Antwoord schriftelijke vragen : Antwoorden op vragen van het lid Ceder over het gebruik van digitale technologie voor de repressie van religieuze minderheden en andersdenkenden in China en andere landen

Antwoord van Minister Bruins Slot (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 15 september 2023).

Vraag 1

Welke mogelijkheden heeft Nederland om bilateraal, binnen de Europese Unie (EU), de
Verenigde Naties (VN) of anderszins de schrijnende mensenrechtensituatie in China
aan de orde te blijven stellen?

Antwoord 1

De mensenrechtensituatie in China is en blijft zeer zorgelijk. Het kabinet spreekt
deze zorgen op verschillende manieren uit en zal dit ook blijven doen. Dit gebeurt
zowel publiekelijk als achter gesloten deuren en zowel bilateraal, zoals recent tijdens
het bezoek van mijn voorganger aan China1, als in multilaterale fora, bijvoorbeeld via nationale en gezamenlijke verklaringen
in de VN Mensenrechtenraad. Recent sprak de Europese Raad over China, met eveneens
aandacht voor mensenrechten.2 Het kabinet zal verschillende instrumenten blijven inzetten. Afhankelijk van de situatie
en de context zal gekeken worden welke daarin het meest effectief is.

Vraag 2

In hoeveel gevallen is in 2022 geen exportvergunning afgegeven op grond van de mogelijkheid
dat cybersurveillance technologie ingezet zal worden voor repressie? Om welke landen
ging dit?

Antwoord 2

In de EU Dual-Use Verordening zijn verschillende goederen opgenomen die gecategoriseerd
worden als cybersurveillance-items. Voor de export van deze goederen komt slechts een beperkt aantal vergunningaanvragen
binnen, omdat de marktleiders in de ontwikkeling, productie en verkoop van deze goederen
voornamelijk in andere EU-lidstaten zijn gevestigd. Bij de afweging om een vergunning
te verlenen wordt altijd nauwkeurig gekeken naar de eindgebruiker en het eindgebruik,
en het daaraan gerelateerde risico dat de goederen bijdragen aan mensenrechtenschendingen.
In 2022 zijn voor dergelijke goederen geen exportvergunningen aangevraagd.

Vraag 3

Wat kunt u meedelen over de implementatie en toepassing van de wettelijke mogelijkheid
die de dual use-verordening biedt om een ad hoc exportvergunningsplicht in te stellen
wanneer er een reëel risico bestaat dat nog niet gecontroleerde technologie van in
de EU gevestigde bedrijven bijdraagt aan ongewenst gebruik?3

Antwoord 3

De mogelijkheid tot het opleggen van een ad hoc vergunningplicht voor de uitvoer van nog niet gecontroleerde cybersurveillance-items, indien deze producten direct of indirect kunnen bijdragen aan schendingen van mensenrechten
of het internationaal humanitair recht, geldt sinds de herziene EU Dual-Use Verordening
op 9 september 2021 in werking is getreden. Europese verordeningen en de daarin opgenomen
bepalingen gelden immers rechtstreeks in de rechtsorde van de EU Lidstaten en hebben
directe werking voor burgers en lidstaten van de Europese Unie. De technisch-juridische
implementatie van de dual-use verordening in Nederlandse wet- en regelgeving is afgerond in juni 2022 (Kamerbrief
22 112 nr. 3210 d.d. 6 oktober 2021).

Zoals destijds gemeld in de beantwoording op vragen over dit thema van het lid Ceder
van 29 juni 2022, werd er op dat moment in EU-verband gewerkt aan de implementatie
en toepassing van de wettelijke mogelijkheid tot het opleggen van een ad hoc vergunningplicht voor de uitvoer van nog niet gecontroleerde cybersurveillance-items. Deze implementatie heeft echter vertraging opgelopen, mede vanwege de focus op de
oorlog in Oekraïne in de betreffende Europese exportcontrolegremia. Dit heeft zijn
weerslag gehad op de verdere implementatie en toepassing van de dual-useverordening, waaronder de uitwerking van richtsnoeren op belangrijke thema’s zoals
cybersurveillance. De EU richtsnoeren inzake cybersurveillance, waar Nederland actief aan bijgedragen heeft, zijn daardoor een jaar later dan eerder
voorzien (31 maart jl.) door de Europese Commissie gepubliceerd voor publieke consultatie.
In het laatste kwartaal van dit jaar zullen de definitieve EU richtsnoeren officieel
gepubliceerd worden.

Tegelijkertijd wordt er momenteel in Nederland met prioriteit gewerkt aan een duidelijk
en voorspelbaar nationaal beoordelingskader om de afweging voor het opleggen van een
vergunningplicht voor de uitvoer van nog niet gecontroleerde cybersurveillance-items per geval te kunnen maken. Het kabinet voert daarnaast actief gesprekken met bedrijven
waarvan bekend is dat zij in deze sector actief zijn. Bedrijven worden nadrukkelijk
gewezen op de risico’s die met hun bedrijfsactiviteiten gepaard gaan. Door middel
van deze aanpak worden die bedrijven aangemoedigd een weloverwogen afweging te maken
of (de voorzetting van) levering van de goederen aan bepaalde eindgebruikers past
binnen een adequaat compliance- en IMVO-beleid.

Vraag 4

Zijn er manieren om nu al toe te zien op naleving door bedrijven van de Organisatie
voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)-richtlijnen voor multinationale
ondernemingen en Internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO)-criteria?

Antwoord 4

De OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen inzake Maatschappelijk Verantwoord
Ondernemen schrijven voor dat bedrijven gepaste zorgvuldigheid moeten toepassen. Dit
betekent dat bedrijven risico’s voor mens en milieu in de waardeketen in kaart moeten
brengen en moeten voorkomen en aanpakken. Dit is de eigen verantwoordelijkheid van
bedrijven. Het kabinet zet in op de totstandkoming van (Europese) IMVO-wetgeving.
Totdat die wetgeving van kracht is houdt het kabinet geen toezicht op de toepassing
van gepaste zorgvuldigheid door bedrijven. Nederlandse bedrijven worden wel proportioneel
getoetst op onderschrijving van de OESO-richtlijnen aan de hand van een set van IMVO-criteria,
indien zij gebruik willen maken van de ondersteuning van het BHOS-handelsinstrumentarium
of deel willen nemen aan handelsmissies.

Daarnaast zet het Rijk ook het rijksinkoopbeleid, door middel van de Internationale
Sociale Voorwaarden (ISV), in als instrument om de naleving van de OESO-richtlijnen
door bedrijven te bevorderen. Voor bedrijven die aan het Rijk leveren in een van de
acht geïdentificeerde risicocategorieën geldt boven de Europese drempelwaarde een
contractuele verplichting om de IMVO-kaders toe te passen gedurende de uitvoering
van het contract.4

Vraag 5

Verwacht u dat Europese wetgeving gebaseerd op de conceptrichtlijn voor Corporate
sustainability due diligence en de positie die het Europees Parlement hierover ingenomen
heeft effectief zal zijn om producten die gemaakt zijn met dwangarbeid te weren van
de Europese markt?

Antwoord 5

De Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) heeft als doel ondernemingen
te stimuleren bij te dragen aan de eerbiediging van mensenrechten en milieu in hun
eigen activiteiten en via hun waardeketens. De voorgestelde richtlijn verplicht ondernemingen
om gepaste zorgvuldigheid toe te passen, ofwel negatieve gevolgen voor mens en milieu
te identificeren, mitigeren, stoppen, voorkomen en daarover verantwoording af te leggen.
Dat producten worden geproduceerd met dwangarbeid moet hierdoor worden tegengegaan.

Het Commissievoorstel voor een EU-verordening tegen dwangarbeid bevat een verbod op
producten gemaakt met dwangarbeid. Als de verordening in werking treedt, kunnen producten
waarvan wordt vastgesteld dat deze met dwangarbeid zijn gemaakt niet meer op de EU-markt
gebracht worden of worden uitgevoerd.

Vraag 6

Wat is de laatste informatie die u heeft over de onderdrukking van de Oeigoerse bevolking?
Is de situatie stabiel of zijn er signalen dat de onderdrukking nog verder toeneemt?

Antwoord 6

In de regio Xinjiang is sprake van grootschalige arbitraire detentie van Oeigoeren
en andere etnische minderheden. Ook heeft de bevolking te maken met o.a. indoctrinatie,
dwangarbeid, marteling, mensonterende omstandigheden, gedwongen sterilisatie en abortus,
en systematische schendingen van vrijheid van religie en levensovertuiging.

Er zijn signalen dat de onderdrukking andere vormen aanneemt. Zo rapporteerden diverse
media dat veel «heropvoedingskampen» niet langer in gebruik zouden zijn en dat een
deel van de gedetineerden via een formele veroordeling naar gevangeniscentra is verplaatst5
6
7. Na jaren van repressie is de bevolking dusdanig geïntimideerd dat zichtbare, openlijke
controle plaats maakt voor verdere (digitale) surveillance en zelfcontrole onder blijvende
dreiging van arbitraire detentie.

Vraag 7

Wat is de laatste informatie over de onderdrukking van de christelijke minderheid
in China? Is de situatie stabiel of zijn er signalen dat de onderdrukking nog verder
toeneemt?

Antwoord 7

Zoals bekend staat de vrijheid van religie en levensovertuiging in China onder grote
druk, waarbij er vanuit de overheid sterk wordt ingezet op de «sinificatie» van religie,
waaronder het uitdragen van «socialistische kernwaarden». Dit geldt vooral in de door
de overheid toegestane kerken die worden gecontroleerd door de patriotic religious associations. Daarbuiten ervaren Christenen in China verdere repressie van hun vrijheid van religie
en levensovertuiging in de vorm van surveillancecamera’s in of rond kerken, arrestaties,
strafrechtelijke vervolgingen, en gevangenisstraffen8. De situatie blijft zeer zorgelijk, er zijn geen signalen van verbetering. Het kabinet
blijft China zowel bilateraal als in EU- of VN-verband aanspreken zolang de mensenrechtensituatie,
inclusief die van de christelijke minderheid, daar om vraagt.