Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Leijten en Van Nispen over aanhoudingen door de politie

Antwoord van Minister Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid), mede namens de Minister
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen 10 maart 2023). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 1597.

Vraag 1

Wat is uw reactie op de zorg van Amnesty International over het demonstratierecht
naar aanleiding van de preventieve aanhouding van activisten van Extinction Rebellion?1, 2

Antwoord 1

Er is geen sprake geweest van preventieve arrestaties. De aanhoudingen zijn verricht
als gevolg van de verdenking wegens een gepleegd strafbaar feit, namelijk opruiing.
Aan hen is tevens een gedragsaanwijzing in de vorm van een gebiedsverbod opgelegd
waardoor zij zich niet op of bij de Utrechtsebaan (de A12) mochten begeven. Vijf van
de acht opgelegde gedragsaanwijzingen zijn inmiddels door de rechtbank in stand gehouden.3 Deze verdachten mogen zich voor een bepaalde periode niet op de Utrechtsebaan begeven,
zij mogen wel weer in de naastgelegen straten komen. De gedragsaanwijzing van de andere
drie verdachten is niet in stand gehouden. De rechter heeft bovendien eerder geoordeeld
dat een blokkade op de A12 een voorzienbaar te duchten gevaar voor de verkeersveiligheid
als bedoeld in artikel 162 van het Wetboek van Strafrecht kan opleveren.4 Hierbij heeft de rechtbank uitdrukkelijk rekening gehouden met het demonstratierecht
en de vreedzaamheid van de voorgenomen actie en die afgewogen tegen het gevaar voor
de verkeersveiligheid dat er met die blokkade zou worden veroorzaakt.

Verder zijn wij bekend met de geuite zorgen van Amnesty International. We zullen voor
de zomer van 2023 komen met een integrale reactie op het rapport «Demonstratierecht
onder druk» van Amnesty International en verschillende moties en verzoeken die met
betrekking tot het demonstratierecht zijn ingediend.

Vraag 2

Wat is het protocol om over te gaan tot aanhoudingen bij aangekondigde demonstraties,
zelfs als er is aangegeven dat er bereidheid is van eventuele verdachten om in gesprek
te treden met het Openbaar Ministerie (OM) en/of de politie?5

Antwoord 2

Het recht om te demonstreren is een belangrijk grondrecht. Het uitoefenen van dat
recht is echter geen vrijbrief voor het plegen van een strafbaar feit. De aangehouden
verdachten worden er van verdacht te hebben opgeroepen tot een gevaarlijke en ontwrichtende
blokkade van de Utrechtsebaan/A12 in Den Haag. Het Openbaar Ministerie heeft dit beoordeeld
als opruiing.

Er zijn eerder demonstranten voorafgaand aan een demonstratie aangehouden voor opruiing,
het oproepen tot het plegen van strafbare feiten tijdens een demonstratie. Dit is
onder meer gebeurd bij de coronademonstraties en de boerenprotesten.

Ook zijn eerder demonstranten voorafgaand aan een demonstratie aangehouden wegens
andere verdenkingen, bijvoorbeeld wanneer zij voorbereidingshandelingen verrichten
om misdrijven te plegen tijdens een voorgenomen demonstratie. Begin dit jaar heeft
de rechtbank in Den Haag zulke aanhoudingen nog rechtmatig bevonden en de demonstranten
veroordeeld voor het bezit van auto’s die bestemd waren om de A12 te blokkeren. Hierbij
heeft de rechtbank uitdrukkelijk rekening gehouden met hun demonstratierecht en de
vreedzaamheid van hun voorgenomen actie en die afgewogen tegen het gevaar voor de
verkeersveiligheid dat er met die blokkade zou worden veroorzaakt.6

Vraag 3

Is er contact geweest tussen de gemeente Den Haag en de actiegroep om in overleg te
treden over de aangekondigde demonstratie? Kunt u het verloop van dit contact weergeven?

Antwoord 3

Het is aan het lokale gezag om een demonstratie in goede banen te leiden en de noodzakelijke
afwegingen te maken. Het is ook in beginsel aan het lokale gezag om met de demonstranten
in gesprek te gaan daarover. Bij eerdere acties van Extinction Rebellion is meerdere
malen de Utrechtsebaan betreden en geblokkeerd. Daardoor is de veiligheid van zowel
actievoerders als anderen in gevaar gekomen. Om die reden heeft gemeente verschillende
keren contact gezocht om alternatieven aan te bieden voor de blokkade van de A12.
Echter was Extinction Rebellion niet bereid om hierover in gesprek te gaan.

Uiteindelijk heeft na lang aandringen op vrijdagmiddag een gesprek plaatsgevonden
tussen een vertegenwoordiging van de actievoerders en de gemeente. Tijdens dit gesprek
zijn standpunten uitgewisseld, maar zijn de gemeente en de vertegenwoordiging van
Extinction Rebellion helaas niet nader tot elkaar gekomen.

Vraag 4

Heeft het OM geprobeerd contact te leggen alvorens over te gaan tot aanhoudingen?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 4

Er is voorafgaand aan de aanhouding geen contact geweest tussen het OM en de demonstranten.
In dit specifieke geval hebben twee agenten bij de verdachten in de ochtend aangebeld,
hebben zij de verdachten aangehouden en is hen daarop verzocht om mee te gaan. Het
is aan de politie om hier een eigen operationele afweging in te maken.

Vraag 5

Vindt u het wenselijk dat er in de vroege ochtend arrestatieteams bij gezinnen op
de stoep staan als het beoogde doel op andere wijze kan worden bereikt? Kunt u uw
antwoord toelichten?7

Antwoord 5

De politie maakt zelf een operationele afweging in de wijze van aanhouden. In dit
specifieke geval hebben twee agenten bij de verdachten in de ochtend aangebeld en
hen verzocht mee te gaan omdat ze waren aangehouden.

Vraag 6

Erkent u dat het doel om de bezetting van de A12 te voorkomen volledig mislukt is
nu blijkt dat juist meer organisaties zich hebben aangesloten bij de actie? Kunt u
uw antwoord toelichten?

Antwoord 6

Zoals bij vraag 2 aangegeven, is het recht om te demonstreren geen vrijbrief voor
het plegen van strafbare feiten. De rechter heeft eerder geoordeeld dat het blokkeren
van de A12 kan kwalificeren als een strafbaar feit.8 In dit geval heeft de gemeente Den Haag verschillende mogelijkheden om te demonstreren
gefaciliteerd, maar niet op de A12.

Het Openbaar Ministerie heeft aangegeven de aanloop naar de blokkade te evalueren
en daarbij het oordeel van de rechter te betrekken.

Vraag 7

Kunt u uiteenzetten wat er wel of niet geoorloofd is bij (het aankondigen van en het
oproepen tot) demonstraties, waarbij het gaat om het bezetten van wegen, gebouwen
of openbare voorzieningen zeker in relatie tot de uitspraak van de Hoge Raad?

Antwoord 7

Het antwoord op de vraag of een specifieke actie onder de reikwijdte van het demonstratierecht
valt, zal sterk afhangen van de feitelijke omstandigheden van het geval en is uiteindelijk
aan de rechter om te beoordelen.

In algemene zin kan ik het volgende melden. Een bezetting of een wegblokkade waarbij
de gemeenschappelijke meningsuiting op de voorgrond staat en niet de fysieke dwang,
wordt in beginsel beschermd door het demonstratierecht. Op basis van de Wet openbare
manifestaties kan een demonstratie worden beperkt als dat nodig is om de gezondheid
te beschermen, in het belang van het verkeer of voor de bestrijding of voorkoming
van wanordelijkheden. Daarvan kan bijvoorbeeld sprake zijn bij (verkeers)onveilige
situaties. Het demonstratierecht is echter geen vrijbrief om regels te overtreden.
De hoofdregel is dat alle gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld,
ook strafbaar zijn tijdens een betoging.