Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Valstar en Van Campen over het bericht ‘hartenkreet van boeren: ‘Alsjeblieft, pak het jacobskruiskruid aan!’

Antwoord van Minister Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) (ontvangen 13 september
2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021, nr. 3705.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Hartenkreet van boeren: «Alsjeblieft, pak het jacobskruiskruid
aan!»»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat consumptie van het giftige, in hooi voorkomende, jacobskruiskruid voor
veedieren en paarden dodelijk kan zijn?

Antwoord 2

Ja, Jacobskruiskruid produceert zogenaamde pyrrolizidine alkaloïden (PA’s), net als
een groot aantal andere inheemse plantensoorten. PA’s zijn niet direct giftig, maar
worden omgezet in giftige pyrrolen in de lever. PA’s zitten in de hele plant, met
de hoogste concentratie in de bloemen. In het veld wordt Jacobskruiskruid niet gegeten
door grazende dieren vanwege de bittere smaak. In gekuild gras en hooi verliest het
de bittere smaak waardoor dieren het toch kunnen binnenkrijgen. Pyrrolen tasten de
lever aan, zowel door het eten van veel planten in korte tijd (acute vergiftiging)
als door het eten van kleinere hoeveelheden gedurende een langere periode (chronische
vergiftiging). Een hoeveelheid vanaf 3% (koeien) tot 7% (paarden) van het lichaamsgewicht
aan jacobskruiskruid leidt tot leverfalen en kan zelfs tot de dood leiden. Schapen
en geiten zijn 10 tot 15 keer minder vatbaar voor de giftigheid van Jacobskruiskruid
omdat bacteriën het gif in de maag afbreken.

Vraag 3

Herkent u de uitspraak van een woordvoerder van uw ministerie uit 2004 over het jacobskruiskruid:
«Over anderhalf tot twee jaar zijn alle problemen opgelost door de sterke toename
van de sint-jacobsvlinder. Deze vlinder eet de bladeren van jacobskruiskruid, zodat
er minder planten overblijven. Op die manier ontstaat een natuurlijk evenwicht»?2

Antwoord 3

Ik ben niet op de hoogte van deze uitspraak uit 2004. Het klopt niet dat een toename
van de vlinder ervoor kan zorgen dat er minder planten overblijven. Sinds 2004 is
geen sprake van een grote verandering.

Vraag 4

Bent u het ermee eens dat de problemen met het jacobskruiskruid alleen maar groter
zijn geworden in plaats van opgelost?

Antwoord 4

Er is weinig bekend over het daadwerkelijk aantal dieren dat ziek is geworden of is
overleden als gevolg van vergiftiging door het jacobskruiskruid. Volgens de Rijksuniversiteit
Utrecht komt vergiftiging van paarden door jacobskruiskruid weinig voor en zijn er
slechts weinig bevestigde gevallen. Waarschijnlijk gaat het om enkele tientallen paarden
per jaar die ziek worden of dood gaan door het eten van jacobskruiskruid. Bij Royal
GD (de Gezondheidsdienst voor Dieren) zijn de laatste drie jaar geen gevallen bekend
van ziekte of sterfte bij rundvee door jacobskruiskruid.

Vraag 5

Klopt het dat er sprake is van een explosieve groei van het jacobskruiskruid? Zo nee,
waarom niet en/of bent u bereid dit te onderzoeken?

Antwoord 5

Het jacobskruiskruid is een algemene soort die in heel Nederland voorkomt. Het Basisrapport
voor Rode Lijst vaatplanten 2012 dat in 2015 is gepubliceerd3, laat zien dat de verspreiding van de soort is toegenomen sinds 1950. Meetgegevens
van FLORON laten zien dat er de afgelopen tien jaar geen sprake meer is van een toename4. Wetenschappers vermoeden dat de massale bloei en toename van dit jaar te maken heeft
met de droge zomers van de afgelopen jaren. Hierdoor zijn meer open plekken ontstaan
in bermen, waar een pionierssoort als jacobskruiskruid gebruik van maakt5. Ook kan het zijn dat de soort, door veranderd maaibeheer ten gunste van de biodiversiteit,
vaker bloeiend wordt waargenomen. De toename van de soort wordt volgens wetenschappers
verklaard door een combinatie van verschillende factoren. Hoewel jacobskruiskruid
vroeger wel is ingezaaid in bermmengsels, heeft de soort zich voornamelijk op eigen
kracht verspreid,.

Vraag 6 en 7

Herkent u de signalen dat willekeur in provincies en gemeenten heerst met betrekking
tot de aanpak van het jacobskruiskruid?6, 7

Bent u het ermee eens dat het probleem van het jacobskruiskruid inmiddels gemeenten,
provincies en waterschappen overstijgt?

Antwoord 6 en 7

Zoals ik in het antwoord op vraag 5 aangeef is het jacobskruiskruid wijdverspreid
in Nederland. De plant verspreidt zich vooral via (schrale) wegbermen, waardoor er
een belangrijke verantwoordelijkheid ligt bij de weg(berm)beheerders. Dit zijn Rijkswaterstaat,
provincies en gemeenten. Verschillen in aanpak zijn daardoor onvermijdelijk. Dit hoeft
geen probleem te vormen omdat lokaal maatwerk juist wenselijk is. Niet op alle plekken
vormt de verspreiding van het jacobskruiskruid immers een risico en niet overal is
daarom bestrijding van het jacobskruiskruid gewenst, ook gezien de waarde van de soort
voor de biodiversiteit. Provincies, verantwoordelijk voor het natuurbeleid, propageren
dan ook maatwerk ten aanzien van het jacobskruiskruid, zowel vanuit hun verantwoordelijkheid
voor de bermen van de eigen provinciale wegen als meer ten algemene richting andere
weg(berm)beheerders.

Vraag 8

Bent u bereid in overleg met de sector, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)
en de Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO), beleid op te stellen voor de aanpak
van het jacobskruiskruid? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

Zoals ik in het antwoord op vraag 4 aangeef gaat het waarschijnlijk om een klein aantal
dieren per jaar. Dat betreur ik, maar dit vormt geen aanleiding om hier beleid voor
op te stellen.

Ik ben van mening dat dit lokaal kan worden opgelost in goed overleg met de beheerders
van aangrenzende terreinen. Het is vooral van belang dat hooiland vrij wordt gehouden
van de plant. Exemplaren in een weide waar paarden of rundvee grazen kunnen geen kwaad
zolang er voldoende ander voedsel beschikbaar is. Het creëren van een bufferstrook
van 50 meter, waar de plant niet voorkomt of in ieder geval niet tot bloeien komt,
is al genoeg om ervoor te zorgen dat de plant zich niet naar een nabijgelegen weiland
zal verspreiden. Er is voldoende informatie te vinden om de plant op adequate wijze
te beheersen en de verspreiding te beperken.

Vraag 9

Welke landen hebben een verdelgingsplicht voor het jacobskruiskruid?

Antwoord 9

Ik heb geen overzicht van landen met een verdelgingsplicht voor het jacobskruiskruid.
Wel is mij bekend dat de soort in Australië, Nieuw Zeeland en Noord Amerika, waar
de soort door mensen is geïntroduceerd, wordt bestreden als exoot.

In het Verenigd Koninkrijk is in 2011 een gedragscode afgesproken om verdere verspreiding
van het jacobskruiskruid te voorkomen, deze gedragscode is niet bedoeld om de soort
uit te roeien.

Vraag 10

Bent u bereid te onderzoeken of een verdelgingsplicht en/of algeheel verbod op het
jacobskruiskruid ook hier mogelijk is? Zo ja, hoe gaat u hier invulling aan geven?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

Jacobskruiskruid is een inheemse soort die van nature in Nederland thuishoort en zeer
waardevol is voor de Nederlandse biodiversiteit. Zoals ik heb aangegeven bij vraag
4 gaat het waarschijnlijk om een klein aantal dieren per jaar. Een verdelgingsplicht
is niet gewenst. Er zijn meer dan 150 Nederlandse soorten insecten bekend die de plant
gebruiken als voedselplant, waaronder meerdere Rode Lijst-soorten. Naast de functie
als voedselleverancier is jacobskruiskruid ook voor meer dan 30 soorten de plant die
wordt gebruikt voor de voortplanting (waardplant).