Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Houwelingen over de ‘escalatie kanalen’ en het ‘desinformatieteam BZK’ naar aanleiding van een Wob-verzoek

Antwoord van Minister Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), mede
namens de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen
2 december 2022).

Vraag 1

Is de Minister zich ervan bewust dat de Interdepartementale Werkgroep Desinformatie
in een advies aan het Nationaal Kernteam Crisiscommunicatie te kennen heeft gegeven
dat het BZK desinformatieteam toegang heeft «tot zogeheten «escalatie kanalen» van
Facebook, Google en Twitter»?1

Antwoord 1

Ja. Het Ministerie van BZK heeft de status van «trusted flagger» bij Meta, Google,
Twitter, TikTok en Snapchat. Trusted flaggers» meldingen worden door de genoemde sociale
media platformen met prioriteit behandeld. Deze trusted flagger status kunnen deze
online platformen ook geven aan andere overheidsorganisaties of NGO’s.2 Het Ministerie van BZK zet dit middel met grote terughoudendheid in en alleen rondom
verkiezingen: wanneer er een vermoeden bestaat van de verspreiding van des- of misinformatie
waarvan de inhoud als gevolg heeft dat de integriteit van het verkiezingsproces, een
vitaal onderdeel van de democratie, belemmering zou kunnen ondervinden. De bedrijven
waarbij een melding wordt gedaan maken hierbij hun eigen onafhankelijke afweging of
er sprake is van een overtreding van de gebruikersvoorwaarden en dus of verwijdering,
labelen of een andere actie gerechtvaardigd is. Het ministerie heeft via deze kanalen
geen bevoegdheid bepaalde content te laten verwijderen.

Vraag 2

Sinds wanneer zijn deze drie «escalatie kanalen» operationeel?

Antwoord 2

Het Ministerie van BZK is sinds mei 2019 trusted flagger binnen het Partner Support
Portal bij Twitter. Dit account is aangevraagd in aanloop naar de provinciale staten
verkiezing van 2019 en geactiveerd in mei 2019. Van dit account is tot 11 maart 2021
geen gebruik gemaakt.

Het Ministerie van BZK is sinds medio 2019 trusted flagger binnen het Election Security
Escalation Channel van Facebook (nu Meta). Van dit account is tot 9 maart 2021 geen
gebruik gemaakt.

Het Ministerie van BZK heeft bij Google, TikTok en Snapchat de status van «trusted
flagger» gekregen in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezing van 2021.

Vraag 3

Wie heeft waarom het initiatief genomen tot het oprichten van deze drie «escalatie
kanalen»?

Antwoord 3

In 2019 boden Twitter en Facebook het ministerie de mogelijkheid een account aan te
maken als trusted flagger zodat meldingen van het ministerie over des- of misinformatie,
waarvan de inhoud als gevolg heeft dat de integriteit van het verkiezingsproces, een
vitaal onderdeel van de democratie, belemmering zou kunnen ondervinden, met prioriteit
zouden worden behandeld. Het ministerie heeft gebruik gemaakt van dit aanbod maar
de accounts pas in 2021 voor het eerst gebruikt.

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezing van 2021 was er extra aandacht voor het
tegengaan van desinformatie. In deze context is door meer online platformen de mogelijkheid
tot het worden van «trusted flagger» opengesteld. Het ministerie heeft hier gebruik
van gemaakt. Dit om voorbereid te zijn, mocht er veel desinformatie rondgaan over
het verkiezingsproces.

Vraag 4

Hoeveel verzoeken zijn er, sinds de oprichting van het «escalatie kanaal», door de
overheid ingediend bij Facebook via het «escalatie kanaal»? Hoeveel van deze verzoeken
zijn door Facebook ingewilligd en hoeveel niet?

Antwoord 4

Sinds het verkrijgen van de status «trusted flagger» medio 2019 heeft het Ministerie
van BZK vier keer een casus voorgedragen bij Facebook/Meta gedaan.

De eerste melding bij Facebook/Meta werd gedaan op 9 maart 2021. Het betrof een video
die rondging op Facebook, waarin werd gezegd dat je door te gaan stemmen gelijk toestemming
zou geven voor een covid-19 vaccinatie. Deze informatie is op 8 maart 2021 ontkracht
door onafhankelijke factcheckers.3 Het Ministerie van BZK heeft Facebook daarom op deze factcheck gewezen en gevraagd
naar deze video te kijken. Facebook heeft daarop aangegeven dat de video voorzien
is van een label vanwege de factcheck door onafhankelijke factcheckers.

De tweede melding werd gedaan op 17 maart 2021. Het betrof een bericht dat op Facebook
en Twitter werd verspreid, waarin werd gezegd dat je deze verkiezingen twee vakjes
rood mocht kleuren op het stembiljet. «Twijfel je nog steeds tussen de PVV en FvD?
Vergeet niet, dit jaar mag je twee vakjes rood kleuren op het stembiljet», was te
lezen in diverse berichten. Deze informatie is op 16 maart 2021 ontkracht door onafhankelijke
factcheckers van DPA-factchecking. 4 Na deze factcheck werden dergelijke berichten al vaak van een label voorzien door
Facebook, maar niet overal. Het Ministerie van BZK heeft daarom een melding gedaan
van zeven berichten die nog niet van een dergelijk label waren voorzien.5 Ook heeft het Ministerie van BZK zelf een bericht op Twitter geplaatst in reactie
op deze berichtgeving. Het inkleuren van twee vakjes leidt namelijk tot een ongeldige
stem. Facebook heeft de zeven berichten daarna van een label voorzien.

De derde melding werd gedaan op 18 november 2021 namens een gemeente die een vraag
had gesteld rondom de herindelingsverkiezingen voor de nieuwe gemeente Dijk en Waard,
maar die zelf geen reactie kreeg van Meta. Het betrof een melding dat een link naar
de lokale Stemwijzer werd geblokkeerd wanneer de gemeente deze op haar pagina wilde
plaatsen kort voor de herindelingsverkiezingen. Het Ministerie van BZK vernam op 18 december
2021 van Facebook dat het probleem was opgelost.

De vierde en laatste melding bij Facebook/Meta werd gedaan op 9 maart 2022 namens
een gemeente die een vraag had gesteld rondom de gemeenteraadsverkiezingen, maar die
zelf geen reactie kreeg van Meta. Het betrof een melding van een raadslid uit de gemeente
Beek dat zijn Instagram pagina en die van de lokale CDA-afdeling waren geblokkeerd,
een paar dagen voor de gemeenteraadsverkiezingen. De gemeente kreeg zelf geen gehoor
bij Meta, dus het Ministerie van BZK heeft het verzoek van de gemeente om te kijken
wat er mis ging, overgebracht aan Meta. Meta liet het ministerie weten dat de accounts
gedeblokkeerd waren, maar gaf geen reden voor de blokkade.

Vraag 5

Hoeveel verzoeken zijn er, sinds de oprichting van het «escalatie kanaal», door de
overheid ingediend bij Google via het «escalatie kanaal»? Hoeveel van deze verzoeken
zijn door Google ingewilligd en hoeveel niet?

Antwoord 5

Sinds het verkrijgen van de status «trusted flagger» heeft het Ministerie van BZK
geen enkele casus voorgedragen bij Google.

Vraag 6

Hoeveel verzoeken zijn er, sinds de oprichting van het «escalatie kanaal», door de
overheid ingediend bij Twitter via het «escalatie kanaal»? Hoeveel van deze verzoeken
zijn door Twitter ingewilligd en hoeveel niet?

Antwoord 6

Sinds het verkrijgen van de status «trusted flagger» op 3 mei 2019 heeft het Ministerie
van BZK tweemaal een casus voorgedragen bij Twitter.

De eerste melding werd gedaan op 11 maart 2021. Het betrof een mail van de gemeente
Midden-Delfland dat haar Twitteraccount geblokkeerd was, en Twitter haar hier geen
reden voor gaf. Het ministerie heeft bij Twitter navraag gedaan, waarbij Twitter reageerde
er een probleem was met het verifiëren van een telefoonnummer dat aan het account
gekoppeld was, maar dat het account inmiddels weer gedeblokkeerd was.

De tweede melding werd gedaan op 17 maart 2021. Het betrof een zelfde casus als beschreven
onder vraag 4, de tweede melding bij Facebook. Het Ministerie van BZK heeft verder
niet gevolgd wat Twitter met de gedane melding heeft gedaan.

Vraag 7

Zijn verzoeken vanuit de staat via de «escalatie kanalen» altijd verzoeken om desinformatie
te verwijderen of zijn er ook andere type verzoeken die via de «escalatie kanalen'
kunnen worden doorgegeven?

Antwoord 7

Zoals ook opgemerkt in de beantwoording van vraag 1 kan het Ministerie van BZK de
status van «trusted flagger» niet gebruiken om een verzoek tot verwijdering in te
dienen. De status dient als middel om een melding te doen van berichten waarvan het
ministerie vermoedt dat ze niet voldoen aan de gebruikersvoorwaarden van bedrijven.
De bedrijven waarbij een melding wordt gedaan, maken hierbij nog altijd hun eigen
onafhankelijke afweging of er sprake is van een overtreding van de gebruikersvoorwaarden,
en dus of verwijdering, labelen of een andere actie gerechtvaardigd is. Het Ministerie
van BZK zet de status van «trusted flagger» met grote terughoudendheid in: wanneer
er een vermoeden bestaat van de verspreiding van misleidende informatie waarvan de
inhoud als gevolg heeft dat de integriteit van het verkiezingsproces, een vitaal onderdeel
van de democratie, belemmering zou kunnen ondervinden. Of wanneer een gemeente rondom
verkiezingen een vraag had voor Meta en zelf geen gehoor kreeg.

Vraag 8

Kan de Minister de Kamer een afschrift toesturen van alle verzoeken die door het BZK
desinformatieteam via deze drie «escalatie kanalen» zijn ingediend bij Facebook, Google
en Twitter?

Antwoord 8

Ja, de afschriften zijn als bijlage toegevoegd bij deze brief.

Vraag 9

Kan de Minister de Kamer een afschrift toesturen van de reacties van Facebook, Google
en Twitter op alle verzoeken die door het BZK desinformatieteam via deze drie «escalatie
kanalen» zijn ingediend bij Facebook, Google en Twitter?

Antwoord 9

Ja, de afschriften zijn als bijlage toegevoegd bij deze brief.

Vraag 10

Hoe stelt het BZK desinformatieteam vast dat er op sociale media doelbewust misleidende
informatie wordt verspreid met het doel om schade toe te brengen?

Antwoord 10

De afdeling Democratie van BZK stelt niet zelf vast of er op sociale media doelbewust
misleidende informatie wordt verspreid met het doel om schade aan te richten. Zoals
aangegeven in eerdere Kamerbrieven is dit primair een taak van onafhankelijke factcheckers,
media en wetenschappers. Wel heeft het Ministerie van BZK de taak om de integriteit
van de verkiezingen te beschermen. Waar het gaat om misleidende of onjuiste informatie
over het verkiezingsproces, zoals onjuiste informatie over de sluitingstijden van
stemlokalen of de wijze van stemmen, kan het ministerie deze toetsen aan de geldende
regels en procedures.

Vraag 11

Betekent «doelbewust» dat het BZK desinformatieteam (om immers vast te kunnen stellen
of er sprake is van «desinformatie» of niet) bij elk verzoek dat wordt ingediend via
een «escalatie kanaal», eerst moet vaststellen wat de intentie van de verspreider
van «desinformatie» is? Of betekent het iets anders? En betekent «doel om schade toe
te brengen» dat deze intentie ook kwaadwillend moet zijn? Of betekent het iets anders?

Antwoord 11

De afdeling Democratie van BZK stelt niet zelf vast of er op sociale media doelbewust
misleidende informatie wordt verspreid met het doel om schade aan te richten. De afdeling
Democratie van BZK gebruikt de status van «trusted flagger» met grote terughoudendheid:
wanneer er een vermoeden bestaat van de verspreiding van des- of misinformatie waarvan
de inhoud als gevolg heeft dat de integriteit van het verkiezingsproces, een vitaal
onderdeel van de democratie, belemmering zou kunnen ondervinden. Dit volgt uit de
verantwoordelijkheid van BZK voor het beschermen van de integriteit van het verkiezingsproces.
Het risico op belemmering van de integriteit van het verkiezingsproces staat daarbij
centraal, niet de intentie van de verspreider.

Vraag 12

Hoe slaagt het BZK desinformatieteam erin een onderscheid te maken tussen het bewust
en het onbewust verspreiden van misleidende informatie? Welke methode, welke instrumenten,
welke protocollen worden daarvoor gehanteerd? Kan de Minister een paar voorbeelden
geven van het bewust versus het onbewust verspreiden van misleidende informatie?

Antwoord 12

De afdeling Democratie van BZK stelt niet zelf vast of er op sociale media doelbewust
misleidende informatie wordt verspreid met het doel om schade aan te richten. Wanneer
er een vermoeden bestaat van de verspreiding van des- of misinformatie waarvan de
inhoud als gevolg heeft dat de integriteit van het verkiezingsproces belemmering zou
kunnen ondervinden, kan het ministerie een melding doen bij een onder vraag 1 genoemde
bedrijven... Voor het onderscheid tussen bewuste en onbewuste verspreiding van misleidende
informatie kijken bedrijven bijvoorbeeld naar technieken die worden ingezet om berichten
te verspreiden. Zo hadden internetdiensten Facebook, Twitter, Google, Microsoft, TikTok
en Snapchat richting de Tweede Kamerverkiezing van 2021 maatregelen genomen om misinformatie
en desinformatie tegen te gaan en hierop extra alert te zijn. Dit betekende onder
meer dat door internetdiensten actief gezocht is naar gecoördineerd niet-authentiek
gedrag die berichten kunstmatig populairder kunnen laten lijken.6

Vraag 13

Staat er wellicht ergens op een ons nog onbekend «Ministerie van Waarheid» een apparaat
waarmee men niet alleen met absolute zekerheid kan vaststellen of iets «waar» of «niet
waar» (en dus wel of niet «misleidend») is, maar kan dit apparaat misschien gelijk
ook feilloos de goedwillende dan wel kwaadwillende intentie van de verspreider van
de misleidende informatie vaststellen?7 En als zo’n apparaat niet bestaat, hoe kan de Minister er dan zeker van zijn dat
verzoeken ingediend door de staat bij Facebook, Google en Twitter via de «escalatie
kanalen» om «desinformatie» te verwijderen niet onbedoeld resulteren in censuur van
informatie die niet (doelbewust) misleidend is? Censuur die dus gelijk staat aan het
onterecht en onnodig beknotten van de vrijheid van meningsuiting?

Antwoord 13

Nee, een dergelijk apparaat en het «Ministerie van Waarheid» bestaan allebei niet
in Nederland.

De afdeling Democratie van BZK stelt niet zelf vast of er op sociale media doelbewust
misleidende informatie wordt verspreid met het doel om schade aan te richten. Wanneer
er een vermoeden bestaat van de verspreiding van des- of misinformatie waarvan de
inhoud als gevolg heeft dat de integriteit van het verkiezingsproces belemmering zou
kunnen ondervinden, kan het ministerie een melding doen bij een onder vraag 1 genoemde
bedrijven. De betreffende bedrijven bij wie de melding wordt gedaan, maken altijd
hun eigen onafhankelijke afweging of er sprake is van een overtreding van de gebruikersvoorwaarden
en dus of verwijdering, labelen of een andere actie gerechtvaardigd is. Hiervoor maken
zij gebruik van de eigen gebruikersvoorwaarden.

Door gebruik te maken van diensten van online platformen – bijvoorbeeld door een account
aan te maken, het online spelen van games, het plaatsen van eigen content of het lezen
van content van overige gebruikers – stemmen gebruikers in met de gebruikersvoorwaarden
van dat online platform. Hiermee gaan zij een civielrechtelijke overeenkomst met dat
platform aan, waarbij het toepasselijke rechtsstelsel bij geschillen wordt bepaald
door het betreffende platform. In het kader van de contractvrijheid staat het aanbieders
van online platformen vrij om grenzen te stellen aan het soort content op hun platform
en de manier waarop hun platform wordt gebruikt. Ook staat het hen vrij actie te ondernemen
indien zij van mening zijn dat gebruikers hun gebruiksvoorwaarden overtreden. Dat
behelst ook de mogelijkheid om content te verwijderen of een gebruikersaccount op
te schorten. Het idee hierachter is, dat gebruikers zelf de vrijheid en mogelijkheid
hebben om te bepalen of zij gebruik maken van een bepaald online platform – en daarmee
instemmen met de gebruikersvoorwaarden – of niet. Voor meer informatie verwijs ik
u graag door naar de Kamerbrief over contentmoderatie en vrijheid van meningsuiting
op online platformen van 21 september 2021.8

Vraag 14

Kan de Minister de bovenstaande vragen afzonderlijk beantwoorden?

Antwoord 14

Ja.