Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Esch over het statiegeldsysteem voor kunststof flessen

Antwoord van Staatssecretaris Van Weyenberg (Infrastructuur en Waterstaat) (ontvangen
12 oktober 2021).

Vraag 1

Bent u tevreden met de manier waarop de inzameling van kleine statiegeldflesjes momenteel
is georganiseerd?

Antwoord 1

Ja, ik ben tevreden met de huidige stand van zaken. Producenten zijn verantwoordelijk
voor de organisatie van het statiegeldsysteem. Producenten hebben een uitvoeringsorganisatie
opgericht: Statiegeld Nederland. Een statiegeldsysteem georganiseerd door Statiegeld
Nederland is op 1 juli jl. van start gegaan. Er zijn op dit moment circa 4500 locaties
bij met name supermarkten, waar flessen met statiegeldmachines worden ingenomen. Daarnaast
zijn er 2500 plaatsen met name bij tankstations en interne cateringlocaties waar kunststof
flessen handmatig worden ingenomen. Aanvullend worden bij kleinere horecagelegenheden,
sportverenigingen en scholen, kunststof flessen op andere wijze ingezameld, veelal
met behulp van bakken. In veel gevallen wordt het statiegeld dan gedoneerd aan de
betreffende vereniging of aan een goed doel. Statiegeld Nederland en de NS verwachten
dat begin 2022 ook de innamepunten met statiegeldmachines op grote NS-stations gereed
zijn. Het streven is dit in de loop van 2022 uit te breiden naar de 50 grootste NS-stations.

Het Ministerie van IenW heeft de voorbije periode een aantal vragen en signalen over
het statiegeldsysteem ontvangen. Met name ondernemers stellen vragen over de wettelijke
verplichtingen die zij hebben. Verschillende consumenten troffen kunststof flessen
zonder statiegeld in de schappen aan. Dit betrof de verkoop van oude voorraden flessen.
Deze oude voorraden zijn inmiddels uitverkocht. Ook ontving het ministerie vragen
over kunststof flessen die zijn geplet of kunststof flessen waarvan het etiket ontbreekt.
Deze flessen worden niet door een statiegeldmachine herkend. Daarnaast waren er vragen
van zowel consumenten als ondernemers over de uitzondering voor flessen voor sap en
zuivel en waren er twijfels over de hoogte van het bedrag van 0,15 euro. Tot slot
zijn er door het ministerie signalen ontvangen over met name waterfabrikanten die
overstappen op het verpakken van water in drankenkartons en een signaal over een producent
die een herbruikbare fles gebruikt en deze zonder statiegeld op de markt brengt. Deze
signalen zijn doorgegeven aan de Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT). Ik
zal, zoals toegezegd, de verschuivingen in de markt nauwlettend volgen en indien nodig
aanvullende beleidsmaatregelen nemen.

De door het ministerie ontvangen signalen geven geen aanleiding om te concluderen
dat het statiegeldsysteem niet goed loopt. Uiteraard houd ik een vinger aan de pols.
Doel van het statiegeldsysteem is minimaal 90% van de kunststof flessen in te nemen
en daarmee het aandeel van kunststof flessen in het zwerfafval te laten afnemen. Uit
cijfers van onder andere de Zwerfinator blijkt dat nu al een substantiële daling van
het aantal kunststof flessen in het zwerfafval zichtbaar is. Het statiegeldsysteem
wordt in 2024 geëvalueerd.

Vraag 2

Wat vindt u ervan dat iemand die een 0,5 liter statiegeldflesje koopt bij bijvoorbeeld
een benzinestation of een Kiosk op een NS-station daar geen statiegeld terug kan krijgen?

Antwoord 2

Mensen kunnen op dit moment hun statiegeld terugkrijgen bij statiegeldmachines in
supermarkten. Begin 2022 verwachten Statiegeld Nederland en de NS dat ook de innamepunten
op grote NS-stations gereed zijn. Het streven is dit in de loop van 2022 uit te breiden
naar de 50 grootste NS-stations. Volgens Statiegeld Nederland is de installatie van
innamepunten op NS-stations mede als gevolg van de coronacrisis vertraagd. Ik vind
dat begrijpelijk. Grote benzinestations zamelen veelal handmatig in, waarbij consumenten
hun flesje aan de kassa kunnen inleveren.

Vraag 3

Wat vindt u ervan dat iemand die een 0,5 liter statiegeldflesje koopt bij een sportkantine
daar geen statiegeld terug kan krijgen?

Antwoord 3

Veel sportkantines zamelen kunststof flessen in waarbij de opbrengst ten goede komt
aan de vereniging. Deze inzameling ondersteunt sportverenigingen en maakt ook de jeugd
bewust van de meerwaarde van goede afvalinzameling en de circulaire economie. Ik merk
veel positieve energie rond deze inname, zie bijvoorbeeld het Jeugdjournaal van 11 september
jl.1 Ik juich deze ontwikkeling van harte toe.

Vraag 4

Wat vindt u ervan dat iemand die een 0,5 liter statiegeldflesje koopt bij een bioscoop
daar geen statiegeld terug kan krijgen?

Antwoord 4

Veel horecagelegenheden, waaronder ook bioscopen, verkopen relatief gezien weinig
kunststof flessen. Voor deze locaties zou een statiegeldmachine onrendabel zijn ten
opzichte van de hoeveelheid kunststof flessen. Inzameling die daar plaatsvindt geschiedt
via bakken. Het statiegeld wordt dan in veel gevallen gedoneerd aan een goed doel.
Handmatige inzameling aan de kassa, met piekmomenten voor en na de voorstelling, is
zowel vanuit het perspectief van de consument als de ondernemer weinig aantrekkelijk.
Mensen kunnen er uiteraard altijd voor kiezen hun flesje mee te nemen om hun statiegeld
terug te krijgen bij statiegeldmachines in supermarkten. Ik heb geen signalen ontvangen
dat consumenten die in een bioscoop water of frisdrank uit een eenmalige kunststof
fles consumeren, het als een probleem ervaren dat zij het statiegeld niet ter plaatse
retour kunnen ontvangen.

Vraag 5

Wat vindt u ervan dat iemand die een 0,5 liter statiegeldflesje koopt bij een pretpark
daar geen statiegeld terug kan krijgen?

Antwoord 5

Van verschillende grote pretparken is bekend dat zij op een paar plaatsen in het park
een statiegeldmachine hebben en op andere plaatsen de inzameling laten lopen via bakken.
Daarbij gelden de overwegingen als genoemd in het antwoord op vraag 4. Ik heb geen
signalen ontvangen dat consumenten die in een pretpark water of frisdrank uit een
eenmalige kunststof fles consumeren, het als een probleem ervaren als zij het statiegeld
niet overal ter plaatse retour kunnen ontvangen.

Vraag 6

Kunt u bevestigen dat in allerlei winkels kunststof drankverpakkingen verkocht worden
waarop geen statiegeld zit (voornamelijk in winkels georiënteerd op de verkoop van
buitenlandse producten)?

Antwoord 6

Nee. Ik heb geen signalen ontvangen dat dit gebeurt. Mochten er in de toekomst wel
signalen binnenkomen dat dit gebeurt, dan kan de ILT hierop richting de importerende
partij handhavend optreden.

Vraag 7

Deelt u de mening dat de bovenstaande voorbeelden illustreren dat de manier waarop
het statiegeld- en inzamelsysteem voor kleine plastic statiegeldflesjes is opgezet
bijzonder onvolledig en onsuccesvol is? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Nee, zoals ik ook in mijn voorgaande antwoorden heb aangegeven deel ik die mening
niet.

Vraag 8

Kunt u zich herinneren dat uw voorganger meermaals heeft toegezegd dat flesjes ingeleverd
zouden moeten kunnen worden bij benzinestations en NS-stations? Kunt u bevestigen
dat dit ook zo verwoord staat op de website van de rijksoverheid («Inleveren kan in
supermarkten, op treinstations, bij tankstations langs de weg en via cateraars»2)? Hoe is dat te rijmen met de situatie zoals die nu is?

Antwoord 8

Ja. In het antwoord op vraag 1 tot en met 5 ben ik nader ingegaan op de huidige situatie
bij verschillende locaties.

Vraag 9

Wat is naar uw mening een innamepunt? Waarom is dit niet gedefinieerd in de wet?

Antwoord 9

Een innamepunt is naar mijn mening een punt waar statiegeldflessen ingenomen worden.
In de regelgeving komt dit begrip niet voor. De regelgeving maakt producenten verantwoordelijk
voor het opzetten van een statiegeldsysteem en voor het aantoonbaar inzamelen van
minimaal 90% van de kunststof flessen. Om dit te kunnen halen is een fijnmazig systeem
van inzamelpunten nodig. Producenten zijn vrij om de inname van flessen zelf in te
richten. Dat is in de nota van toelichting op het Besluit maatregelen kunststof drankflessen
uitgebreid toegelicht.

Vraag 10

Hoe definieert u het begrip statiegeld? Heeft een item met statiegeld (zoals een flesje
van 0,5 liter) naar uw mening enige waarde wanneer het in de praktijk moeilijk of
onmogelijk is deze waarde te verzilveren?

Antwoord 10

Het begrip statiegeld is in de regelgeving niet nader gedefinieerd. In het algemeen
spraakgebruik is statiegeld een klein bedrag dat wordt geheven bij aankoop van een
product en dat wordt terugbetaald als de koper de verpakking van dat product na gebruik
weer inlevert. Naar mijn mening heeft een statiegeldfles een financiële waarde van
15 cent. Ik heb geen signalen ontvangen dat consumenten het als een probleem ervaren
als zij het statiegeld niet overal ter plaatse retour ontvangen. Signalen die het
ministerie ontvangt hebben betrekking op kunststof flessen die zijn geplet of kunststof
flessen waarvan het etiket ontbreekt.

Vraag 11

Wat is naar uw oordeel de precieze rechtsbasis op basis waarvan verkopers sinds 1 juli
2021 wettelijk verplicht zijn statiegeld in rekening te brengen?

Antwoord 11

Er is geen rechtsbasis die de verkoper verplicht statiegeld in rekening te brengen.
Het is de producent die water of frisdrank in een kunststof fles met een inhoud van
3 liter of minder in Nederland in de handel brengt, die in Artikel 12, eerste lid,
van het Besluit beheer verpakkingen 2014 hiertoe wordt verplicht. Het tweede lid verplicht
de producent om de fles na gebruik met terugbetaling van het statiegeld in te nemen.
In de Regeling beheer verpakkingen is het statiegeldbedrag vastgesteld op minimaal
15 cent. De verplichtingen zijn dus gericht aan de producent. De verkoper heeft op
basis van de statiegeldregelgeving geen verplichting statiegeld in rekening te brengen,
tenzij deze verkoper ook de producent is, zoals bij de eigen merkproducten in supermarkten.
In de toelichting bij het Besluit is de werking van het statiegeldstelsel uitgebreid
beschreven.

Vraag 12

Welke prestatie wordt er in consumentenrechtelijke zin door de verkoper geleverd,
waarvoor deze statiegeld rekent? Welke vermelding zetten zij op de bon?

Antwoord 12

De verkoper verkoopt een flesje met water of frisdrank, die na gebruik kan worden
ingeleverd bij een innamepunt van Statiegeld Nederland, waarbij het statiegeld wordt
geretourneerd. De consument kan er zelf voor kiezen zijn kunststof flessen eventueel
in te leveren in een inzamelbak en daarmee zijn betaalde statiegeld te doneren aan
een goed doel. De verkoper kent op basis van de statiegeldregelgeving geen verplichting
statiegeld in rekening te brengen, tenzij de verkoper tevens de producent is van het
flesje met water of frisdrank. Verkopers vermelden statiegeld afzonderlijk op de bon,
omdat over statiegeld geen btw behoeft te worden berekend. Ook dit is het gevolg van
het feit dat er door de verkoper geen prestatie of dienst wordt geleverd.3 Wel staat het iedere verkoper vrij om kunststof flessen in te nemen en daarbij statiegeld
uit te keren. De consument weet bij aankoop waar het flesje na gebruik kan worden
ingeleverd en in welke situatie hij statiegeld terugkrijgt of kan doneren. Ook staat
op de flessen duidelijk vermeld dat het statiegeldflessen betreft. Ik heb geen signalen
ontvangen dat consumenten problemen ervaren om hun statiegeld retour te krijgen, dan
wel dat dit tot discussie tussen de consument en verkoper leidt.

Vraag 13

Erkent u dat u de afgelopen jaren veelvuldig bent gewaarschuwd voor dit probleem (van
te weinig statiegeldteruggavepunten) door zowel maatschappelijke organisaties als
verschillende fracties in de Tweede Kamer?

Antwoord 13

Er is in de Kamer in voorbereiding op het invoeren van statiegeld veelvuldig gesproken
over de inrichting van het statiegeldsysteem en dan met name het al dan niet opnemen
van een innameverplichting voor verkooppunten. Geuite zorg daarbij is geweest dat
er op te weinig plaatsen kunststof flessen zouden worden ingenomen en er daarmee een
statiegeldsysteem zou ontstaan dat niet leidt tot het halen van de gestelde doelen.
Er is in reactie uitgebreid gemotiveerd waarom ervoor is gekozen om in de regelgeving
geen innameverplichting voor verkooppunten op te nemen. Producenten zijn verantwoordelijk
om 90% van de kunststofflessen in te nemen. Er is op dit moment geen aanleiding voor
mij om te veronderstellen dat er te weinig innamepunten zijn en dat de producenten
hun verplichtingen niet nakomen. Mocht echter blijken dat niet aan de verplichtingen
wordt voldaan, dan wordt naleving van de verplichtingen via het handhavingsinstrumentarium
afgedwongen.

Er wordt nu aandacht gevraagd voor een vermeend tekort aan «statiegeldteruggavepunten».
Die term en de bijbehorende zorg dat consumenten die in een pretpark of bioscoop water
of frisdrank uit een eenmalige kunststof fles consumeren, hun statiegeld ter plaatse
retour moeten kunnen ontvangen, is zover ik heb kunnen nagaan, niet eerder in de Kamer
aan de orde geweest. Ook hebben, voor zover ik heb kunnen nagaan, noch milieuorganisaties,
noch consumentenorganisaties dit consumentenbelang eerder als zwaarwegend onder de
aandacht gebracht.

Vraag 14

Waarom heeft u besloten die kritiek te negeren?

Antwoord 14

Zie het antwoord op vraag 13. Het kabinet heeft besloten tot invoering van statiegeld
op kunststof flessen en heeft dit besluit uitgebreid gemotiveerd. Er is geen reden
deze onderbouwing nu in twijfel te trekken.

Vraag 15

Wat vindt u van de trend waarbij verkooppunten «inzamelbakken» neerzetten waar consumenten
wél hun flesjes kunnen inleveren maar daarvoor níet de vergoeding krijgen waar ze
recht op hebben?

Antwoord 15

In het antwoord op vraag 1 tot en met 5 ben ik ingegaan op de verschillende locaties
waar wordt ingezameld via inzamelbakken. Het is aan de consumenten om te kiezen of
zij hun statiegeldfles in een inzamelbak achterlaten. In veel gevallen komt de opbrengst
van de verzamelbakken ten goede aan een goed doel of aan de inzamelende vereniging.
Ik heb geen signalen ontvangen dat consumenten problemen ervaren als zij het statiegeld
retour willen krijgen. Ik zie geen reden om het systeem als oneerlijk of onwenselijk
te beschouwen.

Vraag 16

Vindt u het eerlijk wanneer consumenten het statiegeld betalen en de verkooppunten
de teruggave incasseren?

Antwoord 16

Zie het antwoord op vraag 15.

Vraag 17

Wanneer een verkooppunt zich meldt bij Statiegeld Nederland als vrijwillig innamepunt,
is deze dan verplicht om de opbrengst te schenken aan een goed doel of kan er ook
voor gekozen worden de opbrengst in eigen zak te steken?

Antwoord 17

Producenten keren statiegeld uit aan innamepunten in ruil voor ingezamelde kunststof
flessen. De regelgeving heeft geen betrekking op de relatie tussen Statiegeld Nederland
en verkooppunten. Op de relatie tussen verkooppunt en consument ben ik ingegaan in
het antwoord op de vragen 11 en 12.

Vraag 18

Indien de opbrengst in eigen zak gestoken kan worden, acht u dat dan wenselijk?

Antwoord 18

Zie het antwoord op vraag 15.

Vraag 19

Deelt u de mening dat een effectief en rechtvaardig statiegeldsysteem er zowel in
slaagt om voldoende flesjes in te zamelen als erin slaagt om consumenten die het statiegeld
betaald hebben dat geld terug te laten krijgen bij het inleveren van het statiegeldflesje?

Antwoord 19

Statiegeld is ingevoerd ten behoeve van het milieu en de circulaire economie. Belangrijkste
doel van het statiegeldsysteem is dat minimaal 90% van de flessen retour komen, zodat
deze kunststof flessen hoogwaardig kunnen worden gerecycled en dat zwerfafval wordt
voorkomen. Daarvoor is een door producenten georganiseerd fijnmazig systeem van innamepunten
in combinatie met de financiële prikkel van statiegeld nodig. De consument garanderen
dat hij overal ter plaatse zijn statiegeld terug kan krijgen behoort niet tot de hoofddoelen
van het statiegeldbeleid en is ook niet op die wijze in de regelgeving vastgelegd.
De stelling van de Partij voor de Dieren dat dit consumentenbelang gelijk gesteld
moet worden aan het milieubelang, deel ik niet. Ik heb geen signalen ontvangen dat
consumenten problemen ervaren als zij het statiegeld retour willen krijgen.

Vraag 20

Slaagt het huidige systeem daar naar uw mening in?

Antwoord 20

Producenten zijn verantwoordelijk om minimaal 90% van de kunststof flessen in te zamelen.
Er is op dit moment geen aanleiding voor mij om te veronderstellen dat er te weinig
innamepunten zijn en dat de producenten hun verplichtingen niet nakomen. Mocht echter
blijken dat niet aan de verplichtingen wordt voldaan, dan wordt naleving van de verplichtingen
via het handhavingsinstrumentarium afgedwongen.

Vraag 21

Hoe denkt u dat dit systeem gaat functioneren wanneer ook blikjes onder de statiegeldregeling
gaan vallen?

Antwoord 21

De regelgeving voor het statiegeldsysteem op blikjes is op hoofdlijnen gelijk aan
de regelgeving voor kunststof flessen. Ook voor blikjes zijn producenten verantwoordelijk
voor het organiseren van een innamesysteem. Het is aan producenten om de inname van
blikjes nader vorm te geven. Ik ben daar recent in antwoorden op vragen van het lid
Bouchallikh (Kamerstukken II, 2020/21, 3858) nader op ingegaan.

Vraag 22

Bent u ermee bekend dat in de in Nederland geldende Verordening van het Productschap
Dranken, die heeft gegolden tussen 2003 en 2015, niet alleen voor producenten/importeurs
een statiegeldverplichting was opgenomen, maar ook voor verkooppunten?

Antwoord 22

Ja, daar ben ik mee bekend. De productschappen zijn in 2015 opgeheven. De verordening
is sindsdien niet meer van kracht. De kaders voor het huidige statiegeldsysteem zijn,
door middel van het Besluit maatregelen voor kunststof drankflessen, opgenomen in
het Besluit beheer verpakkingen 2014.

Vraag 23

Bent u bereid terug te komen op uw beslissing om producenten en importeurs als enige
verantwoordelijk te maken voor de uitvoering van het statiegeldsysteem? Bent u bereid
om verkopers ook verantwoordelijk te maken voor de inzameling met bijbehorende restitutie?

Antwoord 23

Het statiegeldsysteem wordt in 2024 geëvalueerd. Ik zie op dit moment geen aanleiding
om de verantwoordelijkheidsverdeling in de regelgeving aan te passen.

Vraag 24

Welke maatregelen gaat u nemen om ervoor te zorgen dat iedereen die statiegeld op
een flesje betaalt, dit ook op een laagdrempelige wijze kan terugkrijgen?

Antwoord 24

Ik heb geen signalen ontvangen dat consumenten problemen ervaren om hun statiegeld
retour te krijgen.

Vraag 25

Bent u bereid om bemenste verkooppunten ook verplichte innamepunten te laten zijn?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 25

Zie het antwoord op vraag 23.

Vraag 26

Kunt u de verschillen beschrijven tussen het Nederlandse en het Duitse inzamelsysteem?
Welke lessen zijn er te leren van het Duitse systeem (specifiek aangaande de teruggavepunten)
wanneer men het wenselijk acht dat diegene die het statiegeld betaalt dat ook eenvoudig
terug kan krijgen?

Antwoord 26

In Duitsland is er een innameplicht voor verkooppunten. Ook met een innameplicht voor
verkooppunten leert de ervaring dat 90% van de flessen via de supermarkten binnenkomt.
Kleinere verkooppunten nemen de flessen handmatig in. In de praktijk is dit ook in
Duitsland een klein deel. Voor zover hier op dit moment een les uit valt te leren,
zou het kunnen zijn dat een innameplicht voor verkooppunten geen wezenlijk verschil
met zich meebrengt voor de effectiviteit waarmee flessen worden ingezameld en een
statiegeldsysteem milieudoelen bereikt. Ik ben niet bekend met analyses van wanneer
men het daar wenselijk acht statiegeld terug te krijgen. Verplichte handmatige inzameling
aan de kassa is mijns inziens zowel vanuit het perspectief van de consument als de
ondernemer weinig aantrekkelijk en geen reëel eindbeeld om in Nederland een statiegeldsysteem
op in te richten.

Vraag 27

Bent u bekend met het bericht dat Duitsland statiegeld gaat uitbreiden naar sappen,
wijn en melk?4 Hoe kan het dan dat in een recent onderzoek (Kamerstuk 2021D29225) praktische bezwaren werden aangevoerd om overwegend negatief te adviseren over uitbreiding
van het Nederlandse statiegeldsysteem met deze dranken?

Antwoord 27

Duitsland breidt zijn statiegeldsysteem uit naar alle kunststof flessen en metalen
drankblikjes. Voor kunststof flessen betekent dit in de praktijk dat de uitzondering
voor sappen per 2022 komt te vervallen en die voor zuivelproducten in 2024. De hoeveelheid
bier en wijn die in kunststof flessen verkocht wordt, is verwaarloosbaar klein. In
Duitsland is de bestaande uitzondering voor sappen in de regelgeving breder geformuleerd
dan die in de Nederlandse situatie. Deze Duitse uitzondering komt dus te vervallen.
Het statiegeldsysteem voor drankblikjes, zoals dat in Nederland vanaf 31 december
2022 van kracht wordt, geldt direct voor alle blikjes ongeacht hun inhoud en is daarmee
gelijk aan het nieuwe Duitse systeem. De Duitse uitbreiding heeft dus geen betrekking
op andere drankverpakkingen zoals glazen wijnflessen, drankenkartons en melkflacons.
Ook in deze reikwijdte verschillen het Nederlandse en Duitse systeem dus niet. Het
aangehaalde recente onderzoek van de Wageningen Universiteit, in opdracht van IenW,
ging wel in op alle drankverpakkingen en op de vraag of de recyclebaarheid van deze
verpakkingen toeneemt als statiegeld wordt ingevoerd. Het statiegeldsysteem wordt
in 2024 geëvalueerd. Daarin kunnen de conclusies van de Wageningen Universiteit, alsmede
de Duitse ervaringen worden betrokken.

Vraag 28

Bent u bekend met de oproep van sappenproducent Innocent (onderdeel van Coca-Cola)
om sapverpakkingen ook op te nemen in het statiegeldsysteem? Wat is uw reactie op
die oproep?5

Antwoord 28

Ja, daar ben ik mee bekend. Het staat een producent die sap in een fles in de handel
brengt, vrij om de door hem verkochte flessen via een statiegeldsysteem in te nemen.

Producenten van sappen kennen op basis van de regelgeving geen statiegeldverplichting,
maar dat is mijns inziens geenszins een beperking om een systeem uit te rollen.