Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Nispen en Beckerman over de recorduitgaven aan de landsadvocaat

Antwoord van Minister Dekker (Rechtsbescherming), mede namens de Minister van Justitie
en Veiligheid en de Minister van Economische Zaken en Klimaat (ontvangen 13 december
2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 894.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het bericht dat er afgelopen jaar een record hoeveelheid geld
uit is gegeven aan de landsadvocaat?1

Antwoord 1

De kosten zijn in 2020 ten opzichte van 2019 gestegen met 2,5 miljoen euro. Zie ook
de tabel bij het antwoord op vraag 2. De kosten voor de meeste ministeries zijn gemiddeld
genomen gedaald met uitzondering van de kosten van de Ministeries van Justitie en
Veiligheid, Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Economische Zaken en Klimaat. De
kosten van deze ministeries gezamenlijk zijn met in totaal 3,3 miljoen euro gestegen.
Kosten voor de inzet van de Landsadvocaat zijn vaak incident gedreven. Zo zijn in
2020 meerdere gerechtelijke procedures gevoerd over de maatregelen ter bestrijding
van COVID-19 en de gaswinning Groningen, hetgeen mede kan verklaren waarom de kosten
voor juist de drie genoemde ministeries in 2020 hoger zijn uitgevallen. Ook worden
dossiers omvangrijker en complexer, waardoor er meer werk moet worden verricht om
de belangen van de staat te verdedigen.

Vraag 2

Kunt u de uitgaven aan de landsadvocaat specificeren en uitsplitsen?

Antwoord 2

In de onderstaande tabel zijn de kosten over de jaren 2019 en 2020 uitgesplitst per
jaar en per ministerie. De bedragen zijn afgerond op miljoenen euro’s.

Ministerie

2019

2020

Algemene Zaken

0,1

0,01

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

3,0

2,9

Buitenlandse Zaken

0,2

0,4

Defensie

4,2

4,0

Economische Zaken en Klimaat

5,6

6,8

Financiën

2,7

2,4

Infrastructuur en Waterstaat

4,4

3,7

Justitie en Veiligheid

7,0

8,2

Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

0,5

0,9

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

0,7

0,6

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

0,2

0,3

Volksgezondheid, Welzijn en Sport

1,8

2,7

Totaal

30,4

32,9

X Noot

1

Het Ministerie van Algemene Zaken heeft de landsadvocaat wel ingehuurd in 2020, echter
komt het bedrag in de afronding uit op 0,0.

Vraag 3

Welke uurtarieven betaalt de overheid eigenlijk aan de landsadvocaat?

Antwoord 3

Rijksbreed worden standaarduurtarieven gehanteerd. In 2021 was het laagste tarief
voor advocaat-stagiairs (tarief II) € 174 en het hoogste uurtarief € 405 (partners).
Conform het landscontract worden deze tarieven verhoogd met 4,9% kantoorkosten en
BTW.

Vraag 4

Hoe kan het dat de overheid afgelopen jaar zoveel geld aan de landsadvocaat heeft
uitgegeven en dat dit al jaren stijgt?

Antwoord 4

Er wordt kritisch gekeken naar de kosten die gemoeid zijn met het inhuren van de landsadvocaat
en andere advocaten of juridische dienstverleners. Als uitgangspunt geldt dat de Staat
en zijn bestuursorganen ervoor zorgdragen dat voldoende juridische deskundigheid aanwezig
is binnen de rijksoverheid, zodat gepaste terughoudendheid kan worden betracht bij
het inschakelen van de landsadvocaat en andere externe juridische bijstandsverleners
in zaken waarin bijstand niet in de wet is voorgeschreven. Het merendeel van de juridische
aangelegenheden wordt binnen de ministeries zelf afgehandeld. Niettemin zijn de kosten
voor de inhuur van de Landsadvocaat gestegen. Zie hierover het antwoord op vraag 1.

Vraag 5

Hoe verhouden deze sterk stijgende uitgaven zich tegenover de ambitie van de regering
om de kosten van rechtsbijstand terug te brengen en juridisering tegen te gaan?

Antwoord 5

Zoals geantwoord op vraag 1 wordt kritisch gekeken naar de kosten die gemoeid zijn
met de inhuur van de landsadvocaat. Die kosten zijn echter niet altijd te voorkomen,
met name niet bij civiele procedures waarin vertegenwoordiging door een advocaat wettelijk
verplicht is en de overheid als gedaagde partij optreedt. Zoals aangegeven in de contourenbrief
rechtsbijstand, is in bestuursrechtelijke procedures het voorkomen van onnodige juridisering
een belangrijke inhoudelijke prioriteit.

Overigens zijn de inzet van de landsadvocaat enerzijds en het stelsel van gesubsidieerde
rechtsbijstand anderzijds twee naar hun aard verschillende zaken. Het stelsel van
rechtsbijstand voorziet in een subsidie voor burgers die minder draagkrachtig zijn.
Daarvoor geldt een bepaald tarief. Gelet op artikel 42a van de Wet op de rechtsbijstand
en artikel 5 van het Subsidiebesluit Raad voor Rechtsbijstand worden op basis van
de begroting van de Raad voor Rechtsbijstand jaarlijks voorschotten verstrekt. Hierbij
wordt rekening gehouden met de ontwikkelingen in het volume van de toevoegingen en
piketregelingen. Advocaten zijn vrij in hun keuze om voor dit tarief al dan niet hun
diensten aan te bieden. De rechtsbijstand die de Staat afneemt van de landsadvocaat
is geen subsidie. Het is een dienst die moet worden ingekocht. Daarom wordt de landsadvocaat
tegen een marktconform tarief vergoed.

Vraag 6

Kunt u in het bijzonder de hoge kosten voor juridische bijstand inzake de gaswinning
in Groningen verklaren?

Antwoord 6

De maatschappelijke, juridische en financiële aspecten van de aardbevingsproblematiek
in Groningen zijn complex. De kennis en de expertise van de landsadvocaat wordt daarom
ingezet door zowel het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (hierna EZK) als
door het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG).

Het Ministerie van EZK vraagt de landsadvocaat voornamelijk voor advisering en procesvoering
zoals het neerleggen van de kosten voor schade en versterken bij NAM en bij het verdedigen
van het winningsbesluit voor de afbouw van de gaswinning uit het Groningenveld. Het
kabinet heeft eerder aangegeven dat het er streng op zal toezien dat alle kosten die
bij NAM in rekening kunnen worden gebracht, ook in rekening zullen worden gebracht
(Kamerstuk 33 529, nr. 866 over het op afstand plaatsen van NAM en Kamerstuk 33 529, nr. 908 over gedeeltelijke betaling NAM). De mogelijkheid dat de discussies met NAM uitmonden
in juridische procedures is reëel. In lijn met de motie Beckerman c.s. zet het kabinet
alle juridische middelen in om de kosten waar NAM verantwoordelijk is op NAM te verhalen
(Kamerstuk 33 529 nr. 854). Het kabinet bereidt zich daar met de landsadvocaat op voor.

De inzet van het kantoor van de landsadvocaat bij het IMG en NCG is voor het grootste
gedeelte gericht op inhoudelijke advisering bij het ontwerpen, het uitvoeren en het
optimaliseren van de werkwijze voor de schadeafhandeling en de uitvoering van de versterking.
Bij de NCG is de landsadvocaat tot nu toe niet ingezet bij procedures.

Tijdens het Wetgevingsoverleg van 29 november jl. heeft de Minister van EZK uw Kamer
toegezegd bij het IMG na te gaan in hoeverre een meer gedetailleerde uitsplitsing
van de kosten voor de landsadvocaat mogelijk is. Deze treft u hierna aan. Bij het
IMG gaat het om het op een goede en zo voortvarend mogelijke wijze afhandelen van
de meer dan 100.000 aanvragen. De in de Tijdelijke wet Groningen neergelegde combinatie
van een bestuursrechtelijke procedure, waarin op basis van het privaatrecht de aansprakelijkheid
en de omvang van de schade moet worden beoordeeld, is uniek en kent geen precedenten.
Het IMG diende en dient aan een en ander zorgvuldig uitwerking te geven. Dit is een
omvangrijke werkzaamheid waarbij veel specialistische juridische kennis is vereist.
Daarnaast zet het IMG het kantoor van de landsadvocaat voor een veel kleiner deel
in voor juridische bijstand bij beroeps- en hoger beroepsprocedures. Dit zijn procedures
die bewoners kunnen starten als zij het niet eens zijn met het besluit tot schadevergoeding
van het IMG of de uitspraak die de rechtbank daarover heeft gedaan. De met deze bijstand
gemoeide kosten worden niet afzonderlijk geadministreerd bij het IMG, maar de inschatting
van het IMG is dat hiermee in de periode van medio 2018 tot en met 2020 circa 5% van
de totale kosten was gemoeid.

Vraag 7

Waarom trekt de regering wel zoveel geld uit voor de eigen juridische bijstand voor
de gaswinning in Groningen, maar weigert u gedupeerden de kosten voor juridische bijstand
te vergoeden?

Antwoord 7

In het wetsvoorstel Versterking Groningen, dat momenteel bij de Eerste Kamer ligt,
is een artikel opgenomen betreffende juridische, bouwkundige en financiële bijstand
voor eigenaren in álle fasen van het schade- en versterkingstraject. Dit artikel is
bij amendement in het wetsvoorstel opgenomen (Kamerstuk 35 603, nr. 38). Bij brief van 29 juni jl. (Kamerstuk 35 603, nr. 81) is door de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en door de Minister
van EZK aangekondigd dat een novelle in procedure wordt gebracht om onder meer dit
onderdeel te wijzigen zodat het uitvoerbaar wordt. Uw Kamer ontvangt deze novelle,
waarmee bewoners die te maken hebben met schade of versterking kosteloos gebruik kunnen
maken van bouwkundige, financiële en juridische bijstand, binnenkort.

Vraag 8

Hoe verhouden deze uitgaven zich tot de eerdere toezegging dat er een einde zou komen
aan de juridisering van de problemen in het gaswinningsgebied?

Antwoord 8

In de contourenbrief rechtsbijstand is aangegeven dat het terugdringen van onnodige
juridisering, op het terrein van bestuursrecht, begint bij de overheid die zelf het
goede voorbeeld moet geven. Zoals toegelicht in het antwoord op vraag 6, wordt de
landsadvocaat door EZK onder andere ingezet voor procesvoering betreffende het neerleggen
van de kosten voor schade en versterken bij NAM. Bij het IMG wordt de landsadvocaat
vooral ingezet voor inhoudelijke ondersteuning bij de (door)ontwikkeling van de werkwijze
voor de afhandeling van schade om Groningers te ontzorgen. Gezien de complexiteit
en grootschaligheid van de schadeafhandeling is het verstandig dat het IMG en NCG
vanuit het oogpunt van zorgvuldigheid zich bij de ontwikkeling van zijn organisatie
en werkwijzen laat bijstaan door externe adviseurs.

Vraag 9

Bent u alsnog bereid om ook extra geld uit te trekken voor juridische bijstand aan
de gedupeerden van de gaswinning? Zo ja, hoe gaat u dat regelen?

Antwoord 9

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 7.

Vraag 10

Welke stappen gaat u zetten om het beroep op de landsadvocaat nu echt terug te brengen?

Antwoord 10

Hoewel het uitgangspunt is om spaarzaam om te gaan met overheidsgelden, is het terugbrengen
van het beroep op de landsadvocaat geen doelstelling op zichzelf. Het is in het belang
van Nederland dat de Staat in procedures effectief verweer kan voeren. Daarvoor is
de inzet van een advocaat vaak vereist. In procedures waarin bijstand niet in de wet
is voorgeschreven, geldt als uitgangspunt dat de Staat en zijn bestuursorganen ervoor
zorg dragen dat voldoende juridische deskundigheid aanwezig is binnen de rijksoverheid,
zodat gepaste terughoudendheid kan worden betracht bij het inschakelen van de landsadvocaat
en andere externe juridische bijstandsverleners. Ook wordt binnen de juridische functie
van het Rijk samengewerkt en over en weer een beroep op elkaar gedaan bij sommige
gecompliceerde adviesvragen om een onnodig beroep op de landsadvocaat te voorkomen.
Tot slot heeft een aantal ministeries en uitvoeringsorganisaties eigen advocaten in
dienst, zodat voor de verplichte procesvertegenwoordiging in veel voorkomende civiele
zaken niet langer in alle gevallen van externe juridische dienstverlening gebruik
gemaakt hoeft te worden.