Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Kuiken en Nijboer over mogelijke spionage via Chinese röntgencamera’s voor de douane

Antwoord van Staatssecretaris De Vries (Financiën – Toeslagen en Douane), mede namens
de Ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, van Justitie en Veiligheid
en van Buitenlandse Zaken (ontvangen 28 september 2023). Zie ook Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2022–2023, nr. 3069.

Vraag 1

Kent u het bericht «België verbiedt aankoop van Chinese röntgencamera’s voor de douane,
Nederland (nog) niet»1 en herinnert u zich de antwoorden op de eerdere vragen over dit onderwerp van het
lid Kuiken (PvdA)?2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2 en 3

Bent u bekend met het arrest van 31 mei jongstleden, waarin de Belgische Raad van
State bepaalde dat de Belgische overheid het Chinese bedrijf Nuctech mag uitsluiten
van deelname aan een aanbestedingsprocedure voor de levering van scanners, omdat die
een «veiligheidsrisico» zouden vormen? Heeft u enige reden om te denken dat deze uitspraak
ook van toepassing zou kunnen zijn in Nederland om dit bedrijf uit te sluiten van
een aanbestedingsprocedure?

Vindt u het van belang om in dit soort kwesties gelijk op te trekken met Europese
partners? Zo ja, hoe rijmt u dan het gevoerde beleid met de uitspraak van de Raad
van State in België?

Antwoord 2 en 3

Ik ben bekend met het arrest van de Belgische Raad van State en met het besluit van
de Belgische autoriteiten. België heeft besloten om bij de aanschaf van nieuwe scanners
twee leveranciers uit te nodigen, waartegen een leverancier in beroep is gegaan. De
rechterlijke uitspraak stelt dat België dit heeft mogen doen, waarbij meegewogen is
dat de scanners niet meer in een stand alone situatie zullen worden gebruikt maar
zullen worden opgenomen in een meer omvattend netwerk. De aanschaf van nieuwe scanners
ziet op de toekomst en tot die tijd blijft België de huidige scanners gebruiken.

De relevantie van deze uitspraak voor de Nederlandse Douane ziet op twee elementen,
namelijk het proces rondom de aanschaf van scanners en de (technische) inrichting
van de scanprocessen.

Op basis van de Aanbestedingswet 2012 is het niet mogelijk om een (in de Europese
Unie gevestigde) leverancier, die wel aan de gestelde eisen en voorwaarden voldoet,
uit te sluiten. Indien er sprake is van een gevaar voor de nationale veiligheid, dan
kan een gedeelte van de Aanbestedingswet 2012 niet van toepassing zijn en mogen leveranciers
rechtstreeks uitgenodigd worden. In het gedane onderzoek van TNO is gekeken naar de
vraag welke risico’s er bestaan rond scan- en detectiesystemen. In het eerste deel
van het onderzoek is aangegeven is dat de nationale veiligheid op dit moment niet
in gevaar komt als de vertrouwelijkheid, integriteit of beschikbaarheid van scan-
en detectieprocessen van de Douane worden aangetast.

Bij de aanschaf en implementatie van gevoelige apparatuur dient rekening gehouden
te worden met zowel eventuele risico’s in relatie tot de leverancier, als met het
concrete gebruik van de systemen, bijvoorbeeld waar het gaat om toegang tot systemen
door derden. Ter ondersteuning hiervan is eind 2018 instrumentarium ontwikkeld (quick
scan nationale veiligheid) dat organisaties bij inkoop en aanbesteding van diensten
en producten handvatten biedt bij het maken van een risicoanalyse en het nemen van
mitigerende maatregelen. De Douane past dit instrumentarium in het kader van alle
aanbestedingen sinds 2021 toe. Bij de aanbesteding van scanapparatuur wordt, naar
aanleiding van het gedane (vertrouwelijke) onderzoek naar de informatiebeveiliging,
door de Douane meer gedetailleerde en minder vrijblijvende eisen geformuleerd ten
aanzien van de (informatie)beveiliging van de scanapparatuur dan voorheen.

Om scanleveranciers te interesseren tot het doen van een deelname aan onze aanbestedingen
wil de Douane samen met andere Europese Douane-organisaties optrekken, waaronder bijvoorbeeld
de Belgische Douane.

Vraag 4

Bent u bereid de leveranciersrelatie tussen Nederland en Nuctech te heroverwegen,
mede in het licht van de waarschuwing in het Jaarverslag 2022 van de AIVD omtrent
de belangen van China bij economische spionageactiviteiten en de oproep van de VS
en Canada om in dit verband geen Nuctech apparatuur te gebruiken? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 4

Allereerst verwijs ik naar het antwoord op de 2 en 3. Met uw Kamer zie ik de risico’s
en dreigingen die uit kunnen gaan van landen met een offensief cyberprogramma en onderschrijf
ik het belang om scanprocessen veilig in te richten. Tevens is het gebruik van kwalitatief
goede scanapparatuur door de Douane van essentieel belang voor de aanpak van ondermijnende
criminaliteit. Vanwege deze redenen zijn de eerdere onderzoeken gedaan. Het vraagstuk
van economische (on)afhankelijkheid staat kabinetsbreed hoog op de agenda. Om hieraan
invulling te geven treed ik met de Minister van Economische Zaken in overleg om mogelijkheden
te verkennen de afhankelijkheid van een enkele leverancier verder te verminderen.

Ten tweede treedt de Douane met in achtneming van de kaders van de Aanbestedingswet
2012, nog gerichter in overleg met scanleveranciers om hen te interesseren tot het
doen van een deelname aan onze aanbestedingen.

Ten derde wil de Douane hierin optrekken met andere Europese Douane-organisaties,
waaronder bijvoorbeeld de Belgische Douane. Dit moet ertoe leiden dat de scanleveranciers
een kwalitatief hoger aanbod doen, zodat op kwaliteitsaspecten een groter aanbod (van
inschrijvingen) wordt ingediend.

Vraag 5

In hoeverre speelt de veiligheidscomponent een rol bij een aanbestedingsprocedure
voor apparatuur die mogelijke andere gevoelige gegevens kan registreren? Bent u van
mening dat dit voldoende gebeurt?

Antwoord 5

Nationale veiligheidsoverwegingen worden meegewogen bij de inkoop en aanbesteding
van producten en diensten. Bij de aanschaf en implementatie van apparatuur wordt rekening
gehouden met zowel eventuele risico’s in relatie tot de leverancier, als met het concrete
gebruik van de systemen, bijvoorbeeld waar het gaat om toegang tot systemen door derden.

Een belangrijk middel ter ondersteuning hiervan is het in 2018 ontwikkelde instrumentarium
om nationale veiligheidsrisico’s bij inkoopopdrachten en aanbestedingen te identificeren
en mitigeren. Dit instrumentarium biedt organisaties onder andere handvatten om per
casus een risicoanalyse te maken en mitigerende maatregelen te bepalen. De Douane
past dit instrumentarium sinds 2021 toe in het kader van alle aanbestedingen.

Daarnaast besteedt de Douane structureel aandacht, onafhankelijk van welke leverancier
apparatuur levert, aan de bescherming en beveiliging van gegevens.

Vraag 6

Deelt u de mening dat het beleid rondom strategisch kwetsbare processen/infrastructuur
meer ad hoc lijkt te gebeuren in plaats van dat dit getoetst wordt op basis van een
duidelijk strategisch autonomiekader? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Nee, ik deel die mening niet. De bescherming van de vitale infrastructuur is al langere
tijd onderdeel van het kabinetsbeleid. Het dreigingslandschap verandert als gevolg
van actuele ontwikkelingen en wordt veelzijdiger. In de Kamerbrief over de Aanpak
vitaal heeft het kabinet u geschetst op welke manier er structureel wordt gewerkt
aan een aanpak ter bescherming van de vitale infrastructuur.3 Onder andere door versterking van de wet- en regelgeving en het actualiseren en toekomstbestendiger
maken van, het huidige beleidsinstrumentarium. Veilig inkopen van producten en aandacht
voor risicovolle strategische afhankelijkheden, sector-overstijgende risico’s en cascade-effecten
is hier nadrukkelijk onderdeel van. Daarnaast vormt het verminderen van risicovolle
strategische afhankelijkheden binnen de vitale infrastructuur ook onderdeel van de
Kabinetsaanpak Strategische Afhankelijkheden4. Het bredere nationale beleid ten aanzien van economische veiligheid is uiteengezet
in de Kamerbrief Aanpak Statelijke Dreigingen5.

Daarnaast werkt het kabinet actief mee aan Europese trajecten over het vormgeven van
Europese open strategische autonomie en economische veiligheid. Dit eerste begrip
voorziet in een EU die niet met economische middelen onder druk kan worden gezet (zie
kamerbrief van 8 november 2022), het tweede aspect wordt uitgewerkt in de recent uitgekomen
EU mededeling over Economische Veiligheid. Deze mededeling wordt nog nader geapprecieerd
in het kader van het reguliere BNC traject.

Aanvullend hierop werkt het kabinet tevens aan het ontwikkelen van beveiligingseisen
ten aanzien van haar leveranciers. Hiertoe wordt een regeling opgezet voor aanbestedingen
van de rijksoverheid en de Nationale Politie die de nationale veiligheid raken: de
ABRO (Algemene beveiligingseisen rijksoverheid Opdrachten). Voor een toelichting over
de opzet van de ABRO verwijs ik naar een eerdere brief aan uw Kamer.6