatieven fysiek in ontvangst te nemen en de Tweede Kamer
aan de hand van de in de regeling omschreven bepalingen te adviseren over de ontvankelijkheid.
Daarvoor voert de commissie een inhoudelijke beoordeling van het voorstel uit, waarbij
de commissie onder andere onderzoekt of het onderwerp niet reeds is behandeld in de
voorgaande twee jaar (het zogenoemde tweejaarscriterium5). Ook controleert de commissie en of het onderwerp voldoet aan de andere vereisten.
Het moet bijvoorbeeld gaan over iets waar de Tweede Kamer over gaat (en niet bijvoorbeeld
een gemeente) en het mag niet gaan over de Grondwet, belastingen of begrotingswetten.
Tevens controleert de commissie de steunbetuigingen horende bij het burgerinitiatief.

Cijfers

In het parlementaire jaar 2022–2023 heeft de commissie drie nieuwe burgerinitiatieven
in ontvangst genomen, waarvan er uiteindelijk twee in de Tweede Kamer zijn behandeld.

Tabel 2 Ontvangen en ontvankelijk verklaarde burgerinitiatieven Tweede Kamer per verslagjaar1

 

2018–2019

2019–2020

2020–2021

2021–2022

2022–2023

Ontvangen tijdens verslagjaar

1

3

4

2

3

Waarvan behandeld in de Tweede Kamer

0

3

2

2

2

X Noot

1

Deze cijfers komen uit de voorgaande jaarverslagen van de commissie.

In 2022–2023 zijn de volgende burgerinitiatieven behandeld:

«Opschalen in de zorg»

Op 4 oktober 2022 is het burgerinitiatief «Opschalen in de Zorg» aangeboden aan de
commissie. Het betreft een verzoek om meer geld vrij te maken voor de zorg. In haar
verslag over dit burgerinitiatief stelde de commissie de Tweede Kamer voor het burgerinitiatief
niet ontvankelijk te verklaren, omdat niet was voldaan aan de vereisten omtrent steunbetuigingen
en niet aan het tweejaarscriterium.6 Op 19 januari 2023 heeft de Tweede Kamer vervolgens besloten het burgerinitiatief
niet ontvankelijk te verklaren.

«Abortus is geen misdaad»

Op 22 november 2022 is het burgerinitiatief «Abortus is geen misdaad» aangeboden aan
de commissie. Het betreft een voorstel om abortus uit het Wetboek van Strafrecht te
halen. Op 7 februari 2023 heeft de Tweede Kamer op grond van het verslag van de commissie7 besloten tot het in behandeling nemen van het burgerinitiatief, waarna het burgerinitiatief
in handen is gesteld van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid. Op voorstel
van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid is het burgerinitiatief geagendeerd
voor een plenair debat, dat op 24 mei 2023 heeft plaatsgevonden.8

«Bevolkingsonderzoek borstkanker»

Op 28 maart 2023 hebben de indieners het burgerinitiatief «Bevolkingsonderzoek borstkanker»
aan de commissie aangeboden. Het betreft een voorstel om pijnlijk bevolkingsonderzoek
borstkanker te vervangen voor een pijnloos alternatief. Op 1 juni 2023 heeft de Kamer
op grond van het verslag van de commissie9 besloten tot het in behandeling namen van het burgerinitiatief, waarna het in handen
is gesteld van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op voorstel
van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport is het burgerinitiatief
geagendeerd voor een plenair debat, dat op 7 september 2023 heeft plaatsgevonden.10

4. Pilot Burgersignalen

In de commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven van de Tweede Kamer
is in 2023 een pilot gestart over de manier waarop de Kamer omgaat met burgersignalen.
Het doel van de pilot is om als Kamer signalen uit brieven, e-mails en verzoekschriften
van burgers structureler op te vangen en beter te benutten. De beoogde looptijd is
één jaar (van voorjaar 2023 tot en met het voorjaar 2024). Na dit jaar zal worden
gereflecteerd op de nieuwe aanpak. Als blijkt dat deze succesvol en nuttig is, kan
deze in de daaropvolgende jaren breder binnen de Tweede Kamer worden toegepast.

De aanleiding voor het starten van de pilot was een groeiende behoefte vanuit de politiek
om beter te luisteren naar burgersignalen, mede ingegeven door de rapporten van de
Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag en de Tijdelijke commissie
Uitvoeringsorganisaties. De wens om daar als Kamer meer werk van te maken is onder
meer uitgewerkt in het rapport Meer dan de som der delen van de werkgroep Versterking functies Tweede Kamer (2021), die bestond uit Kamerleden
en werd voorgezeten door het lid Van der Staaij. De werkgroep Versterking functies
Tweede Kamer adviseerde om de Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven
een rol te geven in een bredere reflectie op de gewenste rol van de Kamer bij burgerbetrokkenheid
en het doel dat ze met meer burgerbetrokkenheid nastreeft. Het presidium heeft dit
advies overgenomen en de commissie gevraagd aan de slag te gaan met burgersignalen.

In 2021 heeft de commissie als eerste stap onderzoek gedaan naar de positionering
van de commissie. Als uitvloeisel daarvan heeft de commissie de ambitie uitgesproken
een coördinerende, signalerende en ondersteunende rol voor de Kamer te willen gaan
vervullen op het gebied van burgersignalen. Het eindrapport bevatte verder een zestal
aanbevelingen over onder meer het vergroten van de bekendheid van de commissie, het
verbeteren van de online informatie over burgerinitiatieven en verzoekschriften, het
ondersteunen van andere Kamercommissies bij het opvangen van burgersignalen en over
het organiseren van een overleg over burgersignalen met andere organisaties, zoals
de Nationale ombudsman (het zogenoemde signalenoverleg). Het presidium heeft de commissie
gevraagd om de uitwerking van de aanbevelingen op zich te nemen in de vorm van een
pilot. De uitvoering van deze zogenaamde pilot burgersignalen is begin juni 2023 gestart.

Eén van de resultaten van de pilot is een verbeterde commissiepagina op de website
van de Tweede Kamer.11 Om burgers beter te informeren over de instrumenten verzoekschriften en burgerinitiatieven
– en de daarvoor geldende eisen – is de website dit jaar verduidelijkt en aangevuld,
onder andere met infographics en een webformulier. Overigens is dit jaar ook de webpagina
«Hoe krijg ik invloed» toegevoegd aan de website van de Tweede Kamer.12 Doel van deze webpagina is burgers te informeren over de mogelijkheden om invloed
uit te oefenen op de Tweede Kamer. Op de pagina is onder meer uitleg te vinden over
verzoekschriften, burgerinitiatieven en petities en over manieren om in contact te
komen met Tweede Kamerleden.

Voor een belangrijk deel richt de pilot zich op brieven (inclusief e-mails) van burgers
aan vaste commissies van de Tweede Kamer.13 Onderstaande tabel geeft ter illustratie een overzicht van het aantal brieven dat
de commissies in vergaderjaar 2022–2023 van burgers hebben ontvangen.14 In totaal ontvingen de commissies 1.395 brieven van burgers. De commissies zijn in
de tabel gerangschikt naar aantal ontvangen brieven. De commissie voor Volksgezondheid,
Welzijn en Sport ontving de meeste brieven (213), gevolgd door de commissies voor
Justitie en Veiligheid (189) en de commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid
(178).

Gedurende de pilot ondersteunt de Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven
een aantal commissies bij het structureler opvangen en beter benutten van signalen
uit burgerbrieven.15

Tabel 3 Aantal brieven van burgers aan commissies van de Tweede Kamer, vergaderjaar
2022–2023

Commissie

Aantal

Volksgezondheid, Welzijn en Sport

213

Justitie en Veiligheid

189

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

178

Financiën

146

Economische Zaken en Klimaat

144

Binnenlandse Zaken

111

Infrastructuur en Waterstaat

101

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

100

Buitenlandse Zaken

67

Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

60

Koninkrijksrelaties

34

Digitale Zaken

22

Defensie

17

Buitenlandse Handen en Ontwikkelingssamenwerking

5

Europese Zaken

5

Werkwijze

2

Rijksuitgaven

1

Totaal

1.395

5. Rapport «Voor het voetlicht – kansen voor het vergroten van de stem van burgers
met petities en burgerinitiatieven»

Naast de pilot burgersignalen is er in juni 2023 een tweede project belegd bij de
commissie uit de Tweede Kamer. Het betreft de uitwerking van de aanbevelingen uit
het rapport Voor het voetlicht – kansen voor het vergroten van de stem van burgers met petities
en burgerinitiatieven van het Rathenau Instituut (2022).16

Op verzoek van de Commissie voor de Werkwijze (CWW) van de Tweede Kamer heeft het
Rathenau Instituut onderzoek gedaan naar twee belangrijke instrumenten voor burgerinspraak:
petities en burgerinitiatieven. Het doel van het onderzoek was om zicht te krijgen
op de mogelijkheden voor verbetering van deze instrumenten.

Na oplevering van het rapport heeft de CWW de commissie verzocht de aanbevelingen
uit het rapport, zowel op het gebied van burgerinitiatieven als petities, nader uit
te werken. Nadat het kabinet was gevallen heeft de commissie besloten, met het oog
op de naderende verkiezingen en de verwachting dat de commissie sterk van samenstelling
zal veranderen, nadere besluitvorming over de aanbevelingen aan te houden tot na de
verkiezingen.

Tot op heden zijn de volgende resultaten bereikt: de teksten op website van de Tweede
Kamer en Rijksoverheid.nl zijn geactualiseerd, aangevuld en toegankelijker gemaakt,
er is een petitieloket geopend (petities@tweedekamer.nl) en de akoestiek in de Statenpassage
is verbeterd. Via social media besteedt de Tweede Kamer voortaan meer aandacht aan
vormen van burgerinspraak, zoals petities en burgerinitiatieven.

Onderstaande tabel geeft ter illustratie een overzicht van het aantal aangeboden petities
in vergaderjaar 2022–2023. In totaal zijn in deze periode 130 petities aangeboden
aan commissies van de Tweede Kamer. De petitie-aanbiedingen vinden regulier plaats
op dinsdagmiddag tussen 13.00 en 14.00 uur, voorafgaand aan het Vragenuur, in de centrale
hal van de Tweede Kamer. De aanbiedingen zijn openbaar toegankelijk.

Tabel 4 Aantal openbare petitie-aanbiedingen aan commissies van de Tweede Kamer, vergaderjaar
2022–2023

Commissie

Aantal

Volksgezondheid, Welzijn en Sport

20

Infrastructuur en Waterstaat

18

Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

18

Buitenlandse Zaken

14

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

13

Justitie en Veiligheid

11

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

10

Binnenlandse Zaken

10

Economische Zaken en Klimaat

8

Financiën

3

Buitenlandse Handen en Ontwikkelingssamenwerking

3

Digitale Zaken

2

Koninkrijksrelaties

0

Defensie

0

Europese Zaken

0

Rijksuitgaven

0

Totaal

130