Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Jasper van Dijk over de situatie in Ter Apel

Antwoord van Staatssecretaris Van der Burg (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 12 augustus
2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 3540.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het tienpuntenplan zoals dat op 21 juni door het College
van burgemeester en Wethouders van Westerwolde aan de Kamer is voorgelegd?1 Wat is daarop uw reactie?

Antwoord 1

Ja, ik heb met interesse kennisgenomen van het tienpuntenplan. Op 24 juni 2022 bracht
ik een werkbezoek aan de gemeente Westerwolde, inclusief de locatie Ter Apel. In navolging
van het tienpuntenplan heb ik uit de eerste hand mogen vernemen welke problemen inwoners,
ondernemers, het betrokken personeel en nieuw binnenkomende asielzoekers ervaren.
Ik kan niet vaak genoeg benadrukken dat dit een zeer onwenselijke situatie is die
ik ten zeerste betreur. Tegelijkertijd is de problematiek dusdanig complex dat een
structurele oplossing niet snel en eenvoudig voorhanden is. Het is dan ook niet uitgesloten
dat de onwenselijke omstandigheden aanhouden. Dat de gemeente Westerwolde in het tienpuntenplan
stelt «het geduld voorbij» te zijn, kan ik ten volle begrijpen.

Graag sta ik stil bij het belang van de locatie Ter Apel en de samenwerking met de
gemeente Westerwolde. Ter Apel is uniek in zijn soort. Het is de plek waar asielzoekers
het asielproces starten, maar het is ook de plek waar asielzoekers opvang krijgen
en, bij wijze van sluitstuk, voorbereidingen treffen op hun vertrek uit Nederland.2 Het asieldomein wordt hier over de volle breedte zichtbaar, vandaar ook de aanwezigheid
van een veelheid aan organisaties. Zij werken met grote inzet en toewijding aan de
uitvoering van het asielbeleid. De intensieve ketensamenwerking en concentratie van
expertise is een kracht, maar ook een risico. Door de grote onderlinge afhankelijkheden
hebben knelpunten en problemen binnen de keten gevolgen voor de organisaties die daarvan
deel uitmaken. Helaas geldt dit ook voor de wijdere omgeving en in dit geval de gemeente
Westerwolde. Ik ben vastbesloten in mijn streven om, hoe complex ook, de situatie
in Ter Apel te verbeteren.

Ik wil mijn waardering uitspreken voor de gemeente Westerwolde die, ondanks de huidige
problematiek, bereid blijft om op constructieve wijze mee te denken over mogelijke
maatregelen. Een gedetailleerde reactie op de verschillende maatregelen geef ik in
het antwoord op vraag 3. In algemene zin onderschrijf ik de strekking van het tienpuntenplan,
namelijk dat de opvang van personen die vluchten voor oorlog en geweld vereist dat
gemeenten een evenredige bijdrage leveren. De enorme druk op Ter Apel is namelijk
onhoudbaar en moet verminderen. Voor degenen die oneigenlijk gebruik (en zelfs misbruik)
maken van het fundamentele recht om asiel aan te vragen, is geen plek in Nederland.
Overlastgevend of gewelddadig gedrag is volstrekt onacceptabel, óók van asielzoekers.

Vraag 2 en 4

Bent u het eens met de strekking van het plan snel een einde te maken aan de enorme
druk op Ter Apel, de onveiligheid en het gebrek aan capaciteit?

Wat onderneemt u verder om de nijpende situatie in Ter Apel te verhelpen?

Antwoord 2 en 4

Het is evident dat de locatie Ter Apel structureel ontlast moet worden. Om een einde
te maken aan de enorme druk op Ter Apel, de onveiligheid en het gebrek aan capaciteit,
moet de situatie in breder perspectief worden geplaatst. De gevolgen manifesteren
zich weliswaar op lokaal niveau in Ter Apel, maar het onderliggende probleem heeft
betrekking op de doorstroom in de asielketen. Als zodanig is het een probleem van
nationale omvang en betekenis dat, vanwege de nijpende situatie in Ter Apel, met urgentie
geadresseerd moet worden. Om die reden heeft het kabinet op 17 juni 2022 besloten
om de structuur voor nationale crisisbesluitvorming te activeren.3

Ik kan u verzekeren dat alle inzet erop is gericht om snelle resultaten te boeken,
in de eerste plaats om de acute tekorten in de asielopvang op te lossen en de nijpende
situatie op de locatie Ter Apel te verhelpen. Tegelijkertijd is het streven om structurele
verbetering te realiseren. Om die reden hanteert het kabinet een stapsgewijze aanpak
bestaande uit plannen voor de korte, middellange en lange termijn om voldoende opvang-
en huisvestingscapaciteit te creëren. Stip op de horizon is in ieder geval de realisatie
van een stabiel en flexibel opvanglandschap. De gezamenlijke inzet en verantwoordelijkheid
van alle betrokken partijen zal bepalen in hoeverre we hierin slagen.

Voor de precieze inhoud van de plannen verwijs ik naar de brief die uw Kamer op 24 juni
2022 heeft ontvangen.4 In de Kamerbrieven van 28 juli 2022 en 9 augustus 2022 wordt de actuele stand van
zaken beschreven.5,
6 Tot slot wil ik benoemen dat de ontwikkelingen op het gebied van de crisisbesluitvorming
elkaar razendsnel opvolgen. Dat heeft tot gevolg dat het beeld zeer snel verandert
en het kabinet zich daar continu op moet aanpassen. Ik span mij, samen met mijn collega’s,
in om uw Kamer tijdig en accuraat te informeren.

Kunt u per maatregel aangeven wat uw oordeel is?

Antwoord 3

Maatregel 1: Per direct een sobere (gesloten of semi-gesloten) opvang inrichten voor
alle kansarme asielzoekers (veilige landers en Dublinclaimanten)

Recent heb ik aanvullende maatregelen aangekondigd ter voorkoming en aanpak van overlast
en criminaliteit door een in omvang beperkte groep asielzoekers. Een van de maatregelen
betreft het opzetten van een nieuwe opvangmodaliteit, de zogeheten procesbeschikbaarheidslocatie
(PBL). De PBL is bedoeld voor de opvang van asielzoekers met een kansarme asielaanvraag,
te weten asielzoekers in spoor 1 (Dublinclaimanten) en spoor 2 (veilige landers).
In de PBL zal een sober regime gelden. In het belang van het versneld afdoen van deze
asielaanvragen wordt van betrokkenen vereist steeds beschikbaar te zijn op locatie.
Van (semi)gesloten opvang is echter geen sprake, aangezien dit op juridische bezwaren
stuit. De brief die ik op 29 juni 2022 aan uw Kamer heb gestuurd, bevat meer informatie
over de PBL en andere maatregelen.7

Tevens wordt ingezet op versobering van de opvang(voorzieningen) van Dublinclaimanten
op bestaande opvanglocaties. Dit houdt in ieder geval in dat betrokkenen bepaalde
verstrekkingen, zoals artikelen voor persoonlijke hygiëne, in natura ontvangen. Ook
andere mogelijkheden tot versobering worden bezien, dit met inachtneming van de uitvoeringsconsequenties.
Een versoberd opvangregime is passend in het licht van de ambitie van een beperkte
behandelduur van deze aanvragen en daarmee de beperkte verblijfsduur in de opvang.8

Maatregel 2: Fraude in de asielprocedure moet strafbaar worden

Verschillen fraudevormen zijn reeds strafbaar. Asielzoekers die fraude plegen of anderszins
onheus gebruik maken van de asielprocedure, maken misbruik van de geboden gastvrijheid.
Ik voeg hieraan toe dat ook bestuursrechtelijke sancties kunnen worden getroffen.
Toepassing hiervan ligt meer in de rede, aangezien het vreemdelingenrecht een onderdeel
is van het bestuursrecht. Bovendien moet het strafrecht worden beschouwd als ultimum
remedium. Belangrijke bestuursrechtelijke sanctie om te noemen is de mogelijkheid
om een reeds verleende verblijfsvergunning in te trekken. Om tot intrekking over te
gaan moet evenwel aan de strenge voorwaarde worden voldaan dat er concreet bewijs
is dat onjuiste gegevens zijn verstrekt in de procedure en dat die gegevens bovendien
van doorslaggevend belang zijn geweest bij het toekennen van een vergunning.

Maatregel 3: Fors inperken mogelijkheid om steeds een nieuw asielverzoek in te dienen

De mogelijkheid om een «nieuwe» asielaanvraag te doen, is verankerd in Europese wet-
en regelgeving. Hieraan ligt ten grondslag dat na afwijzing van een eerste asielaanvraag
altijd sprake kan zijn van veranderde omstandigheden, zowel in het land van herkomst
als in de situatie van de persoon zelf. Aangezien dit tot gevolg kan hebben dat terugkeer
niet mogelijk is, dient het mogelijk te zijn om een nieuwe aanvraag in te dienen.
Wel kan worden ingezet op een snelle afhandeling van dergelijke aanvragen. Snelle
procedures kunnen immers de prikkel wegnemen om nieuwe kansloze aanvragen te doen.
In een speciale «opvolgende aanvraagkamer» geeft de IND hier al uitvoering aan. Naast
snelle procedures is een ontmoedigingsmaatregel op het terrein van rechtsbijstand
ingevoerd. Daar geldt namelijk dat een lagere vergoeding wordt toegekend bij herhaalde
asielaanvragen die worden afgewezen.

Maatregel 4: Overlast gevende asielzoekers moeten hard worden aangepakt, slecht gedrag
moet van invloed zijn op de asielprocedure (niet alleen de hoogte van de sancties
moet meetellen)

Overlastgevend of gewelddadig gedrag is volstrekt onacceptabel. Er bestaat al een
breed pakket aan stevige maatregelen. Hierbij kan gedacht worden aan de persoonsgerichte
aanpak van asielzoekers die de meeste overlast veroorzaken («Top-X-aanpak»), de maatwerkgerichte
inzet van ketenmariniers en de financiering van lokale maatregelen om overlastgevende
asielzoekers aan te pakken. Aanvullende maatregelen ter voorkoming en aanpak van overlast
en criminaliteit zijn ook voorzien. Naast het opzetten van een PBL (zie onder 1) gaat
het om nieuwe maatregelen om overlast op bestaande opvanglocaties tegen te gaan, inzet
op vreemdelingenbewaring, toepassing van het middel van de ongewenstverklaring en
aanpak van overlast in het openbaar vervoer.9 Veroordeling voor een (bijzonder) ernstig misdrijf kan onder bepaalde voorwaarden
een grond zijn om geen verblijfsvergunning te verlenen.10

Maatregel 5: Dublinclaimanten hebben geen recht op opvang in Nederland

Ingevolge jurisprudentie van het EU-Hof van Justitie hebben Dublinclaimanten tot aan
hun overdracht recht op opvang. Bij wijze van alternatief wordt ingezet op een snelle
afhandeling van dergelijke aanvragen, gevolgd door overdracht aan de verantwoordelijke
lidstaat. Hiervoor is nodig dat de verantwoordelijke lidstaat de overdracht accepteert
en dat de overdracht binnen de overdrachtstermijn plaatsvindt. Naast snelle procedures
wordt ook gewerkt aan het opzetten van een PBL en het versoberen van de opvang(voorzieningen)
op bestaande opvanglocaties (zie onder 1). Dit kan de komst en het verblijf in Nederland
ontmoedigen en daardoor bijdragen aan een reductie van de benodigde opvangcapaciteit.

Maatregel 6: Minimaal twee aanmeldcentra in Nederland

Het kabinet zet in op de realisatie van nieuwe aanmeldcentra, aanvullend op het reeds
bestaande netwerk van gelijksoortige voorzieningen, zoals in Budel en Zevenaar. Uiteindelijke
doel is de doorontwikkeling van de aanmeldcentra tot Gemeenschappelijke Vreemdelingen
Locaties. Op 6 juli 2022 heb ik uw Kamer geïnformeerd dat de zoektocht naar nieuwe
aanmeldcentra heeft geleid tot een mogelijkheid op een kavel in Bant, op loopafstand
van het bestaande azc in Luttelgeest.11 Met de ontwikkeling van een locatie aldaar ontstaat perspectief om de locatie Ter
Apel structureel te ontlasten en de afhankelijkheid van die ene locatie te reduceren.
Realisatie vindt bij voorkeur plaats met medewerking van de gemeente Noordoostpolder.
Bij belangwekkende ontwikkelingen zal ik uw Kamer uiteraard informeren.

Maatregel 7: Reprimande-regeling in Ter Apel en omgeving niet toepassen

Op basis van de reprimande-regeling kunnen winkeldieven bij het eerste vergrijp een
waarschuwing krijgen in plaats van strafvervolging. Het Openbaar Ministerie is bevoegd
om te beslissen of de reprimande-regeling wordt toegepast en dit doet dit in samenspraak
met politie. Omdat voor deze regeling landelijk gemaakte afspraken gelden, is het
niet mogelijk de regeling specifiek voor Ter Apel af te schaffen. Het is aan de politie
en het Openbaar Ministerie om prioriteiten te bepalen in de door hen opgepakte zaken.
Tegen deze achtergrond heb ik de wens van de gemeente Westerwolde hieromtrent onder
de aandacht gebracht bij de politie en het Openbaar Ministerie.

Maatregel 8: Aanwijsplicht voor de Staatsecretaris

Recent zijn de uitkomsten van de verkenning naar een juridisch instrumentarium bekend
gemaakt. Het kabinet concludeert dat het voor de realisatie van voldoende opvangcapaciteit
nodig is om een wettelijke taak bij gemeenten te beleggen om opvangvoorzieningen beschikbaar
te stellen. Daarnaast is het van belang dat deze wettelijke taak voor gemeenten zo
wordt vormgegeven dat het toezicht bij onverhoopte taakverwaarlozing effectief te
realiseren is. Daarmee wordt materieel een aanwijzingsbevoegdheid gecreëerd. Een nadere
uitwerking van bovenstaande uitkomsten is nodig, gevolgd door de voorbereiding van
een wetsvoorstel. In de brief die ik op 8 juli 2022 met uw Kamer heb gedeeld, staat
een uitgebreide toelichting bij het juridisch instrumentarium.12

Maatregel 9: Heroverweging procesafspraak waardoor asielzoekers zich op verschillende
momenten in de asielprocedure moeten melden in Ter Apel

Asielzoekers moeten zich in ieder geval een keer melden bij het aanmeldcentrum in
Ter Apel, namelijk na aankomst in Nederland. Binnen de huidige kaders kunnen bepaalde
processtappen namelijk alleen daar worden doorlopen, zoals identificatie en registratie
en medische checks. Vervolgens gaan asielzoekers doorgaans naar een (crisis)(nood)opvanglocatie
elders. Dat asielzoekers zich op verschillende momenten moeten melden in Ter Apel
is dus eerder uitzondering dan regel, met de kanttekening dat het in de huidige situatie
wel vaker voorkomt. Ook hier geldt dat maatregelen worden gezocht en getroffen om
de locatie Ter Apel te ontlasten. Zo geldt sinds begin 2022 dat het niet voor alle
nareizigers verplicht is om zich in Ter Apel te melden. In plaats daarvan kunnen zij
terecht in Zevenaar. Momenteel wordt onderzocht of de doelgroep kan worden uitgebreid.13

Maatregel 10: Financiën voor extra inzet BOA’s in Ter Apel

Net als in 2020 en 2021 kunnen gemeenten ook in 2022 een aanvraag indienen voor een
zogeheten specifieke uitkering voor maatregelen tegen overlast en criminaliteit door
asielzoekers. Hiervoor heb ik in 2022 een budget van 1,25 miljoen euro beschikbaar
gesteld. Dit is een verhoging ten opzichte van de ter beschikking gestelde budgetten
in 2020 en 2021 (beide jaren 1 miljoen). De uitkering geeft gemeenten de mogelijkheid
tot (gedeeltelijke) financiering van lokale (kleinschalige) maatregelen die het beste
bij hun problematiek passen. In het concrete geval van de gemeente Westerwolde betekent
dit dat de extra financiële middelen kunnen worden aangewend voor de inzet van extra
BOA.14 Ook het COA financiert enkele BOA’s die lokaal worden ingehuurd en ingezet. Ik hecht
eraan om te benoemen dat, ondanks alle maatregelen die worden getroffen, overlast
en criminaliteit nooit helemaal voorkomen kunnen worden.

Vraag 5

Klopt het dat het Rode Kruis zich heeft teruggetrokken uit Ter Apel omdat vluchtelingen
al 12 uur geen eten en drinken kregen? Hoe gaat u dit voorkomen in de toekomst?

Antwoord 5

Allereerst wil ik mijn dank betuigen aan het Rode Kruis voor het plaatsen van 50 tenten
op het parkeerterrein bij Ter Apel. Ook op andere manieren helpen zij om de noden
van asielzoekers te verlichten. Van het Rode Kruis begreep ik dat zij op 16 juni 2022
inderdaad hebben besloten om de tenten te verwijderen. De reden zou gelegen zijn in
de constatering dat de organisatie geen goede ondersteunende hulp kon bieden. Ik snap
dat het Rode Kruis zich grote zorgen maakt over de situatie in Ter Apel, met name
op die bewuste dag. Om die reden heeft het kabinet op 17 juni 2022 besloten om de
structuur voor nationale crisisbesluitvorming te activeren. Ik herhaal dat alle inzet
binnen de crisisstructuur erop is gericht om de acute tekorten in de asielopvang op
te lossen en daardoor de nijpende situatie in Ter Apel te verhelpen. Voor het overige
verwijs ik naar mijn antwoord op vragen 2 en 4.