Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Valstar en Minhas over het bericht 'Meer incidenten met asielzoekers in trein Emmen-Zwolle, personeel ziek thuis'

Antwoord van Staatssecretaris Broekers-Knol (Justitie en Veiligheid), mede namens
de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat (ontvangen 7 december 2021).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 785.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Meer incidenten met asielzoekers in trein Emmen-Zwolle,
personeel ziek thuis»1?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat het aantal incidenten op de desbetreffende treinlijn het afgelopen kwartaal
met 8% is toegenomen naar 107 incidenten en het aantal A-incidenten zelfs met 62%?
Zo ja, bent u het eens dat dit vraagt om extra maatregelen?

Antwoord 2

Vervoerder Arriva bevestigt de genoemde cijfers. Het aantal incidenten op de Vechtdallijn
is in het afgelopen kwartaal inderdaad toegenomen en ik betreur dat zeer. Ov-personeel
moet zich veilig voelen op het werk en agressie of geweld tegen ov-personeel is onacceptabel
en dient (waar mogelijk strafrechtelijk) te worden aangepakt. In het geval van de
Vechtdallijn heeft de vervoerder verschillende maatregelen getroffen om de veiligheid
van de reizigers en personeel te waarborgen. Arriva zet toezichthoudende medewerkers
in als duo’s en deze medewerkers zijn voorzien van bodycams. Ook is er extra toezichthoudend
personeel ingezet voor de toegangscontroles op de perrons in Zwolle en Emmen. Daarnaast
zijn er camera’s geplaatst op station Zwolle. Onlangs is aan het Ministerie van Justitie
en Veiligheid toestemming gevraagd om een deel van de toezichthoudende medewerkers
beperkte geweldsbevoegdheid te geven. Dit verzoek is inmiddels door het Ministerie
van Justitie en Veiligheid toegekend en wordt nu verder uitgewerkt.

Voor de aanpak van de groep overlastgevende en criminele asielzoekers is een specifiek
palet aan maatregelen beschikbaar gesteld door het Ministerie van Justitie en Veiligheid.
Hierbij valt te denken aan overplaatsing door het COA naar de Handhaving- en Toezichtlocatie
(htl), waar een gebiedsbeperking wordt opgelegd. Afhankelijk van de aard en ernst
van de overlast kunnen asielzoekers die overlast veroorzaken in het openbaar vervoer
met htl-plaatsing te maken krijgen, omdat dit in naar behoren te motiveren gevallen
door het COA kan worden meegewogen in het besluit om iemand in de htl te plaatsen.
Hierover heb ik uw Kamer bij brief op 8 november 2021 geïnformeerd.2

Middels de landelijke Top-X lijst wordt door het Ministerie van Justitie en Veiligheid
maandelijks in kaart gebracht wie de meest hardnekkige overlastgevende en criminele
asielzoekers zijn. Zij kunnen rekenen op een individuele aanpak en staan onder verscherpt
toezicht van betrokken partijen.

De komende tijd wordt met betrokken partijen besproken welke maatregelen er extra
nodig zijn om overlast op de Vechtdallijn aan te pakken.

Vraag 3

Bent u het ook eens dat daarmee gemiddeld minimaal 1 incident per dag plaatsvindt
en dat dat te hoog is?

Antwoord 3

Zeker. Elk incident is er een teveel en heeft impact op alle betrokkenen en collega’s.
De ingezette maatregelen in het ov hebben effect, maar zullen helaas nooit alle incidenten
kunnen voorkomen.

Vraag 4

Hoeveel incidenten hebben zich daar bovenop voorgedaan op de Q-Buzz lijnen 72 en 73
en de pendeldienst tussen Emmen en Ter Apel?

Antwoord 4

Qbuzz laat weten dat het gaat om gemiddeld 5 meldingen per week. Dit is gelijk aan
het aantal incidenten in de voorgaande maanden. In 2017 en 2018 lag het aantal incidenten
per week veel hoger met als dieptepunt eind 2018. Toen vonden er gemiddeld meer dan
50 incidenten per week plaats. Vanaf 2019 is door de vele maatregelen het aantal incidenten
op de buslijnen tussen Emmen en Ter Apel fors afgenomen. Deze maatregelen betreffen
de continue inzet van de ov-stewards op buslijn 73 en de inzet van een pendelbus.

Vraag 5

Kunt u aangeven hoeveel van de incidenten uit vraag 2 en 3 worden veroorzaakt door
veiligelanders? Zo nee, wanneer gaat u dit registreren om de aard van de problemen
in beeld te krijgen en gericht maatregelen te kunnen nemen?

Antwoord 5

De politie en vervoerders registreren niet op verblijfsstatus van personen die betrokken
zijn bij incidenten. Er valt dan ook niet te zeggen of de personen die betrokken zijn
geweest bij de incidenten op de Vechtdallijn asielzoekers uit veilige landen van herkomst
zijn.

Vraag 6

Hoeveel van deze incidenten leiden uiteindelijk tot aanhoudingen of het opleggen van
reisverboden?

Antwoord 6

Het is aan de vervoerder om te zorgen voor de veiligheid van haar reizigers en personeel.
Ze hebben daarvoor verschillende maatregelen tot hun beschikking, waaronder het reisverbod.
Op de Vechtdallijn heeft vervoerder Arriva ervoor gekozen om het reisverbod niet in
te zetten. De reden hiervoor is dat op de trein met één steward wordt gewerkt. Deze
steward zou de overtreder van een reisverbod bij het aantreffen de trein moeten uitzetten
en samen wachten op de politie. Dit wordt door Arriva als onwenselijk beschouwd vanuit
het oogpunt van de veiligheid van de steward. Bij het zwartrijden wordt door Arriva
een uitstel van betaling (boete) uitgeschreven. In het geval de boete niet wordt betaald,
wordt aangifte gedaan bij het Openbaar Ministerie. Bij ongeregeldheden in de trein
kan de steward een melding doen bij de verkeersleiding, zodat de politie bij de volgende
stop ter plaatse kan komen. Om de veiligheid van haar reizigers en personeel te borgen
zet Arriva ook extra maatregelen in, zoals toezichthoudend personeel op de stations
die zijn voorzien van bodycams, extra toegangscontroles op de perrons Zwolle en Emmen
en de inzet van camera’s.

Vraag 7

Welk effect heeft de overlast door asielzoekers in het openbaar vervoer (OV) rondom
Ter Apel op andere reizigers? Ziet u een afname in gebruik door andere reizigers sinds
de overlast is toegenomen?

Antwoord 7

Het aantal reizigers is in lijn met de landelijke trend en is na de zomer verder toegenomen.
De impact van het coronavirus en de diverse maatregelen die zijn genomen als gevolg
daarvan maken dat er geen consistent beeld is met betrekking tot de reizigersaantallen
op de verschillende lijnen. Vervoerders geven aan dat het daarom niet mogelijk is
om onderbouwde analyses te maken waarbij er een relatie wordt gelegd tussen genoemde
incidenten en de reizigersaantallen.

Vraag 8

Klopt het dat een machinist tegen zijn hoofd is geschopt en dat twee personeelsleden
ziek thuis zitten omdat zij zich niet veilig genoeg meer voelen om naar werk te gaan?
Wat vindt u ervan dat machinisten, buschauffeurs en stewards zich niet veilig voelen
bij het uitoefenen van hun werk?

Antwoord 8

OV-personeel moet zich veilig voelen op het werk. Agressie of geweld, door wie dan
ook, tegen ov-personeel is dan ook volstrekt onacceptabel. Het is triest om te horen
dat medewerkers zich niet veilig voelen om hun werk uit te oefenen. Arriva geeft aan
dat bij (gewelds)incidenten altijd aangifte wordt gedaan, mits de medewerker dat zelf
ook wil. In het geval van de machinist is dan ook aangifte gedaan.

Vraag 9

Heeft u de dader(s) van dit geweld in beeld en gaat het hier om veiligelanders? Zo
ja, is het openbaar ministerie (OM) vervolging gestart en zijn deze veiligelanders
inmiddels in de Handhavings- en Toezichtlocatie (HTL) geplaatst?

Antwoord 9

Zoals aangegeven in de beantwoording van vraag 5 is op basis van incidentregistraties
niet te achterhalen of de daders van het geweld asielzoekers uit veilige landen van
herkomst zijn. Zoals u bekend kan ik niet ingaan op individuele zaken.

Zoals aangehaald in de beantwoording van vraag 2 kunnen overlastgevers in het openbaar
vervoer wanneer zij asielzoeker zijn in het algemeen – afhankelijk van de aard en
ernst van de overlast – met htl-plaatsing te maken krijgen.

Vraag 10

Wat doet u momenteel om geweld in het openbaar vervoer in deze specifieke regio tegen
te gaan en ervoor te zorgen dat het personeel en reizigers zich weer veilig voelen?
Welke maatregelen uit de toolbox zijn hiervoor ingezet en hoe vaak, wie draagt hiervan
de financiële lasten?

Antwoord 10

Vervoerders zetten verschillende maatregelen in uit de Toolbox, zoals extra inzet
van toezichthoudend personeel voorzien van bodycams, extra toegangscontrole op perrons
en cameratoezicht op stations en in de voertuigen. Het is aan de vervoerders om een
eigen afweging te maken omtrent de inzet van maatregelen. De gelden ten aanzien van
sociale veiligheid in het openbaar vervoer zijn onderdeel van de verleende concessies.
Voor het streekvervoer geldt dat de provincie de concessieverlener is die middelen
ter beschikking stelt voor onder andere sociale veiligheid.

Voor de aanpak van overlastgevende asielzoekers is vanuit het Ministerie van Justitie
en Veiligheid in 2021 in de vorm van een specifieke uitkering (SPUK) een budget van
1 miljoen euro beschikbaar gesteld waarmee gemeenten lokaal maatregelen kunnen inzetten
tegen overlastgevende asielzoekers. Gemeenten konden tot 1 oktober een aanvraag indienen
om onder meer maatregelen te treffen tegen overlast veroorzaakt door asielzoekers
in het openbaar vervoer. Gemeenten gebruiken de regeling onder meer voor (gedeeltelijke)
financiering van de pendelbus tussen station Emmen en azc Ter Apel en de inzet van
BOA’s op stations.

In Ter Apel is het Ministerie van Justitie en Veiligheid in 2019 gestart met de financiering
van de pendelbus ter ontlasting van buslijn 73. In overleg met de betrokken partijen
is besloten om de pendelbus ook in 2022 voort te zetten. Hiervoor heeft het Ministerie
van Justitie en Veiligheid een bijdrage van € 250.000,– beschikbaar gesteld. Voor
de periode van 2021–2022 heeft de gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt,
een bedrag van 150.000 euro uit de SPUK-regeling ontvangen. Dit moet bijdragen aan
financiering van de pendelbus.

Als gevolg van de hoge instroom is een toename aan reizigers ontstaan die via het
traject Emmen-Zwolle naar het aanmeldcentrum in Ter Apel reizen. Het Ministerie van
JenV heeft bij wijze van ondersteuning eenmalig 50.000 euro beschikbaar gesteld om
lokaal maatregelen in te zetten om de veiligheid n.a.v. de toegenomen drukte op dit
traject te borgen.

Daarnaast ontvangen alle gemeenten met een AZC een bedrag per aantal COA-bewoners
vanuit het zogenaamde faciliteitenbesluit, wat zij ook vrij kunnen inzetten waaronder
voor het openbaar vervoer.

Vraag 11

Herinnert u zich uw antwoord op vragen van de leden Wiersma en Minhas3, dat na deze zomer gestart wordt met het opleggen van reisverboden?

Antwoord 11

Ja. De pilot regionaal reisverbod is bedoeld om inzicht te bieden in de juridische
en organisatorische mogelijkheden van het opleggen en handhaven van een regionaal
reisverbod door meerdere vervoerders bij geweldsmisdrijven. In het geval van de Vechtdallijn
is er geen sprake van samenloop en zou de vervoerder er zelf voor kunnen kiezen een
reisverbod in te zetten. Arriva heeft hier vooralsnog niet voor gekozen. Zie ook het
antwoord op vraag 6.

Vraag 12

Hoeveel reisverboden zijn sinds de start met de pilot opgelegd aan asielzoekers omdat
zij zich (herhaaldelijk) hebben misdragen in het OV?

Antwoord 12

Arriva heeft nog geen reisverboden opgelegd. Zie ook de beantwoording van vraag 6
en 11.

Vraag 13

Klopt het dat het aantal boa’s en toezichthouders op de Q-Buzz lijnen 72 en 73 is
afgeschaald? Zo ja, waarom?

Antwoord 13

Tot februari 2020 had lijn 73 inderdaad toezichthouders die meereden op de bus. Na
diverse overleggen met de verschillende partijen, is besloten om het toezicht te concentreren
op het station Emmen, omdat er vooral bij de instap op zowel lijn 73 als op de pendelbus
incidenten plaatsvinden. Het betreft bijna altijd incidenten naar aanleiding van betalingsproblemen.
In de bussen doen zich geen incidenten voor tijdens de rit zelf. Aan de kant van Ter
Apel begeleidt het beveiligingsbedrijf Trigion bij de instap op de pendelbus en de
gemeente Westerwolde bemenst de halte van lijn 73 (een km vanaf het AZC) met eigen
BOA’s.

Vraag 14

Bent u bereid de stewards, machinisten en buschauffeurs, bij wijze van proef, uit
te rusten met bodycams? Zo nee, bent u bereid boa’s in te zetten op de trein en perrons
tussen Emmen-Zwolle?

Antwoord 14

Vervoerders hebben verschillende middelen tot hun beschikking om de veiligheid te
waarborgen, zoals het inzetten van bodycams of inzetten van extra toezichthoudend
personeel. Het is aan de vervoerder om te besluiten welke maatregelen ze hiervoor
inzetten. Bij Arriva wordt sinds 2000 met bodycams gewerkt. Ook het toezichthoudend
personeel bij Qbuzz is voorzien van bodycams. Op station Emmen en Zwolle is cameratoezicht,
elke bus van lijn 72 en 73 is voorzien van camera’s en op dit moment worden ook op
de pendelbus camera’s geplaatst.

Vraag 15

Op welke wijze worden gemeenten, en met name waar grote opvang- c.q. aanmeldlocatie(s)
zijn, gecompenseerd of geholpen met capaciteit voor handhaving? Bent u het eens dat
hieraan bijdragen door het Rijk helpt om draagvlak te behouden voor de noodzakelijke
asielopvang? Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoeveel extra capaciteit is nodig en bent
u in staat dit ook te bieden aan gemeenten die te maken hebben met overlast?

Antwoord 15

Zoals aangegeven in de beantwoording van vraag 10 ontvangen gemeenten met een AZC
een bedrag per aantal COA-bewoners (faciliteitenbesluit). Daarnaast heeft het Ministerie
van Justitie en Veiligheid in 2021 een specifieke uitkering (SPUK-regeling) beschikbaar
gesteld waarmee gemeenten lokaal en naar eigen inzicht maatregelen kunnen inzetten
in de aanpak van overlast. Naast andere voordelen die een AZC met zich meebrengen,
zoals werkgelegenheid, maken deze regelingen het voor gemeenten aantrekkelijker om
een AZC te openen en het draagvlak te behouden voor het behoud van bestaande AZC’s.
Handhaving en toezicht is primair een verantwoordelijkheid van de lokale gezagsdriehoek.
Met het faciliteitenbesluit en de SPUK-regeling kunnen gemeenten desgewenst extra
handhaving en toezicht inzetten. Op dit moment zie ik geen reden om extra middelen
aan te bieden.

Vraag 16

Klopt het dat de pendeldienst tussen Emmen en Ter Apel ook in 2022 blijft rijden en
dat dit voor rekening komt van het Rijk?

Antwoord 16

Tijdens overleg tussen J&V, Qbuzz, gemeente Westerwolde en de provincies is de wens
uitgesproken dat de pendelbus in 2022 zal blijven rijden. Het Ministerie van Justitie
en Veiligheid heeft toegezegd € 250.000,– hieraan bij te dragen.

Vraag 17

Kunt u deze vragen voor de begrotingsbehandeling van Justitie & Veiligheid, en één
voor één, beantwoorden?

Antwoord 17

Met het oog op de zorgvuldigheid en de noodzaak tot afstemming met alle betrokken
partijen, is het helaas niet gelukt om de vragen voor de begrotingsbehandeling te
beantwoorden.