Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Amhaouch over de opinie 'Kost het banen?'

Antwoord van Minister Blok (Economische Zaken en Klimaat) (ontvangen 10 november 2021).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021, nr. 4008.

Vraag 1

Bent u bekend met de opinie «Kost het banen?»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

In hoeverre deelt u het standpunt van de auteur, namelijk dat meer werkgelegenheid
niet langer een voorwaarde zou moeten zijn voor een project, investering of subsidie,
omdat er een tekort aan personeel is?

Antwoord 2

In de praktijk zijn beide nodig, zowel het verdwijnen van oude banen als het ontstaan
van nieuwe banen. De inzet daarbij is dat de nieuwe banen nuttiger, productiever en
tegen een hoger salaris zijn dan de banen die verdwijnen. Mijn beleidsinstrumenten
zijn daarom in overwegende mate gericht op het versterken van het innovatievermogen
en de dynamiek in bedrijfsleven en economie. Door vernieuwing (innovatie) en dynamiek
(startups, scale-ups) centraal te stellen draagt dit instrumentarium bij aan een dynamische
economie waar ook nieuwe businessmodellen en kwalitatief hoogwaardige banen ontstaan.

Directe werkgelegenheid is daarbij niet het primaire criterium. Immers, op lange termijn
wordt het aantal banen bepaald door het arbeidsaanbod. Schaarste aan personeel kan
vele oorzaken hebben en per sector verschillen. Bij nieuwe projecten of investeringen
in vernieuwende technologieën kan het voorkomen dat er niet voldoende geschoold personeel
voorhanden is. Het kabinet voert hierop consistent beleid gericht op het opleiden
of omscholen van goed en voldoende personeel, en zet in op innovatieve oplossingen
die de arbeidsproductiviteit per medewerker kunnen verhogen.

Vraag 3

Kunt u inzicht geven in welke sectoren de banen afnemen en in welke sectoren de banen
toenemen, kijkend naar de afgelopen 5–10 jaar?

Antwoord 3

Uit de gegevens die het CBS (Statline)2 bijhoudt, blijkt dat in alle sectoren, behalve de financiële dienstverlening, de
werkgelegenheid in periode 2010–2020 steeg. Er zijn wel sectoren waar na 2010 de werkgelegenheid
aanvankelijk daalde. De laatste jaren is ook hier weer een toename van werkgelegenheid
te zien.

Vraag 4

Vindt u ook dat de arbeidsproductiviteit in Nederland omhoog moet, zodat meer werk
door minder mensen kan worden gedaan en vacatures elders kunnen worden opgevuld?

Antwoord 4

Ja.

Vraag 5

Hoe zou de arbeidsproductiviteit in Nederland kunnen worden verhoogd, nadat deze in
2020 met 1,8% is afgenomen ten overstaande van 2019?3 Welk beleid, welke agenda is daar in uw ogen voor nodig?

Antwoord 5

De daling van de arbeidsproductiviteit in 2020 ten opzichte van 2019 is vooral een
gevolg van de coronacrisis. Door de dalende vraag is er ook minder geproduceerd. Maar
dit heeft niet in gelijke mate geleid tot minder werkgelegenheid, waardoor er per
werkende minder is geproduceerd.

Zorgelijker is de langlopende trend dat de arbeidsproductiviteit minder snel stijgt
dan in de tweede helft van de vorige eeuw. Op deze langere termijn wordt arbeidsproductiviteit
bepaald door de stand van de technologie en het menselijk kapitaal. Dit zijn dan ook
de terreinen waar de Groeistrategie en het Nationaal Groeifonds zich op richten.4

Mijn ministerie zet zich met ons generieke stimuleringspakket voor innovatie in voor
de bevordering van investeringen in R&D, technologische toepassingen en innovatie
bij hoogproductieve en innovatieve bedrijven. De specifieke inzet op sleuteltechnologieën
is erop gericht om met het doorbraakkarakter van deze sleuteltechnologieën er technologische
spill-overs te creëren die bijdragen aan het realiseren van productiviteitsgroei.

Verhoging van de arbeidsproductiviteit is enkel mogelijk wanneer we blijven investeren
in menselijk kapitaal: initieel onderwijs, maar ook in onderwijs/training later tijdens
de levensloop (leven lang leren) en zorg voor goede beschikbaarheid van bèta-technisch
personeel. Met het Techniekpact en de Human Capital Agenda van de Topsectoren zet
het kabinet hierop in. Productiviteitsgroei komt ook voort uit de inzet op digitalisering
van de economie; zowel op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI), augmented reality en digital twinning, als op de verspreiding en toepassing in de gehele economie.

Vraag 6

Op welke wijze zou versterking van het Smart Industry programma kunnen bijdragen aan
het verhogen van de arbeidsproductiviteit?

Antwoord 6

Het publiek-private Smart Industry-programma is primair gericht op het verhogen van
de arbeidsproductiviteit, en heeft als ambitie om van Nederland het meest flexibele
en best verbonden productienetwerk van Europa te maken. Op basis van de uitkomsten
van de evaluatie van Dialogic5 neemt het kabinet een aantal vervolgstappen, zoals het oprichten van European Digital Innovation Hubs. Zowel de regionale overheden, als de landelijke overheid en de Europese Commissie
investeren in de ontwikkeling van deze hubs. Hiermee wordt het mkb in de gelegenheid
gesteld om een volgende stap te maken in het digitaliseringsproces en daarmee verhoging
van de arbeidsproductiviteit.

Vraag 7

Kunt u op een rijtje zetten welke nationale regelingen er thans zijn om procesinnovatie
te ondersteunen, bijvoorbeeld op het gebied van R&D? Kunt u daarbij tevens aangeven
wat het gebruik van deze regelingen is? In hoeverre hebben midden en klein- (mkb)
en familiebedrijven toegang tot deze regelingen?

Antwoord 7

Er zijn verschillende nationale en regionale instrumenten beschikbaar waarmee innovatie
wordt ondersteund en die ook gebruikt kunnen worden voor procesinnovatie. Op landelijk
niveau zijn er de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO) en de Mkb-innovatiestimulering
regio en topsectoren (MIT-regeling). Grensoverschrijdend/Europees gaat het om het
Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en verschillende regionale voucherregelingen.
Vooral de WBSO, MIT-regeling en de regionale voucherregelingen zijn goed toegankelijk
of (deels) zelfs toegespitst op het midden- en kleinbedrijf. In geen van de regelingen
wordt een onderscheid gemaakt tussen familiebedrijven en andere bedrijven.

Van de regelingen wordt breed gebruik gemaakt. Zo maakten in 2020 20.340 ondernemingen
gebruik van de WBSO, waarvan 97 procent tot het mkb behoort. Van de toegekende 135.370
WBSO-projecten in 2020 is 11 procent gericht op de ontwikkeling van productieprocessen
en 16 procent op de ontwikkeling van programmatuur. Hierbij moet de kanttekening worden
geplaatst dat niet elk project waarin nieuwe programmatuur wordt ontwikkeld als «procesinnovatie»
bestempeld kan worden. Dit is mede afhankelijk van de definitie die wordt gehanteerd;
er zijn verschillende interpretaties van wat tot procesinnovatie gerekend kan worden
en wat niet.

In de cijfers van de andere genoemde regelingen wordt niet bijgehouden of de subsidies
ten behoeve van product- of procesinnovaties worden ingezet. Wel worden ook deze breed
gebruikt. Op www.volginnovatie.nl zijn alle door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) ondersteunde projecten
terug te vinden, waaronder die projecten die MIT-subsidie hebben gekregen. Voor de
Europese fondsen, zoals EFRO, verwijs ik u naar www.europaomdehoek.nl.

Vraag 8

Verwacht u het onderzoek naar aanleiding van de motie-Amhaouch/Bruins over een procesinnovatie-stimuleringsinstrument
voor het brede mkb (Kamerstuk 35 570 XIII, nr. 31) direct na het zomerreces naar de Kamer te kunnen sturen, zoals aangekondigd in de
Kamerbrief Reactie op motie bedrijfsopvolging en initiatiefnota familiebedrijven (Kamerstuk 35 724, nr. 4)? Is het mogelijk dit onderzoek vóór Prinsjesdag te ontvangen?

Antwoord 8

Dit onderzoek is recent afgerond en is op 12 oktober jl. naar uw Kamer verzonden met
een begeleidende brief6.

Vraag 9

Welke kansen biedt procesinnovatie voor de ambities en doelstellingen uit de Nederlandse
Digitaliseringstrategie (NDS) in het algemeen en de digitalisering van onze maakindustrie
in het bijzonder?

Antwoord 9

De NDS vormt de basis voor de kabinetsbrede integrale digitaliseringsaanpak. Dankzij
de NDS is de samenwerking met bedrijfsleven, kennisinstellingen en medeoverheden de
afgelopen drie jaar verder versterkt. Vanuit de Smart Industry-aanpak heeft dit geleid
tot een landelijk dekkend netwerk van 46 fieldlabs en vijf regionale hubs die de maakindustrie
ondersteunen bij digitalisering. Ook is een nationaal netwerk van 16 mkb-werkplaatsen
ontstaan. Sinds de lancering eind 2019 van het Strategisch Actieplan Artificiële intelligentie
(SAPAI) is de Nederlandse AI Coalitie, bestaande uit bedrijfsleven, onderwijs- en
onderzoeksinstellingen en maatschappelijke organisaties, gegroeid tot meer dan 400
leden. Ook heeft dit initiatief bijgedragen aan de vorming van nieuwe coalities, zoals
de Alliantie Digitaal Samenleven of de Data Sharing Coalition.

Voor bedrijven uit de maakindustrie zijn procesinnovatie en digitalisering extra relevant
omdat zij doorgaans te maken hebben met geautomatiseerde, hoogtechnologische en complexe
productieprocessen. Deze procesinnovaties dienen vaak tot het verhogen van de productiviteit
en daarmee de winstgevendheid van een bedrijf. Veel bedrijven geven overigens vaak
een bredere definitie aan procesinnovatie, door hier ook sociale en maatschappelijke
doelstellingen aan te koppelen.

Vraag 10

In hoeverre denkt u dat procesinnovatie de kansen voor reshoring, het verplaatsen
van productie terug naar Nederland, verder kan vergroten, omdat bedrijven in Nederland
hierdoor concurrerender en duurzamer kunnen zijn ten overstaande van bedrijven elders
in de wereld?

Antwoord 10

Zoals in de brief «Kansen en uitdagingen van Reshoring»7 is aangegeven,

moeten de kansen voor reshoring voor Nederland niet worden overschat. Steeds meer
landen hebben hetzelfde technologische niveau als Nederland en qua kostenniveau scoort
Nederland relatief hoog. Hierdoor is een keuze voor reshoring naar Nederland vaak
niet rendabel. Dat neemt niet weg dat voor specifieke bedrijfssituaties reshoring
wel degelijk rendabel kan zijn, bijvoorbeeld voor sterk gedigitaliseerde productieprocessen
(Smart Industry) of waar het voor bedrijven nodig is om leveringszekerheid te borgen.
De mogelijkheden hiervoor – en welke rol procesinnovatie hierbij speelt – zijn dus
sterk afhankelijk van de individuele business case, en het is primair aan bedrijven zelf om hier op te handelen. In de genoemde brief
is tot slot aangegeven dat het aan een volgend kabinet is om verder invulling te geven
aan de mogelijke rol van reshoring in haar industriebeleid.

Vraag 11

Wanneer wordt, in navolging van het SER-advies over reshoring eerder dit jaar, het
vervolgadvies verwacht over «het versterken van de industrie in Nederland als middel
om goede banen in Nederland te behouden en te creëren»?8

Antwoord 11

Het SER-advies over de versterking van de industrie zal naar verwachting begin 2022
verschijnen.

Vraag 12

(H)erkent u dat het huidige procesinnovatie-instrumentarium onvoldoende rekening houdt
met de specifieke kenmerken van bepaalde sectoren uit de maakindustrie, zoals de maritieme
sector die wordt getypeerd door hoge investeringsdrempels die maar weinig bedrijven
zelf kunnen voorfinancieren? Hoezeer wordt samen met deze sectoren nagedacht over
oplossingen voor dit (financierings)vraagstuk?

Antwoord 12

Ik onderhoud uitstekende contacten met uiteenlopende sectoren en bedrijven in de maakindustrie,
waaronder met de maritieme maakindustrie. Al enige tijd ben ik intensief in gesprek
met de sector over de realisatie van hun Masterplan emissieloze en digitale maritieme
sector. Dit plan gaat over schaalvergroting van de vergroening van de Nederlandse
scheepvaart op de lange termijn, robotisering in de productieprocessen is daar één
van de onderdelen van.

Vraag 13

Bent u bereid om in gesprek te gaan met de verschillende sectoren in de maakindustrie
over hoe procesinnovatie, digitalisering en robotisering te stimuleren en doorontwikkelen,
voor niet alleen de koplopers maar ook het «peloton» aan maakbedrijven, om te voorkomen
dat de arbeidsproductiviteit daalt en daardoor de grote maatschappelijke uitdagingen,
zoals de klimaatopgave, worden vertraagd?

Antwoord 13

Hier verwijs ik graag naar de begeleidende brief9 bij het Dialogic-rapport die ik recent naar uw Kamer heb gestuurd (zie ook vraag
8), waar ik uitvoerig op deze vraag inga. Het bedrijfsleven is betrokken bij de opzet
van de studie en de uitkomsten zullen ook worden besproken met vertegenwoordigers
uit de maakindustrie. Wat betreft het betrekken van het «peloton»: vanuit het Smart
Industry programma zijn we samen met de betrokken brancheorganisaties in gesprek over
de manier waarop we – in navolging op de uitkomsten van de eerder genoemde evaluatie
– een bredere groep van maakbedrijven kunnen gaan betrekken.