Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Eerdmans over criminele asielzoekers uit veilige landen

Antwoord van Staatssecretaris Van der Burg (Justitie en Veiligheid), mede namens de
Minister van Justitie en Veiligheid (ontvangen 4 oktober 2022). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 4035.

Vraag 1

Bent u ermee bekend dat het Amsterdamse politiekorps in De Telegraaf aangeeft dat
Amsterdam de afgelopen maanden in toenemende mate te kampen heeft met grootschalige
criminaliteit door asielzoekers uit met name Marokko, Algerije, Libië en Tunesië?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2 en 3

Deelt u de absolute afschuw over het geschetste wangedrag door veiligelanders waar
Amsterdamse agenten mee te kampen hebben, van scheldpartijen en bespugen tot aanranding
van agentes aan toe?

Wat is uw reactie op het feit dat Amsterdamse agenten aangeven dat tot wel 80 procent
van hun tijd in de binnenstad opgaat aan criminele en overlastgevende veiligelanders?

Antwoord 2 en 3

Ik vind de geschetste situatie onaanvaardbaar en zet in op effectieve maatregelen
ter voorkoming en aanpak van overlastgevend en crimineel gedrag. Hoewel het gaat om
een in omvang beperkte groep asielzoekers, ondermijnt dit het draagvlak voor de asielopvang.
De maatregelen die ik tref, zijn toegelicht in de beantwoording op vragen 9, 10 en
14.

Vraag 4

Hoeveel geregistreerde incidenten (van overlast tot criminaliteit) waren er in 2021
in totaal met betrekking tot (uitgeprocedeerde) asielzoekers uit veilige landen, ongeacht
de vraag of zij dat jaar op enig moment in een COA-locatie verbleven?

Antwoord 4

In het incidentenoverzicht 2021, gepubliceerd door het WODC, wordt gerapporteerd over
het aantal incidenten en misdrijven door vreemdelingen in COA opvang.2 Het aantal incidenten geregistreerd door het COA was in 2021 5.920, en was daarmee
lager dan in 2019 en 2020. Er waren 3.895 unieke vreemdelingen betrokken bij deze
incidenten. Van deze betrokkenen hadden 12% de Marokkaanse nationaliteit en 11% de
Algerijnse nationaliteit. Marokko is een veilig land van herkomst, Algerije was tot
halverwege 2021 een veilig land van herkomst.

In 2021 zijn er 3.990 verdenkingen van misdrijven geregistreerd van vreemdelingen
in COA locaties. Het laagste aantal sinds 2017. In totaal waren er 1.795 unieke verdachten.
In de top-15 nationaliteiten van 2021 kwamen 4 nationaliteiten voor die destijds hoorden
bij een veilig land van herkomst:

Nationaliteit (veilig land in top 15)

Aantal verdachten

Percentage van totaal

Algerijnse

590

33%

Marokkaanse

425

24%

Tunesische

145

8%

Georgische

15

1%

Overige nationaliteiten

620

35%

Totaal

1.795

100%

Bron: Incidenten en misdrijven door COA-bewoners 2017–2021

Vraag 5

Om hoeveel van dergelijke geregistreerde incidenten ging het gedurende de eerste helft
van dit jaar?

Antwoord 5

Het WODC rapporteert niet over halfjaarlijkse periodes. Het WODC rapporteert in 2023
over geheel het jaar 2022.

Vraag 6

Kunt u een inventarisatie maken (of op zijn minst een gegronde inschatting geven)
van het aantal manuren dat de politie landelijk op jaarbasis kwijt is door incidenten
met veiligelanders?

Antwoord 6

Deze is niet te geven. De politie registreert niet specifiek op veiligelanders. Dit
heeft de politie immers niet nodig voor haar taakuitvoering.

Vraag 7 en 8

Hoe vaak was in 2021 sprake van het toekennen van de projectcode VLIN (Vreemdeling
In Nederland) in politiesystemen? En hoeveel keer was dit in de eerste helft van dit
jaar het geval?

Hoe vaak was in 2021 sprake van het toekennen van de projectcode MOBA (mobiel banditisme)
in politiesystemen? En hoeveel keer was dit in de eerste helft van dit jaar het geval?

Antwoord 7 en 8

Onderstaande tabel bevat een overzicht met de aantallen geregistreerde incidenten
waarbij de projectcode «VLIN» of «MOBA» is vermeld. Gezocht is op incidenten tussen
01-01-2021 en 30-06-2022. Hierbij dient wel te worden opgemerkt dat uit deze cijfers
geen conclusies kunnen worden getrokken om de volgende redenen.

– De code VLIN verwijst naar Vreemdelingen in Nederland. Dit zijn mensen zonder Nederlands
paspoort, waardoor dit een brede groep is. Dit kunnen asielzoekers zijn, maar bijvoorbeeld
ook arbeidsmigranten en studenten.

– Deze registraties betreffen alle incidenten waarbij vreemdelingen zijn betrokken,
waaronder ook vermissingen, ruzies, overlast, assistentie door de Politie, etc. De
registraties zijn kortom breder dan alleen overlast en misdrijven.

– Er is – mede in verband met de crisis in de opvangcentra – dit jaar extra aandacht
geweest binnen de politie voor het gebruiken van de code. Een eventuele toename van
het gebruik van de Vlin Code in 2022 hoeft derhalve geenszins te betekenen dat er
ook meer overlast of criminaliteit door vreemdelingen heeft plaatsgevonden, maar geeft
vooral aan hoe vaak de code door de politie wordt gebruikt. Deze code is de afgelopen
periode bekender geworden, wat een registratie-effect tot gevolg heeft. Daarbij komt
ook dat 2021 grotendeels een «corona jaar» was hetgeen ongetwijfeld effect heeft gehad
op de cijfers van 2021.

– Bij mobiel banditisme (MOBA) zijn over het algemeen geen asielzoekers betrokken, maar
burgers van Oost-Europese EU-landen.

Aantal geregistreerde incidenten

2021

2022 (t/m juni)

VLIN

2.590

2.241

MOBA

2.423

1.412

Vraag 9

Snapt u dat Amsterdamse agenten zich ronduit verraden voelen door de politiek, zoals
zij in het artikel aangeven? Zo nee, waarom niet? Zo ja, snapt u dat dit begrip niet
bij woorden kan blijven, maar dat krachtige stappen nodig zijn?

Antwoord 9

Ik kan mij voorstellen dat het frustrerend is voor deze agenten wanneer zij hun politietaken
goed hebben uitgevoerd en de overlastpleger hebben heengezonden, deze persoon elders
in het land nieuwe delicten pleegt. Deze praktijk is zeer onwenselijk. Daarom heb
ik naast de bestaande landelijke Top-X aanpak waarbij zicht op de omvang en aard van
de zwaarste groep overlastgevende en/of criminele asielzoekers wordt gekregen, een
Coördinator Nationale Aanpak Overlast aangesteld. Hij heeft de positie om te zorgen
dat crimineel gedrag en overlast middels dossieropbouw en een strafrechtelijke, repressieve
aanpak nog effectiever wordt aangepakt. Hij kan met kracht overlastproblematiek aanpakken
met commitment van de strafrechtketen en de migratieketen. Hierdoor kunnen overlastgevers
geïdentificeerd en aangepakt worden en wordt maximaal voorkomen dat zij uit beeld
verdwijnen. Een plan van aanpak wordt momenteel verder uitgewerkt. Bij brief van 16 september
2022 heb ik uw Kamer hierover nader geïnformeerd.3

Vraag 10

Deelt u de mening dat voor deze gigantische problematiek maar één oplossing is, namelijk
eindelijk en massaal werk maken van het terugsturen van mensen die hier niet horen,
te beginnen met uitgeprocedeerde veiligelanders? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

Zoals aangegeven in mijn brief van 26 augustus 2022 wordt de inzet op terugkeer van
overlastgevende asielzoekers zonder rechtmatig verblijf – als sluitstuk van de kabinetsaanpak
van overlastgevers – geïntensiveerd. Bij terugkeer van diegenen die niet (meer) rechtmatig
in Nederland verblijven, is het uitgangspunt dat de vreemdeling zelfstandig en zo
snel mogelijk Nederland verlaat. Als de vreemdeling evenwel niet bereid is mee te
werken aan zijn vertrek, dan kan de DT&V waar mogelijk overgaan tot gedwongen vertrek.
Een van de bepalende factoren bij gedwongen terugkeer is de bereidheid van herkomstlanden
om hun eigen onderdanen terug te nemen. Ik blijf daarom in bilateraal verband doorlopend
inzetten op verbetering van de terugkeersamenwerking met belangrijke landen van herkomst
door het voeren en onderhouden van migratiedialogen en het aangaan van migratiepartnerschappen
in den brede. Daarbij verschilt de aard, het niveau en de mate van samenwerking per
land, en wordt maatwerk toegepast. Ook op Europees niveau worden gesprekken gevoerd
met prioriteitslanden uit de focusregio’s voor migratie van de EU. Aangezien een belangrijk
deel van de herkomstlanden nog steeds een negatieve testuitslag vereist voorafgaand
aan terugkeer en meewerken aan deze test door veel vreemdelingen nog altijd wordt
geweigerd, werk ik daarnaast aan een wetsvoorstel om het afnemen van coronatesten
onder dwang mogelijk te maken.

Vraag 11

Bent u bereid per direct aanvullende maatregelen te treffen tegen tegenwerkende herkomstlanden
door onder andere landingsrechten in te trekken, ontwikkelingshulp stop te zetten,
uitkeringsverdragen stop te zetten en visa in te trekken? Zo nee, wat moet er nog
gebeuren voordat u wel bereid bent hiertoe over te gaan?

Antwoord 11

Voor een reactie op de in de vraag voorgestelde maatregelen verwijs ik naar de desbetreffende
passages uit de brief van mijn voorganger van 20 december 2021 «reactie actieplan
van het lid Eerdmans over veiligelanders». Ik sluit mij bij die passages aan.4

Vraag 12

Waarom worden recidiverende criminele veiligelanders, die na iedere aanhouding vaak
binnen een mum van tijd weer op straat staan, niet standaard in vreemdelingendetentie
geplaatst met het oog op een toekomstige uitzetting? Bent u bereid hiertoe over te
gaan? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 12

Vreemdelingenbewaring kan om verschillende redenen worden toegepast, onder meer om
de vreemdeling beschikbaar te houden voor de asielprocedure, of – nadat een besluit
op de asielaanvraag is genomen – met het oog op vertrek uit Nederland. Vreemdelingenbewaring
is volgens vaste jurisprudentie van het EHRM en het EU HvJ het ultimum remedium binnen
het bestuursrecht.5 Indien andere, minder dwingende middelen effectief kunnen worden ingezet, dienen
die te worden toegepast. Ook van belang is dat vreemdelingenbewaring primair dient
om de vreemdeling beschikbaar te houden voor de asielprocedure en daarna het vertrek,
en niet een sanctie is voor het plegen van strafbare feiten of de preventie daarvan.6 Ik zie echter ook dat voor een deel van de asielaanvragen geldt dat het inwilligingspercentage
zeer klein of zelfs verwaarloosbaar is, terwijl een groot deel van de vreemdelingen
zich voor het einde van de asielprocedure aan het toezicht onttrekt. Zoals ik in mijn
brief van juni 2022 aan uw Kamer dan ook heb laten weten bekijk ik momenteel hoe mogelijkheden
voor vreemdelingenbewaring tijdens de asielprocedure breder kunnen worden benut.7 Daarbij zullen personen die overlast geven eerder in beeld komen aangezien hun dossiers
bij de toezichthouders ook het eerst bekend zijn. Daarbij is de grootste uitdaging
om, gegeven de andere prioriteiten in de vreemdelingenketen, voldoende capaciteit
te vinden om de bewaringsmaatregel te nemen en het asielproces in gesloten setting
af te handelen. Dit zal daarom incrementeel worden ingevoerd.

Voor het voortzetten van de bewaring na de asielprocedure is zicht op uitzetting een
wettelijke voorwaarde. Hierbij speelt de medewerking van het land van herkomst aan
terugkeer een belangrijke rol. Voor vreemdelingen uit landen waarvan de Afdeling bestuursrechtspraak
van de Raad van State heeft overwogen dat zicht op uitzetting ontbreekt, is bewaring
om die reden niet mogelijk. Maar zoals reeds genoemd in het antwoord op vraag 10,
blijf ik mij doorlopend inzetten voor het verbeteren van de terugkeersamenwerking
met belangrijke landen van herkomst.

Voor asielzoekers die een incident met grote impact veroorzaken is echter plaatsing
in de Handhaving- en Toezichtlocatie (HTL) mogelijk. Hier verblijft een asielzoeker
onder een sober regime en geldt een strikt gebiedsgebod. Plaatsing op de HTL kan gedurende
ieder moment van de asielprocedure.

Vraag 13

Deelt u de mening dat het, gelet op het kansloze karakter van hun asielaanvraag in
combinatie met de zware oververtegenwoordiging in de criminaliteit, gerechtvaardigd
is om asielzoekers uit veilige landen standaard in vreemdelingendetentie te plaatsen?
Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoe gaat u hier werk van maken?

Antwoord 13

Zoals aangegeven in mijn antwoord op vraag 12, en zoals aangegeven in de Kamerbrief
van 20 december 2021 kunnen asielzoekers niet zonder wettelijke grond in vreemdelingenbewaring
worden gesteld en bekijk ik momenteel hoe de mogelijkheden voor vreemdelingenbewaring
tijdens de asielprocedure breder kunnen worden benut.

Vraag 14

Welke aanvullende maatregelen gaat u per direct treffen om criminaliteit en overlast
door veiligelanders in te dammen?

Antwoord 14

De huidige mate van overlastgevend en crimineel gedrag is onaanvaardbaar en de aanpak
van deze groep asielzoekers heeft mijn absolute prioriteit. In juni jl. heb ik uw
Kamer geïnformeerd over aanvullende maatregelen die ik tref ten aanzien van de aanpak
van overlastgevend gedrag door asielzoekers.8 Deze aanvullende maatregelen zetten in op o.a. het versoberd opvangen van asielzoekers
met een kansarme asielaanvraag, nieuwe initiatieven ten aanzien van opvang en begeleiding
binnen bestaande opvanglocaties, inzet op vreemdelingenbewaring en de aanpak overlast
in het openbaar vervoer.

Daarbij heeft het Kabinet op 26 augustus jl. aangekondigd structureel € 15 miljoen
vrij te maken voor de intensivering van deze aanpak door o.a. de aanstelling van een
Coördinator Nationale Aanpak Overlast zoals aangegeven bij vraag 9.9 Daarnaast komen er opvanglocaties voor asielzoekers met een kansarme asielaanvraag,
zoals asielzoekers uit veilige landen van herkomst. In deze bijzondere opvanglocatie
geldt een sober regime en het vereiste dat betrokkenen steeds beschikbaar zijn voor
de procedure op locatie met het doel om kansarme aanvragen versneld af te doen en
de komst van kansarme asielzoekers te ontmoedigen. Er wordt momenteel gewerkt aan
de uitwerking hiervan. Hiervoor is € 15 miljoen gereserveerd. Tot slot zal door de
Dienst Terugkeer en Vertrek ook ingezet worden op versneld uitzetten van asielzoekers
die overlast plegen. Ook hiervoor is € 15 miljoen gereserveerd, waarmee er in totaal
dus 45 miljoen structureel beschikbaar komt voor de intensivering van de aanpak van
overlast en crimineel gedrag door asielzoekers.

Vraag 15

Bent u bereid alsnog werk te maken van de maatregelen uit het Actieplan Veiligelanders
van JA21? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 15

In de brief van 20 december 2021 is mijn voorganger ingegaan op het Actieplan Veiligelanders
van JA21. Ik sluit mij aan bij deze reactie.