Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Nispen over de uitsluiting van de rechtstoegang voor mensen die op papier een hoger inkomen hebben dan de grens van de Wet op de rechtsbijstand

Antwoord van Minister Weerwind (Rechtsbescherming) (ontvangen 13 juni 2023). Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 2708.

Vraag 1

Kunt u ingaan op de alarmerende constatering van het Juridisch Loket dat veel mensen
met een middeninkomen die bij het Juridisch Loket om hulp vragen niet geholpen kunnen
of mogen worden en daarmee verstoken blijven van rechtsbijstand of rechtshulp en daarmee
in feite worden beperkt in hun toegang tot het recht?1

Antwoord 1

Ik heb de brief van het Juridisch Loket ontvangen en de signalen die zij in de brief
geven neem ik serieus. Dat de financiële situatie van veel mensen de afgelopen tijd
is veranderd onder invloed van onder andere stijgende prijzen staat buiten kijf. Hoeveel
mensen hierdoor de genoemde problemen en daarmee mogelijk belemmeringen ervaren in
de toegang tot rechtshulp of rechtsbijstand is nog niet goed in te schatten.

Vraag 2 en 3

Wat vindt u ervan dat veel schuldenaren die op papier wel een middeninkomen hebben
maar niet zijn toegelaten tot de schuldsanering ook volledig tussen wal en schip belanden
in het huidige stelsel?

Bent u het met de constateringen van het Juridisch Loket eens dat dit zorgt voor een
vicieuze cirkel omdat deze schuldenaren voor rechtshulp meer schulden moeten aangaan?

Antwoord 2 en 3

Schuldenaren die niet formeel zijn toegelaten tot de schuldsanering kunnen inderdaad
geen aanspraak maken op rechtshulp of rechtsbijstand. Voor deze rechtzoekenden is
er wel de mogelijkheid om sociale raadslieden of rechtswinkels te bezoeken. Ook kunnen
zij gratis gebruik maken van de informatie op de website van het Juridisch Loket.
Daarnaast zijn er in de «aanpak geldzorgen, armoede en schulden» (juli 2022) verschillende
maatregelen genoemd om schuldenaren passende hulp te bieden, gericht op het voorkomen
van (verdere) schuldenproblematiek.2 Ik erken echter wel dat er schrijnende voorbeelden zijn, waarbij mensen in sommige
gevallen extra schulden aan moeten gaan voor de toegang tot rechtshulp.

Vraag 4 en 5

Bent u het met mij eens dat het onrechtvaardig is dat alle zelfstandigen zonder personeel
(zzp’ers) per definitie zijn uitgesloten van rechtsbijstand ook al komt het vaak genoeg
voor dat het inkomen van een zzp’er wél binnen de inkomensgrenzen ligt van de Wet
op de rechtsbijstand (Wrb)?

Bent u het daarnaast met mij eens dat zzp’ers voor wat betreft hun inkomen een meer
precaire groep is en het zijn van een zzp’er ook in veel gevallen geen keuze is?

Antwoord 4 en 5

ZZP’ers kunnen inderdaad voor hun zakelijke juridische problemen geen aanspraak maken
op rechtshulp of rechtsbijstand. Wanneer de ZZP’er een inkomen heeft onder de Wrb-grens
kan deze voor persoonlijke zaken aanspraak maken op gefinancierde rechtshulp of rechtsbijstand.
Voor zakelijke geschillen kunnen zij een rechtsbijstandsverzekering afsluiten. Het
ondernemerschap brengt bepaalde risico’s met zich mee en het hoort bij ondernemen
om te zorgen dat die risico’s zijn afgedekt, hetzij door een rechtsbijstandsverzekering
hetzij door een financiële spaarpot om hulp in te kunnen schakelen. Ik realiseer mij
daarbij dat zelfstandig ondernemen niet voor iedereen een keuze is.

Vraag 6

Ziet u, met mij, dat alternatieven zoals een rechtsbijstandverzekering, de vakbond
of sociale raadslieden voor veel mensen niet een waterdicht alternatief is onder andere
omdat het niet voor iedereen betaalbaar is of niet in alle regio’s aanwezig is?

Antwoord 6

Een rechtsbijstandsverzekering, lidmaatschap van een vakbond of sociaal raadslieden
zijn voor veel mensen een goede optie. Ik ben het wel met u eens dat deze alternatieven
niet voor iedereen en voor alle rechtsgebieden een oplossing bieden.

Vraag 7

Bent u het eens met de constatering dat, op basis van het hierboven genoemde, voor
een aanzienlijke groep middeninkomens er sprake is van rechtsongelijkheid en een verstoorde
balans in rechten op basis van financiën?

Antwoord 7

Het stelsel voor rechtshulp en gesubsidieerde rechtsbijstand is bedoeld om mensen
met een lager inkomen toegang tot juridische hulp te bieden. Om het stelsel betaalbaar
te houden, zijn er inkomensgrenzen vastgesteld om te bepalen wie aanspraak kan maken
op rechtshulp en gesubsidieerde rechtsbijstand. Daarmee is het onvermijdelijk dat
er ook een groep rechtzoekenden (net) boven die grens zit. Het is wel van belang om
te blijven kijken naar de maatschappelijke realiteit – met het oog op hoge energieprijzen
en inflatie – en de toegang tot rechtshulp die mensen in de praktijk hebben.

Vraag 8 en 9

Ziet u, met mij, dat zoals het Juridisch Loket ook constateert, het wettelijk kader
en de financiële realiteit te ver uit elkaar liggen?

Wat gaat u de komende tijd ondernemen om de groepen die in het huidige stelsel tussen
wal en schip vallen hun toegang tot het recht te verbeteren?

Antwoord 8 en 9

De financiële realiteit is voor veel mensen de afgelopen tijd ingrijpend veranderd
en dat kan mede invloed hebben op de mate waarin mensen hulp kunnen krijgen bij een
juridisch probleem. Zoals ik aangaf in mijn antwoord op vraag 1 is het nu niet duidelijk
welke (groep) mensen welke (mate van) problemen ervaart als gevolg hiervan en om hoeveel
mensen het gaat. Daarom ga ik daar eerst nader onderzoek naar doen, om vervolgens
goed onderbouwde keuzes te kunnen maken om mensen die tussen wal en schip vallen daadwerkelijk
te helpen.

Vraag 10

Bent u bereid in gesprek te gaan met het Juridisch Loket om na te denken op welke
wijze de toegang tot het recht voor de groepen kan worden verbeterd en de Kamer daarover
te informeren?

Antwoord 10

Ja. De groep rechtzoekenden die door de gestelde grenzen geen toegang heeft tot rechtshulp
en rechtsbijstand is voor mij een wezenlijk punt van zorg. Er worden op ambtelijk
niveau momenteel al gesprekken gevoerd met het Juridisch Loket over dit onderwerp
om te bezien of en hoe we dit probleem zouden kunnen oplossen. Deze gesprekken zet
ik graag voort.