Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Raemakers over signalen van gebedsgenezers die autisme claimen te kunnen genezen door uitdrijving van demonen

Antwoord van Staatssecretaris Van Ooijen (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen
6 juli 2023). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2023–2023, nr. 3023.

Vraag 1

Wat is uw reactie op de vele signalen die er zijn over gebedsgenezers die claimen
autisme of mentale stoornissen te kunnen reduceren of genezen door middel van demonenuitdrijving
en/of genezingen als onderdeel van een grootschalig publieksevenement, zoals recent
in Rotterdam?1

Antwoord 1

Ik ben bekend met het evenement dat is georganiseerd in Ahoy Rotterdam georganiseerd
en de brief die de LBVSO naar aanleiding hiervan heeft gestuurd met de verzamelde
klachten over gebedsgenezing.

Het is belangrijk dat mensen met autisme zichzelf kunnen zijn. Ik vind het schrijnend
dat er jongeren en/of ouders met kinderen met autisme zijn die hun situatie niet zo
ervaren, maar het gevoel of de overtuiging hebben dat ze van autisme moeten worden
genezen.

Vraag 2

Vindt u dat de vrijheid van godsdienst van toepassing is op dermate intensieve behandelingen
van mentale stoornissen bij kinderen?

Antwoord 2

Dergelijke religieuze bijeenkomsten beschouw ik niet als behandeling van mentale stoornissen
bij kinderen zoals deze op basis van de jeugdwet plaatsvindt. Deze bijeenkomsten worden
ook niet vanuit andere zorgwetten gezien als behandeling.

Vraag 3

Herkent u de cijfers dat 70% van de jongeren die zulke uitdrijvingen ondergaan, uiteindelijk
een trauma ontwikkelen als gevolg daarvan? Zo nee, welke cijfers zijn nog meer bij
u bekend?

Antwoord 3

De LBVSO heeft mij een brief gestuurd om de klachten over gebedsgenezing onder de
aandacht te brengen. Hierin bericht LBVSO dat zij in totaal 210 klachten hebben ontvangen
over gebedsgenezing en dat uit de meldingen bleek dat 70% PTSS gediagnosticeerd is.
Er zijn mij geen andere cijfers bekend over de omvang van het aantal jongeren dat
te maken heeft gehad met gebedsgenezingen voor autisme en negatieve ervaringen daarmee.

Vraag 4

Bent u van mening dat autisme iets slechts is waar mensen van moeten worden bevrijd,
zoals de houding is van een groot deel van deze gebedsgenezers? Hoe dient de overheid
zich te verhouden tot deze praktijken indien deze grote impact hebben op de kinderen
die deze behandelingen ondergaan?

Antwoord 4

Ik vind het belangrijk dat iedereen in Nederland zichzelf kan zijn. De beweging van
neurodiversiteit vind ik dan ook een mooi voorbeeld. Mensen met ADHD, ADD of autisme
ervaren de wereld anders. Dit is niet iets waar iemand van genezen zou moeten worden.

Er zijn mensen die dit anders zien of iets anders geloven en dat is hun recht. Deze
vrijheden hebben wij grondwettelijk met elkaar vastgelegd. Indien sprake is van strafbare
feiten of kindermishandeling is het wél aan de overheid om op te treden. Voor zover
ik weet is dat hier niet het geval.

Vraag 5

Is er voldoende bewijs van (aanmerkelijke kans op) schade door deze vormen van therapie
om een verbod in te stellen?

Antwoord 5

Dergelijke religieuze bijeenkomsten beschouw ik niet als behandeling van mentale stoornissen
bij kinderen zoals deze op basis van de jeugdwet plaatsvindt. Deze bijeenkomsten worden
ook niet vanuit andere zorgwetten gezien als behandeling.

Vraag 6

Bent u voornemens onderzoek te doen naar mogelijke schade aan kinderen door deze vormen
van therapie die stellen autisme te kunnen reduceren of genezen door uitdrijvingen?

Antwoord 6

Gelet op de antwoorden hierboven ben ik niet voornemens om onderzoek te doen.

Vraag 7

Bent u voornemens (verscherpt) toezicht uit te voeren naar gebedsgenezers die claimen
autisme of andere mentale stoornissen te kunnen genezen?

Antwoord 7

Gelet op het feit dat het gaat om religieuze bijeenkomst en er geen sprake is van
zorg die vergoed wordt op basis van de Jeugdwet of een andere zorgwet, is er geen
toezicht via de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.

Wanneer er vermoedens zijn van kindermishandeling, lichamelijk of geestelijk, dient
een melding te worden gemaakt bij Veilig Thuis. Indien er (mogelijk) sprake is van
strafbare feiten kunnen mensen terecht bij de politie.

Vraag 8

Bent u van mening dat gebedsgenezers die claimen autisme te kunnen genezen recht moeten
blijven houden op een algemeen nut beogende instelling (ANBI)-status?

Antwoord 8

In de wet – artikel 5b Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR) – is vastgelegd
wat als algemeen nut voor de ANBI-regeling wordt beschouwd. Het gaat om een aantal
limitatief opgesomde categorieën, waaronder «religie, levensbeschouwing en spiritualiteit»,
die tezamen weergeven wat de algemeen geaccepteerde goede doelen zijn.

Mensen hebben vanuit hun levensbeschouwelijke of politieke overtuiging verschillende
opvattingen over wat als algemeen nut zou moeten worden beschouwd. Dit valt ook terug
te zien in de verschillende doelen die ANBI’s nastreven en de daarbij behorende feitelijke
activiteiten. ANBI’s zijn binnen de kaders van de ANBI-regelgeving in principe vrij
hoe zij het nastreven van hun doel aanpakken. De grens van deze vrijheid ligt bij
overtreding van de wet of waar een instelling door de rechter verboden wordt.

De Belastingdienst toetst of de doelstelling en activiteiten van een instelling vallen
binnen één of meer van die categorieën van algemeen nut, genoemd in artikel 5b van
de AWR. Als dat het geval is en een instelling voldoet aan de overige voorwaarden
zoals bijvoorbeeld voor ten minste 90% het algemeen nut statutair en in de praktijk
dienen, heeft deze instelling in principe recht op de ANBI-status. Indien een instelling
claimt middels gebed autisme te kunnen genezen, biedt dit geen basis voor de Belastingdienst
om de ANBI-status te kunnen weigeren of in te trekken.

Omdat de maatschappelijke opvattingen over wat algemeen nuttig is, niet altijd samengaan
met bepaalde activiteiten die door ANBI’s worden verricht, is door toenmalig Staatssecretaris
Financiën Vijlbrief een adviescommissie van deskundigen ingesteld. Deze commissie
heeft zich gebogen over de vraag welke veranderingen in de regels voor ANBI’s en het
toezicht op de naleving van die regels ervoor kunnen zorgen dat deze instellingen
geen gedrag vertonen dat ingaat tegen algemeen gangbare waarden en normen. De commissie
besteedt in haar rapport2 uitgebreid aandacht aan de (on)mogelijkheid om binnen de ANBI-regelgeving te toetsen
aan grondrechten in brede zin en adviseert geen grondrechtentoets op te nemen in de
ANBI-regelgeving omdat zij dit onwenselijk, onnodig, en onwerkbaar acht. Het kabinet
heeft dit advies overgenomen3, 4.

Tegelijkertijd heeft het kabinet aangegeven dat het belangrijk is om zich uit te blijven
spreken. Zoals ik reeds aangaf in mijn beantwoording op vraag 4 vind ik het belangrijk
dat iedereen in Nederland zichzelf kan zijn en dat autisme niet iets is waar iemand
van kan of zou moeten «genezen».

Vraag 9 en 10

Welke privacywaarborgen gelden voor mensen die bij een gebedsdienst zoals Revival
is Now zeer heftige ervaringen ondergaan, terwijl deze mensen uitgebreid gefilmd worden
en direct de volgende dag op YouTube te zien zijn? In hoeverre wordt in dit geval
voldaan aan deze privacywaarborgen?

Is automatische toestemming voor filmopnames voldoende om directe online plaatsing
van zulke heftige beelden waar mensen herkenbaar op staan mogelijk te maken?

Antwoord 9 en 10

Het registreren en verspreiden van de videobeelden waarop personen herkenbaar zijn,
is een verwerking van de persoonsgegevens waarop de Algemene verordening gegevensbescherming
(AVG) van toepassing is. In artikel 6 van de AVG staan zes grondslagen genoemd voor
het verwerken van persoonsgegevens. De eerste is toestemming van de persoon om wie
het gaat. Als deze grondslag wordt ingeroepen, moet aan enkele voorwaarden zijn voldaan.
Zo moet de toestemming «vrij» zijn gegeven. Dit betekent dat de persoon die toestemming
geeft, niet onder druk mag worden gezet om toestemming te verlenen en ook geen nadeel
mag ondervinden voor het niet verlenen van diens toestemming. Ook moet de toestemming
uitdrukkelijk zijn gegeven. De Autoriteit Persoonsgegevens heeft op haar website5 de voorwaarden voor rechtsgeldige toestemming uitgelegd. Automatische toestemming
is niet voldoende.

Bij een vermoeden dat een organisatie zich niet aan de privacywet houdt, kan een tip
ingediend worden bij de Autoriteit Persoonsgegevens.6 Gelet op de informatie die tot mij is gekomen zal vanuit het Ministerie van VWS de
Autoriteit Persoonsgegevens hierop attenderen. Ik vind het namelijk zeer onwenselijk
als beelden van minderjarige kinderen én hun ouders van deze gebedsgenezing op internet
terug te vinden zijn en er twijfels bestaan of hier vrijelijk toestemming voor gegeven
is.

Het is aan de Autoriteit Persoonsgegevens om hierover te oordelen en te handhaven
op privacywetgeving indien organisaties zich hier niet aan houden.

Vraag 11

Vindt u het over het algemeen wenselijk dat herkenbare beelden van autismebehandelingen
of andere vormen van intieme vormen van (alternatieve) zorg op (sociale) media gedeeld
worden en bent u voornemens hierover nadere regelgeving in te stellen?

Antwoord 11

Persoonsgegevens betreffende gezondheid of religieuze overtuiging zijn volgens de
AVG «bijzondere categorieën van persoonsgegevens». Het verwerken daarvan is verboden,
tenzij er een uitzonderingsgrond geldt. De enige uitzonderingsgrond die hier in aanmerking
komt is toestemming, waar zoals aangegeven hierboven, voorwaarden aan verbonden zijn.
Aangezien hier al regelgeving voor is, acht ik aanvullende regelgeving niet nodig.

Vraag 12

Welk gevolg is gegeven aan de uitspraken van de toenmalig Staatssecretaris van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport in reactie op een uitzending van De Monitor uit juli 2020 over de
sterke toename van omstreden homeopathische autismegenezingen, waarin hij stelde dat
deze signalen serieus opgepakt zouden worden?

Antwoord 12

Op 27 augustus en op 2 december 2020 heeft uw Kamer antwoord op Kamervragen ontvangen
over wat bekend was over CEASE en het voornemen van toenmalig Staatssecretaris Paul
Blokhuis om samen met de IGJ en CBG te kijken naar (wettelijke) ingangen om de aanpak
van mogelijke schadelijke homeopathische behandelingen te verbeteren. Naar aanleiding
van verontrustende berichten en vragen over de homeopathische behandeling van autisme,
is er samen met diverse partijen, waaronder IGJ, gekeken naar mogelijkheden van handhaving
en toezicht op voorschrijven en gebruik van homeopathische middelen. Aanscherping
van toezicht rondom berichtgeving en aanprijzen van dergelijke behandelingen heeft
wel plaatsgevonden. De IGJ heeft op basis van de Geneesmiddelenwet de nodige boetes
opgelegd voor onterechte medische claims die zijn gedaan omtrent geregistreerde (homeopathische)
geneesmiddelen of ongeregistreerde geneesmiddelen. Verdere mogelijke stappen in handhaving,
zoals een schadeclaim of strafrechtelijke vervolging, zijn alleen mogelijk als een
afnemer aantoonbare schade aan zijn of haar gezondheid heeft gemeld. Een individueel
geval van schade door CEASE-therapie was toentertijd niet bekend. In opdracht van
de Staatssecretaris is er vervolgens onderzoek uitgezet om de omvang van de problematiek
rondom CEASE-therapie te bepalen. Uw kamer is hierover geïnformeerd per brief op 28 januari
20217 en over de resultaten van het onderzoek op 1 juli 2021.8

Daarnaast is onderzoek gedaan naar de omvang en ervaringen met alternatieve behandelingen
onder mensen met autisme. Hieronder vallen bijvoorbeeld op voeding gebaseerde interventies,
acupunctuur of homeopathische behandelingen. Hieruit bleek dat binnen deze groep van
respondenten met een aandoening in het autistisch spectrum, frequent gebruik werd
gemaakt van alternatieve therapieën (ongeveer een derde en bij kinderen was de helft).
De holistische aanpak en de ruime tijd en aandacht werden genoemd als positieve punten
die specifiek werden gewaardeerd. Als risico schetsen onderzoekers dat het waarschijnlijk
is dat deze alternatieve behandelingen bijdragen aan de verspreiding van desinformatie
over het ontstaan van autisme en de mogelijkheid van genezing.9

Vraag 13

Zijn in het oppakken van deze signalen uit De Monitor over autismegenezingen ook praktijken
zoals uitdrijvingen betrokken?

Antwoord 13

Nee, deze zijn daar niet bij betrokken.