Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Kröger voer het bericht 'Verhoging van energietarieven was mogelijk jarenlang onwettig'

Antwoord van Minister Jetten (Klimaat en Energie) (ontvangen 24 april 2023). Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 1861.

Vraag 1

Bent u bekend met de uitzending van Kassa over «Verhoging van energietarieven was
mogelijk jarenlang onwettig»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u de uitspraak van de rechtbank in Amsterdam dat het wijzigingsbeding
te vaag is opgeschreven in de algemene voorwaarden van het energiecontract van Vattenfall
en dat daarmee de tussentijdse tariefswijziging onrechtmatig is geweest?

Antwoord 2

Het is niet aan mij als Minister om rechterlijke uitspraken te beoordelen. Ook is
er door Vattenfall hoger beroep ingesteld. In hoger beroep kan de rechter de casus
anders beoordelen. Uiteraard houd ik de ontwikkelingen rondom de casus in de gaten.

Vraag 3

Klopt het dat dit wijzigingsbeding is opgenomen in een modelcontract dat door bijna
alle energiebedrijven gebruikt wordt? Indien ja, wat zijn hier dan de implicaties
van?

Antwoord 3

Het contract waarop de uitspraak ziet, is geen modelcontract zoals vastgesteld door
de ACM in het Besluit tot vaststellen van het modelcontract voor de levering van elektriciteit
en gas aan kleinverbruikers.2

Het contract waarop de uitspraak ziet is een contract dat is opgesteld door Nuon (de
rechtsvoorganger van Vattenfall): Nuon Blijven Loont Energie, met variabele tarieven. Op dit contract zijn de algemene voorwaarden van Vattenfall
versie 2017 van toepassing. Deze algemene voorwaarden, waarin het prijswijzigings-beding
staat waarover de rechter heeft geoordeeld, zijn gebaseerd op de Algemene voorwaarden
voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers 2017 die door de sector
zijn opgesteld. Deze algemene voorwaarden worden door de meeste energieleveranciers
in Nederland gehanteerd. Leveranciers kunnen het prijswijzigings-beding, zoals geformuleerd
in de Algemene voorwaarden voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers
2017 aanvullen. Bovendien wordt in het prijswijzigings-beding van deze algemene voorwaarden
bepaald dat de leverancier met de klant afspraken kan maken over de mogelijkheid tot
prijswijzigingen. Deze afspraken zouden dan in het contract of bijbehorende contractvoorwaarden
kunnen worden vastgelegd.

De Algemene voorwaarden voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers
2017 zijn ook van toepassing op het modelcontract. Alle vergunninghoudende leveranciers
moeten deze toepassen. Voor het modelcontract zijn de afspraken over prijswijzigingen
opgenomen in de modelcontractvoorwaarden. Deze houden in dat prijswijzigingen op 1 januari
en 1 juli kunnen plaatsvinden, waarbij de leverancier duidelijke en begrijpelijke
criteria moet geven op basis waarvan de klant de wijziging kan voorzien. Daarnaast
is aanvullend opgenomen dat wijzigingen op een ander moment dan op 1 januari en 1 juli
alleen mogelijk zijn bij zeer uitzonderlijke onvoorziene wijzigingen in de marktomstandigheden,
waardoor het onhoudbaar zou zijn om de tarieven ongewijzigd te laten.

Vraag 4

Deelt u de mening dat het verstandig zou zijn als de Autoriteit Consument & Markt
(ACM) breder in kaart brengt bij welke energiebedrijven dit speelt en hoe lang dit
ook al speelt?

Antwoord 4

Nee. Doordat de mogelijkheid tot prijswijzigingen afhangt van de specifieke afspraken
in het contract en bijbehorende voorwaarden, is het te omvangrijk om dit voor alle
leveranciers in kaart te brengen.

De algemene voorwaarden van Vattenfall versie 2017, waarin het prijswijzigings-beding
staat waarover de rechter heeft geoordeeld, zijn gebaseerd op de Algemene voorwaarden
voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers 2017 die door de sector
zijn opgesteld. Deze algemene voorwaarden worden door de meeste energieleveranciers
in Nederland gehanteerd. Leveranciers kunnen het prijswijzigings-beding, zoals geformuleerd
in de Algemene voorwaarden voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers
2017 aanvullen. Bovendien wordt in het prijswijzigings-beding van deze algemene voorwaarden
bepaald dat de leverancier met de klant afspraken kan maken over de mogelijkheid tot
prijswijzigingen. Deze afspraken moeten in het contract of bijbehorende contractvoorwaarden
worden vastgelegd.

Vraag 5

Sinds wanneer gebruiken energieleveranciers dit modelcontract met dit wijzigingsbeding?
Sinds 2015, 2017 of langer dan wel korter?

Antwoord 5

De Algemene voorwaarden voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers
2017 worden sinds 2017 toegepast door energieleveranciers. In het modelcontract wordt
verwezen naar de geldende voorwaarden van Energie Nederland, dus ook voor het modelcontract
geldt dat deze algemene voorwaarden sinds 2017 worden toegepast.

Vraag 6

Geldt dit wijzigingsbeding alleen voor tussentijdse tariefswijzigingen of ook voor
reguliere tariefswijzigingen, zoals gesteld wordt in de uitzending van Kassa?

Antwoord 6

Een «reguliere tariefswijziging» is een vorm van een tussentijdse tariefswijziging.
Het antwoord op uw vraag is dus dat het prijswijzigings-beding uit de uitspraak voor
zowel tussentijdse als reguliere tariefswijzigingen geldt.

Als ik u goed begrijp, bedoelt u met «reguliere tariefswijzigingen» de tariefswijzigingen
die twee keer per jaar plaatsvinden. Voor de oorlog in Oekraïne en de excessieve prijsstijgingen
van energie was het gebruikelijk dat de tarieven maximaal tweemaal per jaar werden
gewijzigd: per 1 januari en per 1 juli. Vanwege de stabiele energiemarkt konden energieleveranciers
voor de langere termijn, bijvoorbeeld een half jaar vooruit, energie inkopen en op
basis daarvan de tarieven vaststellen. Afhankelijk van de hoogte van de energieprijzen
op het moment van inkopen, werden de tarieven verhoogd of verlaagd voor de consument.
Er bestaat geen wettelijke verplichting voor energieleveranciers om alleen op 1 januari
en 1 juli de tarieven te wijzigen wanneer sprake is van een variabel contract voor
onbepaalde tijd, tenzij de energieleverancier dit met de klant afspreekt. Wel geldt
voor het modelcontract dat prijswijzigingen enkel op 1 januari en juli plaatsvinden,
tenzij er sprake is van zeer uitzonderlijke en onvoorziene wijzigingen in de marktomstandigheden
waardoor het onhoudbaar zou zijn om de tarieven ongewijzigd te laten. Energieleveranciers
zijn verplicht zich hieraan te houden op basis van het Besluit tot vaststellen van
het modelcontract voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers.

In het afgelopen jaar, waarin energieleveranciers te maken hadden met excessieve prijsstijgingen
en grote onzekerheden, was het voor energieleveranciers te risicovol om voor de langere
termijn energie in te kopen. Hierdoor waren energieleveranciers genoodzaakt om vaker
dan tweemaal per jaar hun tarieven aan te passen. Nu de energieprijzen stabiliseren,
zien we ook dat tussentijdse tariefswijzigingen voordeel kunnen opleveren doordat
de tarieven «tussentijds» lager worden vastgesteld door leveranciers.

Vraag 7

Kunt u een inschatting maken van de potentiële gevolgen voor de energiebedrijven en
consumenten als (i) de tussentijdse tariefswijzigingen onrechtmatig blijken te zijn
voor alle energiebedrijven met dit wijzigingsbeding en (ii) als ook de reguliere tariefswijzigingen
onrechtmatig blijken te zijn?

Antwoord 7

Ik realiseer mij dat deze uitspraak bredere gevolgen kan hebben voor andere klanten
in een vergelijkbare situatie, als zij zich tot de rechter wenden. Ik ga hier echter
niet op vooruitlopen. In deze casus is hoger beroep ingesteld, dit zal moeten worden
afgewacht om de consequenties te weten.

Het vernietigde prijswijzigings-beding is gelijk aan het prijswijzigings-beding in
de Algemene voorwaarden voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers
2017 van Energie-Nederland. Deze algemene voorwaarden worden door alle leveranciers
gebruikt bij het modelcontract en door de meeste leveranciers ook voor andere contractvormen.
Hierdoor kan de uitspraak bredere gevolgen hebben, afhankelijk van het oordeel in
hoger beroep en uitspraken in andere vergelijkbare rechtszaken. Hierbij hangen de
gevolgen ook af van de verdere afspraken die naast de algemene voorwaarden in het
desbetreffende contract zijn gemaakt.

Vraag 8

Deelt u de mening dat het goed zou zijn om zo snel als mogelijk een noodleverancier
op te richten, waar consumenten terecht kunnen indien energieleveranciers in financiële
problemen komen, zodat Nederlanders de garantie hebben op een contract tegen een redelijk
tarief?

Antwoord 8

Het is belangrijk dat consumenten te allen tijde terecht kunnen bij een energieleverancier
om een contract tegen redelijke tarieven af te sluiten. Om dit te waarborgen zijn
in de huidige wet- en regelgeving de volgende punten opgenomen:

• In de huidige Elektriciteitswet en Gaswet wordt een vergunninghouder op de energiemarkt
verplicht om zorg te dragen voor de levering van gas/elektra aan ieder die daarom
verzoekt. Op deze manier is reeds geborgd dat ieder huishouden bij afsluiting een
contract kan aangaan bij een andere partij en verzekerd is van levering.

• In de Elektriciteitswet 1998 artikel 95b lid 2 t/m 5 en in de Gaswet artikel 44 lid 2
t/m 5 is het huidige toezicht op redelijke tarieven (ook wel: vangnet) geregeld. Volgens
deze wettelijke bepalingen zijn energieleveranciers (vergunninghouders) verplicht
hun tarieven vooraf door te geven aan de ACM. Deze beoordeelt of de tarieven redelijk
zijn en kan – indien zij van oordeel is dat tarieven onredelijk zijn – een maximumtarief
opleggen. De ACM heeft haar tarieventoezicht geïntensiveerd na de introductie van
het prijsplafond. Bij de publicatie van de Monitor kondigde de ACM ook een onderzoek
aan bij de drie grootste energieleveranciers (Eneco, Essent en Vattenfall) om te controleren
of de tarieven van deze bedrijven redelijk zijn na de invoering van het prijsplafond.
Meer dan de helft van de Nederlandse huishoudens heeft een energiecontract bij een
van deze drie energieleveranciers. Uit het onderzoek van de ACM is gebleken dat de
drie energieleveranciers redelijke tarieven rekenen. De komende tijd doet de ACM ook
onderzoek naar de redelijkheid van de tarieven bij andere grote energieleveranciers.

• In geval van faillissement zijn netbeheerders in eerste instantie een noodleverancier
om levering te verzekeren. Dit is maximaal voor een periode van 20 werkdagen: de zogenaamde
vensterperiode. De netbeheerder is dan alleen verantwoordelijk voor transport en niet
voor levering. In Nederland zijn transport en levering van energie volledig ontvlochten
en verdeeld over netbeheerders en licentiehouders (de leveranciers), zodoende schept
dit geen mogelijkheid voor netbeheerders om op langere termijn als noodleverancier
op te treden. Na de vensterperiode kan de consument op de markt een nieuwe energieleverancier
uitkiezen en treedt de verplichting tot het leveren aan ieder die daarom verzoekt
weer in werking.

• Ten slotte wordt in Nederland ook gebruik gemaakt van het herverdelingsprincipe, waarbij
in het geval van een faillissement klanten verplicht evenredig worden overgenomen
door andere marktpartijen.

Met bovenstaande bepalingen is zowel leveringszekerheid als het verkrijgen van een
redelijk tarief geborgd op de Nederlandse markt. In mijn optiek vervalt hiermee de
noodzaak van het aanwijzen of oprichten van een noodleverancier voor het geval er
sprake is van faillissement.

Ik kom nog terug op de vraag of de overheid eventueel een noodleverancier voor energie
kan oprichten en op welke manier hier invulling aan te geven is in het kader van de
motie van de leden van der Lee en Kröger (GroenLinks).3 Dit ziet echter niet op een noodleverancier wanneer energieleveranciers in financiële
problemen komen, maar op huishoudens die hun rekening niet kunnen betalen, zodat mensen
met schulden op een centrale plek geholpen kunnen worden.

Vraag 9

Hadden energieleveranciers bij het opstellen van dit modelcontract indertijd kunnen
weten dat er hiaten in zaten? Klopt het dat de Consumentenbond en de Vereniging Eigen
Huis hier destijds voor gewaarschuwd hebben?

Antwoord 9

De Algemene voorwaarden voor de levering van elektriciteit en gas aan kleinverbruikers
2017 zijn opgesteld door Energie-Nederland, de vereniging van energieleveranciers
in Nederland. Indertijd zijn de algemene voorwaarden onder auspiciën van de Coördinatiegroep
Zelfreguleringsoverleg van de Sociaal-Economische Raad (SER) met de Consumentenbond
en de Vereniging Eigen Huis besproken. Energie-Nederland, de Consumentenbond en de
Vereniging Eigen Huis zijn het met elkaar eens geworden over alle voorwaarden, met
uitzondering van het artikel over schade (artikel 17.4) en het artikel over de redenen
waarom energieleveranciers de tarieven mogen veranderen (artikel 19.3). Het klopt
dus dat Energie-Nederland, de Consumentenbond en de Vereniging Eigen Huis het destijds
niet eens zijn geworden over het tariefswijzigings-beding.

Vraag 10

Zijn er eerder signalen geweest vanuit de toezichthouder dat er mogelijk problemen
waren met deze algemeen verbindende voorwaarden?

Antwoord 10

Nee. Overigens is er ook pas sinds de energiecrisis sprake van hoge tariefwijzigingen
die vaker dan twee keer per jaar plaatsvinden.

Vraag 11

Kunt u uitsluiten dat energiebedrijven welbewust deze vaagheid hebben behouden en
mensen onterecht verhogingen hebben doorberekend?

Antwoord 11

Ik kan niet beoordelen of mensen onterechte verhogingen doorberekend hebben gekregen.
Uit de specifieke uitspraak, die ziet op een individueel geval, blijkt dat de rechter
heeft geoordeeld dat het prijswijzigings-beding oneerlijk is en deze is vernietigd.
Over de vraag of Vattenfall welbewust vaagheid heeft behouden over het prijswijzigings-beding
ga ik niet speculeren.

Vraag 12

Hoe kan betere transparantie en duidelijkheid over contracten geborgd worden voor
de toekomst?

Antwoord 12

Er bestaat reeds regelgeving en jurisprudentie waaraan energieleveranciers zich moeten
houden ten aanzien van transparantie en duidelijkheid over contracten. Zo is geregeld
dat de voorwaarden, verbonden aan een energiecontract met consument, transparant,
eerlijk en vooraf bekend moeten zijn. Daarnaast moeten voorwaarden in ieder geval
voor het sluiten van de overeenkomst worden verstrekt en worden gesteld in duidelijke
en begrijpelijke taal.4

Toch merk ik dat er nog ruimte is voor meer transparantie en duidelijkheid. De wens
voor meer transparantie en duidelijkheid bij energiecontracten is ook merkbaar op
EU-niveau. In (de lagere regelgeving van) de Energiewet worden meer eisen ten aanzien
van transparantie en duidelijkheid opgenomen en geïmplementeerd vanuit de Elektriciteitsrichtlijn
(Richtlijn 2019/944). Leveranciers moeten onder meer voorafgaand aan het sluiten van
een energiecontract een samenvatting van de belangrijkste voorwaarden uit de overeenkomst
in begrijpelijke taal verstrekken aan de consument.

Toelichting:

Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Leijten (SP),
ingezonden 8 maart 2023 (vraagnummer 2023Z03976).