Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Bontenbal over het bericht ‘Russische hackers hebben het gemunt op Nederlandse gasinstallaties’

Antwoord van Minister Jetten (Klimaat en Energie), mede namens de Minister van Justitie
en Veiligheid (ontvangen 10 februari 2023).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Russische hackers hebben het gemunt op Nederlandse
gasinstallaties»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u ook bekend met het bericht uit april 2022 waarin al werd gewaarschuwd voor
nieuw ontdekte malware, specifiek gericht op het aanvallen van de energie-industrie?2

Antwoord 2

Ja.

Vraag 3 en 4

Onderschrijft u dat de Nederlandse en Europese gasinfrastructuur momenteel uitermate
kwetsbaar zijn en tegelijk van groot belang zijn voor onze nationale veiligheid en
onze energievoorziening?

Kunt u toelichten welke maatregelen, fysiek en digitaal, worden genomen om de gasinfrastructuur
te beschermen tegen sabotage en cyberaanvallen? Kunt u bevestigen dat niet alleen
infrastructuur op zee, maar ook infrastructuur op land zoals de LNG-terminals in de
Rotterdamse haven en de Eemshaven wordt meegenomen in de maatregelen?

Antwoord 3 en 4

Ik onderschrijf dat onze en de Europese gasinfrastructuur van groot belang zijn voor
onze energievoorziening en daarmee van groot belang voor de nationale veiligheid.
De overheid werkt samen met direct betrokken partijen om zo veel mogelijk dreigingen
te voorkomen en risico’s te beheersen. Waar risico’s of dreigingen zich toch voordoen
wordt samengewerkt om snel en adequaat te reageren.

Entiteiten die gasinfrastructuur beheren zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk
voor de continuïteit van hun dienstverlening en hun rol in het vitale proces en ook
voor het op orde hebben van hun digitale weerbaarheid. De overheid is zich echter
bewust dat vitale aanbieders zich niet in alle gevallen voldoende kunnen weren tegen
door statelijke actoren gesteunde sabotage, spionage en manipulatie. De overheid ondersteunt
hen daarom hierbij, onder andere door kennis en informatie te delen. Dit geldt zowel
voor de infrastructuur op zee als op land.

Als Minister voor Klimaat en Energie ben ik verantwoordelijk voor de vitale processen
binnen de energiesector. Vanuit haar regierol op de vitale infrastructuur stel ik
samen met de Minister van Justitie en Veiligheid eisen op die worden vastgelegd in
wet- en regelgeving en zie ik toe op de naleving ervan.

Daarnaast faciliteer ik, met het oog op de leveringszekerheid vitale aanbieders bij
het vergroten van hun weerbaarheid. Dit geldt ook voor vitale aanbieders in de gassector.
Bijvoorbeeld door het vergroten van de mogelijkheden voor netbeheerders om hun inkoop
processen te beperken via de Aanbestedingswet op defensie- en veiligheidsgebied onder
de energiewet. Zie voor meer maatregelen ook de brief over leveringszekerheid die
op 9 december naar uw Kamer is gestuurd (Kamerstuk 29 023, nr. 384). Op lokaal niveau zijn Veiligheidsregio’s verantwoordelijk voor risicobeheersing
en crisisbeheersing. In dit kader vindt er samenwerking plaats met private partijen,
waaronder vitale aanbieders.

Netbeheerders van gasinfrastructuur zijn door de overheid aangewezen als aanbieder
van essentiële dienst (AED) op grond van de Wet beveiliging netwerk- en informatiesystemen
(Wbni). Per 1 januari 2023 is het vitale proces uitgebreid naar «Gasproductie (incl.
gasbehandelingsinstallaties), gasopslag, landelijk en zee transport (incl. conversie)
en regionale distributie van gas»3 (Kamerstuk 2022Z24210). Entiteiten actief in dit proces zijn hierdoor ook aangewezen als AED. Op grond
van de Wbni zijn AED’s verplicht tot het treffen van passende en evenredige technische
en organisatorische maatregelen om de risico’s voor de beveiliging van hun netwerk-
en informatiesystemen te beheersen en verstorende incidenten te melden. Sectorale
toezichthouders houden toezicht op de manier waarop vitale aanbieders invulling geven
aan deze zorgplicht, in dit geval is dat de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur
(RDI). Daarnaast hebben AED’s recht op dienstverlening vanuit het Nationaal Cyber
Security Centrum (NCSC). Het NCSC heeft primair de taak om vitale aanbieders en organisaties
binnen de rijksoverheid bij te staan bij digitale dreigingen en incidenten én deze
organisaties hierover te waarschuwen, informeren en te adviseren. Publieke en private
partijen werken op dit gebied nauw samen.

Vraag 5

Bent u het eens met de stelling dat naast fysieke maatregelen ter beveiliging van
de gasinfrastructuur, ook het versterken van de cyberveiligheid van essentieel belang
is, mede in het licht van het onder vraag 2 genoemde bericht?

Antwoord 5

Ja.

Vraag 6

Is in het overleg met betrokken overheidsinstanties, zoals aangekondigd in uw brief
4 november 2022 (Kamerstuk 30 821, nr. 168), zowel gesproken over de infrastructuur op zee als de infrastructuur op land?

Antwoord 6

Ja.

Vraag 7

Wat is het resultaat van dit overleg en vindt dit overleg nog steeds plaats?

Antwoord 7

Dit overleg vindt doorlopend plaats. Op de korte termijn is gewerkt aan het beeld
van de risico’s op sabotage en spionage bij vitale infrastructuur op zee en welke
maatregelen er direct kunnen worden genomen. TNO doet onderzoek naar de kwetsbaarheden
en mogelijke weerbaarheidsmaatregelen van data- en energie-infrastructuur op zee.
Voor de lange termijn werkt het kabinet, in het kader van de motie van het lid Boswijk
c.s., aan een verkenning voor een gezamenlijke strategie ter bescherming van de cruciale
infrastructuur op de Noordzee. Uw Kamer is hierover in november 2022 geïnformeerd
in de Kamerbrief «Toezegging inzake toezending Kamerbrief over sabotage van Nord Stream
1 en 2» (Kamerstuk 30 821, nr. 168). In deze verkenning worden dreigingen en mogelijke aanvullende maatregelen die noodzakelijk
zijn om de weerbaarheid te vergroten meegenomen, onder meer tegen statelijke actoren.

Vraag 8

Zijn bij dit overleg ook actief overheidsorganisaties betrokken die verantwoordelijk
zijn voor de cyberweerbaarheid zoals het Nationaal Cyber Securyity Center (NCSC)?

Antwoord 8

Ja, het NCSC is bij dit overleg betrokken geweest.

Vraag 9

Kunt u garanderen dat (acute) signalen over fysieke sabotage of een cyberaanval direct
gedeeld kunnen worden met de juiste instanties om snel maatregelen te kunnen nemen?

Antwoord 9

Betrokken instanties hebben zowel regulier als incidenteel contact met vitale sectoren
en delen hierbij relevante signalen en informatie uit over (acute) dreigingen, weerbaarheid
en maatregelen. Er wordt continu gekeken of en welke beveiligingsmaatregelen nodig
zijn en, afhankelijk van de ingeschatte dreiging, hoe deze maatregelen kunnen worden
geïmplementeerd. Binnen de overheid vindt hierover nauwe samenwerking plaats tussen
de verschillende departementen, de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, NCSC en Nationale
Politie.

Op het moment dat het NCSC concrete signalen van betrokken AED’s of andere partijen
ontvangt over een (dreigende) cyberaanval, informeert en adviseert het NCSC relevante
partijen zo snel mogelijk en, in het geval van een daadwerkelijk cyberincident, staat
het NCSC de organisatie bij en ondersteunt zij waar nodig de organisatie bij het treffen
van maatregelen om de continuïteit van de dienst te waarborgen of te herstellen.

Vraag 10

Hoe ziet u de rol van de overheid bij het beschermen van de gasinfrastructuur? Neemt
de overheid ook zelf actief maatregelen om de veiligheid van infrastructuur te vergroten,
naast het ondersteunen van vitale aanbieders?

Antwoord 10

Zie voor de beantwoording van vraag 10 de beantwoording onder vraag 3 en 4

Vraag 11

Kunt u aangeven of er een noodplan klaarligt mocht bepaalde energie-infrastructuur
worden gesaboteerd of worden aangetast en hierdoor de leveringszekerheid in het geding
komt?

Antwoord 11

Voor gas is er het Bescherm -en Herstelplan Gas (BH-G). Dit plan kan worden ingeschakeld
op het moment dat er een tekort aan gas ontstaat of dreigt te ontstaan. Op 9 december
heb ik uw Kamer per brief geïnformeerd over de situatie met betrekking tot gasleveringszekerheid
en de ontwikkelingen rond het BH-G (Kamerstuk 29 023, nr. 384).

In geval van crisis bij energie-infrastructuur, bijvoorbeeld veroorzaakt door sabotage,
is er een Nationaal Crisis Plan (NCP) Gas en NCP Elektriciteit. Deze NCP’s beschrijven
de crisisaanpak- en structuren en worden tweejaarlijks aangepast op basis van een
actuele risicoanalyse. Daarnaast hebben netbeheerders van gasinfrastructuur ook hun
eigen calamiteiten plannen.

De hierboven genoemde crisisplannen zijn specifieke uitwerkingen van de generieke
crisisaanpak zoals beschreven in het Instellingsbesluit Ministeriële Commissie Crisisbeheersing
2022 en het Nationaal Handboek Crisisbeheersing. Beide zijn op 6 december 2022 met
uw Kamer gedeeld (Kamerstuk 29 517, nr. 225).

Vraag 12

Kunt u bevestigen dat alle mogelijke maatregelen worden genomen voor de bescherming
van kwetsbare (gas)installaties tegen acties door vijandige (statelijke)actoren?

Antwoord 12

Het kabinet draagt zorg voor het beschermen en bevorderen van de nationale veiligheid,
dus ook voor kwetsbare (gas)installaties, welke bij een vijandige actie kunnen leiden
tot een ontwrichting van de maatschappij. Er wordt risicogebaseerd maatregelen genomen.
Dit betekent dat voor het grootste risico de zwaarste maatregelen worden genomen.