Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Slootweg over het bericht ‘Rekening geblokkeerd na gift aan kleinzoon, bank belooft beterschap'

Antwoord van Minister Kaag (Financiën) (ontvangen 21 maart 2023). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 1579.

Vraag 1

Wat vindt u van de handelwijze van de Rabobank dat direct wordt overgegaan tot het
automatisch blokkeren van een particuliere rekening na een overboeking aan een bij
de bank onbekend rekeningnummer, zoals beschreven in het artikel «Rekening geblokkeerd
na gift aan kleinzoon, bank belooft beterschap»?1

Antwoord 1

Over deze individuele casus kan ik geen uitspraken doen, omdat ik niet bekend ben
met de details van de zaak. In het algemeen kan ik wel aangeven dat het automatisch
blokkeren van een rekening mij niet proportioneel lijkt vanwege het enkele feit dat
de tegenrekening onbekend is.

Vraag 2

Is volgens u een overboeking naar een onbekend rekeningnummer een «ongebruikelijke
transactie» waarvoor vanuit de poortwachtersrol van de bank dergelijke maatregelen
gerechtvaardigd zijn?

Antwoord 2

Uit de uitspraak van het Kifid2 begrijp ik dat in deze casus de bank niet handelde op grond van verplichtingen als
poortwachter uit de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme
(Wwft), maar de rekening heeft geblokkeerd vanwege vermoedens van bancaire fraude.
De bank handelde in dit geval dus niet vanuit haar poortwachtersrol. Dit is desgevraagd
ook bevestigd door de Rabobank. Banken volgen transacties om bancaire fraude te voorkomen.3 Hierbij kan gedacht worden aan bankhelpdeskfraude, phishing en spoofing. Banken gebruiken verschillende indicatoren om vermoedens van fraude vast te stellen.
Deze indicatoren kunnen per bank verschillen. Een van deze indicatoren kan bijvoorbeeld
het overboeken naar een onbekend rekeningnummer zijn. Een combinatie van indicatoren
kan leiden tot vermoedens van bancaire fraude bij een bank. In zo’n geval kan de bank
bijvoorbeeld de transactie tegenhouden of de rekening (tijdelijk) blokkeren. Ik vind
het belangrijk dat klanten daarover zo snel mogelijk worden geïnformeerd.

Vraag 3

Wat vindt u ervan dat de Rabobank de klant er niet van op de hoogte heeft gesteld
dat de rekening werd geblokkeerd?

Antwoord 3

Indien de bank overgaat tot het blokkeren van een rekening, vind ik het belangrijk
dat de bank de klant daarvan tijdig op de hoogte stelt. In de uitspraak van het Kifid
lees ik dat de Rabobank inmiddels eraan werkt haar systeem zo in te richten dat rekeninghouders
bij een blokkade zo snel als mogelijk worden geïnformeerd.

Vraag 4

Bent u van mening dat uit de communicatie van de bank blijkt dat men bezig is met
etnische profilering?

Antwoord 4

Ik vind het uitermate belangrijk dat banken hun (fraudedetectie)systemen zo inrichten
dat er geen etnische profilering kan plaatsvinden. Zoals ik in het antwoord op vraag
1 aangeef, kan ik niet ingaan op individuele gevallen. Ik lees in de uitspraak van
het Kifid dat in dit geval niet is komen vast te staan dat de bank zich schuldig heeft
gemaakt aan etnisch profileren.

Vraag 5

Kunt u nagaan of het vaker voorkomt dat bankrekeningnummers bij de Rabobank onbekend
zijn?

Antwoord 5

De Rabobank geeft desgevraagd aan dat niet alle rekeningnummers waar een overboeking
naar plaats vindt bekend zijn bij de bank. Dat kan zijn doordat het bijvoorbeeld gaat
om een zeer recent geopende rekening of om een (buitenlands) rekeningnummer waar nog
niet eerder naar is overgemaakt. Of het vaker voorkomt dat bankrekeningnummers bij
de Rabobank onbekend zijn kan de Rabobank niet zeggen omdat hierover geen data worden
bijgehouden.

Vraag 6

Kunt u nagaan of een overboeking aan een onbekend bankrekeningnummer bij de Rabobank
altijd automatische blokkering tot gevolg heeft en zo niet, waarom dat in dit geval
wel zo was?

Antwoord 6

De Rabobank geeft desgevraagd aan dat haar transactiemonitoring werkt met indicatoren
om fraude bij bancaire transacties te detecteren. Het is volgens de Rabobank bij potentiële
fraude afhankelijk van de casus of een alert gegenereerd wordt waardoor de transactie wordt tegengehouden of de rekening van de
klant (tijdelijk) wordt geblokkeerd. Verder geeft de Rabobank aan dat indien een alert
wordt gegenereerd bij een transactie, een medewerker van de bank de betaling onderzoekt
om te bepalen of de transactie uitgevoerd kan worden. Dit betekent dat rekeningen
niet automatisch worden geblokkeerd.

Vraag 7

Zijn er afspraken met de banken over wanneer men overgaat tot automatische blokkering
van een rekening? Zo ja, worden ze naar uw mening dan goed toegepast? Zo nee, deelt
u de mening dat hierover afspraken moeten worden gemaakt?

Antwoord 7

Banken hebben een belangrijke rol in het veilig houden van het betalingsverkeer en
nemen daarom maatregelen om fraude te voorkomen om zo hun klanten te beschermen. Dankzij
de kennis en kunde die banken hebben over bancaire fraude en hun klanten kunnen zij
zelf beslissen wat hun beleid is op het gebied van fraudedetectie via een risicogebaseerde
aanpak. Er zijn geen afspraken met de banken over wanneer men overgaat tot automatische
blokkering van rekeningen bij de detectie van bancaire fraude. Ik vind het belangrijk
dat de bank maatregelen neemt om de klant te beschermen tegen mogelijke fraude. Daarbij
kan het voorkomen dat een rekening tijdelijk wordt geblokkeerd als er bepaalde indicatoren
of een combinatie van indicatoren worden gesignaleerd die kunnen wijzen op een frauduleuze
transactie.

Vraag 8 en 9

Zijn er afspraken met de banken over het al dan niet gebruik van een algoritme waarop
profilering plaatsvindt? Zo ja, worden ze naar uw mening goed toegepast? Zo nee, bent
u van mening dat hierover afspraken moeten worden gemaakt?

Is er naar uw mening een taak voor de Minister van Financiën om te voorkomen dat banken
(onbedoeld) etnisch profileren? Zo ja, hoe denkt u deze taak te gaan invullen? Zo
nee, waarom niet?

Antwoord 8 en 9

Ik vind het van belang dat het betalingsverkeer toegankelijk en veilig is. Banken
moeten daarom acties ondernemen om mogelijke fraude te detecteren en te voorkomen,
met het doel hun klanten te beschermen. Hiervoor is ook regelmatig door uw Kamer aandacht
gevraagd. Vooropgesteld moet worden dat banken zich daarbij houden aan het geldende
wettelijk kader. Als het gaat om het gebruik van algoritmen en verwerking van persoonsgegevens,
geldt het wettelijk kader op het gebied van mensenrechten, waaronder het recht op
bescherming van persoonsgegevens. Dit is onder meer uitgewerkt in de Algemene verordening
gegevensbescherming (AVG) en daarop gebaseerde regelgeving. Het is aan de aangewezen
toezichthouders of de rechter om te bepalen in hoeverre banken zich aan deze wetgeving
houden. Zoals ik ook aangeef in mijn antwoord op vraag 4 vind ik het uitermate belangrijk
dat banken hun fraudedetectiesystemen zo inrichten dat er geen etnische profilering
kan plaatsvinden. Ik zal daarom bij de uitwerking van de motie van het lid Azarkan
(DENK) over de risicoselecties die banken ter implementatie van de Wwft gebruiken
ook kijken naar fraudedetectie bij banken.4