Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Ellemeet en Mutluer over demonstraties bij abortusklinieken

Antwoord van Minister Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport), mede namens de
Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen 30 mei 2022).

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de rondgang van de Nederlandse Vereniging van abortusartsen
onder abortusartsen over de demonstraties bij klinieken, waaruit blijkt dat abortusartsen
voorstander zijn van een landelijk demonstratieverbod? Zo ja, wat vindt u van deze
sterke en gedeelde wens van abortusartsen voor een landelijk demonstratieverbod?1

Antwoord 1

Ik heb begrepen dat abortusartsen voorstander zijn van dergelijke maatregelen. Laat
ik vooropstellen dat ik sta voor de keuzevrijheid van vrouwen. Ik acht daarnaast het
grondrecht op demonstratie een groot goed. Ik ga graag in gesprek met abortusklinieken
en het Nederlands Genootschap van Abortusartsen (NGvA) over de ervaren problemen en
mogelijke oplossingsrichtingen. Zie verder de antwoorden op de vragen 2, 3 en 4.

Vraag 2

Bent u zich ervan bewust dat de intimidatie en emotionele schade die vrouwen ondergaan
door de demonstraties bij abortusklinieken al lange tijd speelt, en dat de lokale
maatregelen, voor zover die getroffen zijn, het probleem nog niet hebben opgelost?

Antwoord 2

Demonstraties voor en tegen abortus zijn van alle tijden. Demonstraties van groeperingen
die tegen abortus zijn, vinden ook plaats in de nabije omgeving van een abortuskliniek.
Als een ongewenst zwangere vrouw een abortuskliniek bezoekt en zij aangesproken wordt
door demonstranten, kan dit zeker intimiderend overkomen.

Vanuit de Tweede Kamer zijn over dit onderwerp meermaals vragen gesteld aan mijn ambtsvoorganger.
In eerdere commissiebrieven en de beantwoording van Kamervragen is aangegeven dat
het op grond van de Wet openbare manifestaties (Wom) aan de burgemeester is om demonstraties
bij abortusklinieken in goede banen te leiden.2,
3,
4,
5,
6,
7 Omdat de vrijheid van demonstreren en de vrijheid van meningsuiting fundamentele
grondrechten zijn, is het uitgangspunt dat de burgemeester zich zoveel mogelijk moet
inspannen om demonstraties te faciliteren en te beschermen. Het uitgangspunt daarbij
is ook dat de lokale overheid haar best moet doen een protest toe te staan daar waar
de doelgroep dat protest kan horen en zien.

Uit mijn recente uitvraag (mei 2022) bij gemeenten blijkt niet dat er een toename
is van demonstraties bij abortusklinieken. In veel gemeenten worden voorschriften
opgelegd aan demonstranten. Het gaat dan meestal om het aanwijzen van een specifieke
plek waar demonstranten mogen staan, op enige afstand van de kliniek. Onlangs is in
opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) een
onderzoek naar demonstratie en vergaderingsrechtelijke vraagstukken uitgevoerd.8 In dit onderzoek worden ook voorbeelden van lokale maatregelen bij abortusklinieken
besproken. Uit het onderzoek blijkt dat de situaties rond demonstraties bij abortusklinieken
erg complex zijn, met sterk verdeelde meningen en tegenovergestelde belangen en rechten.

Vraag 3 en 4

Wat vindt u van het feit dat deze demonstraties nu al jarenlang plaatsvinden en dat
lokale maatregelen de negatieve gevolgen voor vrouwen nog niet of onvoldoende hebben
weggenomen?

Deelt u de mening dat iedere dag dat vrouwen door demonstranten misleid worden door
feitelijk onjuiste informatie, en emotioneel belast worden door meningen en kwalificaties
waar zij niet op zitten te wachten, een dag te veel is?

Antwoord 3 en 4

Demonstreren mag, maar het intimideren van mensen die bij een abortuskliniek komen
met een belangrijke hulpvraag, is niet toegestaan. Ik keur dat ten zeerste af. Als
een vrouw een abortuskliniek bezoekt, staat zij voor een besluit dat een grote impact
kan hebben. Ik kan mij goed voorstellen dat deze vrouwen en hun partners of naasten
graag in rust de kliniek binnengaan. Zij zullen daarbij geen behoefte hebben aan ongevraagd
advies, laat staan aan misleidende boodschappen van individuele demonstranten.

De inhoud van een demonstratie mag voor de overheid echter nooit een reden zijn om
beperkingen op te leggen of een verbod af te kondigen. Ook meningsuitingen die choqueren
of als storend worden ervaren verdienen bescherming. Volgens de Grondwet heeft in
Nederland niemand voorafgaand toestemming nodig om gedachten en gevoelens te openbaren,
dat zou neerkomen op censuur. De burgemeester kan daarom geen beperkingen opleggen
op basis van de inhoud van een demonstratie of een meningsuiting. Op grond van de
Wet openbare manifestaties (Wom) kan de burgemeester wel op een aantal andere niet-inhoudelijke
gronden beperkingen stellen, aanwijzingen geven of in het uiterste geval een demonstratie
verbieden of beëindigen. In 2021 is een expertmeeting door de VNG georganiseerd, waarna
er een factsheet9 gepubliceerd is met enkele adviezen die gemeenten in de praktijk kunnen toepassen.

Ik heb van gemeenten en abortusklinieken niet gehoord dat zich nieuwe ontwikkelingen of problemen voordoen. Indien getroffen maatregelen
binnen een gemeente niet zouden voldoen, is het aan de gemeenteraad om de burgemeester
om verantwoording te vragen. Het treffen van maatregelen is dus een lokale aangelegenheid,
en het is aan de politie en het Openbaar Ministerie (OM) om te handhaven. Eerder hebben
gemeenten laten weten binnen de mogelijkheden van de Wom voldoende ruimte te hebben
om demonstraties in goede banen te leiden. Ik blijf uiteraard in contact met gemeenten.
Ook ga ik, zoals aangegeven in het antwoord op vraag 1, graag in gesprek met abortusklinieken
en het NGvA, onder andere om te horen of er gevallen zijn waarin (nog) geen passende
oplossingen zijn gevonden. Als daar aanleiding toe is, zal ik in overleg treden met
mijn collega’s van het Ministerie van BZK en het Ministerie van Justitie en Veiligheid
(JenV).

Vraag 5

Deelt u de mening dat het ongewenst is dat elke gemeente zijn eigen regels erop nahoudt,
omdat daardoor de ene gemeente wel een bufferzone hanteert en de andere gemeente niet?

Antwoord 5

Nee. Demonstraties, waaronder dus ook anti-abortus demonstraties, kunnen niet allemaal
op één lijn worden gesteld. Het is aan de burgemeester om te beoordelen of maatregelen
of voorschriften bij een demonstratie noodzakelijk en gerechtvaardigd zijn. De burgemeester
maakt die beoordeling op basis van de relevante feiten en plaatselijke omstandigheden.
Dat betekent dat er verschillen kunnen zijn tussen gemeenten en tussen de voorschriften
die gemeenten stellen aan demonstraties. Uit mijn uitvraag bij gemeenten blijkt bijvoorbeeld
dat de lokale ruimtelijke ordening implicaties heeft voor de voorschriften. Onder
meer de beperkte ruimte rondom een kliniek kan voor de burgemeester meespelen bij
de overweging om demonstranten bijvoorbeeld een demonstratievak toe te wijzen aan
de overkant van de straat. Daarbij geldt dat het kader voor eventuele voorschriften,
de Wom, in iedere gemeente gelijk is.

Vraag 6

Wat vindt u ervan dat in die gemeentes die een bufferzone kennen, onvoldoende wordt
gehandhaafd zodat vrouwen alsnog lastig worden gevallen? Welke acties gaat u daarop
ondernemen?

Antwoord 6

Zoals mijn voorganger eerder aan uw Kamer heeft laten weten10, is het strafbaar om een niet vooraf aangemelde of een door de burgemeester verboden
demonstratie te houden en om te handelen in strijd met een door de burgemeester voor
een demonstratie gesteld(e) voorschrift, beperking, aanwijzing of opdracht (artikel
11 Wom). Ook stellen diverse algemene plaatselijke verordeningen (APV’s) het strafbaar
om zich hinderlijk te gedragen, personen lastig te vallen of zich onnodig op te dringen.
Iedereen die kennis heeft van een (vermeend) strafbaar feit kan aangifte doen bij
de politie. De politie, het OM en uiteindelijk de strafrechter zullen van geval tot
geval moeten beoordelen of een concrete gedraging strafbaar is. Ik zal in mijn gesprek
met abortusklinieken en het NGvA vragen naar de ervaringen met (vermeende) strafbare
feiten en lokale handhaving. Het demonstratierecht is geen vrijbrief voor wetsovertredingen.
Bij het uitoefenen van het demonstratierecht dient het demonstratiekarakter en daarmee
de collectieve meningsuiting voorop te staan. De wijze van handhaving in concrete
situaties en de daarbij in te zetten middelen is maatwerk en wordt lokaal bepaald.
Het lokale gezag heeft beoordelingsruimte bij handhaving.

Vraag 7

Wat vindt u van het landelijk demonstratieverbod bij abortusklinieken dat Spanje kent?
Welke voordelen en nadelen ziet u daarin voor Nederland?

Antwoord 7

Het demonstratierecht en de vrijheid van meningsuiting zijn niet alleen op nationaal
niveau, maar ook internationaal stevig verankerd, zoals in het Europees Verdrag tot
bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) en het
Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Andere (ons omringende) landen,
waaronder Spanje, zijn daarmee ook internationaalrechtelijk gebonden aan de vergaande
bescherming die het demonstratierecht en het recht op vrije meningsuiting genieten.
Daaruit vloeit onder meer voort dat de overheid haar best moet doen een protest toe
te staan daar waar de doelgroep dit kan horen en zien. Deze bescherming geldt ook
voor protesten of betogingen waarbij beledigende, verwerpelijke of zelfs choquerende
uitingen worden gedaan. Voor het overige geldt dat andere landen binnen de bandbreedte
van het internationale recht de vrijheid hebben om eigen keuzes te maken die aansluiten
bij hun eigen rechtscultuur. Die keuzes zijn soms (sterk) historisch bepaald en niet
zomaar te vergelijken met of te kopiëren naar een ander land.

Vraag 8

Hoe wilt u de problemen die de demonstranten veroorzaken voor vrouwen oplossen? Waarom
denkt u dat het voortzetten van het beleid van uw voorganger, dat op veel plekken
niet tot het gewenste resultaat heeft geleid, nu wél tot het gewenste resultaat zal
leiden?

Antwoord 8

Zie het antwoord op vraag 3 en 4.

Vraag 9

Kunt u deze vragen uiterlijk op uiterlijk 1 juni 2022 beantwoorden, zodat de Kamer
de antwoorden kan betrekken bij het commissiedebat Medische ethiek?

Antwoord 9

Ja.