Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over het Fiche: Aanbeveling opbouw Joint Cyber Unit

Nr. 3231
VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 19 november 2021

De vaste commissie voor Digitale Zaken heeft een aantal vragen en opmerkingen voorgelegd
aan de Minister van Justitie en Veiligheid over de brief van 27 augustus 2021 over
het Fiche: Aanbeveling opbouw Joint Cyber Unit (Kamerstuk 22 112, nr. 3182).

De vragen en opmerkingen zijn op 14 oktober 2021 aan de Minister

van Justitie en Veiligheid voorgelegd. Bij brief van 17 november 2021 zijn de vragen
beantwoord.

De fungerend voorzitter van de commissie, Leijten

Adjunct-griffier van de commissie, Van Tilburg

Inhoudsopgave

 

 
 
 

I

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

2

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

2

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

3

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

4

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de Volt-fractie

5

 
 
 

II

Reactie van de Minister van Justitie en Veiligheid

6

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben kennisgenomen van het voorstel tot oprichting van
een Joint Cyber Unit (JCU), maar hebben nog enkele vragen en opmerkingen met betrekking
tot de meerwaarde van het op te richten platform.

De leden van de VVD-fractie lezen dat de Joint Cyber Unit geen nieuwe instantie zal
worden, maar een virtueel en fysiek platform zal betreffen voor het versterken van
de samenwerking tussen de in de aanbeveling geïdentificeerde operationele en ondersteunende
deelnemers. Deze leden vragen dan ook welke (nieuwe) rol het JCU zal gaan vervullen
in het digitaal veilig houden van lidstaten. Welk mandaat zal het JCU precies krijgen?
Op basis van welke probleemanalyse is men tot dit mandaat gekomen?

De leden van de VVD-fractie constateren voorts dat het JCU zich onder andere zal gaan
bezighouden met het delen van informatie afkomstig uit verschillende cybersecuritygemeenschappen.
Welke bevoegdheden zijn hierbij voorzien voor het JCU om ook deze informatie te kunnen
ophalen en delen met andere partijen? Wordt hierbij een wettelijke grondslag voor
informatiedeling tussen het JCU en andere organisaties geborgd? Zo nee, hoe zal het
JCU dan in de praktijk dreigingsinformatie kunnen ophalen en delen? Kan de Minister
ook toelichten wat wordt beoogd met cybersecuritygemeenschappen? Betreft het hier
nationale samenwerkingsverbanden, waarbij bijvoorbeeld ook het Nederlandse Nationaal
Cyber Security Centrum in de praktijk informatie kan gaan delen met het JCU of transnationale
samenwerkingsverbanden? De Europese Unie kent meerdere reeds bestaande cybersecurityinitiatieven
zoals het Agentschap van de Europese Unie voor cyberbeveiliging (ENISA) en CERT-EU
(Computer Emergency Response Team voor de EU). Wat zijn precies hun taken? Welke knelpunten
worden geïdentificeerd bij het uitvoeren van deze taken? In hoeverre is het voorzien
dat het JCU op deze knelpunten acteert? Met andere woorden: hoe zal het JCU zich gaan
verhouden qua takenpakket tot de bestaande initiatieven zoals ENISA en CERT-EU?

De leden van de VVD-fractie lezen dat een van de doelstellingen van de JCU is om te
zorgen voor een gecoördineerde reactie binnen de Europese Unie op grootschalige cyberdreigingen
en dat de Europese Commissie voorstelt om EU Cybersecurity Rapid Reaction Teams op
te richten om de inzet te coördineren. Overwegende dat de NAVO al in 2012 een Rapid
Reaction Team heeft opgezet om cyberaanvallen af te wenden, hoe zal het JCU zich gaan
verhouden tot het Rapid Reaction Team van de NAVO? Hoe vaak is het Rapid Reaction
Team tot nu toe ingezet? In hoeverre zijn er mogelijkheden om de JCU te laten samenwerken
met het Rapid Reaction Team van de NAVO om cyberaanvallen op lidstaten tegen te gaan?
Ook is het voor deze leden nog onduidelijk welke kosten komen kijken bij het oprichten
van het JCU. Wat is de begroting die hoort bij het oprichten van het JCU? Kan er een
inschatting worden gemaakt in hoeverre deze kosten budgettaire gevolgen zullen hebben
voor Nederland?

De leden van de VVD-fractie menen dat de oprichting van de JCU louter (financieel)
te rechtvaardigen is wanneer de JCU daadwerkelijk een toevoeging vormt op de bestaande
bevoegdheden en taakstellingen van eerdergenoemde bestaande diensten en daarmee van
toegevoegde waarde is in het tegengaan van cyberaanvallen op lidstaten. Deelt de Minister
deze mening? Zo ja, is de Minister bereid dit onder de aandacht te brengen bij de
onderhandelingen? Zo nee, waarom niet?

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de BNC-fiches met
betrekking tot de Europese Joint Cyber Unit. Deze leden hebben kennisgenomen van de
inzet van het kabinet op meer Europese samenwerking tussen bestaande organisaties
die niet hoeft te leiden tot extra schakels maar tot effectievere samenwerking. Deze
leden hebben nog enkele vragen.

De leden van de D66-fractie lezen dat de Europese cybereenheid uiterlijk 30 juni 2022
de operationele fase moet ingaan. Deze leden vragen de Minister toe te lichten welke
volgende stappen vanuit het kabinet ondernomen zullen worden met betrekking tot de
uitwerking van de Joint Cyber Unit. Deze leden lezen dat de noodzaak en urgentie van
een Europese cybereenheid wordt ondersteund, maar wel bewaakt zal worden dat lidstaten
zelf primair verantwoordelijk blijven voor het reageren op grote cyberveiligheidsincidenten
en crises. De leden vragen de Minister toe te lichten wat de competentieverdeling
zal zijn tussen de Europese Unie en de lidstaten in het geval van een cyberaanval.
Onder welke omstandigheden zal Nederland zelf handelen? Welke maatstaf zal de Europese
Commissie gebruiken voor de definitie van grote incidenten?

De leden van de D66-fractie constateren dat er via een Joint Cyber Unit veel kennis
en tools gedeeld zullen worden binnen de Europese Unie. De leden vragen de Minister
toe te lichten hoe er gewaarborgd zal worden dat belangrijke informatie beschermd
zal blijven, bijvoorbeeld van externe mogendheden. Kan de Minister toelichten hoe
het kabinet zal toezien op een hoog niveau van beveiliging van dit virtuele en fysieke
platform? Deze leden vragen de Minister of er nog afwegingen gemaakt worden tussen
welke lidstaten er wel of niet gedeeld wordt. Krijgen lidstaten die niet actief bijdragen
aan de Joint Cyber Unit ook toegang tot alle kennis en tools die andere lidstaten
delen?

De leden van de D66-fractie constateren dat middels de Europese cybereenheid, belangrijke
informatie en kennis van Nederlandse organisaties richting het coördinatiepunt zal
gaan. Deze leden vragen de Minister te specifiëren welke Nederlandse organisaties
verbonden zullen zijn aan dit Europese netwerk.

De leden van de D66-fractie lezen dat de aanbeveling van de Joint Cyber Unit onderdeel
is van een grotere EU Cybersecuritystrategie, onder andere een Europese wet op de
cyberweerbaarheid. De leden vragen de Minister toe te lichten of er eventuele raakpunten
of conflicten zijn tussen deze wetsvoorstellen en de Nederlandse wetten rondom cyberveiligheid,
en welke uitdagingen hij hier ziet.

De leden van de D66-fractie lezen dat uit de IOB Cybersecurity evaluatie van juni
2021 blijkt dat ambtenaren van het Ministerie van Buitenlandse Zaken vaak werken met
verouderde en onveilige middelen, waardoor de communicatie niet goed verloopt. Welke
stappen zijn er sindsdien genomen om dit recht te zetten? Deze leden concluderen dat
het voorstel vooral gaat om het delen van kennis en tools binnen de Europese Unie.
Deze leden vragen de Minister of deze Europese Cybereenheid ook zal samenwerken met
landen die geen lidstaat zijn, en welke extra kansen een sterkere Europese samenwerking
biedt tot meer mondiale samenwerking. Deze leden horen specifiek graag van de Minister
op welke manier dit voorstel samenkomt en een aanvulling vormt met het door de Europese
Commissie aangekondigde Cyber Resilience Act en daarnaast met de door de Verenigde
Staten aangekondigde verbond tegen ransomware, het Counter-Ransomware Initiative.

De leden van de D66-fractie lezen dat de Joint Cyber Unit gebaseerd is op inbreng
van lidstaten op vrijwillige basis. Deze leden lezen dat onder andere de inbreng van
een nationaal cybersecurity incident- en crisisresponsplan alleen vrijwillig kan gebeuren.
Acht de Minister het wenselijk dat er eventueel grote verschillen tussen lidstaten
ontstaan met betrekking tot digitale veiligheid?

De leden van de D66-fractie lezen dat het kabinet als prioriteit heeft om vertrouwen
en veilige informatie-wisseling op te bouwen tussen deelnemers. Deze leden vragen
de Minister om voorbeelden van voorstellen om het vertrouwen tussen lidstaten op te
bouwen wat betreft digitale veiligheid. Ziet de Minister kansen om lidstaten aan te
moedigen zich aan te sluiten bij de Europese Cyber Unit? Zo ja, op welke manier gaat
de Minister zich hiervoor inzetten? Deze leden constateren dat het kabinet vervolggesprekken
met alle betrokkenen wenst over uitwerking van randvoorwaarden van informatie-uitwisseling
en het garanderen van de vertrouwelijkheid van informatie. Deze leden vragen de Minister
om toe te lichten wat de inzet is van het kabinet om zoveel mogelijk te waarborgen
dat de informatie vertrouwelijk is en blijft tegenover derde landen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het fiche
over de Joint Cyber Unit. Deze leden lezen dat het kabinet het uitgangspunt om te
streven naar versterkte informatie-uitwisseling steunt, maar dat over vervolggesprekken
met alle betrokkenen over de uitwerking en randvoorwaarden er nog veel vragen zijn.
Deze leden lezen weinig over de concrete inzet van het kabinet bij deze gesprekken.
Zij hopen dat de Minister daar verder over kan uitweiden. In het bijzonder welke punten
er absoluut onacceptabel zullen zijn.

De leden van de CDA-fractie hebben begrip voor de inzet van het kabinet op behoud
van eigen autonomie waar het gaat om crisisbeheersing. Deze leden merken wel op dat
cyberdreigingen grens overstijgend zijn en dat informatiedeling cruciaal is. Op nationaal
niveau is de informatiedeling ook nog niet waar het zou moeten zijn en in dat kader
vragen deze leden of de Minister wel in Europees verband gaat inzetten op adequate
deling van dreigingsinformatie tussen lidstaten.

De leden van de CDA-fractie vragen naar de uitsluitende verantwoordelijkheid en de
opvatting van het kabinet dat de plannen rondom het JCU daarmee op gespannen voet
kunnen staan. Deze leden vragen welke ideeën de Minister heeft om de samenwerking
te bevorderen. Ook vragen deze leden wat er gedaan kan worden wanneer andere lidstaten
hun cyberveiligheid niet op orde hebben en op welke wijze er dan gehandeld moet worden
door andere lidstaten. Tot slot vragen deze leden op dit punt onder welke omstandigheden
en in welke gevallen Nederland aan zet dient te zijn en in welke gevallen er sprake
zou moeten zijn van een Europese aanpak.

De leden van de CDA-fractie zien een logica in de voorstellen van de Europese Commissie
wat betreft de wijze waarop zij de structuur willen vormgeven. Deze leden vragen naar
de structuur van signalering van cyberdreigingen in eigen land en wat er geleerd kan
worden van de Europese plannen. Functioneert de huidige structuur afdoende. Deze leden
vragen welke organisaties vanuit Nederland verbonden zullen zijn aan de Joint Cyber
Unit.

Vragen en opmerkingen van de leden van de Volt-fractie

De leden van de Volt-fractie hebben met interesse kennisgenomen van het Fiche «aanbeveling
opbouw Joint Cyber Unit» van de demissionair Minister van Buitenlandse Zaken. Deze
leden zijn uiteraard voorstander van betere Europese samenwerking op het gebied van
cyberveiligheid.

De leden van de Volt-fractie merken allereerst in algemene zin op dat het demissionair
kabinet op een groot aantal onderwerpen van het voorstel eerst nadere uitwerking en
duidelijkheid vereist. De demissionair Minister noemt daarbij een aantal onderdelen.
Om welke onderdelen gaat het, anders dan de onderdelen die worden genoemd op pagina
5 van het fiche? Waar gaat de demissionair Minister specifiek op letten bij deze uitwerking?
Hoe gaat de demissionair Minister de verdere uitwerking van een JCU concreet bewaken?
Hoe zal de demissionair Minister bewerkstelligen dat de oprichting en ontwikkeling
van een JCU in een gedegen en gefaseerd proces zal verlopen en er tegelijkertijd op
wordt toegezien dat er geen onnodige vertraging optreedt? Hoe gaat het demissionair
kabinet zich ervoor inzetten dat lidstaten in het gehele proces van verdere uitwerking
en het operationeel maken van een JCU vertegenwoordigd zijn? Op welke momenten en
op welke wijze zal de demissionair Minister deze Kamer daarbij betrekken? Welke gemeenschappelijke
doelen als bedoeld op pagina 5 ziet de demissionair Minister op dit moment voor zich
bij het oprichten van een JCU?

De leden van de Volt-fractie merken op dat de demissionair Minister in de brief noemt
dat het demissionair kabinet zich actief inzet bij de verschillende Europese gremia
die tot doel hebben de digitale weerbaarheid te vergroten. Om welke gremia gaat het
anders dan de organisaties genoemd in voetnoot 15? Op welke manier zet de demissionair
Minister zich in bij deze organisaties? Wat is daarbij de Nederlandse inzet en met
welke andere lidstaten trekt Nederland in dit verband op? Welke andere ministeries
zijn betrokken bij de voorbereiding van een JCU? Op welke manier gaat de demissionair
Minister samenwerken met de andere betrokken ministeries? Welke ministeries dragen
daarbij welke verantwoordelijkheden?

De leden van de Volt-fractie vragen met het oog op de doelstellingen genoemd op pagina
4 van het fiche hoe deze doelstellingen volgens de demissionair Minister zouden moeten
worden uitgewerkt. Op welke manier moet de samenwerking volgens de demissionair Minister
moeten worden vormgegeven? Hoe ziet de demissionair Minister de rol van Nederland
in een JCU?

De leden van de Volt-fractie vragen of de demissionair Minister dan ruimte ziet om
de samenwerking verplicht te stellen, voor zover samenwerking binnen een JCU niet
op vrijwillige basis tot stand komt (zoals genoemd op pagina 5). Zo ja, op welke grond?
Zo nee, waarom niet? De demissionair Minister merkt op dat ten aanzien van een groot
aantal van de cybersecurityincidenten al in de praktijk samenwerking bestaat tussen
de lidstaten binnen reeds bestaande netwerken. Om welke samenwerkingsverbanden gaat
het? Welke landen en organisaties zijn daarbij betrokken en om wat voor samenwerking
gaat het? Voor welke specifieke (categorieën van) cases, waar op dit moment nog onvoldoende
samenwerking tussen de verschillende lidstaten en EU-instellingen tot stand komt,
ziet de demissionair Minister met name meerwaarde voor een JCU? Waar plaatst de demissionair
Minister een JCU ten opzichte van andere cybersecurity samenwerkingsverbanden? Hoe
ziet een «virtueel en fysiek platform», wat het JCU zou moeten worden, er volgens
de demissionair Minister uit? Hoe verschilt een «virtueel en fysiek platform» volgens
de demissionair Minister van een instelling? Hoe gaat de demissionair Minister er
in concrete zin voor zorgen dat duplicatie met bestaande structuren waarbinnen reeds
samenwerking plaatsvindt wordt voorkomen?

De leden van de Volt-fractie vragen op basis waarvan de demissionair Minister verwacht
dat diverse lidstaten aandacht zullen vragen voor de rol en mate van invloed van lidstaten
in het totstandkomingsproces en de activiteiten van een JCU, en de onderdelen van
de aanbeveling die op gespannen voet staan met de uitsluitende verantwoordelijkheid
van de lidstaten op het terrein van nationale veiligheid (als bedoeld op pagina 5).
Om welke onderdelen van de aanbeveling gaat het? Om welke lidstaten gaat het? Met
welke lidstaten heeft de demissionair Minister hierover contact en wat is de inhoud
van dat contact?

II Reactie van de Minister van Justitie en Veiligheid

De leden van de VVD-fractie hebben kennisgenomen van het voorstel tot oprichting van
een Joint Cyber Unit (JCU), maar hebben nog enkele vragen en opmerkingen met betrekking
tot de meerwaarde van het op te richten platform.

De leden van de VVD-fractie lezen dat de Joint Cyber Unit geen nieuwe instantie zal
worden, maar een virtueel en fysiek platform zal betreffen voor het versterken van
de samenwerking tussen de in de aanbeveling geïdentificeerde operationele en ondersteunende
deelnemers. Deze leden vragen dan ook welke (nieuwe) rol het JCU zal gaan vervullen
in het digitaal veilig houden van lidstaten. Welk mandaat zal het JCU precies krijgen?
Op basis van welke probleemanalyse is men tot dit mandaat gekomen?

De Europese Commissie bracht op 23 juni 2021 een aanbeveling uit over de opbouw van
een Joint Cyber Unit (JCU). Hierin constateert de Commissie dat er nog geen gemeenschappelijk
EU-platform bestaat waar informatie, afkomstig uit verschillende cybersecuritygemeenschappen
efficiënt en veilig kan worden uitgewisseld en waar operationele capaciteiten kunnen
worden gecoördineerd en gemobiliseerd. De Commissie heeft geconcludeerd dat een JCU
nodig is om samenwerking te versterken op dit terrein op basis van een analyse door
ENISA naar de sterktes en zwaktes van het EU cybersecurity landschap. In de aanbeveling
wordt het proces geschetst om te komen tot het instellen van een JCU met de volgende
drie doelstellingen: zorgen voor een gecoördineerde reactie binnen de EU op grootschalige
cyberdreigingen, -incidenten en -crises; verbeteren van het situationeel bewustzijn;
en het verbeteren van gezamenlijke paraatheid.

In recent aangenomen conclusies van de Europese Raad is door de lidstaten aangegeven
dat de JCU bestaande taken en bevoegdheden van de lidstaten en de EU-instellingen,
-organen en -agentschappen (EU-IOA’s) onverlet dient te laten. Daarnaast dient er
in de ontwikkeling van de JCU rekening gehouden te worden met de volgende beginselen,
waaronder evenredigheid, subsidiariteit, inclusiviteit, complementariteit, voorkoming
van dubbel werk en vertrouwelijkheid van informatie.1 De genoemde uitgangspunten sluiten grotendeels aan bij de inzet van het kabinet,
zoals vastgelegd in het BNC-fiche inzake een JCU.2 Deze beginselen en uitgangspunten vormen het kader waarbinnen de uitwerking van de
plannen voor de JCU vorm moet krijgen. ENISA zal de komende tijd verdiepende workshops
organiseren om op basis van de Raadsconclusies, samen met experts van de lidstaten
en EU IOA’s, de verschillende componenten van het plan voor de JCU verder uit te werken.

De verwachting is dat samenwerking binnen de JCU plaatsvindt op basis van de taken
en bevoegdheden van de deelnemende partijen. Momenteel wordt nader bezien op welke
juridische basis samenwerking en informatie-uitwisseling plaats zou moeten vinden
binnen de JCU.

De leden van de VVD-fractie constateren voorts dat het JCU zich onder andere zal gaan
bezighouden met het delen van informatie afkomstig uit verschillende cybersecuritygemeenschappen.
Welke bevoegdheden zijn hierbij voorzien voor het JCU om ook deze informatie te kunnen
ophalen en delen met andere partijen? Wordt hierbij een wettelijke grondslag voor
informatiedeling tussen het JCU en andere organisaties geborgd? Zo nee, hoe zal het
JCU dan in de praktijk dreigingsinformatie kunnen ophalen en delen? Kan de Minister
ook toelichten wat wordt beoogd met cybersecuritygemeenschappen? Betreft het hier
nationale samenwerkingsverbanden, waarbij bijvoorbeeld ook het Nederlandse Nationaal
Cyber Security Centrum in de praktijk informatie kan gaan delen met het JCU of transnationale
samenwerkingsverbanden?

In de aanbeveling wordt door de Commissie aangegeven dat de JCU zich zal richten op
het verbeteren van de samenwerking tussen bestaande cybersecuritygemeenschappen. Met
cybersecuritygemeenschappen wordt gedoeld op bestaande Europese netwerken, zoals het
CSIRT Netwerk, het Cyber Crisis Liaison Organisation Network (CyCLONe) en de Joint-Cybercrime Action Taskforce (J-CAT) die bestaan uit vertegenwoordigers van de lidstaten en EU IOA’s. De JCU gaat
zich naar verwachting voornamelijk richten op het tot stand brengen en verbeteren
van samenwerking tussen verschillende netwerken en organisaties die onderdeel zijn
van de door de Commissie zogenoemde cybersecuritygemeenschappen binnen de EU, en niet
zozeer tussen van die gemeenschappen deel uitmakende individuele organisaties. Er
zal de komende tijd nader worden bezien in hoeverre toekomstige activiteiten binnen
de JCU kunnen worden uitgevoerd op basis van de bestaande grondslagen voor de activiteiten
van de deelnemende netwerken en organisaties. De Raad heeft opgeroepen om tijdens
het proces van de totstandkoming van de JCU te blijven afwegen of een rechtsgrondslag
voor de activiteiten binnen een JCU vereist is, en indien het nodig blijkt, welk instrument
hiervoor dan aangewezen moet worden geacht.

De Europese Unie kent meerdere reeds bestaande cybersecurityinitiatieven zoals het
Agentschap van de Europese Unie voor cyberbeveiliging (ENISA) en CERT-EU (Computer
Emergency Response Team voor de EU). De leden van de VVD-fractie vragen wat zijn precies
hun taken? Welke knelpunten worden geïdentificeerd bij het uitvoeren van deze taken?
In hoeverre is het voorzien dat het JCU op deze knelpunten acteert? Met andere woorden:
hoe zal het JCU zich gaan verhouden qua takenpakket tot de bestaande initiatieven
zoals ENISA en CERT-EU?

Om de vragen van de VVD-fractie te kunnen beantwoorden, is het van belang om allereerst
te schetsen wat de taken zijn van respectievelijke ENISA en CERT-EU. ENISA heeft als
doel een hoog gemeenschappelijk cyberbeveiligingsniveau te bereiken in de hele Unie,
onder meer door actief steun te verlenen aan de lidstaten en de EU-IOA’s. ENISA fungeert
als referentiepunt voor advies en expertise op het gebied van cyberbeveiliging. De
taken en bevoegdheden van ENISA zijn vastgelegd in de Cybersecurity Act.3CERT-EU fungeert sinds 11 september 2012 als CERT voor EU-IOA’s en bestaat uit IT-beveiligingsexperts
van de belangrijkste EU-instellingen (Europese Commissie, secretariaat-generaal van
de Raad, Europees Parlement, Comité van de Regio's, Economisch en Sociaal Comité).
De reikwijdte van de activiteiten van CERT-EU omvat preventie, detectie, respons,
en herstel. Om het cyberbeveiligingsniveau van EU-IOA’s te verhogen en CERT-EU beter
in staat te stellen om nieuwe cybersecuritymaatregelen toe te passen en EU-IOA’s te
ondersteunen met het verhogen van hun weerbaarheid is versterking van het mandaat
van CERT-EU en een versterkt financieringsmechanisme noodzakelijk volgens de Commissie.
Eind dit jaar worden een Verordening voor gezamenlijke cybersecurityregels voor EU-IOA’s
en een Verordening voor informatieveiligheid van EU-IOA’s verwacht om dit te waarborgen.

De JCU is in de eerste plaats bedoeld om de samenwerking tussen bestaande organisaties
en netwerken te versterken en ondersteunen. Zoals aangegeven in het BNC-fiche wil
het kabinet waken voor duplicatie tussen het werk van de JCU en bestaande structuren.
Dit is ook onderschreven door de lidstaten in eerdergenoemde Raadsconclusies. CERT-EU
en ENISA zijn door de Commissie geïdentificeerd als operationele deelnemers aan een
JCU die op basis van hun eigen taken en bevoegdheden kunnen bijdragen aan het bevorderen
van de activiteiten van een JCU.

De leden van de VVD-fractie lezen dat een van de doelstellingen van de JCU is om te
zorgen voor een gecoördineerde reactie binnen de Europese Unie op grootschalige cyberdreigingen
en dat de Europese Commissie voorstelt om EU Cybersecurity Rapid Reaction Teams op
te richten om de inzet te coördineren. Overwegende dat de NAVO al in 2012 een Rapid
Reaction Team heeft opgezet om cyberaanvallen af te wenden, hoe zal het JCU zich gaan
verhouden tot het Rapid Reaction Team van de NAVO? Hoe vaak is het Rapid Reaction
Team tot nu toe ingezet? In hoeverre zijn er mogelijkheden om de JCU te laten samenwerken
met het Rapid Reaction Team van de NAVO om cyberaanvallen op lidstaten tegen te gaan?

Het kabinet wacht nog op verduidelijking op welke wijze de ontwikkeling van EU Cybersecurity
Rapid Reaction Teams zal worden vormgegeven en heeft meer uitleg nodig over de praktische
uitwerking hiervan en de toegevoegde waarde ten opzichte van bijvoorbeeld de Cyber
Rapid Response Teams in het kader van Permanente Gestructureerde Samenwerking (PESCO).
De Raad heeft het belang van deze verdere uitleg en uitwerking onderschreven in haar
conclusies, ook in relatie tot het respecteren van de taken en bevoegdheden van deelnemers
aan een JCU. Ook wordt benadrukt gebruik te blijven maken van bestaande initiatieven,
waarbij kan worden gedacht aan PESCO’s Cyber Rapid Response Teams project waar Nederland
een van de zeven deelnemers is.

Het Rapid Reaction Team van de NAVO valt onder het NAVO CERT (NCIRC). Het NCIRC heeft
taken in relatie tot de NAVO-systemen maar kan ook ultimo ingezet worden voor ondersteuning
van CERT-EU, daartoe zijn vertrouwelijke afspraken gemaakt. De Raad heeft in haar
conclusies het belang van samenwerking tussen de EU en de NAVO nogmaals herbevestigd.

Het is op dit moment nog niet mogelijk verdere uitspraken te doen over de mogelijkheden
tot samenwerking tussen de JCU en het Rapid Reaction Team van de NAVO vanwege de verdere
reflectie die de Raad verzocht heeft over de toegevoegde waarde en werking van EU
Cybersecurity Rapid Reaction Teams. Het uitgangspunt van het kabinet is echter wel
dat er wordt gestreefd naar interoperabiliteit en standaardisatie binnen EU en NAVO
zodat optimaal samengewerkt kan worden.

Ook is het voor deze leden nog onduidelijk welke kosten komen kijken bij het oprichten
van het JCU. Wat is de begroting die hoort bij het oprichten van het JCU? Kan er een
inschatting worden gemaakt in hoeverre deze kosten budgettaire gevolgen zullen hebben
voor Nederland? De leden van de VVD-fractie menen dat de oprichting van de JCU louter
(financieel) te rechtvaardigen is wanneer de JCU daadwerkelijk een toevoeging vormt
op de bestaande bevoegdheden en taakstellingen van eerdergenoemde bestaande diensten
en daarmee van toegevoegde waarde is in het tegengaan van cyberaanvallen op lidstaten.
Deelt de Minister deze mening? Zo ja, is de Minister bereid dit onder de aandacht
te brengen bij de onderhandelingen? Zo nee, waarom niet?

Zoals aangegeven in het BNC-fiche verwelkomt het kabinet het initiatief om te komen
tot een JCU omdat het essentieel is om te blijven inzetten op versterking van de samenwerking
tussen verschillende gemeenschappen binnen de EU, met oog op de toegenomen digitalisering
en het permanente karakter van digitale dreigingen. Een beter situationeel bewustzijn
is benodigd om adequaat te kunnen reageren op cyberincidenten en -crises.

Met betrekking tot de financiële aspecten beschikt het kabinet niet over nieuwe informatie
ten opzichte van hetgeen is verwoord in het BNC-fiche. De Commissie heeft in haar
aanbeveling aangegeven dat de JCU voornamelijk gefinancierd zal worden op basis van
financiële middelen vanuit het programma Digitaal Europa. Op dit moment is de inschatting
van het kabinet dat er geen grote budgettaire gevolgen zijn voor Nederlandse overheidsorganisaties
als gevolg van het voorstel voor een JCU. Vanzelfsprekend deelt het kabinet de mening
van de VVD-fractie dat de te maken kosten proportioneel moeten zijn in relatie tot
de toegevoegde waarde voor lidstaten.

De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de BNC-fiches met
betrekking tot de Europese Joint Cyber Unit. Deze leden hebben kennisgenomen van de
inzet van het kabinet op meer Europese samenwerking tussen bestaande organisaties
die niet hoeft te leiden tot extra schakels maar tot effectievere samenwerking. Deze
leden hebben nog enkele vragen.

De leden van de D66-fractie lezen dat de Europese cybereenheid uiterlijk 30 juni 2022
de operationele fase moet ingaan. Deze leden vragen de Minister toe te lichten welke
volgende stappen vanuit het kabinet ondernomen zullen worden met betrekking tot de
uitwerking van de Joint Cyber Unit. Deze leden lezen dat de noodzaak en urgentie van
een Europese cybereenheid wordt ondersteund, maar wel bewaakt zal worden dat lidstaten
zelf primair verantwoordelijk blijven voor het reageren op grote cyberveiligheidsincidenten
en crises. De leden vragen de Minister toe te lichten wat de competentieverdeling
zal zijn tussen de Europese Unie en de lidstaten in het geval van een cyberaanval.
Onder welke omstandigheden zal Nederland zelf handelen? Welke maatstaf zal de Europese
Commissie gebruiken voor de definitie van grote incidenten? De leden van de CDA-fractie
vragen onder welke omstandigheden en in welke gevallen Nederland aan zet dient te
zijn en in welke gevallen er sprake zou moeten zijn van een Europese aanpak.

Zoals vermeld in antwoord op de vragen van de VVD-fractie, zal ENISA de komende tijd
verdiepende workshops organiseren om op basis van de Raadsconclusies, samen met experts
van de lidstaten en EU IOA’s, de verschillende componenten van het JCU-plan verder
uit te diepen. Hierbij is onder meer aandacht voor het opstellen van een nieuwe tijdlijn,
proces en mijlpalen, alvorens wordt toegewerkt naar een implementatieplan. Vanuit
Nederland zullen hierbij experts van verschillende ministeries betrokken zijn die
deel uitmaken van de verschillende genoemde cybersecuritygemeenschappen om te borgen
dat aansluiting wordt gezocht bij de praktijk en de behoeften.

De aanbeveling inzake een JCU ziet op grootschalige cyberincidenten en -crises, zoals
gedefinieerd in de Commissie Aanbeveling inzake een gecoördineerde respons op grootschalige
cyberincidenten en -crises.4 Het is primair de verantwoordelijkheid van de lidstaten om te reageren als zij getroffen
worden door grootschalige cyberincidenten of -crises. Op initiatief van lidstaten
bestaan er ook mogelijkheden bijv. via het CSIRT Netwerk om, waar mogelijk, een gecoördineerde
reactie op incidenten te bepalen en elkaar bijstand bij de aanpak van incidenten te
verlenen. Ook heeft de Raad nogmaals benadrukt dat bijdragen van lidstaten aan een
JCU gebaseerd zijn op vrijwilligheid en dat samenwerking op EU-niveau wat betreft
grootschalige cyberincidenten en -crises gevoerd wordt in overeenstemming met de beginselen
van subsidiariteit, evenredigheid, complementariteit, voorkoming van dubbel werk,
en vertrouwelijkheid.

De leden van de D66-fractie constateren dat er via een Joint Cyber Unit veel kennis
en tools gedeeld zullen worden binnen de Europese Unie. De leden vragen de Minister
toe te lichten hoe er gewaarborgd zal worden dat belangrijke informatie beschermd
zal blijven, bijvoorbeeld van externe mogendheden. Kan de Minister toelichten hoe
het kabinet zal toezien op een hoog niveau van beveiliging van dit virtuele en fysieke
platform? De leden van de D66-fractie constateren dat het kabinet vervolggesprekken
met alle betrokkenen wenst over uitwerking van randvoorwaarden van informatie-uitwisseling
en het garanderen van de vertrouwelijkheid van informatie. Deze leden vragen de Minister
om toe te lichten wat de inzet is van het kabinet om zoveel mogelijk te waarborgen
dat de informatie vertrouwelijk is en blijft tegenover derde landen.

De Commissie stelt in haar aanbeveling dat ENISA verantwoordelijk zal zijn om een
veilig virtueel platform op te zetten en daarnaast een fysieke locatie ter beschikking
te stellen voor ad hoc samenwerking van deelnemers binnen de JCU. Binnen de EU bestaat
reeds een stelsel voor informatiebeveiliging, waar regelgeving voor fysieke beveiliging
en beveiliging van ICT-systemen onderdeel van is. Dit stelsel zal ook van toepassing
zijn op het faciliteren van ENISA van een dergelijk JCU-platform. De hoofdverantwoordelijkheid
voor het toezicht op de naleving van de regelgeving ligt bij de EU IOA’s zelf. Daarnaast
kunnen lidstaten specifieke eisen aan de beveiliging op (laten) nemen in de verdere
uitwerking van de JCU-plannen om toe te zien op een hoog niveau van beveiliging van
het platform.

Verder wil het kabinet verwijzen naar de eerdere beantwoording van de VVD-fractie
waarin uiteengezet is wat reeds op EU-niveau wordt ondernomen om de vertrouwelijkheid
van informatie te waarborgen.5

Tenslotte heeft de Raad in haar conclusies, mede op basis van inzet van het kabinet,
benadrukt dat er met prioriteit aandacht uit zal moeten gaan naar de adequate beveiliging
van het platform en veilige communicatiekanalen voor het uitwisselen van informatie.

De leden van de D66-fractie vragen de Minister of er nog afwegingen gemaakt worden
tussen welke lidstaten er wel of niet gedeeld wordt. Krijgen lidstaten die niet actief
bijdragen aan de Joint Cyber Unit ook toegang tot alle kennis en tools die andere
lidstaten delen? De leden van de D66-fractie lezen dat de Joint Cyber Unit gebaseerd
is op inbreng van lidstaten op vrijwillige basis. Deze leden lezen dat onder andere
de inbreng van een nationaal cybersecurity incident- en crisisresponsplan alleen vrijwillig
kan gebeuren. Acht de Minister het wenselijk dat er eventueel grote verschillen tussen
lidstaten ontstaan met betrekking tot digitale veiligheid?

Een belangrijk uitgangspunt voor het kabinet is dat de JCU gebaseerd zal zijn op vrijwillige
bijdragen van lidstaten en ten dienste moet staan van lidstaten. Dit is mede op basis
van Nederlandse inzet ook opgenomen in de Raadsconclusies. Daarbij heeft de Raad opgeroepen
dat de nodige aandacht moet blijven uitgaan naar veilige communicatiekanalen voor
de uitwisseling van gerubriceerde en gevoelige informatie.

Gelet op de onderlinge verwevenheid van lidstaten binnen de EU en het grensoverschrijdende
karakter van digitale dreiging, acht het kabinet het van belang dat alle lidstaten
toegang hebben tot de JCU zodat lidstaten de schaarse capaciteiten op het gebied van
cybersecurity zo effectief mogelijk kunnen inzetten en lidstaten die minder mogelijkheden
hebben om actief bij te dragen ook kunnen leren van meer volwassen lidstaten en in
staat worden gesteld hun capaciteiten verder op te bouwen. Het kabinet verwacht dat
samenwerking en informatie-uitwisseling binnen een JCU een gunstig effect kan hebben
op het verbeteren van de paraatheid van alle lidstaten.

De leden van de D66-fractie constateren dat middels de Europese cybereenheid, belangrijke
informatie en kennis van Nederlandse organisaties richting het coördinatiepunt zal
gaan. Deze leden, en de leden van het CDA, vragen de Minister te specifiëren welke
Nederlandse organisaties verbonden zullen zijn aan dit Europese netwerk.

Het is nog te vroeg om uitspraken te doen over welke specifieke kennis en informatie
vanuit Nederland met een JCU zouden worden gedeeld. Dit zal in grote mate afhankelijk
zijn van de verdere uitwerking van de doelen en functionaliteiten van een JCU. Het
is voorstelbaar dat Nederlandse organisaties die actief zijn binnen de genoemde netwerken
uit de aanbeveling in de toekomst in enigerlei vorm betrokken zullen zijn bij de activiteiten
binnen de JCU om toe te werken naar een sneller en beter situationeel beeld. Dit betreft
onder andere het NCSC, de NCTV, de Nationale Politie en het Ministerie van BZ en Defensie.

De leden van de D66-fractie lezen dat de aanbeveling van de Joint Cyber Unit onderdeel
is van een grotere EU Cybersecuritystrategie, onder andere een Europese wet op de
cyberweerbaarheid. De leden vragen de Minister toe te lichten of er eventuele raakpunten
of conflicten zijn tussen deze wetsvoorstellen en de Nederlandse wetten rondom cyberveiligheid,
en welke uitdagingen hij hier ziet. De leden van de D66-fractie horen specifiek graag
van de Minister op welke manier dit voorstel samenkomt en een aanvulling vormt met
het door de Europese Commissie aangekondigde Cyber Resilience Act en daarnaast met
de door de Verenigde Staten aangekondigde verbond tegen ransomware, het Counter-Ransomware
Initiative.

In de EU Cyberstrategie wordt onder andere ook verwezen naar het voorstel van de Commissie
voor de herziening van de NIB-richtlijn (NIB2) en het voorstel voor de richtlijn veerkracht
kritieke entiteiten.6 De onderhandelingen over beide richtlijnen vinden op dit moment plaats. Eerstgenoemde
regelt onder andere ook de werking van het CSIRT Netwerk en CyCLONe, die naar verwachting
ook een rol zullen krijgen in het kader van samenwerking binnen de JCU. Veel Nederlandse
wetgeving op het gebied van cybersecurity betreft implementatie van Europese regelgeving,
zoals de Wet beveiliging netwerk- en informatiesystemen (Wbni).

Op dit moment is er bij het kabinet nog weinig bekend over de recent door de Commissie
aangekondigde Cyber Resilience Act. Naar verwachting zal deze verordening zich voornamelijk
richten op minimum standaarden voor apparaten die op het internet zijn aangesloten.
Beide voorstellen beogen bij te dragen aan de digitale weerbaarheid van de EU vanuit
verschillende invalshoeken, maar de directe raakvlakken lijken beperkt.

Verder kan het kabinet mededelen dat een gedetailleerd beeld van de praktische uitwerking
van het recent door de Verenigde Staten gelanceerde Counter-Ransomware Initiative nog ontbreekt waardoor het lastig is om te bezien of en hoe de samenwerking van een
JCU samenkomt met dit initiatief.

De leden van de D66-fractie lezen dat uit de IOB Cybersecurity evaluatie van juni
2021 blijkt dat ambtenaren van het Ministerie van Buitenlandse Zaken vaak werken met
verouderde en onveilige middelen, waardoor de communicatie niet goed verloopt. Welke
stappen zijn er sindsdien genomen om dit recht te zetten?

BZ werkt sinds 2019 aan de vernieuwing van de systemen voor staatsgeheime communicatie
met de posten. Door COVID-19 is de uitrol van dit project sterk vertraagd vanwege
de noodzaak om naar verschillende posten te reizen. De uitrol van de nieuwe middelen
is weer hervat gelet op het opheffen van reisbeperkingen en quarantaine eisen. De
planning is dat eind dit jaar alle posten waarmee communicatie op niveau (staats)geheim
noodzakelijk is, zullen zijn voorzien van de nieuwe apparatuur, mits de COVID-19 beperkingen
dat toelaten.

De leden van de D66-fractie concluderen dat het voorstel vooral gaat om het delen
van kennis en tools binnen de Europese Unie. Deze leden vragen de Minister of deze
Europese Cybereenheid ook zal samenwerken met landen die geen lidstaat zijn, en welke
extra kansen een sterkere Europese samenwerking biedt tot meer mondiale samenwerking.

In het ontwikkelproces van een JCU heeft de Commissie voorzien dat vanuit JCU-verband
op termijn zou kunnen worden samengewerkt met internationale partners buiten de EU.
Het proces richt zich in de eerste fase op het opbouwen van vertrouwen en operationeel
krijgen van de samenwerking van organisaties binnen de EU en zal daarna aandacht besteden
aan de externe dimensie.

De leden van de D66-fractie lezen dat het kabinet als prioriteit heeft om vertrouwen
en veilige informatie-wisseling op te bouwen tussen deelnemers. Deze leden vragen
de Minister om voorbeelden van voorstellen om het vertrouwen tussen lidstaten op te
bouwen wat betreft digitale veiligheid. Ziet de Minister kansen om lidstaten aan te
moedigen zich aan te sluiten bij de Europese Cyber Unit? Zo ja, op welke manier gaat
de Minister zich hiervoor inzetten?

Vanwege de ontwikkelingen in het dreigingsbeeld en de toenemende verwevenheid vindt
het kabinet Europese samenwerking en informatie-uitwisseling op het gebied van cybersecurity
van groot belang. Het kabinet is dan ook tevreden dat de noodzaak daartoe door de
lidstaten wordt onderschreven in de Raadsconclusies. Zoals aangegeven, is een belangrijk
uitgangspunt voor het kabinet dat de JCU gebaseerd zal zijn op vrijwillige bijdragen
van lidstaten en ten dienste moet staan van lidstaten. Op dit moment wordt al op reguliere
basis informatie uitgewisseld tussen de lidstaten binnen de verschillende netwerken,
zoals het CSIRT netwerk. Het kabinet vertrouwt er dan ook op dat lidstaten bereid
zullen zijn om informatie uit te wisselen binnen de JCU, mits onder meer aan de randvoorwaarden
van vrijwilligheid en vertrouwelijkheid wordt voldaan.

De leden van de CDA-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het fiche
over de Joint Cyber Unit. Deze leden lezen dat het kabinet het uitgangspunt om te
streven naar versterkte informatie-uitwisseling steunt, maar dat over vervolggesprekken
met alle betrokkenen over de uitwerking en randvoorwaarden er nog veel vragen zijn.
Deze leden lezen weinig over de concrete inzet van het kabinet bij deze gesprekken.
Zij hopen dat de Minister daar verder over kan uitweiden. In het bijzonder welke punten
er absoluut onacceptabel zullen zijn.

Het kabinet benadrukt in de gesprekken inzake de verdere uitwerking van de JCU onder
meer het belang van goede samenhang en aansluiting van de JCU op bestaande netwerken
en initiatieven binnen de EU, zoals het CSIRT Netwerk, CyCLONe, de NIB-Samenwerkingsgroep,
de Raadswerkgroep Cyber, de Joint-Cybercrime Action Taskforce en EU-INTCEN. Ook zet
het kabinet in op het voorkomen van duplicatie met bestaande structuren waarbinnen
reeds samenwerking plaatsvindt. In navolging hiervan heeft de Raad in haar conclusies
onderstreept dat de informatiebehoeften- en lacunes in en tussen cybergemeenschappen
verder in kaart gebracht dienen te worden om activiteiten van de JCU beter te kunnen
richten. Ook heeft de Raad de noodzaak van veilige communicatiekanalen voor samenwerking
en informatie-uitwisseling benadrukt waarbij rekening gehouden dient te worden met
reeds beschikbare infrastructuur.

Om als Nederland goed aangesloten te zijn bij de verdere uitwerking van de JCU, heeft
het kabinet ingezet op betrokkenheid en een juiste balans tussen afvaardigingen van
lidstaten en EU-IOA’s binnen het totstandkomingsproces van de JCU. Enkele zaken acht
het kabinet op dit moment onwenselijk, zoals verplichte bijdragen van lidstaten aan
een JCU of de oprichting van een nieuwe entiteit.

De leden van de CDA-fractie hebben begrip voor de inzet van het kabinet op behoud
van eigen autonomie waar het gaat om crisisbeheersing. Deze leden merken wel op dat
cyberdreigingen grens overstijgend zijn en dat informatiedeling cruciaal is. Op nationaal
niveau is de informatiedeling ook nog niet waar het zou moeten zijn en in dat kader
vragen deze leden of de Minister wel in Europees verband gaat inzetten op adequate
deling van dreigingsinformatie tussen lidstaten.

Zoals aangegeven in antwoord op de vragen van de leden van de D66-fractie onderschrijft
het kabinet het belang van Europese samenwerking op het gebied van cybersecurity,
inclusief informatiedeling. Zowel nationaal als internationaal wordt informatie gedeeld
over cyberdreigingen en -kwetsbaarheden. Op nationaal niveau gebeurt dit bijvoorbeeld
via schakelorganisaties die deel uitmaken van het Landelijk Dekkend Stelsel van cybersecurity
samenwerkingsverbanden, binnen de Cyber Info/Intel Cel en via het interdepartementale
diplomatieke responskader voor cyber-incidenten.7 Diverse Nederlandse overheidsorganisaties dragen actief bij aan informatie- en expertise-uitwisseling
binnen Europese netwerken geïdentificeerd als deelnemers binnen een JCU.

Het kabinet zal zich dan ook blijven inzetten voor het verbeteren van informatiedeling,
zowel op nationaal als Europees niveau. Over het verbeteren van informatiedeling op
nationaal niveau heb ik uw Kamer reeds geïnformeerd.8

De leden van de CDA-fractie vragen naar de uitsluitende verantwoordelijkheid en de
opvatting van het kabinet dat de plannen rondom het JCU daarmee op gespannen voet
kunnen staan. Deze leden vragen welke ideeën de Minister heeft om de samenwerking
te bevorderen. Ook vragen deze leden wat er gedaan kan worden wanneer andere lidstaten
hun cyberveiligheid niet op orde hebben en op welke wijze er dan gehandeld moet worden
door andere lidstaten.

Het kabinet acht gezien de onderlinge verwevenheid van lidstaten binnen de EU en het
grensoverschrijdende karakter van digitale dreiging, het van belang dat alle lidstaten
toegang hebben tot de JCU, zodat lidstaten de schaarse capaciteiten op het gebied
van cybersecurity zo effectief mogelijk kunnen inzetten. Daarnaast is het belangrijk
dat lidstaten die minder mogelijkheden hebben om actief bij te dragen aan een JCU
ook kunnen leren van lidstaten met verder ontwikkelde cybercapaciteiten en zo in staat
worden gesteld hun capaciteiten verder op te bouwen.

Deelname op basis van vrijwilligheid dient volgens het kabinet het uitgangspunt te
zijn. Het kabinet wijst er daarbij op dat op dit moment het voorstel voor de herziening
van de NIB-richtlijn in onderhandeling is, die de lidstaten onder andere verplicht
om nationale capaciteiten op het gebied van cybersecurity te ontwikkelen en een mechanisme
introduceert voor peer-reviews om het wederzijds leren tussen lidstaten te versterken.

De leden van de CDA-fractie zien een logica in de voorstellen van de Europese Commissie
wat betreft de wijze waarop zij de structuur willen vormgeven. Deze leden vragen naar
de structuur van signalering van cyberdreigingen in eigen land en wat er geleerd kan
worden van de Europese plannen. Functioneert de huidige structuur afdoende.

Om te komen tot een nationale structuur waarin cyberdreigingen adequaat en tijdig
worden onderkend zijn met de uitwerking van de Nederlandse Cybersecurity Agenda (NCSA)
diverse beleidsinitiatieven gestart. De structuur voor het signaleren van cyberdreigingen
is in Nederland de afgelopen jaren sterk doorontwikkeld, waartoe bijvoorbeeld de Cyber
Info/Intel Cel is opgericht. Naast het signaleren van cyberdreigingen door overheidspartijen
zelf, wordt ook ingezet op een Landelijk Dekkend Stelsel van cybersecurity samenwerkingsverbanden,
waarbinnen schakelorganisaties zo veel als mogelijk relevante informatie over digitale
dreigingen en incidenten kunnen uitwisselen, ten behoeve van de informatievoorziening
richting hun onderscheidenlijke doelgroepen. Omdat het veld en de dreiging zich blijven
ontwikkelen, zijn voortdurend investeringen nodig om de dreiging het hoofd te kunnen
blijven bieden.

De leden van de Volt-fractie hebben met interesse kennisgenomen van het Fiche «aanbeveling
opbouw Joint Cyber Unit» van de demissionair Minister van Buitenlandse Zaken. Deze
leden zijn uiteraard voorstander van betere Europese samenwerking op het gebied van
cyberveiligheid.

De leden van de Volt-fractie merken allereerst in algemene zin op dat het demissionair
kabinet op een groot aantal onderwerpen van het voorstel eerst nadere uitwerking en
duidelijkheid vereist. De demissionair Minister noemt daarbij een aantal onderdelen.
Om welke onderdelen gaat het, anders dan de onderdelen die worden genoemd op pagina
5 van het fiche? Waar gaat de demissionair Minister specifiek op letten bij deze uitwerking?
Hoe gaat de demissionair Minister de verdere uitwerking van een JCU concreet bewaken?
Hoe zal de demissionair Minister bewerkstelligen dat de oprichting en ontwikkeling
van een JCU in een gedegen en gefaseerd proces zal verlopen en er tegelijkertijd op
wordt toegezien dat er geen onnodige vertraging optreedt? Hoe gaat het demissionair
kabinet zich ervoor inzetten dat lidstaten in het gehele proces van verdere uitwerking
en het operationeel maken van een JCU vertegenwoordigd zijn? Op welke momenten en
op welke wijze zal de demissionair Minister deze Kamer daarbij betrekken? Welke gemeenschappelijke
doelen als bedoeld op pagina 5 ziet de demissionair Minister op dit moment voor zich
bij het oprichten van een JCU?

Het kabinet heeft binnen de Raad gepleit voor een sterke rol van de lidstaten in het
verdere ontwikkelproces van de JCU, en dit is ook zo opgenomen in de Raadsconclusies.
De rol van lidstaten zal geborgd worden via de Raadswerkgroep Cyber, onder andere
door regelmatige bespreking van voortgangsrapportages over het proces van de totstandkoming
van de JCU. Om onnodige vertraging te voorkomen zal het kabinet inzetten op voldoende
betrokkenheid van verschillende (nationale) experts vanuit de verschillende cybergemeenschappen.
Dit om een bijdrage te leveren aan de uitwerking en implementatie van een JCU en het
verder opbouwen van vertrouwen tussen de betrokken cybergemeenschappen. Het kabinet
zal de Tweede Kamer over voortgang informeren indien daar aanleiding toe is.

De leden van de Volt-fractie merken op dat de demissionair Minister in de brief noemt
dat het demissionair kabinet zich actief inzet bij de verschillende Europese gremia
die tot doel hebben de digitale weerbaarheid te vergroten. Om welke gremia gaat het
anders dan de organisaties genoemd in voetnoot 15? Op welke manier zet de demissionair
Minister zich in bij deze organisaties? Wat is daarbij de Nederlandse inzet en met
welke andere lidstaten trekt Nederland in dit verband op? Welke andere ministeries
zijn betrokken bij de voorbereiding van een JCU? Op welke manier gaat de demissionair
Minister samenwerken met de andere betrokken ministeries? Welke ministeries dragen
daarbij welke verantwoordelijkheden?

Dit betreft andere Europese gremia waarin Nederlandse overheidsorganisaties kennis
en expertise delen met organisaties van andere lidstaten ter vergroting van de digitale
weerbaarheid zoals de Joint-Cybercrime Action Taskforce waarin de politie Nederland vertegenwoordigd, het European Judicial Cybercrime Network waarin het OM namens Nederland plaatsheeft en cyber defensie gerelateerde projecten
gelanceerd onder PESCO zoals de Cyber Rapid Response Teams waarbinnen het Ministerie
van Defensie actief is.

Onder coördinatie van het Ministerie van JenV wordt in nauwe afstemming tussen de
ministeries JenV, BZ, BZK, EZK en Defensie de Nederlandse inbreng in de overleggen
over de JCU voorbereid. Deze ministeries zijn betrokken bij de JCU vanwege hun verantwoordelijkheden
voor beleidsterreinen die in het geding zijn bij de JCU-plannen.

De leden van de Volt-fractie vragen met het oog op de doelstellingen genoemd op pagina
4 van het fiche hoe deze doelstellingen volgens de demissionair Minister zouden moeten
worden uitgewerkt. Op welke manier moet de samenwerking volgens de demissionair Minister
moeten worden vormgegeven? Hoe ziet de demissionair Minister de rol van Nederland
in een JCU?

Nederland zal verder invulling geven aan zijn bijdrage aan de eerdergenoemde workshops
georganiseerd door ENISA en verdere vervolgstappen in het proces op basis van de kabinetsinzet,
zoals vastgelegd in het BNC-fiche.

De leden van de Volt-fractie vragen of de demissionair Minister dan ruimte ziet om
de samenwerking verplicht te stellen, voor zover samenwerking binnen een JCU niet
op vrijwillige basis tot stand komt (zoals genoemd op pagina 5). Zo ja, op welke grond?
Zo nee, waarom niet?

Zoals aangegeven in het BNC-fiche is het uitgangspunt voor Nederland dat samenwerking
binnen de JCU op vrijwillige basis plaatsvindt. Een verplichte samenwerking is wat
het kabinet betreft dus niet aan de orde.

De demissionair Minister merkt op dat ten aanzien van een groot aantal van de cybersecurityincidenten
al in de praktijk samenwerking bestaat tussen de lidstaten binnen reeds bestaande
netwerken. De leden van de Volt-fractie vragen om welke samenwerkingsverbanden gaat
het? Welke landen en organisaties zijn daarbij betrokken en om wat voor samenwerking
gaat het? Voor welke specifieke (categorieën van) cases, waar op dit moment nog onvoldoende
samenwerking tussen de verschillende lidstaten en EU-instellingen tot stand komt,
ziet de demissionair Minister met name meerwaarde voor een JCU?

Reeds bestaande samenwerking in de EU op cyberincidenten vindt onder andere plaats
binnen het CSIRT Netwerk, EU-CyCLONe, de NIB-Samenwerkingsgroep, de Raadswerkgroep
Cyber, de Joint Cybercrime Taskforce en EU INTCEN waarin lidstaten en EU-organisaties
vertegenwoordigd zijn. Deze netwerken hebben ieder een specifieke rol in samenwerking,
informatie-uitwisseling, en eventuele coördinatie. Een voorbeeld hiervan is het CSIRT
Netwerk, waarin de CSIRT’s die lidstaten hebben ingericht krachtens de NIB-richtlijn
technische informatie over dreigingen en incidenten waar mogelijk uitwisselen. Aangezien
het instellen van en de activiteiten binnen de JCU nog nader moeten worden uitgewerkt,
kan het kabinet in deze fase nog geen specifieke (categorieën) van cases noemen waarvoor
de samenwerking binnen de JCU in het bijzonder meerwaarde ten opzichte van bestaande
samenwerkingsvormen zou hebben.

De leden van de Volt-fractie vragen waar de demissionair Minister een JCU plaatst
ten opzichte van andere cybersecurity samenwerkingsverbanden? Hoe ziet een «virtueel
en fysiek platform», wat het JCU zou moeten worden, er volgens de demissionair Minister
uit? Hoe verschilt een «virtueel en fysiek platform» volgens de demissionair Minister
van een instelling? Hoe gaat de demissionair Minister er in concrete zin voor zorgen
dat duplicatie met bestaande structuren waarbinnen reeds samenwerking plaatsvindt
wordt voorkomen?

Een JCU beoogd een gemeenschappelijk EU-platform te organiseren waar informatie, afkomstig
uit verschillende cybersecuritygemeenschappen efficiënt en veilig kan worden uitgewisseld.
De Commissie omschrijft het fysiek platform als een locatie die beschikbaar is voor
deelnemers aan de JCU wanneer benodigd om bij te dragen aan de volgende drie doelstellingen
van de JCU: zorgen voor een gecoördineerde reactie binnen de EU op grootschalige cyberdreigingen,
-incidenten en -crises; verbeteren van het situationeel bewustzijn; en het verbeteren
van gezamenlijke paraatheid. Het virtueel platform zal bestaan uit digitale middelen
die veilige informatie-uitwisseling en samenwerking tussen de deelnemers binnen een
JCU ondersteunen.

Het kabinet zet erop in dat de JCU zich ontwikkelt tot een samenwerkingsplatform ten
dienste van genoemde gemeenschappen, dat geen nieuwe organisatie wordt én waarvan
de activiteiten niet overlappen met die van bestaande structuren en samenwerkingsverbanden.

De leden van de Volt-fractie vragen op basis waarvan de demissionair Minister verwacht
dat diverse lidstaten aandacht zullen vragen voor de rol en mate van invloed van lidstaten
in het totstandkomingsproces en de activiteiten van een JCU, en de onderdelen van
de aanbeveling die op gespannen voet staan met de uitsluitende verantwoordelijkheid
van de lidstaten op het terrein van nationale veiligheid (als bedoeld op pagina 5).
Om welke onderdelen van de aanbeveling gaat het? Om welke lidstaten gaat het? Met
welke lidstaten heeft de demissionair Minister hierover contact en wat is de inhoud
van dat contact?

Nederland kan vanwege de vertrouwelijkheid waarin deze onderhandelingen en gesprekken
plaatsvinden geen uitspraak doen over de inzet van individuele lidstaten. De gezamenlijke
positie van de lidstaten is uiteengezet in de Raadsconclusies waarin lidstaten onder
andere oproepen tot reflectie inzake de plannen op het gebied van EU Cybersecurity
Rapid Reaction Teams en het EU-plan voor incident- en crisisrespons met oog op het
onder meer respecteren van de uitsluitende verantwoordelijkheid van de lidstaten op
het terrein van nationale veiligheid.