Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Michon-Derkzen, Brekelmans en Rajkowski over het bericht Hoe China met de Nederlandse politie meekijkt

Antwoord van Minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid), mede namens de Ministers
van Buitenlandse Zaken, Defensie en Infrastructuur en Waterstaat (ontvangen 18 november
2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 409.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Hoe China met de Nederlandse politie meekijkt»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat de Nederlandse politie drones van het Chinese bedrijf Da Jiang Innovations
(DJI) inzet? Zo ja, voor welke taken precies? Waarom is er gekozen voor drones van
dit bedrijf?

Antwoord 2

Ja. De politie heeft bij de aanschaf van de drones, via een security check, een bewuste
afweging gemaakt om de drones niet voor gevoelige operaties, maar alleen voor reguliere
processen in te zetten. Dat wil zeggen: wel voor forensische opsporing, verkeersongevallenanalyse
en openbare orde en veiligheid, maar niet operaties waarbij vertrouwelijke informatie
wordt verwerkt.

De politie besteedt structureel aandacht aan de bescherming en beveiliging van gegevens
en veilige inkoop. De drones zijn aangeschaft via wettelijk voorgeschreven inkoopprocedures
op grond van de Aanbestedingswet 2012. De Aanbestedingswet 2012 biedt een aantal wettelijke
gronden om een inschrijver uit te sluiten. Gezien het doel van de inzet van de drones
was er geen reden om een beroep te doen op een van de uitsluitingsgronden. De Aanbestedingswet
schrijft voor dat als er meerdere partijen zijn die voldoen aan de gestelde eisen,
er moet worden gekozen voor de biedende partij met de beste prijs-kwaliteitverhouding.

Vraag 3

Is de aanschaf en het gebruik van drones van Da Jiang Innovations door de politie
voorafgegaan door een risico- en veiligheidsanalyse? Zo ja, zijn daarbij (digitale)
veiligheids- en privacyexperts geraadpleegd over het verzamelen van persoonsgegevens?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

Zoals gezegd heeft de politie bij de aanschaf van de drones een security check uitgevoerd.
Daarnaast is tijdens de projectfase een gegevensbeschermingseffectbeoordeling (GEB)
gedaan. Uit deze beoordeling is niet gebleken dat er sprake is van verwerking van
gegevens met een hoog risico. Er wordt alleen beeldmateriaal vastgelegd, dat versleuteld
wordt verzonden. Niet kan worden uitgesloten dat deze beelden, ondanks de vastgelegde
schriftelijke afspraken met de leverancier, toch bij DJI en/of Chinese overheid terecht
komen, omdat DJI ook (naast de politie zelf) in het bezit is van de sleutel. Om deze
reden heeft de politie mitigerende maatregelen genomen. Zo worden voor operaties waar
vertrouwelijkheid gegevens worden verwerkt geen DJI-producten ingezet, maar andere
vormen van luchtsteun.

Vraag 4

Klopt het dat de Nederlandse inlichtingendiensten hebben geconstateerd dat China een
offensief cyberprogramma heeft tegen de Nederlandse nationale belangen? Hoe beoordeelt
u het gebruik van drones van Da Jiang Innovations in dat licht? Deelt u de mening
dat het onwenselijk is om voor politiewerk afhankelijk te zijn van Chinese hardware/IT-producten?

Antwoord 4

In openbare stukken zoals de jaarverslagen van de AIVD en de MIVD en het Dreigingsbeeld
Statelijke Actoren (2021) geven de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en de NCTV
aan dat China één van de staten is waarvan is onderkend dat ze een offensief cyberprogramma
hebben dat gericht is tegen Nederlandse belangen. De Chinese overheid gebruikt cyberoperaties
om inlichtingen te verzamelen ter ondersteuning van haar economische, militaire en
politieke doelstellingen.

In het algemeen geldt dat het afhangt van het inzetdoel of het gebruik van een bepaalde
technologie veilig (genoeg) is en of eventuele risico’s voor de nationale veiligheid
beheersbaar kunnen worden gemaakt. Uitgangspunt is dat genomen maatregelen proportioneel
zijn. Dit vergt een gedetailleerde analyse van de te beschermen belangen, de dreiging
en de (huidige) weerbaarheid. De politie en Rijswaterstaat hebben beide een dergelijke
analyse gemaakt voordat tot de aanschaf van de drones is over gegaan. Daarnaast is
door de politie de afweging gemaakt de drones niet in te zetten voor processen waarbij
het gaat om vertrouwelijke informatie.

Vraag 5

Klopt het dat Chinese bedrijven volgens de Chinese wet verplicht zijn om data af te
staan aan hun overheid? Deelt u de mening dat het uit veiligheidsoogpunt zeer onwenselijk
is dat er door de Nederlandse overheid IT-producten worden afgenomen bij een bedrijf
dat data deelt met de Chinese overheid?

Antwoord 5

In algemene zin kan worden gesteld dat de Chinese overheid nauw betrokken is bij het
Chinese bedrijfsleven, zowel via staatsbedrijven als private bedrijven. China kent
daarnaast wetgeving die (buitenlandse) bedrijven dwingt om gegevens te delen met de
overheid. Dit wordt ook beschreven in de beleidsnotitie «Nederland-China: een nieuwe
balans».2

Zoals in het Dreigingsbeeld Statelijke Actoren (DBSA)3 beschreven, is een toenemende afhankelijkheid van buitenlandse technologie een gegeven,
aangezien geen land beschikt over alle kennis en productiemiddelen om technologisch
onafhankelijk te opereren. Wel bestaat het risico dat met technologische toeleveringen
de digitale spionage- en sabotagemogelijkheden toenemen.

Om de weerbaarheid tegen deze dreiging te vergroten werkt de Minister van Justitie
en Veiligheid samen met partners binnen en buiten de overheid aan de aanpak statelijke
dreigingen, waarover uw Kamer op 3 februari jl. de laatste stand van zaken heeft ontvangen.4 Bij elke casus moet worden bezien hoe risico’s voor de nationale veiligheid beheersbaar
kunnen worden gemaakt. Uitgangspunt is dat maatregelen die hiertoe genomen worden
proportioneel zijn. Dit vergt een gedetailleerde analyse van de te beschermen belangen,
de dreiging en de (huidige) weerbaarheid.

Als hulpmiddel bij het uitvoeren van een dergelijke risicoanalyse en het nemen van
eventuele mitigerende maatrelen is eind 2018 instrumentarium ontwikkeld dat organisaties
helpt bij het meewegen van nationale veiligheidsrisico’s bij de inkoop- en aanbesteding
van producten en diensten. Het instrumentarium is ter beschikking gesteld binnen de
rijksoverheid en medeoverheden, alsmede aan organisaties die onderdeel zijn van de
vitale processen. Behoeftestellende partijen zijn zelf verantwoordelijk voor de toepassing
van dit instrumentarium en het meewegen van nationale veiligheidsrisico’s.

De DJI-drones die Rijkswaterstaat op dit moment gebruikt zijn in 2017 aangeschaft
ten behoeve van een pilot. Het genoemde instrumentarium was toen nog niet beschikbaar.
Voor de politie geldt dat toen de inkoop startte, dit instrumentarium nog niet was
geïmplementeerd in de inkoopprocedures. Ook achteraf gezien – wanneer het genoemde
instrumentarium wel zou zijn gebruikt – zou de uitkomst van het inkoopproces niet
anders zijn geweest. Rijkswaterstaat en de politie verwerken immers geen vertrouwelijke
gegevens met de DJI-drones.

Rijkswaterstaat en de politie maken voor de lopende en toekomstige aanbestedingen
met een mogelijk risico voor de nationale veiligheid wel gebruik van het instrumentarium.

Vraag 6

Wordt er bij het inzetten van drones van Da Jiang Innovations door de politie gebruikgemaakt
van eigen software of gebruikt de politie DJI-bedrijfssoftware? Bent u op de hoogte
van de veiligheidsrisico’s van het gebruik van DJI-software? Gebruikt de politie speciale
overheidsdrones?

Antwoord 6

De politie gebruikt de besturingssoftware van DJI, maar er wordt geen gebruik gemaakt
van de DJI-besturingsapp. De politie gebruikt geen speciale overheidsdrones. Voor
het overige verwijs ik naar het antwoord op vragen 5 en 7.

Vraag 7

Bent u bereid om preventieve maatregelen te nemen die de risico’s op Chinese spionage
beperken? Bent u bereid hiervoor onderzoek te laten doen naar het gebruik door de
politie van drones van Da Jiang Innovations? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Zoals ook in de beantwoording van vraag 5 omschreven, bestaat het risico dat met technologische
toeleveringen digitale spionage- en sabotagemogelijkheden toenemen.

Risico’s voor de nationale veiligheid kunnen met name ontstaan wanneer deze technologie
de Nederlandse vitale infrastructuur raakt, of wanneer deze technologie raakt aan
gevoelige kennis en informatie. Zoals gezegd is dit in het geval van de politie niet
het geval. Een aanvullend risico kan ontstaan als er betrokkenheid is van leveranciers
uit bepaalde landen die via nationale wet- en regelgeving gedwongen kunnen worden
tot medewerking aan inlichtingenactiviteiten. De risico’s voor de nationale veiligheid
worden verder vergroot als het landen betreft die een offensief cyberprogramma voeren
tegen de Nederlandse belangen en wanneer (technische) mogelijkheden om risico’s te
adresseren niet voorhanden zijn.

Bij elke casus moet worden bezien hoe eventuele risico’s voor de nationale veiligheid
beheersbaar kunnen worden gemaakt. Uitgangspunt is dat maatregelen die hiertoe genomen
worden proportioneel zijn. Dit vergt een gedetailleerde analyse van de te beschermen
belangen, de dreiging en de (huidige) weerbaarheid.

Ik zie, gezien de stappen die de politie al heeft gezet, geen aanleiding om een onderzoek
in te stellen.

Vraag 8

Hoe beschouwt u het feit dat Defensie vanwege veiligheidsrisico’s reeds geen gebruik
meer maakt van DJI-drones? Hoe beschouwt u in dat licht het gebruik van DJI-producten
door de politie?

Antwoord 8

Het hangt af van het inzetdoel of een bepaald type drone veilig (genoeg) is. Het uitgangspunt
is dat eventuele risico’s per casus in kaart moeten worden gebracht. Defensie heeft
besloten om geen gebruik meer te maken van Chinese drones voor operationele taken,
maar wel voor luchtopnames van trainingen of evenementen. Defensie heeft daarin haar
eigen afweging gemaakt.

Bij de aanschaf van de drones heeft de politie, via een security check, een bewuste
afweging gemaakt om drones niet voor gevoelige operaties, maar alleen voor reguliere
processen in te zetten. Dat wil zeggen: wel voor forensische opsporing, verkeersongevallenanalyse
en openbare orde en veiligheid, maar niet operaties waarbij vertrouwelijke informatie
wordt verwerkt.

Vraag 9

Bent u bekend met het feit dat drones van DJI sinds 2020 niet meer gebruikt worden
door de Verenigde Staten vanwege veiligheidszorgen en dat Japan dit overweegt? Hoe
beoordeelt u dit? Heeft u hierover contact gehad met de VS en Japan? Zo nee, bent
u bereid hierover contact op te nemen?

Antwoord 9

Nederland is eind 2020 door de VS geïnformeerd dat DJI op de entity list van het Bureau
of Industrial Security van het Department of Commerce is geplaatst. In de publiekelijk
beschikbare listing geven de VS aan dat zij DJI zien als een mogelijk risico voor
de Amerikaanse buitenlandse politieke belangen.5 Hierbij wijzen zij op de rol van o.a. DJI bij het mogelijk maken van mensenrechtenschendingen
in China door hoogtechnologische surveillance en het exporteren van deze technologie
naar derde landen waar repressieve regimes aan de macht zijn.

Japan verbiedt geen producten van specifieke landen of bedrijven maar heeft aanbestedingsrichtlijnen
opgesteld voor gebruik van IT-producten door overheidsinstanties. Wanneer deze worden
ingezet voor publieke veiligheid en orde, kritieke infrastructuur en het uitvoeren
van reddingsacties, dient de Japanse overheid mogelijke risico’s in kaart te brengen.
Sinds april 2021 vallen drones ook binnen deze richtlijnen. Nadien zijn drones die
als «hoog risico» worden aangemerkt zo snel mogelijk vervangen. Ook worden maatregelen
getroffen om dataveiligheid van drones te garanderen.

Nederland ziet het gebruik van Chinese technologie niet als absoluut risico. Het inzetdoel
van de technologie en de mogelijkheid om mitigerende maatregelen te treffen zijn bepalend
of het verantwoord is om gebruik te maken van een bepaalde technologie.

Vraag 10

Is er binnen de NAVO of de EU gesproken over de veiligheid van het gebruik van deze
drones? Gebruiken NAVO-bondgenoten en EU-lidstaten deze drones voor politie-, militaire
of andere doeleinden?

Antwoord 10

Overwegingen rondom de veiligheid van het gebruik van dit type drones is een nationale
aangelegenheid waarover in NAVO-verband niet wordt gesproken. Ook in EU-verband is
niet gesproken over het gebruik van dit type drones. Het is het kabinet niet bekend
welke andere NAVO-bondgenoten en EU-lidstaten deze drones gebruiken. NAVO zelf beschikt
in ieder geval niet over dit type drones.

Vraag 11

Zijn er Europese landen die drones van een bedrijf uit een EU-lidstaat of OESO-land
inzetten voor vergelijkbare taken als waar de Nederlandse politie de DJI-drones voor
inzet? Zo ja, kunt u aangeven welke landen dit zijn en uit welke landen de bedrijven
komen die ook drones in deze categorie produceren?

Antwoord 11

Het is het kabinet niet bekend welke drones er in andere Europese landen worden gebruikt.

Vraag 12

Hoe beoordeelt u het risico dat China de data van drones gebruikt voor het analyseren
van Nederlandse (vitale) infrastructuur? Deelt u de inschatting van experts dat deze
informatie zeer interessant is voor China?

Antwoord 12

Zoals gezegd worden de drones door de politie niet ingezet bij processen waarbij het
gaat om vertrouwelijke informatie of vitale infrastructuur.

Om de weerbaarheid tegen deze dreiging te vergroten werkt de Minister van Justitie
en Veiligheid samen met partners binnen en buiten de overheid aan de aanpak statelijke
dreigingen, waarover uw Kamer op 3 februari jl. de laatste stand van zaken heeft ontvangen.6

Zoals ook in mijn antwoord op vraag 4 gegeven moet bij elke casus worden bezien hoe
eventuele risico’s voor de nationale veiligheid beheersbaar kunnen worden gemaakt.
Uitgangspunt is dat maatregelen die hiertoe genomen worden proportioneel zijn. Dit
vergt een gedetailleerde analyse van de te beschermen belangen, de dreiging en de
(huidige) weerbaarheid. Verder verwijs ik u graag naar het antwoord op vraag 7.

Vraag 13

Ziet u een gevaar van het gebruik van DJI-drones voor bijvoorbeeld Oeigoeren in Nederland,
gezien het feit dat China gezichtsherkenningssoftware gebruikt om Oeigoeren te onderdrukken
en ook de diaspora in Nederland onder druk zet?

Antwoord 13

Er zijn voor zover mij bekend momenteel geen aanwijzingen dat China de DJI-drones
kan en zal gebruiken om bepaalde minderheidsgroepen in Nederland te monitoren. Mocht
dit in de (nabije) toekomst wel het geval zijn, dan is er naar het oordeel van het
kabinet sprake van ongewenste buitenlandse inmenging en heeft het kabinet verschillende
instrumenten tot haar beschikking, zoals uiteengezet in de brief van 16 maart 2018
over de aanpak ongewenste buitenlandse inmenging.7

De politie kan tijdens demonstraties DJI-drones inzetten ten behoeve van de handhaving
van de openbare orde en veiligheid. Tot op heden heeft de politie drones ingezet tijdens
Coronaprotesten, Black Lives Matter-demonstraties, boerenprotesten en het Woonprotest
in Rotterdam. In het kader van de mitigerende maatregelen rondom het gebruik van Chinese
drones heeft de korpsleiding van de politie besloten om bij bijvoorbeeld demonstraties
voor de rechten van Oeigoeren andere luchtsteunmiddelen te gebruiken, bijvoorbeeld
een helikopter of een militaire drone.

Vraag 14

Heeft u in algemene zin diplomatiek contact met China over de dataveiligheid van Chinese
technologie voor Nederlandse gebruikers? Zo ja, wat is hierbij de Nederlandse inzet?

Antwoord 14

Ja, Nederland spreekt in verschillende verbanden, waaronder binnen de VN, met China
over dataveiligheid. Centraal hierbij staat de bescherming van privacy, zoals de naleving
van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), bescherming van mensenrechten
en het tegengaan van ongepaste toegang van overheden tot datagegevens. Zoals aangegeven
in de notitie «Nederland-China: Een nieuwe balans» staat het kabinet achter striktere
handhaving en sterker uitdragen van bestaande standaarden en normen, zoals de Europese
regelgeving op het gebied van data, privacy en productveiligheid. Wat Nederland betreft
dient China zich eveneens aan deze afspraken te conformeren.