Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Esch over Planetary Health

Antwoord van Minister Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en van Minister
Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) (ontvangen 31 augustus 2023). Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 3221.

Vraag 1

Kent u het nieuwsbericht «Klimaatverandering kan desastreuze gezondheidseffecten hebben»?1

Antwoord 1

Ja

Vraag 2

Bent u ervan op de hoogte dat door milieuverandering (waaronder de klimaatcrisis,
biodiversiteitscrisis, milieuvervuiling, ontbossing en bodemerosie) miljarden mensen
te maken kunnen krijgen met ernstige gezondheidsrisico’s, zoals hittestress, infectieziekten,
ondervoeding, overstromingen en psychische problemen? Wat is uw reactie hierop?

Antwoord 2

Wij zijn ervan op de hoogte dat milieuverandering ernstige gevolgen kan hebben voor
de volksgezondheid.

Het kabinet heeft veel geld vrijgemaakt voor maatregelen op het terrein van onder
andere de energietransitie, stikstof en natuur, maar is inmiddels demissionair. Verder
werken we aan het Nationaal Milieu Programma (Kamerstuk 29 089, nr. 264, Vergaderjaar 2022–2023), aan het verminderen van de klimaat- en milieu-impact van
zorg en welzijn (Kamerstuk 36 300 XVI, nr. 122, Vergaderjaar 2022–2023) en bereiden we ons ook al langer voor op de gezondheidsgevolgen
van klimaatverandering door middel van de Nationale Adaptatie Strategie (Kamerstuk
31 793, nr. 233, Vergaderjaar 2022–2023). Gezondheidsgevolgen maken een integraal onderdeel uit van
deze programma’s.

Ook internationaal zet het demissionaire kabinet op deze thema’s in. Belangrijk hiervoor
is bijvoorbeeld de Internationale Klimaatstrategie (Kamerstuk 31 793, nr. 252, Vergaderjaar 2022–2023). In de Mondiale Gezondheidsstrategie 2023–2030 hebben we
het thema klimaat en gezondheid tot een van de drie prioriteiten benoemd (Kamerstuk
36 180, nr. 25, Vergaderjaar 2022–2023). Recent heb ik aangekondigd dat Nederland het voortouw gaat
nemen in het vernieuwen van de WHA-resolutie over klimaat en gezondheid uit 2008.
Ik deed dat op de 7e Ministeriële Conferentie on Environment and Health van WHO Europe, waar de bewindslieden
van milieu en gezondheid van 52 lidstaten een verklaring hebben ondertekend om zich
meer in te zetten voor de bescherming van de volksgezondheid tegen de gevolgen van
de drievoudige crisis van klimaatverandering, milieuvervuiling en biodiversiteitsverlies
(Kamerstuk 28 089, nr. 262, Vergaderjaar 2022–2023).

Vraag 3

Bent u ervan op de hoogte dat milieuverandering ook nu al effect heeft op de volksgezondheid,
aangezien meer mensen sterven door hittestress, infectieziekten en voedselarmoede?
Wat is uw reactie hierop?

Antwoord 3

Milieuverandering heeft inderdaad ook nu al gevolgen voor de volksgezondheid in de
wereld. Er zijn gebieden in de wereld die daarbij ernstiger getroffen worden dan Nederland,
maar het RIVM heeft bijvoorbeeld berekend dat ongeveer een derde van de oversterfte
tijdens hittegolven in Nederland in de periode 1991–2018 toegerekend kan worden aan
klimaatverandering.

Vraag 4

Wat is uw reactie erop dat dat rijke landen, zoals Nederland, grotendeels verantwoordelijk
zijn voor milieuveranderingen elders in de wereld en de gevolgen daarvan voor de gezondheid,
vanwege de historische grote ecologische voetafdruk?

Antwoord 4

Klimaatrechtvaardigheid is een belangrijk vraagstuk bij de (internationale) afspraken
over klimaatbeleid. De WRR heeft hier afgelopen jaar een advies over gepubliceerd
waar dit kabinet uw Kamer op 3 juni een appreciatie van heeft gestuurd (Kamerstuk
32 813, nr. 1236, Vergaderjaar 2022–2023). Bij gebeurtenissen in de omgeving die van invloed zijn
op de gezondheid zien we vaak dat mensen met een minder goede sociaaleconomische positie
harder worden getroffen dan andere mensen. Naar verwachting zullen de gezondheidsgevolgen
van klimaatverandering ook ernstiger zijn voor mensen met een minder goede sociaaleconomische
positie. Dat kan gezondheidsachterstanden die er nu al zijn verder vergroten.

Bij de internationale klimaatbijeenkomst COP27 in 2022 in Sharm-el-Sheik is er overeenstemming
bereikt over de instelling van een wereldwijd klimaatschadefonds. De Europese Unie
heeft daar mede namens Nederland ook mee ingestemd (Kamerstuk 31 793, nr. 234, Vergaderjaar 2022–2023).

Vraag 5

Welke maatregelen neemt u om de gezondheidseffecten van milieuveranderingen in Nederland
te kunnen opvangen?

Antwoord 5

Dit is bij uitstek een vraagstuk waarop het concept van health in all policies van toepassing is. Het gaat hier niet alleen om het formuleren van zorgbeleid, maar
om een brede beleidsbenadering met inzet vanuit verschillende beleidssectoren.

Het kabinet probeert de gezondheidsgevolgen van milieuverandering te verkleinen door
het beperken van door de mens veroorzaakte veranderingen, onder andere met de energietransitie,
het milieubeleid en het stikstofbeleid. Uw Kamer wordt daar door de verantwoordelijke
bewindslieden over geïnformeerd. Daarnaast zet het kabinet sinds 2016 met de Nationale
Adaptatie Strategie in op het beperken van de consequenties van klimaatverandering
voor de Nederlandse samenleving, inclusief gevolgen voor de volksgezondheid.

Specifiek voor het opvangen van de gezondheidseffecten functioneren in Nederland het
curatieve zorgstelsel, om zorg te verlenen aan mensen die gezondheidsklachten hebben,
en het stelsel voor de publieke gezondheid, om mensen te adviseren over de beste wijze
om met omgevingsrisico’s om te gaan. Met mijn collega-bewindslieden van VWS heb ik
het afgelopen jaar akkoorden gesloten met onder andere zorgverleners, zorgverzekeraars,
gemeenten en GGD’en (Integraal Zorgakkoord, Gezond en Actief Leven Akkoord, Green
Deal Duurzame Zorg), waarin ook afspraken zijn opgenomen die nodig zijn in reactie
op milieuveranderingen. Verder lijkt het me goed om hier nog te noemen dat de Minister
voor Langdurige Zorg en Sport in het Vragenuur van 6 juni 2023, namens de Staatssecretaris
van VWS, heeft toegezegd om op basis van de nieuwe klimaatscenario’s van het KNMI,
die naar verwachting in oktober 2023 gepubliceerd worden, een evaluatie uit te zullen
voeren van het Nationaal Hitteplan. Uw Kamer zal hier nog nader over worden geïnformeerd.

Vraag 6

Wat is uw reactie op het rapport van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
(KNAW) «Planetary Health. An emerging field to be developed»?2

Antwoord 6

Wij vinden het erg belangrijk dat er vanuit de wetenschappelijke wereld een beweging
in gang is gezet om de kennis rond planetary health vanuit verschillende wetenschappelijke
disciplines te bundelen ter bescherming van de volksgezondheid. In het rapport is
een ambitieuze onderzoeksagenda opgenomen en wij spreken, net als de KNAW, onze hoop
en verwachting uit dat dit wetenschappers vanuit allerlei disciplines zal inspireren.
De Minister van VWS gaat dan ook graag in gesprek met de vertegenwoordigers van de
KNAW die betrokken waren bij dit rapport. Dit gesprek staat gepland in september.

Vraag 7

Deelt u de bevinding uit het rapport van de KNAW dat het nieuwe vakgebied Planetary
Health moet worden gestimuleerd en verder moet worden ontwikkeld? Zo nee, waarom niet?
Zo ja, hoe gaat u stimuleren dat het vakgebied Planetary Health verder wordt ontwikkeld?

Antwoord 7

Een bredere blik op het complexe en met verschillende wetenschapsdomeinen samenhangende
vraagstuk van planetary health is noodzakelijk. In de Green Deal Duurzame Zorg is
bevordering van onderzoek naar planetary health om die reden ook expliciet benoemd.
Het is dan ook goed om te zien dat er binnen de wetenschappelijke wereld veel aandacht
is voor dit opkomende veld.

Het advies van de KNAW is in de eerste plaats gericht aan bestuurders van publieke
kennisinstellingen, umc’s, onderzoeksinstellingen en -financiers, onderzoekers en
zorgprofessionals. Zij worden door de KNAW opgeroepen om met de aanbevelingen aan
de slag te gaan. Wij vinden het dan ook positief dat de aanbevelingen inmiddels worden
onderschreven en omarmd door onder andere de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid,
ZonMw en groene initiatieven binnen de medische en gezondheidswetenschappen en dat
er reeds instrumenten beschikbaar zijn die planetary-health-projecten mogelijk maken
en er ook al enkele projecten zijn gestart, zoals duidelijk wordt uit bijlage 7 en
8 van het advies.

Om te stimuleren dat het vakgebied planetary health verder kan worden ontwikkeld,
wordt op initiatief van de Minister van OCW gezamenlijk met de Minister van VWS geïnventariseerd
of de financiering van een onderzoeksprogramma via bijvoorbeeld ZonMw of de Nationale
Wetenschapsagenda (NWA) op dit onderwerp mogelijk is en meerwaarde biedt ten opzichte
van de bestaande financieringsmogelijkheden.

In gesprekken met relevante veldpartijen, zoals bestuurders in de gezondheidszorg,
onderzoeksfinanciers, universiteiten en wetenschappers, zullen wij het belang van
inzet op planetary health benadrukken.

Vraag 8

Deelt u de bevinding uit het rapport van de KNAW dat meer wetenschappelijk inzicht
en bewustwording van de gezondheidsrisico’s van wereldwijde milieuveranderingen kan
helpen om de noodzakelijke gedragsveranderingen bij beleidsmakers, bedrijven, overheidsinstellingen
en individuele burgers te versnellen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoe gaat u dit wetenschappelijk
inzicht en de bewustwording stimuleren?

Antwoord 8

Het demissionaire kabinet onderkent en steunt het belang van wetenschap. Wetenschappelijke
inzichten zijn nodig voor goed beleid en om de Nederlandse bevolking zo goed mogelijk
te kunnen adviseren over gezondheidsrisico’s en passende maatregelen. Hoewel de KNAW
aangeeft dat het onderzoek naar het verband tussen milieuverandering en gezondheid
nog in de kinderschoenen staat, zijn veel van de deelonderwerpen en disciplines die
worden gecombineerd niet nieuw. Er vindt dan ook al veel wetenschappelijk onderzoek
plaats op aspecten van planetary health, zoals klimaatverandering, biodiversiteit
en milieuvervuiling. De kennis die daaruit voortkomt wordt al benut in voorlichting
en gezondheidsadvisering en kan ook helpen om gedragsverandering te bevorderen. Met
betrekking tot stimulerende maatregelen verwijzen wij naar het antwoord op vraag 7.

Vraag 9

Deelt u het advies van de KNAW om in Nederland een interinstitutioneel en interdisciplinair
onderzoeksnetwerk rond Planetary Health op te zetten, gekoppeld aan vergelijkbare
internationale initiatieven? Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoe gaat u een dergelijk
onderzoeksnetwerk stimuleren?

Antwoord 9

Wij zien het belang van het opzetten van een dergelijk onderzoeksnetwerk, maar dit
is aan de wetenschap zelf om te organiseren. Daarbij is het belangrijk dat er een
goede samenhang wordt gecreëerd met initiatieven als het Klimaatonderzoek Initiatief
Nederland (KIN) en het werk van de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR). In gesprekken
met relevante veldpartijen zullen wij de noodzaak van nationale en internationale
samenwerking benadrukken. Bij het opstellen van de strategische agenda 2025–2030 voor
het volgende kaderprogramma van Horizon Europe, cluster Health, wordt planetary health
meegenomen als een van de prioriteiten.

Vraag 10

Bent u het eens met de KNAW dat het zeer zinvol is om meer financieringsmogelijkheden
te creëren voor onderzoek naar duurzaamheidsvraagstukken in de gezondheidszorg, om
de transitie van de zorg te versnellen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

Er moet nog veel onderzoek gebeuren naar duurzaamheidsvraagstukken in de zorg. Van
veel producten en materialen die gebruikt worden in de (publieke) zorg en welzijn
is de klimaat- en milieu-impact niet bekend, laat staan of er «groenere» alternatieven
beschikbaar zijn. Meer onderzoek en innovatie moeten hieraan bijdragen. Via diverse
structuren investeert de Rijksoverheid daarin, denk aan onderzoeksfinanciering via
de universiteiten, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO),
het Missiegedreven Innovatiebeleid en aan financiering van zorgvernieuwing via ZonMw.
Zo heeft NWO recent, binnen de Nationale Wetenschapsagenda, 5,3 miljoen euro toegewezen
aan een onderzoeksproject om strategieën te ontwikkelen die circulariteit in ziekenhuizen
bevorderen.3 Ook de EU investeert via Horizon Europe al fors in onderzoek en innovatie. Later
dit jaar stuur ik uw Kamer een integraal uitvoeringsprogramma verduurzamen (publieke)
zorg, welzijn en sport. Daarin zal ik aandacht besteden aan onderzoek naar duurzaamheidsvraagstukken
en financiering daarvan.

Vraag 11

Bent u bereid om te onderzoeken hoe meer financieringsmogelijkheden gecreëerd kunnen
worden voor onderzoek naar duurzaamheidsvraagstukken in de gezondheidszorg, wat niet
alleen ten goede komt aan de gezondheid van de bevolking, maar ook de zorgkosten aanzienlijk
zal verminderen door een betere gezondheid van de bevolking? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

Later dit jaar stuur ik uw Kamer een integraal uitvoeringsprogramma verduurzamen (publieke)
zorg, welzijn en sport. Daarin zal ik aandacht besteden aan onderzoek naar duurzaamheidsvraagstukken
en financiering daarvan.

Vraag 12

Bent u bereid om mee te denken in het faciliteren van het bijeenbrengen van nationale
en internationale actoren over de internationale afstemming van onderzoeksagenda’s
en de financiering van onderzoek op het gebied van Planetary Health, zodat Nederland
mondiaal niet achterblijft in dit cruciale onderwerp?

Antwoord 12

Ons beeld is dat de Nederlandse onderzoekswereld goed is aangesloten op de internationale
gremia voor kennis, wetenschap en onderzoek en de financiering daarvan. Zoals bij
vraag 9 benoemd wordt bij het opstellen van de strategische agenda 2025–2030 voor
het volgende kaderprogramma van Horizon Europe, cluster Health, planetary health ook
meegenomen als een van de prioriteiten. Wij verwachten niet dat een faciliterende
rol van ons daar heel veel aan toevoegt, maar Nederlandse vertegenwoordigers in internationale
gremia van onder andere de EU en de WHO volgen de ontwikkelingen rond planetary health
met interesse en denken daar zo nodig over mee.