Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over voorbereiding gemeenteraadsverkiezingen (Kamerstuk 35165-46)

Nr. 47
VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 28 februari 2022

De vaste commissie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft een aantal
vragen en opmerkingen voorgelegd aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
over de brief van 21 februari 2022 over voorbereiding gemeenteraadsverkiezingen (Kamerstuk
35 165, nr. 46).

De vragen en opmerkingen zijn op 24 februari 2022 aan de Minister van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties voorgelegd. Bij brief van 25 februari 2022 zijn de vragen
beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Hagen

De griffier van de commissie, De Vos

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties en reactie van de bewindspersonen

Inleiding

Graag dank ik de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
voor de schriftelijke inbreng inzake mijn brief van 21 februari jl. (Kamerstuk 35 165, nr. 46) ten aanzien van onder meer de voorbereiding van de gemeenteraadsverkiezingen. Met
veel belangstelling heb ik kennisgenomen van de door de leden van de fracties van
VVD, SP en GroenLinks gestelde vragen en gemaakte opmerkingen over de eerdergenoemde
brief. In het navolgende reageer ik daarop in de volgorde van het verslag.

Ik maak tevens van de gelegenheid gebruik om uw Kamer mede te delen dat ik op 24 februari
jl. heb gesproken met vertegenwoordigers van verschillende peilbureaus, te weten Kantar,
Ipsos en I&O Research. Ook een vertegenwoordiger van het ANP was aanwezig. Het overleg
vond plaats mede naar aanleiding van de gedane toezegging in het commissiedebat van
16 november 2021 (Kamerstuk 35 165, nr. 44) over de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezing, om met peilbureaus in gesprek te
gaan om geen exitpolls te publiceren voorafgaand aan de sluiting van de stemlokalen
op woensdag 21.00 uur. Alle bureaus die aanwezig waren bij het overleg van 24 februari
onderschreven, voor zover zij voornemens zijn exitpolls te houden, de uitkomsten van
deze exitpolls niet voor woensdag 16 maart 21.00 uur openbaar te maken.

VVD-fractie

Ik ben verheugd dat de leden van de VVD-fractie er ook vertrouwen in hebben dat, gelet
op de mogelijkheid voor vervroegd stemmen en de maatregelen in het stemlokaal, gemeenten
het verkiezingsproces op de drie verkiezingsdagen in goede banen zullen leiden, waardoor
ook personen die kwetsbaar zijn op een veilige manier hun stem kunnen uitbrengen.

SP-fractie

De leden van de fractie SP constateren dat het verzoek aan gemeenten is om 1,5 meter
afstand mogelijk te maken in het stemlokaal, maar dat het slechts een optie is. Zij
vragen daarom of het mogelijk is dat gemeenten duidelijk aangeven in welke stembureaus
het houden van 1,5 meter afstand wel en geen optie is? Wordt er door gemeenten ook
rekening gehouden met, zeker op drukke locaties, dat er in de rij voor het stembureau
de mogelijkheid gecreëerd wordt om 1,5 meter afstand te houden?

In antwoord op de vragen van deze leden merk ik het volgende op. Vanaf 25 februari
2022 (vandaag) vervalt de verplichting op het houden van 1,5 meter. Deze verplichting
vloeit, ook voor de stemlokalen, voort uit de Tijdelijke wet maatregelen covid-19
en de daaronder liggende regelgeving. Met het vervallen van de verplichting tot het
houden van 1,5 meter afstand in het Tijdelijk besluit veilige afstand, is er daarmee
ook geen juridische grondslag meer voor een dergelijke verplichting in het stemlokaal.
Ik ben het eens met de leden van de fractie van de SP dat iedereen, dus ook mensen
die extra kwetsbaar zijn voor besmetting met het coronavirus of dierbaren hebben voor
wie dat geldt, zich veilig moeten voelen om hun stem uit te kunnen brengen. Het is
van belang dat iedereen kan stemmen, want elke stem telt. Daarom heb ik gemeenten
ook nadrukkelijk gevraagd om de stemlokalen zoveel mogelijk in te richten dat het
houden van 1,5 meter afstand mogelijk is.

Gemeenten hebben er namelijk bij het vastleggen van locaties voor stemlokalen rekening
mee gehouden dat het mogelijk moest zijn om in de locatie voldoende afstand te houden.
Op dat moment was immers de 1,5 meter afstand verplicht.

Daarnaast blijft het plaatsen van een kuchscherm verplicht tussen een kiezer en het
stembureaulid dat gaat over de toelating tot de stemming. Op die manier kan ook het
contact tussen de kiezer en het stembureaulid, waarbij wellicht niet in alle gevallen
voldoende afstand in acht kan worden genomen, veilig verlopen.

Ik vertrouw er op dat gemeenten er alles aan doen om de stemlokalen zo in te richten
dat kiezers gedurende het stemproces voldoende afstand kunnen houden. In de communicatie
vanuit de gemeenten en het Rijk wordt ook benadrukt dat het voor kiezers mogelijk
is om afstand te houden in het stemlokaal.

Ik zal gemeenten er nogmaals nadrukkelijk op wijzen hier ook in hun communicatie richting
kiezers ruim aandacht aan te geven. Daarnaast vraag ik hen om er aandacht aan te geven
dat bij een eventuele wachtrij voldoende afstand kan worden gehouden door kiezers
die dat willen.

De leden van de fractie van de SP vragen naar de mogelijkheden om chirurgische maskers
(Type II-R) beschikbaar te stellen aan stemmers die daar specifiek om vragen in het
stemlokaal?

Het is voor kiezers mogelijk om een mondkapje of chirurgisch mondneusmasker te dragen
in het stemlokaal. Kiezers die er prijs op stellen een mondkapje of chirurgisch mondneusmasker
te dragen, nemen deze zelf mee. De chirurgische mondneusmaskers type II-R die gemeenten
in de voorbereiding van de gemeenteraadsverkiezingen hebben aangeschaft zijn bedoeld
voor stembureauleden en tellers. Wel zullen er mogelijk gemeenten zijn die deze ook
ter beschikking kunnen stellen voor kiezers die daarom verzoeken. Ik zal gemeenten
daarop attenderen.

De leden van de fractie van de SP vragen daarnaast of er gemeenten zijn die nog gebruik
maken van de mogelijkheid om in de buitenlucht te kunnen stemmen of in drive-through
stemstraten?

Het is voor gemeenten nog steeds mogelijk om stemlokalen in de buitenlucht of drive-through
stemlokalen in te richten. Diverse gemeenten maken dat ook bij deze verkiezing mogelijk.
Daarnaast zijn er gemeenten die gebruik maken van de mogelijkheid om voor kwetsbare
groepen die in zorginstellingen verblijven een stemlokaal met beperkte toegang in
te richten vanwege de covid-19 omstandigheden. Ik heb geen overzicht van welke gemeenten
welke soort stemlokalen inrichten.

Zijn er andere haalbare mogelijkheden waardoor mensen die bijvoorbeeld extra gezondheidsrisico
lopen, extra waarborgen krijgen zodat zij zelf veilig kunnen stemmen?

Ik ben ervan overtuigd dat, met de voorzorgsmaatregelen die gemeenten nemen in de
stemlokalen én de mogelijkheid voor kiezers om vervroegd te stemmen, alle kiezers
veilig kunnen stemmen in het stemlokaal.

Door de mogelijkheid tot vervroegd stemmen hebben kiezers immers meer mogelijkheden
om een rustig moment uit te kiezen om te gaan stemmen. Uit onderzoek van I&O research,
in opdracht van het ministerie, blijkt dat zo’n 1 op de 5 kiezers die gaat stemmen
verwacht op maandag of dinsdag te gaan stemmen. De ervaring leert ook dat het op die
dagen rustiger is in het stemlokaal. Voor kiezers die ondanks de diverse (voorzorgs)maatregelen
niet in het stemlokaal kunnen of willen stemmen, is er tot op de dag van de verkiezing
de mogelijkheid om een volmacht te verlenen aan een andere kiezer. Aanvullende waarborgen
zijn dus naar mijn inzicht niet nodig.

Graag wijs ik er in dit verband op dat het Ministerie van BZK in nauw contact staat
met diverse intermediaire organisaties zoals Vilans, Ieder(in) en diverse ouderenbonden,
om samen met hen ervoor te zorgen dat kiezers uit kwetsbare groepen worden geïnformeerd
over de mogelijkheid tot vervroegd stemmen en over de voorzorgsmaatregelen die gemeenten
treffen in het stemlokaal.

GroenLinks-fractie

De leden van de GroenLinks-fractie vragen of ik een beeld heb dat de te openen stembureaus
in gemeenten op een goede manier zijn verdeeld over alle wijken en dorpen?

Het vinden van geschikte locaties voor de stembureaus is een verantwoordelijkheid
van de gemeenten. Gemeenten spannen zich daarbij uiteraard in om de stemlokalen zo
goed mogelijk te spreiden, waardoor kiezers zo min mogelijk afstand hoeven af te leggen.
Over het precieze beeld van de spreiding van stemlokalen per gemeente beschik ik niet.
Wel is het streven dat op www.waarismijnstemlokaal.nl, een initiatief van de Open State Foundation met subsidie van het Ministerie van
BZK, een overzicht van alle stemlokalen in alle gemeenten is te vinden, zodat kiezers
ook eenvoudig kunnen vinden welke stemlokalen in hun gemeente open zijn op maandag,
dinsdag en/of woensdag.

De leden van de GroenLinks-fractie constateren dat bij voorgaande verkiezingen diverse
gemeenten de processen-verbaal pas na verloop van tijd publiceerden en dat gaat ten
koste van de transparantie van het verkiezingsproces. Zij willen de Minister daarom
vragen om gemeenten er zo nodig nogmaals op te wijzen dat het in het licht van de
transparantie van de vaststelling en publicatie van verkiezingsuitslagen van het grootste
belang is dat gemeenten zo spoedig mogelijk de processen-verbaal van de uitslagen
online publiceren.

De Kieswet en de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 schrijven voor dat gemeenten
de processen-verbaal respectievelijk de digitale bestanden met alle ten behoeve van
de optelling door de Ondersteunende Software Verkiezingen gegenereerde uitkomsten,
onverwijld na het vaststellen van de gemeentelijke totalen publiceren. Dat is, zoals
de leden van de GroenLinks-fractie ook constateren, van groot belang voor de transparantie
van het verkiezingsproces. Ik heb daarom in de circulaire, die ik vooraf aan elke
verkiezing aan de burgemeesters stuur, hier extra aandacht voor gevraagd.1 Ook wordt onder meer samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten een handreiking
opgesteld hoe dit op een zo uniform mogelijke wijze te doen. Deze handreiking zal
vanuit het ministerie ook extra onder de aandacht van gemeenten worden gebracht. Daarnaast
heb ik met de Kiesraad afgesproken dat zij kort na de verkiezingsdagen monitort dat
de gemeenten de processen-verbaal online publiceren, en gemeenten hier indien nodig
extra op attenderen.

De leden van de GroenLinks-fractie constateren dat bij de Tweede Kamerverkiezing vorig
jaar de uitslag door het centraal stembureau op 26 maart, ruim een week na de verkiezingen
op 17 maart, werd vastgesteld en de nieuwe leden van de Tweede Kamer die week erop
aantraden. In totaal zaten er toen twee weken tussen de verkiezing en de beëdiging
van de nieuwe Tweede Kamerleden. De leden stellen dat als zij zich niet vergissen
de termijn tussen de verkiezingen voor de gemeenteraad, de vaststelling van de uitslag
door het hoofdstembureau en de beëdiging van de nieuwe gemeenteraadsleden nu korter
is en dus weer gelijk met de termijnen zoals die voor de laatste Tweede Kamerverkiezing
ook van toepassing waren. Zij vragen of de Minister kan toelichten wat de precieze
redenen zijn waarom de termijnen bij de komende verkiezingen anders zijn dan bij de
Tweede Kamerverkiezing vorig jaar?

De Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 (Twv) is ten aanzien van de termijnen van
de uitslagvaststelling niet veranderd sinds de Tweede Kamerverkiezing. Uit artikel
1b van de Twv volgt dat ook bij de aankomende gemeenteraadsverkiezingen de nieuwe
raadsleden 14 dagen na de dag van stemming, dat wil zeggen woensdag 30 maart 2022,
worden beëdigd.2 De tijd tussen de stemming en de beëdiging is dus niet korter geworden dan bij de
Tweede Kamerverkiezing.

Wel wordt de uitslag bij de gemeenteraadsverkiezing door het centraal stembureau eerder
vastgesteld dan bij de Tweede Kamerverkiezing, waardoor de tijd tussen de stemming
en de uitslagvaststelling inderdaad korter is. Dat komt doordat het hoofdstembureau
bij de gemeenteraadsverkiezing ook optreedt als het centraal stembureau, terwijl bij
de Tweede Kamerverkiezing het hoofdstembureau en het centraal stembureau twee verschillende
organen zijn, en de zitting van het centraal stembureau pas vier dagen na de zitting
van het hoofdstembureau plaatsvindt. Dat betekent dat bij de gemeenteraadsverkiezing
tijdens de zitting van het hoofdstembureau c.q. centraal stembureau op maandag 21 maart
2022, de uitslag al wordt vastgesteld op de vijfde dag na de dag van stemming (tenzij
het centraal stembureau besluit tot een hertelling). Terwijl bij de Tweede Kamerverkiezing
de uitslag negen dagen na de dag van stemming door het centraal stembureau werd vastgesteld.