Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Eppink en Eerdmans over het gunnen van een groot offshore windproject aan Chinese staatsbedrijven

Antwoord van MinisterJetten (Klimaat en Energie), mede namens de Ministers van Financiën
en van Justitie en Veiligheid (ontvangen 21 juni 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2021–2022, nr. 2105.

Vraag 1

Bent u ermee bekend dat het BorWin6-project, bestaande uit een grootschalig windpark
voor de Duitse kust waarvan de stroom via een HVDC-platform naar het vasteland wordt
getransporteerd, onlangs door TenneT is gegund aan een consortium van McDermott, GEIRI
en C-EPRI?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u ermee bekend dat McDermott voornemens is het HVDC(gelijkstroom)-platform te
laten bouwen door Qingdao McDermott Wuchuan, een joint venture met het Chinese staatsbedrijf
CSSC, in het Chinese Qingdao en dat GEIRI en C-EPRI beide dochterondernemingen van
het Chinese staatsbedrijf State Grid Corporation of China (SGCC) zijn?

Antwoord 2

Ja.

Vraag 3

Deelt u de conclusie dat dit project, dat een miljoen huishoudens van stroom moet
gaan voorzien, hiermee volledig in handen is gekomen van de Chinese Communistische
Partij? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

Het is juist dat een offshore wind systeem van deze omvang kan voorzien in de elektriciteitsbehoefte
van 1 miljoen huishoudens. De netaansluiting komt echter niet in Chinese handen. TenneT
zal de eigenaar en beheerder van deze gehele netaansluiting zijn en zal de controle
hebben over de besturing ervan. De hierboven genoemde Chinese staatsbedrijven zullen
betrokken zijn bij de bouw van twee transformatorstations (één op zee en één op land)
die onderdeel zullen zijn van de netaansluiting van het windpark met het net op land
in Duitsland.

Vraag 4

Ziet u niet de evidente risico’s van het in Chinese handen geven van cruciale schakels
binnen onze energievoorziening?

Antwoord 4

Nederland zet in op het vroegtijdig detecteren en signaleren van risico’s en dreigingen
voor de nationale veiligheid (Kamerstuk 30 281, nr. 125). Daarnaast moet TenneT er zorg voor dragen dat passende maatregelen worden genomen.

Zoals gesteld in het antwoord op vraag 3 zal TenneT eigenaar en beheerder zijn van
deze netaansluiting en ook de controle over de besturing ervan hebben. TenneT is daarnaast
voor 100% eigendom van de Nederlandse staat. Er is geen sprake van invloed via een
eventueel aandeelhouderschap.

Het project waar het hier om gaat, Borwin6, is overigens een Duits project van ruim
900 MW. Het betreft geen gunning voor een binnenlands project in de Nederlandse vitale
infrastructuur. Het gaat om een investering in het Duitse deel van TenneT. Het platform
is ook niet rechtstreeks verbonden met het Nederlandse net (het Nederlandse en Duitse
net zijn via interconnectoren wel onderling verbonden).

Ten aanzien van deze concrete casus heeft TenneT aangegeven dat een eventuele uitval
dan ook geen grote impact heeft op het Duitse net en de Duitse stroomvoorziening,
en daarmee indirect ook niet op de Nederlandse.

Ook heeft het bedrijf voorafgaand aan de aanbesteding extra, aanvullende veiligheidsmaatregelen
getroffen om eventuele externe beïnvloeding op het netwerk via dit platform te kunnen
voorkomen.

Dit onderwerp heeft tot slot ook de aandacht van Duitsland. De vier Duitse hoogspanningsnetbeheerders
(TSO’s) zijn begin dit jaar door het Duitse Ministerie van Economische Zaken en Klimaat
(BMWK) uitgenodigd om in algemene zin te overleggen over potentieel risicovolle leveranciers
uit landen buiten de EU. Daarmee staat het onderwerp ook op het vizier van onze Duitse
collega’s.

Vraag 5

Bent u ermee bekend dat onder andere België2 en Australië3 SGCC eerder actief van hun energiemarkt weerden uit vrees voor de nationale veiligheid
en Chinese controle over cruciale domeinen? Zo ja, waarom zouden dergelijke zorgen
niet van toepassing zijn op het BorWin6-project?

Antwoord 5

De genoemde artikelen gaan niet over de aankoop van materiaal, maar over deelname
in de TSO’s via een aandeelhouderschap, waarvan in Nederland en Duitsland geen sprake
is.

Vraag 6

Waarom bent u, als 100% aandeelhouder van TenneT, akkoord gegaan met het gunnen van
deze aanbesteding aan Chinese staatsbedrijven?

Antwoord 6

Het organiseren van aanbestedingen en vervolgens de gunning van contracten aan marktpartijen
is de verantwoordelijkheid van de raad van bestuur van TenneT. Als aandeelhouder heeft
de Minister van Financiën een goedkeuringsrecht bij investeringsvoorstellen die een
bepaald drempelbedrag overschrijden. Bij investeringsvoorstellen worden het publieke
belang, het rendement van een investering en de risico’s en bijbehorende beheersmaatregelen
bekeken. In het licht van de nationale veiligheid kan het Ministerie van Economische
Zaken en Klimaat bij een aanbesteding voor een Nederlands project ingrijpen in de
procedure en dit afstemmen met het Ministerie van Financiën.

Het kabinet is zich zeer bewust van de risico’s van mogelijke ongewenste inmenging
in de Europese energie-infrastructuur. Daarom vinden het Ministerie van Financiën
en het Ministerie van Economische Zaken het ook van groot belang dat TenneT oog heeft
voor de nationale veiligheid en economische veiligheid. Daarover is regelmatig contact
tussen deze partijen. Zowel vanuit de rol als beleidsmaker als als aandeelhouder hebben
het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat en het Ministerie van Financiën in
2021 overleg gehad met TenneT en in algemene zin gesproken over de mogelijke risico’s
rondom leveranciers van buiten de EU. Daarin is ook ter sprake gekomen dat niet alle
onderdelen en componenten van een project cruciaal zijn voor het vitale proces (transport
van elektriciteit) in Nederland.

Vraag 7

Hoe verhoudt deze ogenschijnlijk probleemloze gunning van een grootschalig energie-infrastructureel
project door het Nederlandse staatsbedrijf TenneT aan Chinese staatsbedrijven zich
met de pogingen om de Chinese invloed op andere binnenlandse strategische domeinen
juist terug te dringen?

Antwoord 7

De Nationale Veiligheidsstrategie (NVS) 2019 stelt dat statelijke actoren met als
doel spionage, beïnvloeding, verstoring en sabotage, de grootste digitale dreiging
voor de nationale veiligheid zijn, en dat dit een grote impact heeft op de Nederlandse
economie en maatschappij. Technologische ontwikkelingen vergroten de afhankelijkheid,
verwevenheid, complexiteit en onbeheersbaarheid van systemen en processen. Bovendien
kan de strategische afhankelijkheid van buitenlandse partijen als (toe)leveranciers,
producenten en dienstverleners, de kwetsbaarheid voor spionage, verstoring en sabotage
in de hand werken.

Toenemende digitalisering en de afhankelijkheid daarvan zorgt ervoor dat de potentiële
schade van digitale aanvallen (en het profijt dat een kwaadwillende actor ervan kan
hebben) toeneemt. Verder geldt dat digitale dreigingen niet op zichzelf staan. Zo
is er een wisselwerking met andere risico’s. Verstoring van elektriciteit kan bijvoorbeeld
leiden tot een verstoring van informatiesystemen en omgekeerd.

De kabinetsinzet is om risico’s op ongewenste strategische afhankelijkheden te mitigeren.
Nederland heeft een open investeringsklimaat. Dit vormt de hoeksteen voor onze maatschappij
en economie en is een belangrijke randvoorwaarde voor ons verdienvermogen en innovatiekracht.
Het kabinet is zich bewust van de risico’s met betrekking tot strategische afhankelijkheden
en verstoringen in vitale processen. De AIVD benoemde in haar jaarverslag van 2020
dat China met forse investeringen in technologie mogelijk afhankelijkheden creëert.
De MIVD wees daarbij op de mogelijkheid dat China deze investeringen als drukmiddel
kan gebruiken.

Door middel van het nemen van maatregelen worden deze risico’s gemitigeerd. De Wet
Veiligheidstoets Investeringen, Fusies en Overnames (Vifo) voorziet in instrumenten
om risico’s voor de nationale veiligheid te mitigeren. Met de wet kunnen investeringen
in bepaalde bedrijven worden getoetst, waarna eventueel mitigerende maatregelen kunnen
worden opgelegd en in het uiterste geval investeringen kunnen worden geblokkeerd.
Deze wet is recent in uw Kamer behandeld.

Bij elke gunning wordt er een gedegen inschatting van mogelijke risico’s gemaakt.
Zo heeft het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat eerder geïntervenieerd in
aanbestedingen van TenneT. Daarop zijn maatregelen getroffen die TenneT in Nederland
diende toe te passen in het aanbestedingsproces voor de nieuwe 2GW HVDC-platforms
die TenneT in zowel het Nederlandse als het Duitse deel van de Noordzee wil toepassen.

Daarnaast is in 2020 door het kabinet, in het licht van de invulling van de eigen
vermogensbehoefte van TenneT Duitsland, een nationale veiligheidsanalyse uitgevoerd.
Dit heeft geresulteerd in een aantal aanbevelingen tot wijziging van de Elektriciteitswet
1998. Deze wijzigingen maken het mogelijk om nog beter rekening te houden met eisen
ten aanzien van de nationale veiligheid. Zo kunnen netbeheerders in bepaalde gevallen
gebruik maken van de Aanbestedingswet Defensie en Veiligheid. Deze wijzigingen worden
nu meegenomen in de Energiewet, die later dit jaar aan de afdeling advisering van
de Raad van State zal worden aangeboden.

Vraag 8

Zijn er bij dergelijke aanbestedingen geen waarborgen ingebouwd om te voorkomen dat
kwetsbare projecten met een groot strategisch belang in handen komen van Chinese staatsbedrijven?
Zo nee, waarom niet? Zo ja, waarom is het project BorWin6 dan toch aan dit consortium
vergeven?

Antwoord 8

De nationale veiligheid is onder meer geborgd via de Elektriciteitswet 1998. TenneT
heeft op grond hiervan de verplichting de veiligheid en betrouwbaarheid van de netten
en van het transport van elektriciteit over de netten op de meest doelmatige wijze
te waarborgen. Daarnaast geldt de verplichting de netten te beschermen tegen invloeden
van buitenaf.

TenneT is daarnaast gebonden aan de aanbestedingswet en Europese regelgeving daaromtrent.
Als daarin geen grondslag staat om bepaalde leveranciers uit te sluiten dan kan en
mag TenneT dat niet doen, behalve als de nationale overheid een risico ziet voor de
nationale veiligheid. In het geval van TenneT geldt dat transport van elektriciteit
een vitaal proces is en dat de NVS stelt dat ernstige verstoring van vitale processen
leidt tot aantasting van de nationale veiligheid. De integriteit van de vitale infrastructuur
is een essentiële factor voor de nationale veiligheid. Digitale dreiging vanuit statelijke
actoren is gericht om deze systemen te verstoren of zelfs te saboteren.

Op grond hiervan is zoals hierboven vermeld eerder een nationale veiligheidsanalyse
uitgevoerd en is er in 2021 door het Ministerie van EZK geïntervenieerd in het aanbestedingsproces
voor de 2GW platforms voor Nederland.

Zoals aangegeven in vraag 4 zal een eventuele uitval dan ook geen grote impact hebben
op het Duitse net en de Duitse stroomvoorziening en daarmee indirect ook niet op de
Nederlandse. Ook heeft TenneT aangegeven dat er voorafgaand aan de aanbesteding extra,
aanvullende veiligheidsmaatregelen zijn getroffen om eventuele externe beïnvloeding
op het netwerk via dit platform te kunnen voorkomen.

Vraag 9

Geeft u staatsdeelnemingen instructies mee om Chinese inmenging af te houden? Zo ja,
wat voor instructies? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 9

Binnen de bevoegdheden als aandeelhouder houdt de Minister van Financiën, voor zover
mogelijk, rekening met de gevolgen van veranderende geopolitieke verhoudingen voor
staatsdeelnemingen. Er wordt regelmatig gesproken met de deelnemingen en ze worden
erop geattendeerd dat het van het grootste belang is dat, als zij dreigingen zien
voor de vitale processen of het waarborgen van het publiek belang, zij daarover spreken
met de relevante beleidsministeries. Daarbovenop is er ook nauw contact tussen de
staatsdeelnemingen, die een vitaal proces kennen (zoals bijvoorbeeld het landelijk
transport en de distributie van elektriciteit), en de bevoegde veiligheidsinstanties.

Conform het ondernemingsrecht zien de bevoegdheden als aandeelhouder niet op het geven
van instructies aan deelnemingen en gaat de Minister van Financiën niet over individuele
aanbestedingen en de gunning van specifieke contracten. Wel heeft de Minister van
Financiën als aandeelhouder een goedkeuringsrecht bij investeringsvoorstellen die
een bepaald drempelbedrag overschrijden. De Minister van Financiën zal bij dergelijke
investeringen toetsen of TenneT (a) contact heeft gehad met de bevoegde ministeries
en veiligheidsinstanties in Nederland en Duitsland over het onderwerp nationale veiligheid
en (b) of deze partijen geen bezwaren zien bij deze investeringen.

Vraag 10

Kunt u de Kamer op korte termijn een brief sturen met een analyse van de Chinese invloed
Nederlandse staatsdeelnemingen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

De dreiging die uitgaat van statelijke actoren voor de nationale veiligheidsbelangen
van Nederland is geen nieuw fenomeen maar ontwikkelt zich al geruime tijd. Voor de
deelnemingen die betrokken zijn bij vitale processen houdt het kabinet via de bevoegde
veiligheidsinstanties voortdurend de nationale veiligheidsbelangen nauwlettend in
de gaten met als doel (digitale) verstoring of sabotage tegen te gaan. Voor een uitgebreide
analyse van de mogelijke gevolgen van ongewenste inmenging van statelijke actoren
in de Nederlandse vitale processen verwijs ik u naar de Kamerbrief met beleidsreactie
op het Dreigingsbeeld Statelijke Actoren en de voortgang aanpak statelijke dreigingenvan
de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de Minister van Defensie
en de Minister van Justitie en Veiligheid en het meegezonden document Dreigingsbeeld
Statelijke Actoren opgesteld door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD),
de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de Nationaal Coördinator
Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), zoals gepubliceerd op 3 februari 2021
(Kamerstuk 30 281, nr. 125).

Vraag 11

Hoeveel aanbestedingen met betrekking tot energie-infrastructuur waarbij de Nederlandse
overheid betrokken was zijn de afgelopen vijf jaar gegund aan Chinese staatsbedrijven
of consortia waarbij Chinese staatsbedrijven betrokken waren? Om welke projecten ging
dit?

Antwoord 11

De rijksoverheid is niet direct betrokken bij aanbestedingen door de deelnemingen.
Dit behoort tot de operationele bevoegdheden van de bedrijven zelf.

Vraag 12

Welke mogelijkheden zijn er nog om deze aanbesteding terug te draaien?

Antwoord 12

Voor dit gegunde systeem in Duitsland geldt dat het contract volgens het

Europese aanbestedingsproces bindend is.

Vraag 13

Heeft u met TenneT gesproken over de gunning van het project BorWin6 aan het Chinese
consortium? Zo ja, wanneer, wat was hierbij uw insteek en hoe heeft TenneT hierop
gereageerd en/of geacteerd? Zo nee, bent u bereid alsnog op zo kort mogelijke termijn
met TenneT in gesprek te gaan over de onwenselijkheid van deze gunning?

Antwoord 13

Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft niet met TenneT gesproken over
het project BorWin6 en de veiligheidsrisico’s daaromtrent. Ook het Ministerie van
Financiën, als aandeelhouder, heeft het niet specifiek gehad met TenneT over de gunning
van de desbetreffende contracten aan het Chinese consortium. Omdat het hier een Duitse
nationale aangelegenheid betreft heeft TenneT contact gezocht met de Duitse overheid.
Zoals benoemd in vraag 9, heeft het Ministerie van Financiën hier ook in algemene
zin toe opgeroepen.

Vraag 14

Welke mogelijkheden zijn er om deze gunning terug te draaien? Gaat u hierop inzetten?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 14

Zie het antwoord op vraag 12.

Vraag 15

Wat gaat u doen om te voorkomen dat dergelijke projecten in de toekomst in Chinese
handen vallen?

Antwoord 15

Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat spreekt regelmatig met TenneT en regionale
netbeheerders over allerhande veiligheids- en cyberrisico’s die mogelijk kunnen ontstaan
in de vitale onderdelen van het Nederlandse elektriciteitsnet. Waar nodig vinden deze
gesprekken plaats in samenspraak met de bevoegde veiligheidsinstanties. Indien blijkt
dat de nationale veiligheid in het geding is of komt, dan kan de rijksoverheid desgewenst
interveniëren en maatregelen treffen. In de toekomst zal de Energiewet TenneT meer
handvatten geven om op voorhand partijen uit te sluiten in een aanbestedingsproces
waarbij vitale processen in het geding zijn of komen. Het is daarbij van belang om
goed onderscheid te maken tussen kritieke en niet-kritieke producten of diensten.
Bij elke casus moet daarom worden bezien hoe eventuele risico’s voor de nationale
veiligheid beheersbaar kunnen worden gemaakt. Uitgangspunt is dat maatregelen die
hiertoe genomen worden proportioneel zijn. Dit vergt een gedetailleerde analyse van
de te beschermen belangen, de dreiging en de (huidige) weerbaarheid. Per casus kan
deze analyse anders uitvallen. Het is immers niet zo dat per definitie alle producten
of diensten van Chinese makelij een bedreiging voor de nationale veiligheid vormen
of leiden tot ongewenste strategische afhankelijkheden die risico’s vormen voor het
waarborgen van onze publiek belangen. Het is van belang over de kritieke onderdelen
goede afspraken te hebben en TenneT in staat te stellen zijn wettelijke taak voor
de veiligheid en betrouwbaarheid van de netten en van het transport van elektriciteit
over de netten verantwoord te laten vervullen. Ook geeft de wet Vifo meer mogelijkheden
tot toetsing van investeringen die niet binnen de sectorspecifieke wet vallen, waarna
eventueel mitigerende maatregelen kunnen worden opgelegd en in het uiterste geval
investeringen kunnen worden geblokkeerd.

Vraag 16

Kunt u iedere vraag afzonderlijk en binnen de gebruikelijke beantwoordingstermijn
van drie weken beantwoorden?

Antwoord 16

Gegeven de nadere analyse is het helaas niet gelukt de vragen binnen de gebruikelijke
termijn te beantwoorden.