Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over de geannoteerde Agenda Raad voor Concurrentievermogen 28 en 29 september 2021 (Kamerstuk 21501-30-539)

Nr. 540
VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 28 september 2021

De vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat heeft een aantal vragen en opmerkingen
voorgelegd aan de Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat over:

– de geannoteerde agenda van de raad voor concurrentievermogen van 28 en 29 september
2021 (Kamerstuk 21 501-30, nr. 539),

– het verslag van een schriftelijk overleg over de geannoteerde agenda voor de raad
voor concurrentievermogen van 27 en 28 mei 2021 (Kamerstuk 21 501-30, nr. 535),

– het verslag van de informele raad voor concurrentievermogen van 19-22 juli 2021 (Kamerstuk
21 501-30, nr. 538),

– het fiche: Mededeling actualisatie EU-industriestrategie (Kamerstuk 22 112, nr. 3134),

– het fiche: Verordening buitenlandse subsidies (Kamerstuk 22 112, nr. 3133),

– de brief van 9 juli 2021 over de Nederlandse steun aan twee IPCEI’s (Kamerstuk 32 637, nr. 47).

De vragen en opmerkingen zijn op 17 september 20212 aan de Staatssecretaris van Economische
Zaken en Klimaat voorgelegd. Bij brief van 24 september 2021 zijn de vragen beantwoord.

De fungerend voorzitter van de commissie, Azarkan

Adjunct-griffier van de commissie, Van Dijke

Inleiding

Voordat ik in ga op de beantwoording van de schriftelijke vragen, maak ik graag van
de gelegenheid gebruik om te vermelden dat recent aan de agenda van de Raad van Concurrentievermogen
is toegevoegd als A-item de positie van de Raad in eerste lezing betreffende het voorstel
voor een richtlijn van het Europees parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn
2013/34/EU wat betreft de openbaarmaking van informatie over de winstbelasting door
bepaalde ondernemingen en bijkantoren. Nederland kan hiermee instemmen.

Vragen en antwoorden

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van de geagendeerde
stukken. Deze leden wensen hierover nog enkele vragen te stellen.

Fiche: Mededeling actualisatie EU-industriestrategie

De leden van de VVD-fractie zijn verheugd om te lezen dat de Europese Commissie voornemens
is meer in te zetten op innovatie, concurrentie en een sterke interne markt om de
Europese economie te versterken en om haar verdienvermogen op de lange termijn te
behouden.

De leden van de VVD-fractie constateren dat de Europese Commissie werkt aan een noodinstrument
voor de interne markt (Single Markt Emergency Instrument) om verstoringen binnen de
interne markt tijdens een crisis te beperken. Kan met concrete voorbeelden worden
toegelicht in welke gevallen dit instrument zal worden ingezet? Om wat voor soort
crises gaat het hier? Welke methodes zal de Europese Commissie hanteren bij het inzetten
van het noodinstrument? Hoe wordt beoogd om deze methodes recht te laten doen aan
het doel van het noodinstrument? Hoe vindt controle op duur en inzet van het noodinstrument
plaats? Hoe apprecieert de Staatssecretaris specifiek het opzetten van dit noodinstrument
door de Europese Commissie?

Het kabinet acht het positief dat de Europese Commissie (hierna: Commissie) de weerbaarheid
van de interne markt in tijden van crisis wil versterken en het vrij verkeer voor
personen, goederen en diensten wil waarborgen. Het kabinet is echter van mening dat
zorgvuldig moet worden gekeken of een nieuw wetgevend instrument daadwerkelijk nodig
is om de interne markt weerbaarder te maken.

Het noodinstrument, het Single Market Emergency Instrument, is aangekondigd in de
Actualisering van de industriestrategie. U bent daarover geïnformeerd bij BNC-fiche.1 Het noodinstrument zal volgens deze mededeling bestaan uit zes pijlers:

– Versterken van de governance van de interne markt;

– Verbeteren transparantie en informatievoorziening;

– Structuur en protocollen ten behoeve van vrij verkeer van goederen en diensten;

– Maatregelen om het mogelijk te maken om nieuwe goederen versneld toe te laten;

– Versterken procedures markttoezicht;

– Versterkte coördinatie en kennisdeling bij openbare aanbesteding.

Op dit moment heeft de Europese Commissie nog geen nadere toelichting gegeven over
de invulling van dit noodinstrument. De Europese Commissie heeft aangekondigd in het
eerste kwartaal van 2022 een concreet voorstel te zullen presenteren. De Kamer zal
te zijner tijd hierover via de gebruikelijke procedures geïnformeerd worden.

De Commissie heeft tevens aangekondigd hiervoor later dit jaar een impact assessment
en consulatie te starten. Het kabinet acht het wenselijk dat er een uitgebreidere
evaluatie op Europees niveau komt van de impact van de Covid-19 crisis op het functioneren
van de interne markt, waarbij ook gekeken wordt naar de effecten van maatregelen genomen
door lidstaten. Een dergelijke evaluatie helpt om gefundeerde keuzes te maken met
betrekking tot nut, noodzaak en vormgeving van een dergelijk noodinstrument.

De leden van de VVD-fractie lezen voorts dat COVID-19 crisis bij de Europese Commissie
de urgentie heeft versterkt om verder in te zetten op de groene en digitale transitie
(twin transition). Deze leden onderstrepen het belang van het verder ontwikkelen van
de groene en digitale economie om ons toekomstig verdienmodel te versterken. Deze
leden zijn dan ook benieuwd naar de concrete voorstellen van de Europese Commissie
om deze belangrijke transities te versterken. In hoeverre is hier meer over bekend?
Hoe kijkt de Staatssecretaris naar deze voorstellen?

Met het Fit for 55-pakket heeft de Commissie wetgevingsinstrumenten gepresenteerd
om de doelen van Europese klimaatwet te verwezenlijken en om bij te dragen aan de
realisatie van de Europese Green Deal. De voorstellen uit het Fit for 55-pakket dragen
voor een groot deel bij aan de groene transitie (zie ook onderstaande antwoorden op
vragen van de VVD-fractie over het Fit for 55-pakket). In aanvulling op de voorstellen
uit het Fit for 55-pakket, werkt de Commissie aan transitiepaden voor de ecosystemen
uit de update van de industriestrategie die naar verwachting in het najaar worden
gepubliceerd. Later dit jaar komt de Commissie met aanvullende voorstellen voor het
Fit for 55-pakket aangaande de nieuwe eigen middelen. Daarnaast, zal later dit jaar
de Commissie plannen presenteren over de herziening van het Derde Energiepakket voor
gas om concurrerende gedecarboniseerde gassen te reguleren2, en de verdere uitwerking van het Circular Economy action plan3. Het kabinet kijkt uit naar deze voorstellen.

Ten aanzien van de digitale transitie voert de Commissie een ambitieuze digitaliseringsagenda.
In 2020 heeft de Commissie een digitaliseringsstrategie gepubliceerd waarin de grote
lijnen voor de digitale transitie zijn geschetst. Vervolgens heeft de Commissie in
maart 2021 het digitaal kompas gepubliceerd, dat concrete doelstellingen voor de transitie
bevat op het gebied van digitale vaardigheden van burgers en digitale professionals;
een goede, veilige en duurzame digitale infrastructuur, een digitale transformatie
van het bedrijfsleven en van een toegankelijke en meer gebruikersgerichte publieke
dienstverlening. Als uitwerking hiervan heeft de Commissie onlangs een beleidsprogramma
gepubliceerd met daarin een ambitieus governance raamwerk en landenrapporten om de
doelstellingen te kunnen monitoren (Path to the Digital Decade).

De leden van de VVD-fractie lezen tevens dat zes strategische gebieden, te weten grondstoffen,
batterijen, Application Programming Interfaces (API’s) waterstof, semiconductors en
cloud-technologieën, zijn onderzocht door de commissie op eventuele (ongewenste) onafhankelijkheden.
Wat waren de belangrijkste bevindingen van deze onderzoeken? Is reeds bekend wat de
vervolgstappen zijn op basis van deze bevindingen? Deze leden constateren dat een
tweede onderzoek naar eventuele afhankelijkheden reeds is aangekondigd. Betreft het
hier dezelfde reeds onderzochte strategische gebieden of gaat het hier om andere strategische
gebieden? Zo ja, om welke gebieden gaat het hier?

De Commissie heeft voor het rapport over strategische afhankelijkheden en capaciteiten
een eerste bottom-up kwantitatieve meting gedaan in de handelsstromen van ruim 5000
producten. Voor 137 producten in sensitieve ecosystemen4 is de EU volgens het rapport zeer afhankelijk. Hiervan zijn 34 producten echt kwetsbaar
voor afhankelijkheden gezien de geringe mogelijke tot diversificatie (bijvoorbeeld
omdat een grondstof slechts in één land wordt gedolven). Het betreft hier met name
afhankelijkheden in energie intensieve industrieën, gezondheidsecosystemen en andere
producten die relevant zijn voor de ondersteuning van de groene- en digitale transitie.
Concreet zien deze afhankelijkheden met name op bepaalde grondstoffen en chemicaliën,
zoals beryllium, kobalt en aluminium. Binnen het gezondheidsecosysteem dienen de afhankelijkheden
met name gezocht te worden in actieve farmaceutische ingrediënten (API), zoals antibiotica,
hormonen en bepaalde vitamines. De drie landen van wie de EU het meest afhankelijk
is voor de geanalyseerde producten, zijn China, Vietnam en Brazilië.

Naast de kwantitatieve analyse heeft de Commissie in het rapport ook zes diepgaande
evaluaties gedaan van strategische waardeketens (grondstoffen, batterijen, APIs, waterstof,
microelectronica, cloud & edge technologieën). Deze analyse gaat dieper in op de origine
en impact van de geïdentificeerde afhankelijkheden op deze zes waardeketens. De Commissie
is momenteel bezig met een vervolganalyse van andere strategische waardeketens zoals
benodigdheden voor de dubbele transitie (bijvoorbeeld rondom hernieuwbare energietechnologieën
en cyber veiligheid). De Commissie wil de resultaten bespreken met de lidstaten en
de industrie om beter te begrijpen wat de aard en risico’s van de geïdentificeerde
afhankelijkheden zijn.

De leden van de VVD-fractie delen de appreciatie van het kabinet dat Important Projects
of Common European Interest (IPCEI’s), in selecte gevallen, een belangrijke bijdrage
kunnen leveren aan het bereiken van strategische doelen van de Europese Unie. Kan
de Staatssecretaris een update geven van de acties die het reeds heeft ondernomen
en momenteel onderneemt om de Nederlandse industrie in staat te stellen te profiteren
van dit instrument? Wat is de huidige status van de twee IPCEI’s die momenteel lopen,
te weten Micro-elektronica 2 en Cloud I&S? Zijn er nog meer IPCEI’s trajecten in de
maak of worden deze verwacht?

Zoals is aangekondigd in de miljoenennota, heeft het kabinet 300 miljoen euro gereserveerd
voor de twee genoemde IPCEI’s, waarvan 230 miljoen euro voor de IPCEI Micro-elektronica
2 (ME2) en 70 miljoen euro voor de IPCEI Cloud Infrastructure and Services (CIS).
Mede door deze financiële toezegging is Nederland nauw betrokken bij de verdere invulling
van deze IPCEI’s. Het wordt binnenkort mogelijk gemaakt voor bedrijven om projectvoorstellen
voor de IPCEI’s formeel in te dienen. De precieze timing daarvan wordt nog nader bepaald.
De projectvoorstellen zullen na indiening eerst op nationaal niveau beoordeeld worden
en vervolgens meelopen in het notificatieproces bij de Commissie. Pas na beoordeling
door de Commissie is duidelijk welke projecten onderdeel uitmaken van de IPCEI’s en
een bijdrage van de Nederlandse staat zullen ontvangen.

Naast de IPCEI ME2 en de IPCEI CIS neemt Nederland actief deel aan het opzetten van
de IPCEI waterstof. Ook zijn op initiatief van Frankrijk verkennende gesprekken gestart
over een mogelijke IPCEI Health. Hierbij zijn zowel het Ministerie van Economische
Zaken en Klimaat als het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport betrokken.
Nederland bevindt zich hier in een verkennende fase, waarbij Nederland met name bekijkt
of een IPCEI Health kan bijdragen aan de Life Science and Health (LSH)-sector en het
versterken van de leveringszekerheid van medische producten.

De leden van de VVD-fractie constateren dat onderdeel van de raad een beleidsdebat
over de gevolgen van het nieuwe «Fit for 55»-pakket voor de industrie is. Deze leden
vragen of de Staatssecretaris reeds kan aangeven wat de inzet in dit beleidsdebat
gaat zijn. Welke gevolgen verwacht zij voor de Nederlandse industrie en ons innovatieve
vermogen? Hoe en met welke middelen en instrumenten zetten we deze gevolgen om in
kansen?

De opgehoogde doelstelling van ten minste 55% CO2-reductie in 2030 en de onderliggende plannen uit het Fit for 55-pakket, gaan duidelijk
leiden tot meer klimaatinspanningen in EU-lidstaten. Dit betekent ook dat de sectoren,
waaronder de industrie, in alle EU lidstaten een hogere opgave krijgen. Veel van de
voorstellen uit het Fit for 55-pakket raken aan de industrie. Met name de herziening
van het Emissiehandelssysteem (Emission Trading System, ETS), de richtlijn hernieuwbare
energie, richtlijn energie-efficiëntie, de richtlijn energiebelasting en de Verordening
verdeling inspanningen en de nieuwe koolstofheffing aan de buitengrens van de EU (Carbon
Border Adjustment Mechanism, CBAM) zullen impact hebben op de Nederlandse industrie.

De aanscherping van het EU ETS zorgt er voor dat de sectoren die hieronder vallen
een hogere CO2-prijs zullen gaan betalen. Dit zorgt op een kosteneffectieve manier voor CO2-reductie en zal een gelijker speelveld met zich meebrengen. Immers het verschil tussen
de nationale CO2-heffing en de ETS-prijs wordt kleiner. Het kabinet pleit voor een CBAM dat voldoet
aan de WTO-regels, stap-voor-stap wordt ingevoerd, administratieve lasten minimaliseert
en oog houdt voor uitvoerbaarheid. Een effectief CBAM is een klimaatmaatregel om voor
de lange termijn een oplossing te bieden voor koolstoflekkage. De CBAM is daarbij
een manier om ook andere landen buiten de EU effectiever klimaatbeleid te laten voeren.
Het is daarnaast belangrijk om een gelijk speelveld in de EU te handhaven en te streven
naar een gelijk speelveld op mondiaal niveau, om koolstoflekkage te voorkomen. Ook
is het niet opnemen van indirecte emissies voor elektriciteit intensieve sectoren,
zoals aluminiumproductie, voor het kabinet een aandachtspunt.

Op 17 september 2021 heeft het kabinet u de BNC-fiches over de verschillende voorstellen
toegestuurd, met daarin de Nederlandse positiebepaling. Hierin vindt u een meer gedetailleerde
analyse en kabinetsinzet ten aanzien van de verwachte gevolgen per voorstel. De onderhandelingen
in de Raad moeten nog van start gaan. Het is daarom te vroeg om te bepalen hoe deze
wetgevende voorstellen zich zullen vertalen in nationaal beleid, en welke aanvullende
instrumenten nodig zullen zijn.

Verordening Buitenlandse subsidies

De leden van de VVD-fractie achten het positief dat de Europese Commissie middels
de verordening buitenlandse subsidies oneerlijke concurrentie vanuit derde landen
wil aanpakken en daarmee het gelijke speelveld binnen de interne markt van de Europese
Unie wil versterken. Tegelijkertijd willen deze leden ook benadrukken dat buitenlandse
investeringen en de vestiging van internationale bedrijven ook de Europese concurrentiepositie
kunnen versterken. Hoe apprecieert het kabinet de analyse van de Europese Commissie
dat de voordelen van de voorliggende verordening, waaronder het versterken van het
gelijke speelveld op de interne markt, opwegen tegen de mogelijke nadelen?

Zoals aangegeven in het BNC-fiche, acht het kabinet een gelijk speelveld op de interne
markt van groot belang. Bestaande internationale en Europese instrumenten bieden niet
genoeg aangrijpingspunten om verstorende subsidies te kunnen aanpakken. De voorliggende
verordening moet deze lacune dichten. Tegelijkertijd dient er een goede balans te
zijn tussen het versterken van het gelijk speelveld op de interne markt, en de aantrekkelijkheid
van de EU voor investeringen. Het kabinet is van mening dat de verordening hier al
in grote mate rekenschap van geeft, onder meer door het gebruik van meldingsdrempels
die administratieve lasten beperken. Zoals aangegeven in het BNC-fiche is de kabinetsinzet
er onder meer op gericht om deze balans in de onderhandelingen nog meer te borgen,
door bijvoorbeeld in te zetten op kortere doorlooptijden.

De leden van de VVD-fractie vragen hoe de Staatssecretaris de drie elementen van het
voorstel, te weten het ex-ante toezicht op concentraties, het ex-ante toezicht op
inschrijven van aanbestedingen en de bevoegdheid van de Commissie om achteraf subsidies
te onderzoeken in alle marktsituaties, apprecieert. Hoe beoordeelt de Staatssecretaris
deze elementen als onderdeel van het voorstel ten opzichte van de instrumenten van
de foreign-direct-investment-screeningsverordening (FDI-screeningsverordening)?

Zoals ook aangegeven in het BNC-fiche, vindt het kabinet het positief dat alle drie
de modules uit het witboek buitenlandse subsidies terugkomen in de verordening.5 Dankzij de meldingsplicht bij concentraties en bij inschrijvingen op aanbestedingen,
is toezicht vóóraf mogelijk. De bevoegdheid van de Commissie om achteraf subsidies
te kunnen onderzoeken in alle marktsituaties, is daarop een welkome en noodzakelijke
aanvulling. Hierdoor kan bovendien nog opgetreden worden als later blijkt dat bijvoorbeeld
een concentratie die onder de meldingsdrempels viel, de concurrentie op de interne
markt verstoort. Ik onderstreep nogmaals de noodzaak en complementariteit van de drie
elementen.

De Europese FDI-screeningsverordening heeft een ander doel, namelijk het effect van
buitenlandse directe investeringen op de bescherming van de openbare veiligheid en
de openbare orde. Er kan procedurele overlap ontstaan tussen het FDI-screeningsmechanisme
en het element van de verordening buitenlandse subsidies dat ziet op concentraties.
Dat zou kunnen wanneer een bij de overname betrokken partij gesteund wordt met buitenlandse
subsidies, en deze overname eveneens aanleiding geeft tot bezorgdheid over veiligheid
en openbare orde. De mogelijkheid van parallelle procedures heeft mijn aandacht, en
in Europees verband vraag ik hier verduidelijking over.

De leden van de VVD-fractie zijn verheugd om te lezen dat het kabinet wil inzetten
op significant kortere doorlooptijden dan reeds is voorgesteld door de Europese Commissie.
Kan de Staatssecretaris toelichten welke doorlooptijden zij concreet voor ogen heeft?
Zo ja, welke analyse ligt hieraan ten grondslag? In hoeverre verwacht de Staatssecretaris
steun van andere lidstaten voor dit voorstel?

De inzet voor kortere doorlooptijden geldt in het bijzonder voor de aanbestedingsmodule
van het wetsvoorstel. Voor deze module stelt de Commissie voor dat zij maximaal 60
dagen heeft voor het voorlopige onderzoek. In het geval dat zij besluit om vervolgonderzoek
te doen, heeft zij in totaal maximaal 200 dagen voor het voorlopig- en vervolgonderzoek
onderzoek. Gedurende het onderzoek mag de aanbesteding in principe niet gegund worden,
tenzij de winnaar geen onderwerp van onderzoek is.

De voorgestelde doorlooptijden zijn erg lang. Dit kan een grote impact hebben op de
aanbesteding en daarmee ook financiële consequenties voor opdrachtgever en -nemer.
Offertes kunnen in de tussentijd bijvoorbeeld ongeldig worden. Het kabinet vindt het
belangrijk dat er een juiste balans komt tussen de doorlooptijden en de consequenties
van vertraging. Ik zal in de Raad de Commissie eerst vragen om meer duidelijkheid
over de achtergrond van de doorlooptijden. Specifiek zal het kabinet vragen waarom
geen aansluiting is gezocht bij de doorlooptijden van onderzoek onder de concentratiemodule,
waar de doorlooptijden korter zijn. Op basis hiervan zal het kabinet bepalen welke
doorlooptijden het meest passend worden geacht. Het is nog onduidelijk hoe andere
lidstaten tegen dit specifieke punt aankijken; wel zijn de administratieve lasten
een gedeelde zorg bij andere lidstaten. Tijdens de besprekingen in de Raad wordt het
krachtenveld verder inzichtelijk.

De leden van de VVD-fractie constateren dat volgens de Europese Commissie de verwachte
administratieve lasten voor het bedrijfsleven als gevolg van het voorstel «relatief
beperkt» blijven. Deze leden behoeven nadere opheldering over deze conclusie van de
Europese Commissie. Deelt de Staatssecretaris de mening dat de administratieve lasten
als gevolg van dit voorstel voor het bedrijfsleven en in het bijzonder midden- en
kleinbedrijven (mkb) zo beperkt mogelijk moeten zijn? Zo ja, is de Staatssecretaris
bereid dit punt onder de aandacht te brengen? Zo nee, waarom niet?

Administratieve lasten voor bedrijven treden op wanneer bedrijven zich inschrijven
op aanbestedingen of een concentratie willen aangaan boven de meldingsdrempels: zij
moeten dan extra informatie aanleveren, bijvoorbeeld over subsidies die zij ontvangen.
Ik onderschrijf daarom – ook in de onderhandelingen – het gebruik van drempelwaarden.
Drempelwaarden beperken de lasten voor ondernemingen, aanbestedende diensten en de
Commissie. De drempelwaarden in dit wetsvoorstel zijn relatief hoog. Het is daarom
de verwachting dat de administratieve lasten voor het bedrijfsleven, en met name voor
het mkb, beperkt zullen zijn. De hoge drempelwaarden betekenen echter ook dat bijvoorbeeld
overnames van innovatieve start- en scale-ups in beperkte mate vooraf onderzocht gaan
worden. In dit kader is het positief dat subsidies die de drempelwaarden niet halen
maar waarvan later het vermoeden ontstaat dat deze de concurrentie toch hebben vestoord,
op grond van de ex-officio bevoegdheid op eigen initiatief van de Commissie alsnog
onderzocht kunnen worden.

De leden van de VVD-fractie lezen dat tijdens de Raad voor Concurrentievermogen in
november naar verwachting al een algemene oriëntatie zal worden aangenomen over de
Digital Services Act (DSA) en Digital Markets Act (DMA). Kan de staatsecretaris de
Kamer informeren over de resterende politieke discussiepunten ten aanzien van de Raadspositie
en de Nederlandse inzet hierop, zodat de Kamer zich hier zo nodig nog over kan uitspreken?

Het kabinet is over het algemeen positief over de laatste compromistekst die door
het Sloveense Voorzitterschap is opgesteld en momenteel onder behandeling is in de
Raad. Zo zijn de voor Nederland belangrijke basisprincipes van de Richtlijn inzake
elektronische handel (Richtlijn 2000/31/EG), zoals het beperkte aansprakelijkheidsregime
voor online tussenpersonen en het land-van-oorsprongsbeginsel behouden. Ook is de
reikwijdte van de verwijderingsmaatregelen in de DSA beperkt gebleven tot illegale
content, hetgeen van groot belang is voor de bescherming van vrijheid van meningsuiting
online en voor Nederland een prioriteit is in de onderhandelingen.

Verder kent de laatste compromistekst een aantal aanpassingen waarvoor het kabinet
actief heeft gepleit en concrete tekstsuggesties heeft voorgelegd in de Raad. Zo is
er bijvoorbeeld meer verduidelijking gekomen op de grens tussen algemeen en specifieke
monitoringsbevelen, hetgeen tot meer juridische zekerheid moet leiden voor zowel nationale
en lokale autoriteiten als het bedrijfsleven. En is er een verplichting toegevoegd
in de tekst die voorschrijft aan online tussenpersonen om in de toepassing en uitvoering
van hun gebruikersvoorwaarden internationale standaarden voor de bescherming van fundamentele
rechten, waaronder de UN Guiding Principles on Business and Human Rights, in ogenschouw
te nemen. Dit is bevorderlijk voor de bescherming van de eindgebruiker.

Toch is er nog een aantal verbeterpunten waarvoor het kabinet zich wil inzetten in
de lopende onderhandelingen. Zo wordt er onder andere nog gekeken naar manieren om
misbruik van hostingdiensten voor cybercrime en andere vormen van online criminaliteit
en de rol van aanbieders hierin beter tegen te gaan. Verder zet het kabinet zich in
om de samenwerking tussen toezichthouders in de handhaving van de DSA regels nog effectiever
te maken en toezicht en handhaving op EU-niveau te versterken, mits dit met voldoende
waarborgen omkleed is.

Tenslotte heeft het Raadsvoorzitterschap zelf nog enkele discussiepunten ingebracht
zoals adequatere bescherming van minderjarigen op online platformen. Hiertoe heeft
het enkele concrete maatregelen geïntroduceerd in de tekst, die momenteel worden bestudeerd
en besproken in de Raad. Het kabinet staat achter dit doel maar zal in de beoordeling
van de voorgestelde maatregelen goed kijken of dit doel kan worden bereikt zonder
dat het leidt tot een te grote inbreuk op de privacy van eindgebruikers. Ook wil het
Raadsvoorzitterschap bekijken of zoekmachines onder de reikwijdte van de DSA en sommige
verplichtingen kunnen worden gebracht. Het kabinet staat hier niet onwelwillend tegenover
vanwege de rol die voornamelijk grotere zoekmachines spelen in de vrije toegang tot
informatie voor gebruikers, maar bestudeert nog in hoeverre zoekmachines kunnen worden
ingedeeld in één van de drie subcategorieën van online tussenpersonen die in de DSA
geïdentificeerd zijn en welke verplichtingen passend zouden kunnen zijn voor deze
specifieke digitale dienst.

Ook voor de DMA is de Nederlandse inzet in de geannoteerde agenda bij de Raad van
Concurrentievermogen van 27 en 28 mei jl. (Kamerstuk
21 501-30, nr. 533) toegelicht. Het kabinet is blij met de hoofdlijnen van de DMA, zoals de manieren
waarop een platform kan worden aangewezen als poortwachter en de lijsten met maatregelen.
Ook in de Raad is er over het algemeen positief gereageerd op de hoofdlijnen van het
voorstel. In de komende periode zal in de Raad worden gesproken over verduidelijking
van de reikwijdte van de DMA, dieper worden ingegaan op de maatregelen en zal worden
gesproken over de toekomstbestendigheid van het voorstel en de rol van nationale toezichthouders.

Op die laatste twee punten heb ik op 3 september jl. samen met Frankrijk en Duitsland
twee amendementen ingediend.6Met het eerste amendement wordt het mogelijk voor de Commissie om meer maatwerk te
leveren door, indien nodig, aan specifieke poortwachters aanvullende maatregelen op
te leggen, bovenop de verlichtingen die voor alle poortwachters gelden. Hierdoor kan
beter rekening worden gehouden met nieuwe ontwikkelingen. Met het tweede amendement
mogen nationale toezichthouders op eigen initiatief onderzoek doen, kan de Commissie
zaken doorverwijzen naar nationale toezichthouders en komt er een formelere samenwerking
tussen nationale toezichthouders en de Commissie. Hiermee wordt de rol van nationale
toezichthouders binnen de DMA versterkt.

Verslag Informele Raad voor Concurrentievermogen 19-22 juli 2021

De leden van de VVD-fractie hebben met interesse kennis genomen van dit verslag. Aangegeven
wordt dat Nederland ten aanzien van zowel de textielindustrie als de energie-intensieve
industrie een viertal punten heeft bepleit. Kan de Staatssecretaris kort aangeven
hoe deze punten vielen bij de Raad en of zij de inschatting maakt dat er steun is
voor dit pleidooi? Zo ja, op welke wijze gaat zij hier in Europa vervolg aan geven?

Lidstaten hebben niet expliciet gereageerd op de punten die Nederland ten aanzien
van de textielindustrie en energie-intensieve industrie heeft aangegeven. Lidstaten
gaven ten aanzien van de energie-intensieve industrie echter ook aan de voorstellen
uit het Fit for 55-pakket nog te bestuderen. Nederland zal vervolgdiscussies in de
Raad over deze onderwerpen nauwgezet volgen en daarbij optrekken met gelijkgestemde
lidstaten.

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben kennisgenomen van de onderhavige stukken. Zij hebben
daarover de volgende vragen en opmerkingen.

Geannoteerde Agenda Raad voor Concurrentievermogen 28 en 29 september 2021

De leden van de CDA-fractie lezen over het Pact voor Onderzoek & Innovatie (O&I) en
de appreciatie hierop. De Staatssecretaris schrijft dat investeringen belangrijk zijn
om zowel een hoogwaardig O&I-klimaat te creëren als om grote maatschappelijke uitdagingen
aan te pakken. Gebeurt dat naar de mening van de Staatssecretaris in Nederland thans
in voldoende mate? Waar ziet zij nog punten ter verbetering?

Dit kabinet heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in een sterke en brede basis van
onderzoek, innovatie en onderwijs en in programma’s die zijn gericht op welvaartsvergroting
en het oplossen van maatschappelijke opgaven, zoals op het gebied van gezondheid en
de groene en digitale transitie. Hier is onder meer invulling aan gegeven met het
wetenschapsbeleid, bijvoorbeeld met investeringen in de nationale wetenschapsagenda,
sectorplannen en onderzoeksfaciliteiten, en het missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid.
Daarbij heeft het kabinet ook ingezet op meer kenniscirculatie en het versterken van
onderzoeks-en innovatie-ecosystemen. Met het in werking getreden Nationaal Groeifonds
geeft het kabinet belangrijke financiële impulsen voor het vergroten van het duurzaam
verdienvermogen van Nederland en het aanpakken van maatschappelijke uitdagingen.

Ook in de nabije toekomst blijven investeringen in O&I van belang. Het is aan een
nieuw kabinet om te analyseren waar deze investeringen in een hoogwaardig O&I-klimaat
en het aanpakken van de maatschappelijke uitdagingen nodig zijn.

De leden van de CDA-fractie lezen dat in de Raadsconclusies Mondiale Benadering van
Onderzoek en Innovatie de aandacht die Nederland heeft gevraagd voor kennisveiligheid
is overgenomen. Deze leden zijn benieuwd wat hierover concreet in de Raadsconclusies
is opgeschreven.

In de Raadsconclusies wordt benadrukt dat de Commissie, de Raad en lidstaten een continue
en constructieve dialoog dienen te voeren over internationale O&I-samenwerking. Op
verzoek van Nederland en andere lidstaten wordt in de Raadsconclusies specifiek aandacht
gevraagd voor het uitwisselen van informatie over beleid en uitvoering omtrent het
voorkomen van ongewenste overdracht van kennis en het tegengaan van buitenlandse inmenging
(kennisveiligheid). Op verzoek van Nederland wordt de Commissie in de Raadsconclusies
uitgenodigd om het leren van elkaars beleid op het gebied van kennisveiligheid te
faciliteren. Ook wordt de Commissie gevraagd om aandacht te besteden aan onderzoeksresultaten
van de Unie op het gebied van kennisveiligheid in het onderzoek- en het hoger onderwijsdomein.

De leden van de CDA-fractie lezen dat tijdens de Raad een stand van zaken wordt gegeven
van de associatieonderhandelingen met derde landen in het kader van Horizon Europe.
Kan de Staatssecretaris aangeven met welke niet EU-lidstaten wordt onderhandeld over
associatieovereenkomsten en of de voorwaarden voor al deze landen dezelfde zijn?

Na de publicatie van de Horizon Europe verordening op 12 mei jl. zijn de associatieonderhandelingen
over deelname van derde landen aan Horizon Europe begonnen. De volgende landen hebben
formeel interesse getoond om te associëren bij Horizon Europe: Albanië, Armenië, Bosnië
en Herzegovina, Canada, Faeröer Eilanden, Georgië, IJsland, Israël, Kosovo, Montenegro,
Marokko, Noord-Macedonië, Noorwegen, Moldavië, Servië, Zwitserland, Tunesië, Turkije,
Oekraïne en het Verenigd Koninkrijk.

Het streven is om alle landen voor het einde van 2021 te laten associëren, zodat zij
nog aan de Horizon Europe Calls mee kunnen doen die reeds zijn open gesteld. De komende
maanden zal blijken of dit haalbaar is. Voor Zwitserland is er geen duidelijk tijdspad
voorzien, gezien het stilleggen van de bredere gesprekken over de institutionele relatie
tussen de EU en Zwitserland.

In het Horizon Europe-akkoord is vastgelegd onder welke voorwaarden landen van buiten
de EU kunnen associëren waarbij het uitgangspunt «as open as possible, as closed as
necessary» is en er sprake moet zijn van wederkerigheid. Ook is vastgelegd onder welke
voorwaarden derde landen mee kunnen doen op projectniveau, of in uitzonderlijke gevallen
kunnen worden uitgesloten, bijvoorbeeld op grond van veiligheidsoverwegingen. Dit
laatste gebeurt op basis van maatwerk. De voorwaarden zijn dus voor elk derde land
hetzelfde maar bij elke associatieovereenkomst is maatwerk mogelijk.

De leden van de CDA-fractie steunen de Staatssecretaris bij haar inzet ter versterking
van de interne markt. Wat is reeds bekend over het interne-marktnoodinstrument (Single
Market Emergency Instrument)?

Graag verwijs ik u naar het antwoord op de vraag van de VVD-fractie over het noodinstrument
zoals nu geschetst door de Europese Commissie.

De leden van de CDA-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de Griekse ministeriële
verklaring over innovatiegericht inkopen. Wordt deze verklaring nog op enig moment
met de Kamer gedeeld?

Momenteel wordt binnen de Raad nog gesproken over de inhoud van een conceptverklaring.
De definitieve verklaring kan ik met de Kamer delen als bijlage bij het verslag van
de RvC waarop deze geagendeerd wordt. Verklaringen worden bovendien gepubliceerd op
Delegates Portal, waar uw Kamer ook toegang tot heeft.

De leden van de CDA-fractie zouden voorts graag van de Staatssecretaris vernemen welke
wetgevende voorstellen zij verwacht naar aanleiding van de Europese Consumentenagenda,
naast de herziening van de Richtlijn Consumentenkrediet en de nieuwe Verordening algemene
productveiligheid?

Naar aanleiding van de Europese Consumentenagenda verwacht het kabinet eind dit jaar
nog een wetgevend voorstel voor het ondersteunen van de consument bij de groene transitie
door deze beter te informeren over de duurzaamheid van het product of de dienst en
om de consument te beschermen tegen oneerlijke handelspraktijken zoals misleidende
duurzaamheidsclaims.

Verslag van een schriftelijk overleg over de geannoteerde agenda voor de Raad voor
Concurrentievermogen 27 en 28 mei 2021

De leden van de CDA-fractie lezen dat volgens de Staatssecretaris in het uiterste
geval een onderneming van de interne markt geweerd moet kunnen worden, een mogelijkheid
die nu niet in het voorstel staat en die de Staatssecretaris gedurende de onderhandelingen
wil inbrengen. Is hier inmiddels meer over bekend?

De Raadswerkgroepen waarin dit wetsvoorstel worden besproken, zijn kort voor de zomer
opgestart en zijn begonnen met een uitwisseling van voorlopige standpunten en vragen.
Het kabinet heeft ingebracht dat een onderneming in het uiterste geval van de interne
markt geweerd moet kunnen worden. Ook in andere contacten met de Commissie en andere
lidstaten stelt het kabinet dit aan de orde. In een latere fase zullen de onderhandelingen
zich meer richten op concrete aanpassingen van het wetsvoorstel. Dan zal ook duidelijk
worden of hier voldoende steun voor is te vinden.

Verslag Informele Raad voor Concurrentievermogen 19-22 juli 2021

De leden van de CDA-fractie merken op dat de Europese Commissie een versterkte coördinatie
en monitoring van de Europese-Onderzoeksruimte-doelen (ERA-doelen) voor ogen heeft
en vast wil houden aan een additionele ambitie van 1,25 procent van publieke investeringen
in Onderzoek en Innovatie (O&I). Wat is het Nederlandse standpunt ten aanzien van
deze investeringsdoelstelling van 1,25 procent?

Het kabinet onderstreept het belang van investeren in onderzoek en innovatie en heeft
de afgelopen jaren gewerkt aan de Lissabondoelstelling.7 De kenniscoalitie heeft een groeipad geschetst voor hoe de komende jaren toegewerkt
kan worden naar het bereiken van de Lissabondoelstelling.8 Het is aan het volgend kabinet om in dat kader te besluiten over extra investeringen
in onderzoek en innovatie. Hierbij ziet het kabinet het als bezwaarlijk om een nieuw
streefcijfer in te voeren van 1,25% van het bbp voor publieke middelen voor O&I in
2030. De verwachting is dat een dergelijk streefcijfer van de Europese Commissie op
een later moment kan worden vastgelegd als een norm, bijvoorbeeld in het Europees
Semester. Daarbij vraagt het behalen van dit streven een verhoging van de publieke
middelen voor O&I in zowel de totale EU als ook in Nederland met ongeveer de helft.
Dat zou voor Nederland neer komen op een verhoging van circa 4 miljard euro per jaar.
Het huidige kabinet benadrukt in dit kader graag te zien dat de Commissie aanbevelingen
doet voor beleid met impact waarmee de O&I-doelstellingen gerealiseerd kunnen worden.
Waarbij breder wordt gekeken dan extra publieke middelen9.

De leden van de CDA-fractie lezen dat tijdens het beleidsdebat transities in de textielindustrie
en energie-intensieve industrie Nederland heeft aangestipt dat passende subsidieregelingen
en staatssteunkaders, met inachtneming van een Europees gelijk speelveld, kunnen bijdragen
aan de groene transitie. Kan de Staatssecretaris concreet maken welke gedachten zij
hierbij heeft?

Om de nationale klimaatdoelen te bereiken, is er vaak ook financiële steun vanuit
de overheid nodig. Dit is vooral het geval bij de opschaling van kostbare emissie-reducerende
technologieën. Wanneer hierbij sprake is van staatssteun die ter voorafgaande goedkeuring
moet worden aangemeld bij de Commissie, vormen onder meer de Europese richtsnoeren
staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie het beoordelingskader voor
de Commissie. De herziening van deze staatssteunregels acht Nederland noodzakelijk
om de (Nederlandse) klimaatdoelen te halen en ruimte te bieden aan de laatste technologische
en beleidsmatige ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld het toegenomen belang van waterstof.

De Commissie heeft afgelopen zomer ontwerprichtsnoeren uitgebracht voor nieuwe richtsnoeren
staatssteun ten behoeve van het klimaat, energie, en milieubescherming. De Commissie
beoogt de herziene richtsnoeren per 1 januari 2022 in werking te laten treden. Het
kabinet heeft haar positie ten aanzien van de ontwerprichtsnoeren onder meer kenbaar
gemaakt aan de Commissie in een reactie op de publieke raadpleging. De Nederlandse
reactie is op bijgevoegd bij de geannoteerde agenda van de informele Energieraad van
22 september 202110.

Fiche: Mededeling actualisatie EU-industriestrategie

De leden van de CDA-fractie hebben naar aanleiding van het Fiche een aantal verduidelijkende
vragen. Wanneer wordt de tweede ronde van onderzoek naar mogelijke afhankelijkheden,
via het waarnemingscentrum voor kritieke technologieën van de Europese Commissie,
verwacht? Waaraan moeten deze leden denken bij een gedegen en uniform model dat gebruikt
kan worden bij de beoordeling van afhankelijkheden op hun onwenselijkheid en de te
nemen proportionele acties? Wat behelst het waarnemingscentrum voor kritieke technologieën
precies? Wat wordt verstaan onder pre-fase afhankelijkheden? Hoe staat de staatsecretaris
tegenover het ontwikkelen van een toolbox met instrumenten voor industrie en overheid?
Zou dit eenzelfde karakter moeten krijgen als de EU Toolbox voor 5G?

Het is op dit moment nog onduidelijk wanneer het vervolgonderzoek van de Commissie
exact afgerond zal zijn. Wel heeft de Commissie gemeld dat het waarnemingscentrum
voor kritieke technologieën, reeds aangekondigd in het Actieplan gericht op synergiën
tussen de civiele, defensie- en de ruimtevaartindustrie van 22 februari 202111, in 2021 van start zal gaan en de lijst met geïdentificeerde afhankelijkheden als
startpunt zal nemen voor een reguliere monitoring van afhankelijkheden. Elke twee
jaar zal het waarnemingscentrum een vertrouwelijk rapport opstellen. De Commissie
wilt de inzichten hieruit gebruiken om technologieroutekaarten te ontwikkelen om innovatieve
en kritieke technologieën in de EU verder te ontwikkelen.

Het kabinet steunt de Commissie bij het creëren van een gezamenlijke methodologie
voor de analyse van de afhankelijkheden in de EU. Hierdoor kan worden vastgesteld
welke afhankelijkheden er zijn, wanneer iets onwenselijk is en welke stappen proportioneel
zijn om de afhankelijkheden te adresseren. Niet elke afhankelijkheid zal op dezelfde
manier geadresseerd kunnen worden. Daarom steunt het kabinet de Commissie in het ontwikkelen
van een toolbox met instrumenten voor de industrie en overheid. Hier kan gedacht worden
aan instrumenten om de Europese industrie te versterken (denk aan programma’s zoals
Horizon Europe, het opzetten van Europese industriële allianties of het verbeteren
van de werking van de interne markt) of instrumenten die de Europese industrie beschermen
tegen bijvoorbeeld oneerlijke concurrentie (verordening voor buitenlandse subsidies)
of het diversifiëren van handelsstromen via het handelsbeleid en afspraken met andere
landen.

De leden van de CDA-fractie delen de positieve houding over het feit dat de Europese
Commissie benoemt dat de IPCEI inclusiever moet worden voor onder andere het mkb.
Wordt toegankelijkheid voor het (Nederlandse) mkb ook nadrukkelijk meegewogen bij
de overweging om als Nederland deel te nemen aan IPCEI?

In de tweede helft van 2021 zal de Commissie met een update van de IPCEI-mededeling
komen. Hierin heeft de Commissie aangegeven meer nadruk te willen leggen op de participatie
van het mkb. In de consultatieperiode van de update van de IPCEI-mededeling van de
Commissie met de lidstaten, heeft Nederland ook ingezet op het verlagen van drempels
voor het mkb. Zo vraagt Nederland om meer openheid, transparantie en een gestandaardiseerde
structuur. Dit zal leiden tot een toegankelijker IPCEI-proces voor het mkb, omdat
een kleinere capaciteitsinzet hierdoor nodig is om deel te nemen.

Ook heeft Nederland voorgesteld om de toetsing door Directoraat-Generaal Mededinging
van de Europese Commissie proportioneel te maken aan de grootte van het gevraagde
steunbedrag. Dit is vergelijkbaar met het Raamwerk Uitvoering Subsidies (RUS)12. Hiermee zet Nederland zich ervoor in dat het toegankelijker wordt voor het mkb om
deel te nemen aan een IPCEI.

De leden van de CDA-fractie vinden het eveneens positief dat het kabinet de Europese
Commissie steunt bij het voornemen om het mkb meer te ondersteunen in de twin transition,
de aanpak om regeldruk te verminderen en het mobiliseren van meer mkb investeringen
in het kader van InvestEU. Tot welke acties/initiatieven moeten deze voornemens leiden?

Het antwoord op deze vraag is opgesplitst in drie delen waarbij per onderdeel de acties/initiatieven
worden toegelicht; 1. het mkb meer ondersteunen in de «twin transition», 2. de aanpak
om regeldruk te verminderen, en 3. het mobiliseren van meer mkb investeringen in het
kader van Invest EU.

Ten eerste zijn er meerdere initiatieven om het mkb meer te ondersteunen in de «twin
transition». Om bij te dragen aan de groene transitie zullen ondernemers de komende
jaren investeringen moeten doen om hun bedrijfsvoering te verduurzamen. Het kabinet
werkt aan ondersteuning van het brede mkb bij de groene transitie, door het creëren
van de juiste randvoorwaarden om te vergroenen. Zo zijn er al subsidies om tegemoet
te komen aan onrendabele delen van investeringen. Verder valt een sterke informatievoorziening
onder de voorwaarden, met interactieve tools die mkb’ers helpen door relevante informatie
te geven over verplichtingen, maatregelen en beschikbare ondersteuning. Een subsidie
voor de inkoop van professioneel advies (Subsidie Verduurzaming mkb, wordt opengesteld
op 1 oktober 2021). Daarnaast wordt onderzocht of mkb’ers ondersteuning kunnen krijgen
bij het afsluiten van leningen bedoeld om te verduurzamen. De Staatssecretaris van
Economische Zaken en Klimaat – Energie en Klimaat Yeşilgöz-Zegerius zal dit najaar
de Kamer informeren over de ondersteuning van het mkb bij verduurzaming. Ook ontwikkelt
het Enterprise Europe Network diensten van duurzaamheidsadviseurs om specifiek advies
te verstrekken aan mkb. Deze zullen vanaf 2022 volledig operationeel zijn.

Een belangrijke activiteit waar de Commissie zich samen met de lidstaten voor inzet,
is de oprichting van een netwerk van European Digital Innovation Hubs (EDIH). Deze
EDIHs zijn ecosystemen waar het mkb in de regio een stap kan zetten om digitale technologie
toe te passen in het eigen bedrijf en in de keten. In elke regio zullen er praktijkomgevingen
worden ontwikkeld waar digitale tools kunnen worden getest. Tevens wordt financiering
en coaching gegeven om de digitalisering toe te passen. Hiermee wordt de drempel verlaagd
voor een grote groep bedrijven om digitale technologie te implementeren. Er zijn in
Nederland reeds goede ervaringen met de vijf Smart Industry Hubs. Deze EDIHs bouwen
voort op de Nederlandse Smart Industry Hubs. Bovendien benoemt de Commissie het mkb
als de drijvende kracht achter innovatie in verschillende ecosystemen. Het kabinet
ondersteunt deze horizontale strategische benadering en het voornemen van de Commissie
om het mkb meer te ondersteunen in de twin transition. Dit komt onder andere terug
in de voortgangsrapportage van het mkb-actieplan.

Ten tweede, de belangrijkste maatregel om de regeldruk te verminderen is de introductie
van een zogenaamd «One In One Out» (OIOO)- beginsel door de Commissie. De bedoeling
van dit beginsel is dat elke toename van regeldruk, gemeten in euro’s, die veroorzaakt
wordt door een nieuw voorstel voor regelgeving, wordt gecompenseerd door een maatregel
op hetzelfde beleidsterrein die zorgt voor een even grote daling van de regeldruk.
De verwachting is dat het OIOO-beginsel ervoor zorgt dat de Commissie op alle beleidsterreinen
systematisch stilstaat bij de gevolgen van regeldruk en op zoek gaan naar mogelijkheden
om regeldruk te verminderen of te voorkomen. Naar alle waarschijnlijkheid zal ook
het mkb van deze ontwikkeling profiteren. Daarnaast is het Fit 4 Future platform opgezet
dat zich ook specifiek richt op de regeldruk van het mkb. In het werkprogramma van
dit jaar is gekeken naar: Eco-design directive, Late payments directive, New Legislative
Framework for Products & de Union Customs Code. De opinies hierover worden eind dit
jaar verwacht.

Ten derde, in het kader van InvestEU werkt de Commissie aan specifieke kapitaalsteun
en aandelenfinanciering ter ondersteuning van mkb.

Fiche: Verordening buitenlandse subsidies

De leden van de CDA-fractie hebben een aantal verduidelijkende vragen. Verwacht de
Staatssecretaris dat het voorstel nog kan worden aangepast, zodanig dat ook verstorend
gedrag van bedrijven op de interne markt kan worden aangepakt, een mogelijkheid die
nu ontbreekt? Wat zou in de ogen een de Staatssecretaris een effectieve terugkijktermijn
zijn, tussen het verstrekken van de subsidie en het verstorende effect op de interne
markt? Aan welke aanvullende maatregelen ten aanzien van de governancestructuur van
de betrokken onderneming denkt de Staatssecretaris? Waarom maakt, volgens dit Fiche,
het in het uiterste geval kunnen weren van een onderneming van de interne markt, geen
deel uit van de onderhandelingsinzet, terwijl dit wel als zodanig is vermeld in het
verslag van het schriftelijk overleg over de geannoteerde agenda voor de Raad voor
Concurrentievermogen 27 en 28 mei 2021?

Zoals aangegeven in het BNC-fiche is het primaire aangrijpingspunt van het voorstel
een subsidie uit een derde land die ten goede komt aan een partij die actief is op
de interne markt. Dit is een ander aangrijpingspunt dan die uit het kabinetsvoorstel
voor een gelijk speelveld instrument,13 dat zag op het verstorende gedrag van bedrijven op de interne markt. Het aanpassen
van het aangrijpingspunt op een wijze die meer in lijn is met het kabinetsvoorstel
blijft onderdeel van mijn inzet, maar zou een vergaande aanpassing van het voorstel
vergen, die vooralsnog weinig realistisch lijkt gezien het huidige krachtenveld.

Voor wat betreft de «terugkijktermijn» geldt dat de Commissie bij overnames en aanbestedingen
subsidies in haar onderzoek betrekt die tot drie jaar terug verstrekt zijn. In de
Raad is dit moment nog niet besproken op welke basis deze termijn is gekozen. Pas
als dat duidelijk is, kan de effectiviteit beter beoordeeld worden. In geval van het
ex-officio element kan de Commissie subsidies die tot tien jaar terug zijn verstrekt
in haar onderzoek betrekken. Het kabinet steunt deze langere termijn: in sommige sectoren
is verstoring immers pas na lange tijd zichtbaar.

Ten aanzien van de aanvullende maatregelen rondom de governance-structuur van een
betrokken onderneming kan gedacht worden aan een separate, losstaande Raad van Bestuur
of Raad van Commissarissen voor de Europese dochteronderneming, die geen overlap kent
met het bestuur van het moederbedrijf.

Het in het uiterste geval kunnen weren van een bedrijf van de interne markt maakt
wel degelijk onderdeel uit van de onderhandelingsinzet, en is als zodanig ook ingebracht
in de Raad waarin voorlopige standpunten op verschillende onderdelen van het voorstel
zijn besproken.

De leden van de CDA-fractie merken op dat tijdens het commissiedebat Raad voor Concurrentievermogen
van 27-28 mei 2021, de Staatssecretaris heeft aangegeven dat, ter uitvoering van de
motie van het lid Palland c.s. over erkenning dat intracommunautaire maatregelen uit
het EU-mededingings- en staatssteunkader niet of onvoldoende werken voor de maritieme
maakindustrie (Kamerstuk 21 501-30, nr. 475), ergens in of kort na de zomer een eerste sessie gehouden zal worden in het kader
van de gevraagde rondetafel (Kamerstuk 21 501-30, nr. 534, pagina 13). Deze leden vragen of deze sessie reeds heeft plaatsgevonden en wat hiervan
de uitkomsten zijn. Kan de Staatssecretaris deze leden daarin meenemen?

Ik ben nog in goed overleg met de vertegenwoordigers van de maritieme sector, zowel
op Nederlands als Europees niveau, over de complexe knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen
onder meer in relatie tot de Verordening buitenlandse subsidies. De rondetafel als
zodanig heeft in afwachting daarvan nog niet plaatsgevonden. Wel worden door de sector
op korte termijn meerdere bijeenkomsten georganiseerd, waarbij ambtenaren van mijn
ministerie ook aanwezig zullen zijn. Zodra hier wederzijds behoefte aan is, zal ik
een rondetafel organiseren.

EU-voorstel: Actualisering EU-industriestrategie COM (2021) 350

De leden van de CDA-fractie lezen dat lidstaten als alternatief voor eigenvermogenssteun
kunnen besluiten bepaalde terugbetaalbare instrumenten toe te kennen, die later in
subsidies kunnen worden omgezet, afhankelijk van het herstel van de ondernemingen
en hun vermogen om terug te betalen. Hoe kijkt de Staatssecretaris naar dit type instrumenten?
In hoeverre zouden deze passend zijn voor de Nederlandse situatie?

In Nederland heeft het kabinet diverse instrumenten ingezet om door Covid -19 getroffen
bedrijven te ondersteunen, zoals de:

1. Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor werkbehoud (NOW)

2. Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo)

3. Tegemoetkoming Vaste Lasten mkb (TVL)

4. De verruiming van de Borgstelling MKB (BMKB-C), de coronamodule in de regeling Garantie
Ondernemingsfinanciering (GO-C) en de regeling Klein Krediet Corona (KKC)

5. COL (Corona OverbruggingsLening)

6. Uitstel betaling belastingen

7. Regelingen bij Qredits waaronder Corona Overbruggingskrediet en het TOA-krediet

Veel maatregelen in de bovengenoemde noodpakketten zijn gericht geweest op het verschaffen
van liquiditeit. Daarnaast zet het kabinet in op een gezonde solvabiliteitspositie
van het Nederlandse bedrijfsleven, zodat er ruimte ontstaat voor nieuwe investeringen.
Specifiek voor start- en scale-ups is in samenwerking met Invest-NL en EIF het Dutch
Future Fund tot stand gekomen, als onderdeel van het steun- en herstelpakket.

Het kabinet vindt het belangrijk dat in de kern gezonde bedrijven voor Nederland worden
behouden, het immers van belang dat we blijven investeren en innoveren. Dit maakt
het wenselijk dat de solvabiliteit verder wordt verbeterd met aanvullend mezzanine
dan wel risicodragend vermogen en hier tevens private en indien mogelijk EU-middelen
voor in te zetten. Momenteel zijn er gesprekken gaande met diverse partijen en stakeholders
waaronder de EIB over de wijze waarop in deze behoefte kan worden voorzien.

De leden van de CDA-fractie lezen dat in het kader van InvestEU wordt gewerkt aan
kapitaalsteun en aandelenfinanciering ter ondersteuning van kleine en middelgrote
ondernemingen (kmo’s). Wat kan de Staatssecretaris hierover melden, in het bijzonder
over aandelenfinanciering?

Als onderdeel van het steun- en herstelpakket onderzoekt het Ministerie van Economische
Zaken & Klimaat (EZK), samen met Invest-NL en de EIB/EIF groep een pakket aan maatregelen
voor ondersteuning van het mkb. Zo zijn recentelijk in samenwerking met het EIF en
Invest-NL het Dutch Future Fund (DFF) en het Dutch Alternative Credit Instrument (DACI)
tot stand gekomen. Verder wordt door de EIB gekeken hoe InvestEU-garanties ingezet
kunnen worden om risicodragender te financieren dan tot nu toe gebruikelijk. Tot slot
worden mogelijkheden verkend om de solvabiliteit van het mkb te vergroten en naar
voorbeeld van het Nederlandse Deep Tech fondsinitiatief vervolginitiatieven te verkennen
op het gebied van financiering kapitaalsteun en aandelenfinanciering.

De leden van de CDA-fractie lezen dat, behalve over allianties op het gebied van processors
en halfgeleidertechnologieën en voor industriële gegevens, edge en cloud, ook de voorbereiding
van een alliantie op het gebied van ruimtelanceersystemen wordt overwogen, om alle
spelers, groot en klein, samen te brengen om te werken aan een wereldwijd concurrerende,
kosteneffectieve en autonome toegang van de EU tot de ruimte. Wanneer wordt hier meer
over bekend?

De Commissie zal eind dit jaar een «roadmap» uitbrengen die nadere invulling geeft
aan dit voornemen tot een alliantie op het gebied van ruimtelanceersystemen. Zoals
de EU-industriestrategie aangeeft is het doel van deze alliantie om alle spelers,
groot en klein, samen te brengen om te werken aan een wereldwijd concurrerende, kosteneffectieve
en autonome toegang van de EU tot de ruimte. Om tot een roadmap te komen organiseert
de Commissie rondetafelgesprekken met belanghebbenden uit de industrie, waaronder
nationale ruimtevaartagentschappen.

De leden van de CDA-fractie lezen dat richtsnoeren voor het identificeren en aanpakken
van strategische afhankelijkheden via overheidsopdrachten in het eerste kwartaal van
2022 worden verwacht. Is reeds meer bekend wat deze richtsnoeren zullen inhouden?
Levert Nederland hier input voor?

Sinds de publicatie van de update van de EU-industriestrategie is nog niet meer bekend
geworden over de inhoud van de richtsnoeren en het proces van de totstandkoming. In
de betreffende Raadswerkgroep zal bij de Commissie hiernaar worden geïnformeerd. Ik
zal de Tweede Kamer daar te zijner tijd over inlichten.

De leden van de CDA-fractie lezen dat de richtsnoeren inzake staatssteun voor breedband
worden geëvalueerd. Kan de Staatssecretaris aangeven wanneer deze evaluatie is afgerond
en beschikbaar komt?

De Commissie heeft de resultaten van de evaluatie op 7 juli 2021 bekendgemaakt. Dat
heeft zij gedaan via een zogenoemd Staff Working document14. De Commissie is van mening dat de staatssteunrichtsnoeren voor breedband over het
algemeen aan hun doel voldoen, maar dat actualisering nodig is onder meer om ze aan
te passen aan de EU prioriteiten van de EU 2025 Gigabit society en de 2030 Digital
Compass, evenals aan de nieuwste technologische ontwikkelingen. De Commissie is voornemens
met nieuwe ontwerprichtsnoeren voor staatssteun voor breedbandnetwerken te komen in
de herfst van 2021. Lidstaten en andere stakeholders kunnen daarop reageren via een
publieke consultatie van zes weken. Op dit moment heeft de Commissie de planning de
nieuwe EU staatssteunrichtsnoeren voor breedband in het eerste kwartaal van 2022 vast
te stellen.

Brief van 9 juli 2021 over de Nederlandse steun aan twee IPCEI’s

De leden van de CDA-fractie hebben schriftelijke vragen gesteldover de Nederlandse
deelname aan IPCEI’s en de uitvoering van de motie van het lid Amhaouch c.s. over
het momentum voor IPCEI niet voorbij laten gaan (Kamerstuk 32 637, nr. 459). Op 13 september 2021 schreef de Staatssecretaris dat deze vragen niet binnen de
gebruikelijke termijn kunnen worden beantwoord met het oog op een zorgvuldige en volledige
beantwoording (Aanhangsel handelingen, vergaderjaar 2020/2021, nr. 4009). Kan de Staatssecretaris deze leden verzekeren dat Nederland het momentum voor IPCEI
niet voorbij laat gaan en de spreekwoordelijke boot niet gaat missen? Wanneer verwacht
de Staatssecretaris de Kamer hierover te kunnen informeren?

Graag verwijs ik u naar de beantwoording van de eerdere vraag van de leden van de
VVD.

Overige

De leden van de CDA-fractie merken op dat in antwoord op schriftelijke vragen van
de leden Boswijk, Amhaouch en Van Dijk (allen CDA) over het bericht «Onzekerheid voor
getroffen Limburgse ondernemers, meer omzetverlies dan waterschade» (Aanhangsel van
de Handelingen, vergaderjaar 2020/2021, nr. 3936) geschreven wordt dat een beroep op het Solidariteitsfonds van de EU wordt onderzocht,
waarover eind september zal worden besloten. Deze leden hebben kennisgenomen van een
briefwisseling tussen Europarlementariër Rasmus Andresen en de Europese Commissievoorzitter
Ursula von der Leyen, waarin die laatste schrijft dat «unfortunately, with the increasing
frequency of natural disasters that we witness and their destructive nature, the situation
in terms of ability to pay this year is challenging» en «the frequency and gravity
of natural disasters over the last two years, aggravated by the Covid-19 pandemic,
has demonstrated the insufficiency of available solidarity.»15 Kan de Staatssecretaris deze uitspraken duiden? Klopt het dat er dit jaar onvoldoende
Europese middelen zullen zijn om gedupeerden zoals van de wateroverlast in Limburg
en Brabant te compenseren? Is de Staatssecretaris bereid de Kamer hierover zo snel
mogelijk nader te informeren? Wat betekent dit voor een eventuele aanvraag uit het
Solidariteitsfonds? Is deze bij voorbaat kansloos of zijn er alsnog mogelijkheden?

Het EU Solidariteitsfonds (EUSF) is opgericht om op natuurrampen te kunnen reageren
en te laten zien dat Europa solidair is met de getroffen regio's. Het fonds heeft
tot doel een aanvulling te vormen op de inspanningen van de betrokken staten. De omvang
van het EUSF is jaarlijks circa 1,3 miljard euro binnen het huidige Europese Meerjarig
Financieel Kader. Dit bedrag staat vast en wordt gedurende het jaar in principe niet
opgehoogd. Dit betekent echter geenszins dat een aanvraag bij voorbaat kansloos is.

Het kabinet zal binnenkort beslissen of ze een aanvraag indient bij het Europees Solidariteitsfonds.
De Commissie zal vervolgens een voorstel doen aan de Raad en het Europese parlement
op basis van de beschikbare middelen en de ingediende aanvragen. Indien Nederland
een aanvraag indient, dan zal deze waarschijnlijk begin 2022 beoordeeld worden aan
de hand van de op dat moment beschikbare middelen.

Het kabinet hecht eraan te benadrukken dat of en hoeveel middelen Nederland uit het
EUSF ontvangt geen gevolgen heeft voor de gedupeerde burgers, ondernemers en agrariërs.
Voor hen geldt de Wet tegemoetkoming schade (Wts), die onlangs met uw Kamer is gedeeld16. Kortom, de uitkeringen uit de Wts staan volledig los van het feit of Nederland middelen
uit het EUSF krijgt.

Ik zal u binnenkort informeren over of Nederland een aanvraag indient.

Vragen en opmerkingen van de leden van de SP-fractie

Raadspositie DSA/DMA

De leden van de SP-fractie hebben grote zorgen over hoe de digitale wereld steeds
vaker wordt bepaald door grote spelers. Deze monopoliepositie, het internationale
karakter, de ondoorzichtige werkwijze en de massaliteit maken dat er te weinig toezicht
mogelijk is en te weinig invloed. Sommige bedrijven, zoals Google of Facebook (met
WhatsApp) lijken bijna publieke voorzieningen te zijn of worden, zonder dat er de
publieke controle en zeggenschap mogelijk is. De DSA en de DMA zijn een belangrijk
onderdeel van de discussie over de macht van deze bedrijven en hoe we hier als samenleving
mee om willen gaan. Kan de Staatssecretaris de Kamer informeren waar nog discussie
over is in de Raad en wat de inzet is van het kabinet, zodat de Kamer zich hier over
kan uitspreken?

Het kabinet heeft ook zorgen over de toenemende macht van grote platforms en is daarom
positief over de komst van de DSA en DMA. Voor een toelichting over de discussiepunten
in de Raad en de Nederlandse inzet hierop verwijs ik u naar mijn antwoord aan de VVD-fractie
over de Raadspositie en Nederlandse inzet op de DSA en DMA.

«Fit for 55» in 2030-klimaatpakket: Europese economie op termijn klimaatneutraal

De leden van de SP-fractie vragen wat de inzet van de Staatssecretaris zal zijn in
het debat over de gevolgen van het »Fit for 55»-pakket voor de industrie. Deze leden
constateren dat de voorstellen nu verspreid over verschillende raden worden besproken,
waardoor een versnipperde discussie plaatsvindt. Deze leden vragen of er niet een
integrale behandeling moet plaatsvinden in een in te stellen Klimaatraad waar alle
voorstellen die raken aan het klimaatbeleid van de Europese Unie worden besproken.

Ik ben het met u eens dat het belangrijk is dat de samenhang van het pakket goed wordt
bewaakt. Dit is ook een aandachtspunt voor het kabinet. Om de samenhang te borgen
is de Milieuraad aangewezen als de coördinerende vakraad. Ik zie daarom geen noodzaak
om een verzoek in te dienen voor inrichting van een aparte Raadsformatie.

De leden van de SP-fractie maken zich ernstige zorgen over de aanpak van de klimaatcrisis.
Deze leden staan een fundamenteel andere aanpak voor dan de Europese Commissie en
het huidige kabinet. Deze leden zijn van mening dat het zoeken naar oplossingen binnen
het huidige systeem een heilloze weg is. Zij zien de toekomst van de planeet somber
in als een eerlijke verdeling van welvaart en het reguleren van het bedrijfsleven
niet voorop staan in het bestrijden van de crisis. Van het pakket van de heer Timmermans
weten deze leden dat het grote problematiek wil oplossen met oude politiek. Deze leden
wijzen in dit kader op het recent gepubliceerde boek Sluiproute Brussel: de Europese
lobby voor de bv Nederland van Lise Witteman. Dit boek illustreert hoe de informatievoorziening
aan de Kamer betreffende Europese besluitvorming vaak tekortschiet, en hierbij structureel
de belangen van het grote bedrijfsleven voorop worden gesteld.

Ik onderschrijf dat een doortastende aanpak van de klimaatproblemen in de EU nodig
is om voortgang te boeken. Hierbij dient het stellen van doelen en invullen van de
ambitie met concrete maatregelen hand in hand te gaan. Gesprekken met maatschappelijke
organisaties en bedrijven dragen bij aan het op een zorgvuldige en doordachte manier
vormgeven van het klimaatbeleid en aan zorgvuldige besluitvorming. Uw Kamer wordt
bij het Brusselse besluitvormingsproces en bij de bepaling van de Nederlandse inzet
betrokken via het gebruikelijke proces (de Geannoteerde Agenda van de Raad, het commissiedebat
of schriftelijk overleg in voorbereiding op de Raad, en het verslag van de Raad).
De afspraken over de informatievoorziening van het kabinet aan de Tweede Kamer over
Europese dossiers en onderhandelingen staan centraal in het AO EU informatievoorziening
met de Minister van Buitenlandse Zaken. De huidige informatie-afspraken zijn vastgelegd
in de Kamerbrief afspraken EU-informatievoorziening Tweede Kamer.

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-fractie

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de agenda
voor de Raad voor Concurrentievermogen en hebben daar nog enige vragen over.

Fiche: Mededeling actualisatie EU-industriestrategie

De leden van de GroenLinks-fractie vragen in welke opzichten de nieuwe versie van
de Europese industriestrategie verschilt van de eerdere versie.

De update van de Europese industriestrategie is een aanvulling op de EU industriestrategie
uit 2020 naar aanleiding van de ontwikkelingen rondom de Covid-19 crisis en de lessen
die hieruit getrokken kunnen worden voor herstel van de Europese economie. In de update
worden plannen aangekondigd langs drie hoofdlijnen: 1. versterking van de weerbaarheid
van de interne markt, 2. omgang met strategische afhankelijkheden en 3. Versnelling
van de groene en digitale transities.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen wat concreet wordt voorgesteld in de Europese
industriestrategie om marktfalen en coördinatieproblemen te verhelpen? Kan de staatsecretaris
daarbij ingaan op coördinatieproblemen tussen markt en overheid, tussen marktpartijen
onderling, en tussen verschillende EU-lidstaten?

In de Europese industriestrategie beschrijft de Commissie hoe de Europese industrie
geholpen kan worden het voortouw te nemen in de groene- en digitale transities. De
strategie beoogt tegelijkertijd de concurrentiekracht van de Europese industrie te
versterken en de strategische autonomie van de Europese Unie te borgen.

De groene- en digitale transities vragen om meer coördinatie en een richtinggevende
visie, waardoor vraagarticulatie en actie tot stand komt en waarbij de overheid vooral
zorgt voor goede randvoorwaarden inzake bijvoorbeeld de energie-infrastructuur.

Een concreet voorbeeld is de Europese Green Deal. Met dit op het Nederlandse Klimaatakkoord
geïnspireerde initiatief werkt de Europese Commissie samen met alle 27 lidstaten,
regionale overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties stapsgewijs toe naar
een klimaatneutraal Europa per 2050. Daar waar bij het Klimaatakkoord al met meer
dan 100 partijen (overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties) aan gezamenlijke
afspraken is gewerkt om de CO2 per 2030 met zo’n 50% te verminderen voor de sectoren elektriciteit, industrie, mobiliteit,
gebouwde omgeving en landbouw en landgebruik, is de complexiteit en de behoefte aan
coördinatie bij Europese Green Deal een veelvoud daarvan.

Het overbruggen van verschillende belangen levert coördinatieproblemen op. Daarop
is geen eensluidende oplossing aan te dragen. Belangrijk is dat alle relevante partijen
betrokken zijn en gezamenlijk gewerkt wordt aan een richtinggevende visie, vraagarticulatie
en beleidscoördinatie. Het vraagt ook om reflexiviteit en leervermogen17.

Juist om alle relevante partijen in strategische waardeketens bijeen te krijgen en
gezamenlijke visie te organiseren ziet het kabinet een belangrijke rol voor Industrie
Allianties waar overheden en stakeholders van de industrie gezamenlijk input leveren
voor actieplannen om deze waardeketens in de EU te versterken. Indien nodig kunnen
deze ook een wezenlijke rol spelen bij de vorming van Important Projects of Common
European Interest (IPCEIs) die ook kunnen helpen marktfalen of coördinatieproblemen
te adresseren en gewenste gezamenlijke investeringen van de grond te krijgen.

De leden van de GroenLinks-fractie lezen dat de Staatssecretaris van mening is dat
de onwenselijkheid van afhankelijkheden dient te worden aangetoond, alvorens ingrijpen
gerechtvaardigd is. Kan de Staatssecretaris aangeven welke definitie van onwenselijkheid
hierbij wordt gehanteerd?

Een eenzijdige kwetsbare afhankelijkheid is onwenselijk als Nederland of de EU hierdoor
niet in staat zijn publieke belangen zo ongestoord mogelijk te kunnen (blijven) borgen.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen of het rapport van de Europese Commissie
over strategische afhankelijkheden, naar oordeel van de Staatssecretaris, onwenselijke
afhankelijkheden aangetoond? Zo ja, welke, en welk type ingrijpen vindt de Staatssecretaris
gerechtvaardigd om deze aan te pakken?

Het rapport van de Commissie over strategische afhankelijkheden is een goede eerste
kwantitatieve analyse om de afhankelijkheden van de EU in kaart te brengen. De Commissie
heeft ook aangegeven dat er nog vervolgonderzoek nodig is. Het is nog niet duidelijk
wanneer dit beschikbaar komt. De Commissie wilt met lidstaten en stakeholders uit
de industrie de afhankelijkheden en de aard ervan verder analyseren. Tegelijk lopen
er al verschillende initiatieven om strategische waardeketens voor de EU te versterken,
zoals bijvoorbeeld de verschillende industrieallianties.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen of de Staatssecretaris een nadere toelichting
kan geven over de uiteenlopende meningen op het gebied van het IPCEI-instrument. Klopt
het dat Nederland behoort tot de lidstaten die het meest terughoudend zijn op dit
vlak? Zo ja, waarom? En in welke selecte gevallen denkt de Staatssecretaris dat IPCEI’s
een bijdrage kunnen leveren?

Nederland ziet het IPCEI instrument als een nuttig onderdeel van een breder palet
van instrumenten die de EU en de lidstaten tot hun beschikking hebben om innovatie
te stimuleren. Het IPCEI-instrument betreft een uitzondering op de reguliere staatssteun
en mededingingsregels waardoor financiering van grotere steunprojecten dan gebruikelijk
mogelijk zijn. Aangezien het een uitzondering op reguliere regels betreft, wilt het
kabinet dat het instrument selectief wordt ingezet voor echt strategische projecten.
Nederland is daarom samen met andere lidstaten van mening dat het IPCEI instrument
vooral daar ingezet moet worden waar grondige analyse heeft aangetoond dat er een
marktfalen is dat door overheidsinterventie opgelost moet worden. Deze visie is samen
met andere lidstaten gepresenteerd in het non-paper Smart and selective use of the
IPCEI instrument en gepresenteerd aan de Commissie op 28 april 2021 (

Smart and selective use of the IPCEI instrument – Government.se
).

Voor de beslissing of Nederland deelneemt aan een IPCEI zal er per casus geanalyseerd
moeten worden of Nederland een marktfalen identificeert dat ernstig genoeg is om de
inzet van het IPCEI instrument noodzakelijk te maken en te rechtvaardigen. Op dit
moment neemt Nederland deel aan het proces tot opzetten van de IPCEI’s Waterstof,
Microelectronics 2 (ME2), en Cloud and Infrastructure Services (CIS).

Fiche: Verordening buitenlandse subsidies

De leden van de GroenLinks-fractie erkennen dat grootschalige buitenlandse subsidies
aan bedrijven, die ook op de Europese markt actief zijn, kunnen leiden tot verstoringen
en vinden het positief dat de Europese Commissie poogt dit aan te pakken. Zij hebben
echter nog vragen bij de details en de gevolgen.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen of de Staatssecretaris erkent dat subsidies
in principe een geoorloofd beleidsinstrument zijn om bepaalde beleidsdoelen, zoals
de groene transitie, te verwezenlijken, ook als deze in puur economische termen leiden
tot marktverstoring? Op welke wijze maakt dit voorstel onderscheid tussen proportionele,
geoorloofde subsidies aan de ene kant en excessieve, ongeoorloofde subsidies aan de
andere kant? Gaat het dan enkel om de omvang van subsidies, of ook om het doel en
de voorwaarden? Wat is het risico dat dit instrument het gebruik van geoorloofde subsidies
ondermijnt?

Subsidies kunnen inderdaad worden ingezet om specifieke beleidsdoelen te bereiken,
bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid en innovatie. Subsidies van lidstaten
aan bedrijven worden beoordeeld op basis van het EU-staatssteunkader – het nu voorgestelde
instrument brengt daarin geen verandering. Voor subsidies uit derde landen die vallen
onder de voorgestelde verordening, geldt dat de Commissie gebruik kan maken van de
«balancing test» (artikel 5 van de verordening). Daarmee kan de Commissie uiteindelijk
besluiten om een verstorende subsidie toch toe te staan wanneer de positieve effecten
ervan – bijvoorbeeld voor bepaalde beleidsdoelen – zwaarder wegen dan de verstoring
van de interne markt. De Commissie kan de subsidie ook onder voorwaarden toestaan.
Al het bovenstaande in overweging nemende, acht ik het risico zeer klein dat dit instrument
het gebruik van subsidies voor reguliere beleidsdoelen ondermijnt.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen of de Staatssecretaris nader in kan gaan
op de wijze waarop dit voorstel zich verhoudt tot Wereldhandelsorganisatie-afspraken
en andere afspraken die zijn gemaakt in het kader van handelsakkoorden. Hoe groot
is het risico dat dit voorstel leidt tot handelsconflicten, en tot klachten van andere
landen, ten aanzien van Europese subsidies, bijvoorbeeld in het kader van de groene
en digitale transities?

Een belangrijk aandachtspunt is hoe het wetvoorstel zich verhoudt tot de regels van
de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Omdat in WTO-verband reeds afspraken zijn gemaakt
over subsidies op goederen, zal dit in zekere mate effect hebben op het toepassingsbereik
van het wetsvoorstel, in die zin dat het nieuwe instrument beperkt van toepassing
zou kunnen zijn bij subsidies op goederen. Momenteel ben ik in gesprek met de Commissie,
sectoren en verschillende lidstaten om dit nader uit te zoeken, aangezien het een
ingewikkelde juridische kwestie is.

Afspraken over subsidies in EU-handelsakkoorden verschillen per akkoord. De meeste
afspraken zijn gericht op het bevorderen van transparantie. Enkele handelsakkoorden
voorzien daarnaast in de mogelijkheid om consultaties met de verdragspartner te verzoeken.
Het wetsvoorstel doet hier niets aan af, en heeft juist tot doel om concurrentieverstoringen
op de interne markt als gevolg van buitenlandse subsidies aan te kunnen pakken waar
bestaande instrumenten onvoldoende aangrijpingspunten bieden.

Omdat het huidige voorstel in lijn is met internationale verdragen acht ik de kans
beperkt dat dit voorstel tot handelsconflicten of tegenmaatregelen van andere landen
ten aanzien van subsidies voor reguliere beleidsdoelen leidt, zoals in het kader van
de groene en digitale transities.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen hoe het voorstel zich verhoudt tot maatregelen
die de Verenigde Staten de afgelopen jaren hebben getroffen ten aanzien van verstorende
buitenlandse subsidies, met name in het kader van de handelsrelatie met China.

In de Verenigde Staten is in 2018 de Foreign Investment Risk Review Modernization
Act aangenomen. Op basis daarvan is onder meer de reikwijdte uitgebreid van investeringen
die gecontroleerd worden door het Committee on Foreign Investment in the United States
(CFIUS). Deze toetsing door CFIUS van investeringen richt zich primair op nationale
veiligheid en laat zich daarom enigszins vergelijken met de investeringstoetsen die
verschillende lidstaten van de EU (gaan) hanteren. Voor Nederland is bijvoorbeeld
recentelijk het wetsvoorstel veiligheidstoets, investeringen, fusies en overnames
bij de Tweede Kamer ingediend.18 Het wetsvoorstel buitenlandse subsidies van de Europese Commissie richt zich daarentegen
primair op het versterken van het gelijke speelveld op de Europese interne markt en
de verstoringen die daarbij kunnen ontstaan als gevolg van buitenlandse subsidies.
Het Europese voorstel heeft op onderdelen raakvlakken met bepaalde mededingingsbevoegdheden
die de Verenigde Staten kent op grond van de Sherman Act, de Federal Trade Commission
Act en de Clayton Act.