Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Omtzigt over het onderzoek naar oversterfte en de beschikbaarheid van data

Antwoord van Minister Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 15 juli
2022).

Vraag 1

Herinnert u zich de heel precieze vragen over de beschikbaarheid van data (Centraal
Bureau voor de Statistiek (CBS)-data, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
(RIVM)-data over vaccinatie, Dutch Hospital Data (DHD)-data over comorbiditeit en
VECTIS-verzekeringsdata) voor het onderzoek naar oversterfte, die gesteld zijn in
het schriftelijk overleg over de ontwikkelingen rondom het coronavirus?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hebben de onderzoekers, die het onderzoek gedaan hebben dat op 26 juni gepresenteerd
wordt, toegang gehad tot de gekoppelde databestanden, zodat zij voor elk overlijden
de vaccinatiestatus, demografische gegevens, comborditeiten, een eerder vastgestelde
corona-infectie (GGD)-data en VECTIS-data beschikbaar hadden voor hun onderzoek? Zo
zij niet alle koppelingen hadden, kunt u dan aangeven welke koppelingen en datasets
zij wel hadden?

Antwoord 2

Het CBS heeft bij het uitvoeren van het onderzoek toegang gehad tot diverse databronnen.
In het bijzonder is door het CBS gebruik gemaakt van sterftecijfers, doodsoorzakengegevens
(incl. comorbiditeiten), demografische gegevens en data over langdurig zorggebruik
in het kader van de Wet langdurige zorg (Wlz). Het CBS had bij dit onderzoek geen
toegang tot (GGD-)data over SARS-CoV-2 positief geteste personen en tot vaccinatiegegevens.
Het CBS heeft toegang tot Vektis-data, maar voor het beantwoorden van de deelvragen
in dit onderzoek was het gebruik van deze databron niet noodzakelijk.

Het RIVM heeft bij het uitvoeren van het onderzoek toegang gehad tot demografische
gegevens (BRP), vaccinatiestatus (CIMS, RIVM), Wlz-zorggebruik (CAK) en sterfte- en
doodsoorzakenstatistiek (CBS). Het RIVM heeft geen toegang gehad tot data van doorgemaakte
SARS-CoV-2 infecties. Verder was het binnen de doorlooptijd van dit onderzoek niet
mogelijk om (volledig) te definiëren welke databronnen (en indelingen van variabelen)
relevante comorbide aandoeningen in de gehele bevolking het beste benaderen.

De gebruikte data en methodologie in dit onderzoek zijn uitgebreid besproken met de
klankbordgroep ingericht door ZonMw2.

Vraag 3

Deelt u de mening dat voor de vierde deelvraag, «in hoeverre droeg vaccinatie bij
aan de totale sterfte in 2021?», het van groot belang is dat niet alleen vaccinatiedatum
(en eerste, tweede vaccinatie, booster) beschikbaar zijn en de overlijdensdatum, maar
juist ook andere variabelen zoals leeftijd, geslacht, gezondheidsstatus (VECTIS en
DHD) en doorgemaakte infecties (via GGD of bloed)?

Antwoord 3

Het koppelen van data is niet vanzelfsprekend. Dit brengt ethische en juridische vragen
en uitdagingen met zich mee, waardoor de ambitie om vele bronnen aan elkaar te koppelen
niet in korte tijd kan worden gerealiseerd. Het is aan de onderzoekende partijen,
zijnde het CBS en het RIVM, om de balans te bepalen bij het gebruiken van zo veel
mogelijk relevante data, en aan de bronhouder om data beschikbaar te stellen. Ik deel
de mening dat het van belang is dat relevante variabelen beschikbaar zijn voor het
beantwoorden van deze onderzoeksvraag, binnen de wettelijke kaders.

Vraag 4

Bent u ervan op de hoogte dat in andere landen uitgebreide studies gedaan zijn naar
de oversterfte tijdens de pandemie door uitgestelde zorg en door andere oorzaken en
dat daarvoor juist uitgebreide datasets met controlevariabelen nodig waren?3 en 4

Antwoord 4

In het commissiedebat van 16 juni 2022 gaf ik aan dat ik actief in contact sta met
onze buurlanden en dat ik ervan overtuigd ben dat we veel van andere landen kunnen
leren om de redenen en oorzaken van oversterfte te verklaren. Daarom heb ik ZonMw
gevraagd om in traject drie van het oversterfteonderzoek5 internationale ervaring en kennis met betrekking tot oversterfteonderzoek te betrekken.
Naar verwachting start dit traject in juli 2022, waarin academici worden gestimuleerd
onderzoek te doen.

Vraag 5

Kunt u voor elk van de vijf te beantwoorden deelvragen in het onderzoek naar oversterfte
aangeven welke datakoppelingen wel gemaakt zijn en welke van de bovenstaande gevraagde
datakoppelingen en de datakoppelingen in tabel 1 van de onderzoeksopzet wel gemaakt
zijn welke niet tot stand gekomen zijn in de afgelopen zes maanden?

Antwoord 5

Ja. Zie hieronder:

Hoe is de waargenomen verdeling van doodsoorzaken (in hoofdgroepen) in het vierde
kwartaal van 2021 in vergelijking met de trendmatige verwachte sterfte per doodsoorzaak
(hoofdgroep) voor die periode?

Bij de uitvoering van dit deelonderzoek is door het CBS gebruik gemaakt van sterftecijfers,
doodsoorzakengegevens, demografische gegevens en data over langdurig zorggebruik.
Er was geen datakoppeling mogelijk met (GGD-)data over SARS-CoV-2 positief geteste
personen door het ontbreken van toegang tot deze gegevens.

In hoeverre kan de oversterfte in het vierde kwartaal van 2021 worden toegeschreven
aan COVID-19 als doodsoorzaak?

Bij de uitvoering van dit deelonderzoek is door het CBS gebruik gemaakt van doodsoorzakengegevens
en demografische gegevens. Er was geen datakoppeling mogelijk met (GGD-)data over
SARS-CoV-2 positief geteste personen door het ontbreken van toegang tot deze gegevens.

Wat is de vaccineffectiviteit tegen overlijden van de COVID-19 basisserie en van de
boostervaccinatie?

Bij de uitvoering van dit deelonderzoek is door het RIVM gebruik gemaakt van demografische
gegevens (BRP), vaccinatiestatus (CIMS, RIVM), Wlz-zorggebruik (CAK) en sterfte- en
doodsoorzakenstatistiek (CBS). De resultaten zijn in het onderzoek niet gecorrigeerd
voor comorbide aandoeningen en voor doorgemaakte SARS-CoV-2 infecties.

In hoeverre droeg vaccinatie bij aan de totale sterfte in 2021?

Bij de uitvoering van dit deelonderzoek door het RIVM is gebruik gemaakt van demografische
gegevens (BRP), vaccinatiestatus (CIMS, RIVM), Wlz-zorggebruik (CAK) en sterfte- en
doodsoorzakenstatistiek (CBS). De resultaten zijn niet gecorrigeerd voor comorbide
aandoeningen en voor doorgemaakte SARS-CoV-2 infecties.

Bij de uitvoering van dit deelonderzoek door het CBS is gebruik gemaakt van doodsoorzakengegevens.
Datakoppelingen met (GGD-)data over SARS-CoV-2 positief geteste personen, met vaccinatiedata
en met gegevens van Bijwerkingencentrum Lareb waren niet mogelijk door het ontbreken
van toegang tot deze gegevens.

Is er een relatie tussen uitgestelde zorg, uitblijven van zorg, druk op de zorg enerzijds
en (over)sterfte, anders dan door COVID-19, anderzijds?

Deze deelvraag vind ik heel belangrijk, maar wordt niet in dit onderzoek beantwoord.
Op 10 februari 2022 is deze onderzoeksvraag en de voorgestelde aanpak om die te beantwoorden
in de door ZonMw ingestelde klankbordgroep besproken. Tijdens deze sessie heeft de
klankbordgroep aan de onderzoekers geadviseerd dat het voorstel van RIVM en CBS om
deze vraag te beantwoorden een andere, veel meer uitgebreide benadering vraagt in
termen van data, deelvragen, doorlooptijd en expertise. Om deze reden en de beschikbare
tijd voor het gehele onderzoek is door het CBS en het RIVM besloten deze deelvraag
niet mee te nemen in traject 2 van het oversterfte onderzoek. Het is voor academici
in traject 3 mogelijk om voorstellen in te dienen om deze onderzoeksvraag te beantwoorden.
Indien de begeleidingscommissie van ZonMW deze voorstellen honoreert, zullen deze
door ZonMW worden gefinancierd. Het onderzoeksprogramma van traject 3 zal op de website
van ZonMW worden gepubliceerd6.

Vraag 6

Heeft het CBS kunnen beschikken over de vaccinatiedata van het RIVM voor het onderzoek?

Antwoord 6

Nee, het CBS heeft geen beschikking gehad over de vaccinatiedata van het RIVM voor
het onderzoek.

Vraag 7

Als deze databronnen in Nederland niet zijn gekoppeld, hoe kan dan worden onderzocht
wat de oorzaken zijn van de oversterfte?

Antwoord 7

Ook in afwezigheid van volledige koppeling van data is er gedegen onderzoek gedaan
door het CBS en RIVM. Meer informatie hier over vindt u in de appreciatie van dit
onderzoek die ik in de stand van zaken brief van 4 juli jl.7 heb mee gestuurd.

Vraag 8

Als deze databronnen in Nederland niet zijn gekoppeld voor elk van de vijf deelvragen,
wat betekent dat voor de conclusies van het eindrapport van het onderzoek naar oversterfte?

Antwoord 8

De conclusies in het onderzoeksrapport zijn valide en worden ook in het onderzoeksrapport
in een context geplaatst van beschikbare data en de mogelijkheden die dit biedt. Het
CBS en het RIVM hebben in het eindrapport vermeld welke data zijn gebruikt en welke
niet (zie ook antwoorden op vraag8. Ook worden beperkingen en het belang voor vervolgonderzoek in het rapport besproken.
De implicaties van het niet kunnen inzetten van alle wenselijke databronnen zijn uitgebreid
besproken met de klankbordgroep voor het onderzoek van traject twee en zijn ook uitvoerig
beschreven in het rapport dat op 23 juni 2022 gepubliceerd is.

Vraag 9

Wanneer zijn de koppelingen gereed en kunnen de onderzoeken plaatsvinden met alle
controle variabelen?

Antwoord 9

Op dit moment werk ik, samen met het onder meer het RIVM, de GGD’en en het CBS, om
de data in de CBS-omgeving toegankelijk te maken voor onderzoek door derden. Met LCCB
en RIVM verken ik wat er voor nodig is om data met betrekking tot vaccinatiestatus
en doorgemaakte infecties via het CBS toegankelijk te maken voor onderzoekers die
door de begeleidingscommissie van ZonMW worden geselecteerd in traject 3. Op dit moment
zijn diverse bronnen reeds beschikbaar bij het CBS9 waar onderzoekers onder strikte voorwaarden in de CBS-onderzoeksomgeving onderzoek
mee kunnen doen.

Controlevariabelen uit databronnen die beschikbaar zijn bij het CBS, zullen toegankelijk
zijn voor onderzoekers in de beveiligde CBS onderzoeksomgeving (Remote Acces) zodra:

(1) onderzoeksvoorstellen door ZonMw gehonoreerd zijn (de planning is om de onderzoeksvoorstellen
in de tweede helft van 2022 te honoreren),

(2) de onderzoekers geaccrediteerd zijn om onderzoek te verrichten in de beveiligde
onderzoeksomgeving en

(3) de benodigde databronnen beschikbaar zijn (in sommige gevallen is hiervoor per
onderzoek toestemming van de bronhouders vereist).

Zodra deze procedure succesvol is doorlopen zijn relevante databronnen voor bepaalde
controle variabelen, indien toegankelijk in de beveiligde CBS-onderzoeksomgeving,
beschikbaar voor de onderzoeken.

Vraag 10

Kunnen dergelijke datakoppelingen centraal worden gedaan, zodat een onafhankelijke
onderzoeker maar een keer een dataverzoek hoeft in te dienen?

Antwoord 10

Dat is niet mogelijk, maar het CBS faciliteert in de CBS-onderzoeksomgeving dat onderzoekers
met toegang zelf de datakoppelingen op toegankelijke wijze kunnen maken aan de hand
van een generieke koppelsleutel.

Vraag 11

Kan een maximale termijn worden gesteld tussen een data-aanvraag en het beschikbaar
stellen van de opgevraagde data voor onafhankelijke onderzoekers?

Antwoord 11

Dit is niet mogelijk, aangezien er per databron verschillende procedures zijn ingericht
door de partijen die wettelijk verantwoordelijk zijn voor het verlenen van de toestemming
tot de aangevraagde data. Pas na de toestemming zal de data van de bronhouder beschikbaar
kunnen worden gesteld voor een onderzoek. In het geval een complete aanvraag wordt
ingediend bij het CBS en er toestemming is verkregen van databronhouders voor toegang
tot specifieke datasets, vergt de doorlooptijd bij het CBS ongeveer drie weken (mits
er geen sprake is van grote drukte). ZonMw zal hier per onderzoeksvoorstel rekening
mee houden.

Vraag 12

Kunt u deze vragen ieder afzonderlijk en voor de dag dat het rapport verschijnt beantwoorden?

Antwoord 12

Het beantwoorden van uw vragen voor de dag dat het rapport verschenen is, is door
de korte tijd tussen uw vragen en de publicatie van het rapport helaas niet mogelijk
gebleken.