Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Ellemeet over het faciliteren van illegale pushbacks

Antwoord van Staatssecretaris Broekers-Knol (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 5 november
2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 484.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Marechaussee helpt grensbewaking Litouwen tegen «illegale
migratie»»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat Nederland in augustus zes marechaussees heeft geleverd aan Frontex voor
de grensbewaking in Litouwen? Zijn sindsdien nog extra grenswachten of andere vormen
van support aan grensbewaking geleverd aan Litouwen of andere grenslanden met Belarus?

Antwoord 2

Nederland heeft zes personen geleverd aan Frontex in het kader van de snelle grensinterventie
in Litouwen in juli jl. Het betreft vier personen in dienst van de Koninklijke Marechaussee
(KMar) en twee personen van de Dienst Vervoer en Ondersteuning (DV&O). Sindsdien zijn
er nog twee grenswachters van het permanente korps van Frontex ingezet in Litouwen.

Vraag 3

Bent u bekend met signalen dat Afghaanse asielzoekers aan de Litouwse grens zijn teruggeduwd
en geen recht hebben gekregen op een asielprocedure? Wat is uw reactie hierop?2

Antwoord 3

Het kabinet is bekend met de berichtgeving hierover. Het kabinet heeft grote zorgen
over de wijze waarop Belarussische autoriteiten irreguliere migratie faciliteren voor
politieke doeleinden. Daarmee worden mensen op onacceptabele wijze misbruikt. Zij
worden bovendien op deze wijze in gevaar gebracht en onderweg regelmatig financieel
uitgebuit door smokkelaars. Dat moet stoppen.

Het kabinet heeft begrip voor de complexe omstandigheden waar lidstaten als Polen,
Litouwen en Letland zich in bevinden. Deze situatie heeft gevolgen voor de gehele
EU en daarom is er ook financiële en operationele steun beschikbaar gesteld voor grensbewaking,
het opvangen van migranten en het verwerken van asielaanvragen. Litouwen en Letland
hebben hier gebruik van gemaakt.

Vanzelfsprekend is het essentieel dat hierbij Europees en internationaal recht wordt
nageleefd. Overigens zij opgemerkt dat Belarus is aangesloten bij het VN-Vluchtelingenverdrag
en dus gehouden is dienovereenkomstig te handelen.

Wanneer een EU-lidstaat zich niet houdt aan haar verplichtingen onder het EU-recht
is het aan de Europese Commissie, als hoeder van de verdragen, om hier actie op te
ondernemen. De Commissie doet dit ook, getuige bijvoorbeeld de bezoeken van Eurocommissaris
Johansson aan Litouwen en recent (op 30 september jl.) aan Warschau.

Vraag 4

Bent u bekend met de uitspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens (EHRM)
van 5 september jl., welke Litouwen opdroeg vijf Afghaanse asielzoekers niet terug
te duwen maar toegang te geven tot een asielprocedure op haar eigen territorium?3

Antwoord 4

Bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens is inderdaad een zaak aanhangig tegen
Litouwen over deze situatie.4 In deze zaak is echter nog geen uitspraak gedaan. Wel heeft het Hof op 8 september
jl. een voorlopige voorziening getroffen en bepaald dat deze mensen, in afwachting
van de uitspraak, niet mogen worden teruggestuurd naar Belarus. Op 29 september jl.
besloot het Hof dat deze voorlopige voorziening niet werd verlengd, omdat deze personen
zich inmiddels op Litouws grondgebied bevinden en Litouwen het Hof heeft verzekerd
dat zij niet zullen worden uitgezet voordat hun asielverzoeken zijn behandeld.

Vraag 5

Klopt het dat het doel van de Frontex-inzet in Litouwen is gericht op het tegenhouden
van illegale grensoverstekingen vanuit Belarus?

Antwoord 5

In juli 2021 heeft Frontex een zogeheten snelle grensinterventie gestart in Litouwen
in reactie op de sterk toegenomen toestroom van irreguliere migranten uit Belarus.
Frontex assisteert Litouwen bij grenscontrole en grenssurveillance. Tevens heeft Frontex
Litouwen voorzien van deskundigen die de nationale autoriteiten helpen bij het verzamelen
van gegevens over irreguliere grensoverschrijdingen en de uitwisseling van operationele
informatie.

Vraag 6

Hoe kan Frontex concluderen dat het om illegale grensoverstekingen gaat wanneer mensen
niet in staat zijn gesteld een asielaanvraag te doen en deze aanvraag nog niet is
beoordeeld? Is het oversteken van de grens door een vluchteling niet per definitie
legaal op basis van het VN-vluchtelingenverdrag?

Antwoord 6

In het EU-recht, meer in het bijzonder de Schengengrenscode5, is neergelegd onder welke voorwaarden een onderdaan van een derde land toegang tot
de Europese Unie moet worden verschaft en wanneer deze toegang kan worden geweigerd.
Hierin is tevens bepaald dat de buitengrenzen slechts via de grensdoorlaatposten en
gedurende de vastgestelde openingstijden mogen worden overschreden. Wanneer een migrant
in strijd met deze regels een grens overschrijdt is er sprake van een irreguliere
grensoverschrijding. Het VN-Vluchtelingenverdrag bepaalt niet dat het oversteken van
een grens door een vluchteling of persoon die om internationale bescherming verzoekt
per definitie legaal is.

Een persoon die illegaal een grens heeft overschreden en niet het recht heeft op het
grondgebied van de betrokken lidstaat te verblijven, dient op grond van de Schengengrenscode
te worden aangehouden en onderworpen aan procedures in overeenstemming met de Terugkeerrichtlijn6.

Vanzelfsprekend geldt dat de Europese lidstaten zich bij de bewaking van de EU-buitengrenzen
dienen te houden aan de Europese wet- en regelgeving en de fundamentele rechten uit
internationale verdragen dienen te waarborgen, zoals het non-refoulement beginsel.
Dat betekent bijvoorbeeld dat een betrokken persoon die aangeeft een verzoek om internationale
bescherming te willen doen, hiertoe de gelegenheid dient te worden geboden. Gedurende
deze procedure hoeft hem echter juridisch geen toegang tot het grondgebied te worden
verschaft, bijvoorbeeld door het gebruik van een versnelde grensprocedure, waarbij
de opvang- en procedurerichtlijn van toepassing zijn.

Vraag 7, 8

Kunt u garanderen dat Frontex, en in het bijzonder de Nederlandse marechaussee, nooit
heeft meegewerkt of zal meewerken, direct of indirect, aan het tegenhouden en terugsturen
van migranten, zonder dat hen de gelegenheid wordt geboden een asielaanvraag in te
dienen?

Op welke wijze ziet u, gezien de betrokkenheid van de Nederlandse marechaussee, toe
op de monitoring van de legaliteit van grensbewaking in Litouwen?

Antwoord 7, 8

Het is aan de Commissie om erop toe te zien dat de grensbewaking in lidstaten wordt
uitgevoerd conform de geldende Europese wet- en regelgeving en aan Frontex om erop
toe te zien dat de fundamentele rechten tijdens Frontex operaties worden gewaarborgd.
Frontex heeft hiervoor ook (recent) de bestaande rapportage- en monitoringsmechanismen
versterkt, naar aanleiding van de aanbevelingen van diverse onderzoeken inzake Frontex.
Hierover is uw Kamer eerder geïnformeerd.7 Door het agentschap zijn inmiddels stappen gezet om de aanbevelingen op te volgen.
De voortgang hierop wordt tijdens de vergaderingen van de Frontex Management Board
besproken. Het kabinet zal de voortgang van de opvolging van de aanbevelingen verder
monitoren en op verbeteringen aandringen indien nodig.

De Nederlandse experts die worden ingezet onder de vlag van Frontex werken binnen
de kaders en het mandaat van het operationeel plan. Deze kaders komen overeen met
het internationaal en Europees recht.

Vraag 9, 10

Bent u bekend met het rapport van Amnesty International welke laat zien dat er de
afgelopen zes weken meer dan 30 Afghaanse vluchtelingen vastzaten in het grensgebied
van Polen en Belarus, zonder basisbehoeften als eten, medische zorg en onderdak en
dat deze asielzoekers hierna zijn teruggeduwd naar Belarus?8 Wat is hierop uw reactie?

Bent u bekend met het bericht dat de afgelopen weken minstens vijf asielzoekers zijn
overleden aan de grens met Polen en Belarus, door o.a. onderkoeling en uitdroging?9

Antwoord 9, 10

Voorop staat dat het beheer van grenzen nooit mag leiden tot het verlies van mensenlevens.
De inzet van het kabinet is erop gericht om dit te allen tijde te voorkomen. Het kabinet
benadrukt dat het beheer van de EU-buitengrenzen dient plaats te vinden binnen de
geldende Europese en internationale kaders in relevante gremia, in bilaterale contacten
en in contacten met de Europese Commissie.

De berichten over migranten die zich in het gebied rondom de grens tussen Belarus
en Polen bevinden zijn zorgelijk. De personen dienen toegang te krijgen tot de humanitaire
assistentie die zij nodig hebben. Ook Belarus heeft hier een verantwoordelijkheid
in.

Zoals uw Kamer bekend beschikt het kabinet niet over eigenstandige informatie over
de situatie. Door de noodtoestand in het grensgebied wordt geen toegang tot het gebied
verschaft, ook niet voor VN-organisaties. Het is daarom op dit moment niet op basis
van betrouwbare cijfers vast te stellen hoeveel migranten er precies in het betreffende
grensgebied aanwezig zijn.

Zie verder het antwoord op vraag 11.

Vraag 11

Bent u bereid deze grove schending van mensenrechten aan te kaarten bij uw Poolse
collega-Ministers?

Antwoord 11

In lijn met de motie van de leden Van Dijk en Podt10 heeft de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid tijdens de JBZ-Raad van 7 en
8 oktober gesproken met haar Poolse collega. Tijdens dit gesprek heeft zij het naleven
van fundamentele rechten aan de grens benadrukt, en haar collega opgeroepen om hulp
toe te laten tot het grensgebied. Hierover is uw Kamer ook in het verslag van de JBZ-Raad
van 7 en 8 oktober geïnformeerd. Nederland heeft deze boodschap ook in andere bilaterale
contacten uitdragen en blijft dat doen.

Vraag 12

Bent u het eens dat geopolitieke conflicten nooit een reden mogen zijn om personen
op zoek naar internationale bescherming het recht te ontzeggen op een asielprocedure
en/of hen in onmenselijke omstandigheden vast te houden?

Antwoord 12

Zie het antwoord op vraag 3.

Vraag 13

Welke waarborgen zijn er in Litouwen tegen illegale pushbacks die er niet zijn in
Polen, Kroatië en Griekenland, waar reeds illegale pushbacks zijn gedocumenteerd?

Antwoord 13

De primaire verantwoordelijkheid van de bewaking van de grenzen blijft bij de EU-lidstaten.
Iedere EU-lidstaat is daarbij gehouden aan EU-wet- en regelgeving. De Commissie ziet
als hoeder van de verdragen toe op de naleving daarvan. Zo heeft de Commissie geassisteerd
bij het opzetten van onafhankelijke monitoringsmechanismen in Griekenland en Kroatië.

Naast de nationale controle- en kwaliteitsmechanismen in de lidstaten, zijn er ook
binnen de Frontex activiteiten monitoringsmechanismen die hierop toezien, zoals benoemd
bij het antwoord op vraag 7 en 9. Een voorbeeld hiervan is de inzet van de grondrechtenfunctionaris
en grondrechtenmonitors in het operationele gebied. Tevens vinden er periodiek, een
keer in de vijf jaar, in alle lidstaten evaluaties plaats conform de Verordening voor
het Schengenevaluatie- en monitoringsmechanisme. Aanvullend kunnen deze evaluaties
ook onaangekondigd plaatsvinden, naast de periodieke evaluaties. Indien er tekortkomingen
worden geconstateerd tijdens de Schengenevaluatie, volgen er aanbevelingen van de
Commissie. Daarna dient door de lidstaat een actieplan te worden opgesteld welke deze
tekortkomingen adresseert.

In het recente voorstel tot herziening van deze Verordening11 wordt het onderdeel met betrekking tot grondrechten versterkt. Hierbij is ook een
rol voor het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten voorzien. Het kabinet steunt het voorstel om de evaluatie van grondrechten in het
Schengenaquis te versterken.

Vraag 14, 15, 16

Klopt het dat illegale pushbacks in Kroatië, het letterlijk de grens overslaan van
migranten door anonieme mannen in bivakmutsen, wordt medegefinancierd via het Fonds
voor Interne Veiligheid van de EU?12 Zo ja, wat bent u voornemens hiertegen te ondernemen?

Bent u het voorts eens dat EU-fondsen welke voor migratiedoeleinden worden ingezet
nooit mogen worden besteed aan activiteiten die indirect bijdragen aan mensenrechtenschendingen?

Heeft u er vertrouwen in dat een onderzoek door de Kroatische grenspolitie zelf naar
de in vraag 12 genoemde illegale pushbacks een onafhankelijk en betrouwbaar resultaat
zullen opleveren? Zo ja, waarop baseert u dat vertrouwen?

Antwoord 14, 15, 16

De vaste commissie van Justitie en Veiligheid van uw Kamer heeft de Staatssecretaris
van Justitie en Veiligheid op 13 oktober jl. verzocht om te reageren op «de push-backs
in Kroatië in het licht van het onderzoek van Lighthouse Report» van 6 oktober 2021.
Deze reactie komt uw Kamer separaat toe.