Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Stoffer over het bericht ‘Megafraude toeslagen, ouders harkten ’kinderlijk eenvoudig’ zes ton binnen’

Antwoord van Staatssecretaris De Vries (Financiën – Toeslagen en Douane) (ontvangen
31 oktober 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 312.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het artikel «Megafraude toeslagen, ouders harkten «kinderlijk
eenvoudig» zes ton binnen»?1

Antwoord 1

Ja, dit artikel is bekend.

Vraag 2

Zijn er meer casussen bekend waarin een vergelijkbare fraude is gepleegd en kunt u
dit toelichten?

Antwoord 2

Ja, er zijn meer casussen bekend van dit soort fraude. In de specifieke casus uit
het artikel werd de fraude gepleegd door bij de aanvraag voor kinderopvangtoeslag
gebruik te maken van het Landelijke Register Kinderopvang (LRK)-nummer van de kinderopvangorganisatie.
Dit kan door de aanvrager (ouder) zelf of – zoals in deze zaak – voor anderen (door
de facilitator). De kinderopvangorganisaties (KOO) waren zelf niet op de hoogte dat
dit gebeurde, mede omdat de kinderen in de meeste gevallen niet naar de opvang gingen.
In een enkel geval ging het kind wel naar de opvang, maar voor veel minder uren dan
dat er een toeslag voor was aangevraagd. In deze zaak werden tijdens de controle door
Toeslagen door de verdachten/facilitator valselijk opgemaakte stukken overgelegd,
zoals facturen en jaaropgaves van de KOO. Toeslagen heeft na verder onderzoek deze
casus overgedragen aan de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdiensten (FIOD) en het
Openbaar Ministerie (OM), waarna strafrechtelijk onderzoek is gestart waarbij uiteindelijk
veroordelingen voor de facilitator en de betrokken ouders zijn opgelegd.

Fraude is onacceptabel. Niet alleen bij het ten onrechte aanvragen van toeslagen,
maar ook bij de herstelregeling die bedoeld is om gedupeerde ouders te helpen. Bij
vermoedens van fraude treden Toeslagen en UHT op. In de opvolgende antwoorden wordt
dit nader toegelicht.

Vraag 3 en 4

Kunt u zekerstellen dat dergelijke fraudeurs, zeker in gevallen waarin een rechtelijke
uitspraak is gedaan, niet worden gecompenseerd in de hersteloperatie kinderopvangtoeslag,
zonder dat de terechte compensatie aan gedupeerde toeslagouders daarbij in gevaar
komt of wordt vertraagd?

Welke waarborgen zijn in deze hersteloperatie ingebouwd om dergelijke gevallen op
te sporen en niet te compenseren, zonder dat gedupeerde toeslagouders hiervan last
hebben?

Antwoorden 3 en 4

Het uitgangspunt is dat ouders niet worden gecompenseerd indien zij compensatie vragen
over dezelfde periode als waarover een strafrechtelijke vervolging door het OM, gevolgd
door een strafrechtelijke veroordeling, heeft plaatsgevonden of een terechte vergrijpboete
door Toeslagen is opgelegd. UHT heeft daarom de gegevens ontvangen over ouders die
te maken hebben gehad met een strafrechtelijke veroordeling of die een vergrijpboete
opgelegd hadden gekregen in het verleden door Toeslagen. Deze ouders komen niet in
aanmerking voor beoordeling via de eerste toets, maar bij hen vindt enkel de integrale
– uitgebreidere – beoordeling plaats, met inachtneming van beschikbare informatie
uit het strafdossier. Hiermee wordt voorkomen dat deze ouders via de eerste toets,
zonder medeneming van alle feiten en omstandigheden, al recht krijgen op compensatie.

Het is wel mogelijk dat deze ouders worden gecompenseerd over andere perioden dan
waarop de vastgestelde fraude of de terechte vergrijpboete ziet. Een ouder kan bijvoorbeeld
te maken hebben gehad met een strafrechtelijke vervolging van fraude door het OM met
de kinderopvangtoeslag over de periode 2012–2014. Deze ouder meent dat hij/zij in
de jaren 2008–2011 gedupeerd is geraakt door Toeslagen, en vraagt hiervoor compensatie
aan. Op basis van de beoordeling door UHT blijkt de ouder door vooringenomen handelen
van Toeslagen in het verleden onterecht een terugvordering te hebben gekregen. In
dat geval ontslaat de strafrechtelijke vervolging UHT er niet van om deze ouder voor
de periode 2008–2011 te compenseren. Ook ouders die bijvoorbeeld weliswaar zijn overgedragen
naar het strafrecht, maar waar geen strafbaar feit is vastgesteld door het OM, of
waarbij de vergrijpboete naar de huidige maatstaven te lichtvaardig of onterecht is
opgelegd, kunnen in aanmerking komen voor compensatie.

Het is niet volledig uit te sluiten dat er gevallen zijn waarin ouders wel compensatie
ontvangen, ook als een zaak is overgedragen aan het OM voor strafrechtelijke veroordeling
of er een vergrijpboete is opgelegd over dezelfde periode als waar de compensatie
voor is aangevraagd. In de eerste paar maanden dat de Catshuisregeling werd toegepast
was bijvoorbeeld nog niet voorzien in een sluitend proces van informatievoorziening
tussen het OM en UHT. Er zijn geen cijfers bekend of en in hoeveel gevallen dit mogelijk
heeft geleid tot onterechte uitbetaling van compensatie.

In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat van gedupeerdheid sprake is als de ouders
recht hadden op kinderopvangtoeslag, hun kind daadwerkelijk naar de opvang ging en
er een correctie plaatsvond waarbij sprake was van vooringenomenheid en/of hardheid
van het stelsel en/of waarbij in het invorderingsproces opzet/grove schuld (O/GS)
was vastgesteld, waardoor zij niet in aanmerking kwamen voor een persoonlijke betalingsregeling.

Vraag 5

Wat is uw inschatting van het bedrag dat terecht komt bij mensen die wel bewezen fraude
gepleegd hebben?

Antwoord 5

Zoals aangegeven in het antwoord op de vragen 3 en 4 is het mogelijk dat een ouder
ondanks bewezen fraude ook in aanmerking komt voor een compensatie. Tot op heden is
er bij 17 ouders waar sprake is van een strafrechtelijke veroordeling door een strafrechter
ook compensatie via het proces van de integrale beoordeling geboden. Zoals beschreven
betreft dit gevallen waarin op basis van de integrale beoordeling door UHT blijkt
dat de ouders vooringenomen zijn behandeld in andere perioden dan waar het vergrijp
op ziet. Conform de herstelregelingen ontvangen deze ouders tenminste € 30.000.

In het Telegraaf-artikel wordt ook gesproken over 17 ouders, dit is toevallig hetzelfde
aantal als hierboven genoemd, maar het betreft niet dezelfde ouders. Van deze specifieke
strafrechtzaak hebben 10 ouders zich bij UHT gemeld. De veroordeelde ouders hebben
tot op heden geen compensatie ontvangen.

Vraag 6

Is er volgens u reden om de hersteloperatie aan te passen naar aanleiding van dergelijke
signalen? Waarom wel, dan wel waarom niet?

Antwoord 6

Op dit moment is er geen aanleiding om de hersteloperatie aan te passen naar aanleiding
van signalen van oneigenlijk gebruik en fraude. Er zijn waarborgen in de beoordeling
van aanvragen ingebouwd, die er aan bijdragen dat een poging tot fraude vroegtijdig
in beeld komt. Zo worden mensen die in het verleden strafrechtelijk vanwege toeslagfraude
zijn veroordeeld of een vergrijpboete opgelegd hebben gekregen door Toeslagen binnen
de hersteloperatie direct integraal beoordeeld, zoals aangegeven in het antwoord op
vraag 3 en 4.

In zijn algemeenheid beziet UHT voortdurend of de werkwijze in de praktijk past binnen
de kaders van de wet- en regelgeving en daarop gebaseerde interne behandelkaders.
Signalen die zien op vermoedens van overcompensatie of oneigenlijk gebruik worden
geanalyseerd en besproken met de vaktechnische specialisten en de managementlijn.

In bewezen gevallen van opzettelijk misbruik zal worden opgetreden. Misbruik en fraude
zijn onacceptabel. Bij fraude biedt de Wet hersteloperatie Toeslagen de mogelijkheid
om – indien die aanvraag is ingediend nadat het wetsvoorstel Wet hersteloperatie toeslagen
in werking is getreden – het forfaitaire bedrag en het compensatiebedrag terug te
vorderen. Aanvullende regelingen worden waar mogelijk stopgezet.

Ook zijn er waarborgen om te voorkomen dat fraude op andere terreinen gecompenseerd
wordt via de hersteloperatie. De private schuldenregeling staat niet toe dat schulden
die het gevolg zijn van misbruik of fraude, worden vergoed. Ook voor ouders die rondom
de kinderopvangtoeslag niet gefraudeerd hebben, maar een schuld hebben als gevolg
van misbruik of fraude, kunnen die schuld niet indienen bij de schuldenaanpak. Waar
andere publieke schulden kunnen worden kwijtgescholden gebeurt dat niet voor strafrechtelijke
boetes.

Vraag 7

Welke stappen zijn de afgelopen jaren gezet om dergelijke fraude tegen te gaan en
vroegtijdig op te sporen?

Antwoord 7

Toeslagen werkt structureel aan verbetering van de processen, waaronder het toezicht.
De afgelopen jaren is ten aanzien van de kinderopvangtoeslag specifiek ingezet op
een aantal maatregelen waarmee wordt beoogd om het aantal hoge terugvorderingen te
verkleinen. Zo ontvangt Toeslagen inmiddels maandelijks gegevens van kinderopvangorganisaties,
op basis waarvan bestandsvergelijkingen plaats kunnen vinden tussen de informatie
uit aanvragen en de ontvangen gegevens van de opvang. Wanneer Toeslagen daarbij (grote)
verschillen constateert, wordt de ouder hierop geattendeerd en kan de ouder de toeslagaanvraag
aanpassen. Indien na afloop van het jaar blijkt dat de ouder te veel kinderopvangtoeslag
heeft ontvangen, vordert Toeslagen het te veel ontvangen bedrag terug. Dit proces
is met waarborgen omkleed. Ook is een proces van persoonlijke begeleiding ingericht
bij complexe persoonlijke situaties en wanneer sprake is van schuldenproblematiek.

Andere processen bij Toeslagen ten aanzien van de kinderopvangtoeslag waren reeds
langer ingericht, bijvoorbeeld het (achteraf) vergelijken van informatie in de aanvragen
met de jaaropgaven van de kinderopvanginstellingen in het kader van de definitieve
vaststelling van de toeslag, en het handmatig controleren van de hoogste toeslagaanvragen.
Hoewel deze processen niet zozeer zijn gericht op de aanpak van misbruik en/of oneigenlijk
gebruik, maar meer algemeen op het correct toekennen van de kinderopvangtoeslag, kunnen
naar aanleiding van deze processen vermoedens van mogelijk misbruik en/of oneigenlijk
gebruik naar voren komen. Bij deze vermoedens kunnen binnen het reguliere toezichtproces
correcties worden gemaakt: door nieuwe uitbetalingen te voorkomen of terugvorderingen
op te leggen. Zoals eerder met u gedeeld is het intensief toezichtproces bij Toeslagen
in 2020 stilgelegd.2 De redenen hiervoor waren dat de nodige waarborgen ontbraken om onder meer te voldoen
aan de algemene beginselen van bestuur en privacy-vereisten. Ook de IT-voorzieningen
waren onvoldoende op orde. Op dit moment wordt het intensief toezicht-proces gefaseerd
opgestart. De benodigde waarborgen worden ingericht en de IT-voorzieningen worden
verbeterd. In de nabije toekomst kunnen vermoedens en eventuele meldingen over mogelijk
misbruik of oneigenlijk gebruik van toeslagen daarom weer gestructureerd worden opgepakt.
Ook kan dan verdiepend onderzoek, de overdracht naar de FIOD en het OM en het opleggen
van vergrijpboeten door Toeslagen, weer plaatsvinden.