Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Inge van Dijk over de berichten 'Banken weren contant geld, bedrijven radeloos' en 'Hoe een metaalhandelaar tot wanhoop wordt gedreven door de bank'

Antwoord van Minister Kaag (Financiën) (ontvangen 28 april 2022). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 2314.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de berichten «Banken weren contant geld, bedrijven radeloos»
en «Hoe een metaalhandelaar tot wanhoop wordt gedreven door de bank»?1
2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2, 4

Is het u bekend dat banken vanuit hun poortwachtersfunctie streng beleid voeren op
ondernemers die veel contant geld gebruiken en banken van daaruit ondernemers proberen
te bewegen op korte termijn geen grote contante transacties meer uit te voeren, op
straffe van het sluiten van hun bankrekening?

Is het u bekend dat banken hoge administratieve lasten aan ondernemingen opleggen
voor de controle op gebruik van grote bedragen contant geld?

Antwoord 2, 4

Ik heb vernomen dat er banken zijn die klanten, waarbij sprake is van excessief gebruik
van contant geld, vragen om het aantal contante transacties terug te brengen naar
een niveau dat meer aansluit bij het gemiddelde gebruik van contant geld in de betreffende
sector. Contant geld is een van de indicatoren voor een verhoogd risico op witwassen.
Het uitvragen van additionele informatie over bepaalde chartale transacties kan onderdeel
zijn van het cliëntenonderzoek. Een mitigerende maatregel kan zijn dat het aantal
cashtransacties dat de klant kan uitvoeren wordt verlaagd, om zo het risico op witwassen
te mitigeren. Ik vind het hierbij wel belangrijk dat de genomen maatregelen cliëntspecifiek
en proportioneel zijn en genomen worden na gedegen cliëntonderzoek en in overleg met
de klant in kwestie, zodat voorkomen wordt dat het legitiem gebruik van contant geld
bemoeilijkt wordt zonder aantoonbare reden.

Vraag 3

Is het u bekend dat bepaalde sectoren afhankelijk zijn van contant geld en zich vanwege
dit beleid van banken in hun onderneming bedreigd voelen, zoals de metaalsector die
veel handelt in Duitsland waar contant geld meer de norm is dan in Nederland?

Antwoord 3

Ja.

Vraag 5

Van welke sectoren zijn dergelijke signalen zoals genoemd in vragen 2, 3 en 4 u bekend?

Antwoord 5

Ik beschik niet over een volledig overzicht van de banken die mitigerende maatregelen
nemen op het gebied van contant geld en hoe die mitigerende maatregelen er precies
uit zien. Wel heb ik signalen ontvangen dat er banken zijn die bepaalde klanten vragen
om het gebruik van contant geld te beperken. Dit zijn met name klanten die actief
zijn in sectoren waar een verhoogd risico op witwassen is en contant geld relatief
veel gebruikt wordt, zoals de metaal- en schrootsector, autosector, coffeeshopsector,
en de agrarische sector.

Vraag 6

Ziet u voor deze sectoren reële alternatieve opties voor het gebruik van contant geld,
waarmee zij niet in het voortbestaan van hun onderneming beperkt worden? Ziet u voor
deze sectoren nog andere mogelijkheden voor het geven van waarborgen op legitiem gebruik
van contant geld?

Antwoord 6

Zoals ik ook heb aangegeven in de beantwoording van de voorgaande vragen, vind ik
het belangrijk dat banken hun verplichtingen uit de Wwft nakomen, maar vind ik het
ook belangrijk dat zij bij het nemen van mitigerende maatregelen oog hebben voor proportionaliteit
en het legitiem gebruik van contant geld. Ik vind het belangrijk dat eventuele maatregelen
genomen worden na gedegen cliëntonderzoek en overleg met de klant in kwestie, en dat
maatregelen klantspecifiek en proportioneel zijn. Naar ik begrijp passen banken deze
maatregelen toe voor handelaren waar sprake is van excessief gebruik ten opzichte
van andere handelaren in de sector. Er zal een zekere mate van beperking zijn om de
hoeveelheid contant geld terug te brengen naar vergelijkbare hoeveelheden, maar ik
verwacht niet dat dit het voortbestaan van het bedrijf schaadt, omdat bedrijven grotendeels
kunnen overstappen op girale betalingen. Mocht dit wel het geval zijn, dan is het
belangrijk dat deze ondernemingen (opnieuw) met hun bank in gesprek kunnen gaan en
aantonen waarom de hoeveelheid contant geldtransacties in hun geval valide en noodzakelijk
is.

Vraag 7

Wat vindt u van de signalen dat vooral het korte tijdspad waarmee bedrijven van het
gebruik van contante geld moeten afstappen en de kosten voor zakelijke girale transacties
op weerstand stuiten bij ondernemers? Ziet u in die richting oplossingen om ondernemers
tegemoet te komen?

Antwoord 7

Zoals ik ook heb aangegeven in de vorige antwoorden vind ik het belangrijk dat een
maatregel genomen wordt in overleg met de klant in kwestie. Het opstellen van een
realistisch tijdpad zou mijns inziens onderdeel moeten zijn van dit overleg. Wanneer
dit niet het geval is zou ik de klant adviseren om nogmaals in gesprek te gaan met
de bank en gezamenlijk alternatieven te verkennen.

Vraag 8, 9, 10

Wat vindt u van het spanningsveld tussen (1) banken die streng beleid voeren richting
ondernemers vanwege vrees voor het toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB) met mogelijk
miljoenenboetes tot gevolg, en (2) DNB die enerzijds streng toezicht op banken voert
waar een witwasaanpak tekortschiet, maar anderzijds ook vindt dat de inspanningen
van banken om witwassen en fraude op te sporen niet het legitieme gebruik van contant
geld mogen bemoeilijken?

Hoe kan er volgens u in een gevoelige maatschappelijke en politieke context een eerlijke
balans worden gevonden tussen legitiem gebruik van contant geld door ondernemers en
een stevige poortwachtersfunctie van banken?

Bent u betrokken bij de overleggen van DNB, banken en belangenclubs die hierover met
elkaar proberen afspraken te maken en kunt u ons op de hoogte brengen van de status
en uitkomsten van deze overleggen?

Antwoord 8, 9, 10

Ik zie het spanningsveld. De afgelopen maanden heeft De Nederlandsche Bank gesprekken
gevoerd met de belangrijkste partijen uit het betalingsverkeer, zoals de banken, vertegenwoordigers
van verschillende typen consumenten en toonbankinstellingen en chartale dienstverleners,
over een Convenant Contant Geld. Mijn ministerie is zelf geen partij bij het convenant,
maar is wel betrokken geweest bij de totstandkoming hiervan. In het Convenant Contant
Geld, dat ik op 8 april heb aangeboden aan uw Kamer3, biedt DNB richtlijnen over hoe banken hun verplichtingen uit anti-witwasregelgeving kunnen naleven in relatie tot (de toegang tot) chartale dienstverlening.
Zo is onder andere afgesproken dat banken de medewerking van toonbankinstellingen
kunnen vragen, binnen de grenzen van de geldende wetgeving, om mogelijke witwas- of
andere criminele transacties te achterhalen. Waarbij banken toezeggen dat de gevraagde
medewerking proportioneel is. Ook is afgesproken dat banken zich ertoe verbinden de
anti-witwas- en anti-terrorismefinancieringsmaatregelen die het gebruik van contant
geld kunnen beïnvloeden, proportioneel in te zetten en toe te spitsen op de specifieke
risico’s per cliënt zodat het legitieme gebruik van contant geld niet wordt gehinderd.

Vraag 11

Wat is volgens u een gebalanceerde aanpak met betrekking tot het gebruik van contant
geld door ondernemers voor hun legitieme onderneming en het beteugelen van criminaliteit
door bankenvanuit hun poortwachtersfunctie?

Antwoord 11

Ik vind het belangrijk dat er sprake is van een toegankelijk betalingsverkeer, zowel
giraal als chartaal, en dat contant geld ook geaccepteerd wordt door bedrijven als
betaalmiddel. Er worden verschillende initiatieven ondernomen om dit te garanderen,
zoals het eerder aangehaalde Convenant Contant Geld en het Actieplan Toegankelijk
Betalingsverkeer. Tegelijkertijd levert contant geld in grote getallen wel een verhoogd
integriteitsrisico op. Ik vind het belangrijk dat banken bij het cliëntenonderzoek
daar oog voor hebben. Een mitigerende maatregel in het kader van een witwasrisico
bij een klant is de mogelijkheid tot het beperken van contant geld. Dit kan betekenen
dat een bedrijf een tot nu toe lopend betaalmodel moet aanpassen. Gelet op de opgave
voor de samenleving om criminele geldstromen te stoppen, is het onvermijdelijk dat
ook burgers en ondernemers in aanraking komen met de gevolgen van de eisen die horen
bij de poortwachtersfunctie. Ik vind het wel belangrijk dat via bijvoorbeeld contact
met de branchevereniging wordt gekeken hoe bank en sector gezamenlijk tot mitigerende
maatregelen kunnen komen indien er een sector is met een inherent hoog witwasrisico.

Toelichting:

Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Heinen (VVD),
ingezonden 15 maart 2022 (vraagnummer 2022Z04855) en van het lid Tony van Dijck (PVV), ingezonden 15 maart 2022 (vraagnummer 2022Z04859).