Lijst van vragen en antwoorden : Lijst van vragen en antwoorden over Financiële positie gemeenten
35 570 B Vaststelling van de begrotingsstaat van het gemeentefonds voor het jaar 2021
Nr. 23
LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN
Vastgesteld 28 juni 2021
De baste commissie voor Binnenlandse Zaken heeft een aantal vragen voorgelegd aan
de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de brief van 15 april
2021 inzake Financiële positie gemeenten (Kamerstuk 35 570 B, nr. 19).
De Minister heeft deze vragen beantwoord bij brief van 25 juni 2021. Vragen en antwoorden
zijn hierna afgedrukt.
De fungerend voorzitter van de commissie, Bosma
Adjunct-griffier van de commissie, Hendrickx
1
Waarom is in de begroting voor 2016 het Financieel Overzicht Gemeenten afgeschaft?
Waarom was er sprake van een «beperkte gebruikswaarde»? Had met dit instrument eerder
inzicht kunnen worden verkregen in de financiële positie van gemeenten?
Antwoord:
De gegevens die in het Financieel Overzicht Gemeenten (FOG) werden weergegeven hadden
op dat moment beperkte gebruikswaarde. Het blijven volgen van de financiële positie
van gemeenten is echter onverminderd voortgezet. Veel van de informatie die in het
FOG werd weergegeven, is nog steeds beschikbaar in de begroting en circulaires van
het gemeentefonds. Daarnaast voeren Rijk en gemeenten het gesprek om nog beter inzicht
te krijgen in de financiële positie van gemeenten, aan de hand van financiële kengetallen.
Deze worden vanaf dit najaar bij de begroting van het gemeentefonds met de Kamer gedeeld.
2
Hoe komen de fondsbeheerders tot een gezamenlijk standpunt indien dit wordt geconstateerd?
Antwoord:
Ik volg de financiële positie nauwlettend en ben hierover met medeoverheden in gesprek.
Ik trek hierin samen op met mijn mede fondsbeheerder de Staatssecretaris van Financiën
– Fiscaliteit en Belastingdienst. Indien er tijdens of voorafgaand aan een kabinetsperiode
problemen worden geconstateerd, wordt geïnventariseerd hoe hiermee om te gaan en wordt
dit in het Kabinet besproken en een gezamenlijk standpunt geformuleerd.
3
Heeft de Minister van BZK naast de verantwoordelijkheid als fondsbeheerder ook een
eigen, aparte verantwoordelijkheid voor de (financiële) positie van decentrale overheden?
Antwoord:
Als Minister van BZK zie ik het als mijn taak om zorg te dragen voor een goede balans
tussen taken en middelen bij gemeenten, voor het creëren van de mogelijkheid tot het
voeren van een solide financieel beleid en een goede financiële positie.
4
Welk correctiemechanisme is er indien gedurende een kabinetsperiode wordt geconstateerd
dat gemeenten te weinig middelen hebben?
Antwoord:
Zoals bij vraag 2 aangegeven volg ik de financiële positie nauwlettend en ben ik hierover
met medeoverheden in gesprek. Indien er tijdens of voorafgaand aan een kabinetsperiode
problemen worden geconstateerd, wordt geïnventariseerd hoe hiermee om te gaan en wordt
dit in het Kabinet besproken en een gezamenlijk standpunt geformuleerd. Hierbij zijn
ook veelvuldig vakministers betrokken. In sommige gevallen leidt dit tot het beschikbaar
stellen van extra financiële middelen, in andere gevallen betekent dit aanpassing
van wetgeving of het geven van extra instrumenten aan gemeenten om kosten te kunnen
besparen. Daarnaast blijft het kabinet met gemeenten en provincies in gesprek over
de financiële positie van gemeenten en de balans tussen taken en middelen, onder andere
tijdens het Bestuurlijk Overleg Financiële verhoudingen (BOFv).
5
Hoe worden medeoverheden betrokken bij de integrale afweging over het structureel
benodigde budget voor Jeugdzorg en andere, vergelijkbare dossiers?
Antwoord:
Op het moment dat er voor medeoverheden door beleidsvoornemens van het Rijk een taakwijziging
plaatsvindt voor medeoverheden, geldt artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet en
moet aangegeven worden wat de financiële consequenties zijn en hoe de bekostiging
kan plaatsvinden.
De Jeugdwet kent een lange voorgeschiedenis, die start in 2010 met het advies van
de brede parlementaire werkgroep om de jeugdzorg te decentraliseren. In 2012 is vervolgens
de Transitiecommissie Stelselherziening Jeugd (TSJ) als onafhankelijke commissie ingesteld
door de rijksoverheid, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Interprovinciaal
Overleg om de voortgang van de decentralisatie van alle jeugdhulp naar gemeenten te
begeleiden. Ten tijde van de decentralisaties waren Rijk en VNG het erover eens dat
de budgetten toereikend zouden zijn, om de kosten te kunnen dekken.
De afgelopen jaren zijn de onderzoeken naar de benodigde budgetten veelal mede in
opdracht van, of in samenwerking met de medeoverheden vormgegeven. Dit geldt in ieder
geval voor het onderzoek naar de omvang van de tekorten uitgevoerd door AEF en de
stuurgroep onder leiding van Marjanne Sint die maatregelen in beeld heeft gebracht,
die een bijdrage moeten leveren aan de vergroting van de beheersbaarheid van de kosten
voor de Jeugdwet gekregen kan worden. De uitkomsten van deze trajecten zijn vervolgens
bestuurlijk besproken tussen Rijk en VNG.
6
Kunt u aangeven wat de gemiddelde stijging van de gemeentelijke lasten is, anders
dan de OZB, zoals de afvalstofheffing, over de afgelopen 10 jaar?
Antwoord:
Gemeenten hebben de mogelijkheid verschillende heffingen in te stellen. De lokale
woonlasten: onroerendezaakbelasting (ozb), afvalstoffenheffing en rioolheffing zijn
de meest voorkomende heffingen en hebben de grootste opbrengst. De ozb wordt bij woningen
alleen geheven van de eigenaren. Voor de afvalstoffenheffing en de rioolheffing kan
door gemeenten onderscheid worden gemaakt tussen één- en meerpersoonshuishoudens.
Daarnaast kunnen de gemeenten ook nog andere heffingen instellen, zoals de parkeer-,
toeristen-, forensen-, precario- en hondenbelasting.
De ontwikkeling van de lokale lasten worden jaarlijks gepubliceerd in de Atlas van
de lokale lasten van het Centrum voor Onderzoek naar de Economie van de Lagere Overheden
(COELO). Voor de ozb, afvalstoffenheffing, rioolheffing, toeristen- en hondenbelasting
is de ontwikkeling van de gemiddelde tarieven in de periode 2011–2021, op basis van
de COELO-cijfers hieronder weergegeven. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen één-
en meerpersoonshuishoudens met een koop- of huurwoning. Voor de ontwikkeling van de
gemiddelde tarieven voor de parkeer-, precario- en forensenbelasting zijn geen vergelijkbare
gegevens over de periode 2011–2021 beschikbaar.
Voor de afvalstoffenheffing en rioolheffing geldt dat zij maximaal kostendekkend mogen
zijn en bij de meeste gemeenten zijn deze heffingen dat ook volledig. De ontwikkeling
van de tarieven van deze heffingen houdt verband met stijgende kosten. Vooral voor
de afvalstoffenheffing is vanaf 2019 een hogere jaarlijkse stijging te constateren,
omdat het tarief voor de landelijke afvalstoffenbelasting is verhoogd en de kosten
van verwerking per eenheid zijn toegenomen.
Lokale woonlasten (ozb, afvalstoffen- en rioolheffing)
Volgens de gegevens uit de jaarlijkse COELO-Atlas hebben de gemiddelde lokale woonlasten
voor een meerpersoonshuishouden met een koopwoning in de periode 2011–2021 zich als volgt ontwikkeld.
Bedragen
in Euro’s
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
Woonlasten1
672
682
692
696
708
712
713
714
738
771
811
OZB
234
241
249
256
263
267
270
272
280
291
305
Afvalstoffen- / reinigings-
heffing
265
263
260
255
256
254
250
249
262
282
305
Rioolheffing
173
178
183
186
189
192
192
193
196
199
201
X Noot
1
ozb, afvalstoffenheffing en rioolheffing minus een eventuele heffingskorting
Volgens de gegevens uit de jaarlijkse COELO-Atlas hebben de gemiddelde lokale woonlasten
voor een meerpersoonshuishouden met een huurwoning in de periode 2011–2021 zich als volgt ontwikkeld.
Bedragen
in Euro’s
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
Woonlasten1
359
360
358
355
359
358
355
353
366
388
411
OZB
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
Afvalstoffen- / reinigings-
heffing
265
263
260
255
256
254
250
249
262
282
305
Rioolheffing
94
97
98
100
103
105
105
104
105
106
106
X Noot
1
afvalstoffenheffing en rioolheffing minus een eventuele heffingskorting
Volgens de gegevens uit de jaarlijkse COELO-Atlas hebben de gemiddelde lokale woonlasten
voor een eenpersoonshuishouden met een koopwoning in de periode 2011–2021 zich als volgt ontwikkeld.
Bedragen
in Euro’s
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
Woonlasten1
611
621
632
636
646
650
648
650
671
700
738
OZB
234
241
249
256
263
267
270
272
280
291
305
Afvalstoffen- / reinigings-
heffing
220
218
217
212
212
209
204
203
214
229
249
Rioolheffing
157
178
166
168
171
175
174
175
178
181
184
X Noot
1
ozb, afvalstoffenheffing en rioolheffing minus een eventuele heffingskorting
Volgens de gegevens uit de jaarlijkse COELO-Atlas hebben de gemiddelde lokale woonlasten
voor een eenpersoonshuishouden met een huurwoning in de periode 2011–2021 zich als volgt ontwikkeld.
Bedragen
in Euro’s
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
Woonlasten1
287
287
287
284
286
283
280
279
290
306
326
OZB
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
Afvalstoffen- / reinigings-
heffing
220
218
217
212
212
209
204
203
214
229
249
Rioolheffing
67
69
70
72
74
75
76
76
77
78
78
X Noot
1
afvalstoffenheffing en rioolheffing minus een eventuele heffingskorting
Toeristen- en hondenbelasting
In de periode 2011–2021 is het aantal gemeenten waarin de hondenbelasting wordt geheven
afgenomen van 70% (296 gemeenten) naar 51% (183 gemeenten).
In de gemeenten waarin de toeristenbelasting en de hondenbelasting worden geheven,
hebben de tarieven zich als volgt ontwikkeld:
bedragen
in Euro's
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
Toeristen-
belasting1
1,81
1,86
1,99
1,99
2,07
2,15
2,17
2,33
2,65
2,98
3,10
Honden-
belasting2
72,07
74,63
76,39
78,38
79,63
77,18
76,61
75,02
76,07
77,13
79,03
X Noot
1
tarief per overnachting
X Noot
2
tarief voor de eerste hond
Gemiddelde jaarlijkse ontwikkeling
De gemiddelde jaarlijkse ontwikkeling van de bovenstaande heffingen over de periode
2011–2021 is als volgt. Hierbij moet opgemerkt worden dat de gemiddelde stijging van
de inflatie in deze periode 1,6% is.
Ontwikkeling
Ontwikkeling
Ontwikkeling
Ontwikkeling
Ontwikkeling
Meerpersoons
koopwoning
Meerpersoons
huurwoning
Eenpersoons
koopwoning
Eenpersoons
huurwoning
Heffende gemeenten
Woonlasten1
+1,9%
+1,4%
+1,9%
+1,3%
–
OZB
+2,7%
n.v.t.
+2,7%.
n.v.t.
–
Afvalstoffen- /
reinigingsheffing
+1,4%
+1,5%
+1,3%
1,3%
–
Rioolheffing
+1,5%
+1,2%
+1,7%
1,5%
–
Toeristenbelasting
–
–
–
–
+5,5%
Hondenbelasting
–
–
–
–
+0,9%
X Noot
1
ozb, afvalstoffenheffing en rioolheffing minus een eventuele heffingskorting, voor
huishoudens met een huurwomningen exclusief ozb.
7
In hoeverre is het noodzakelijk dat reeds bij de begroting voor het jaar 2022 extra
geld voor gemeenten wordt uitgetrokken?
Antwoord:
Het kabinet is zich ervan bewust dat de financiële positie van gemeenten onder druk
staat en in het bijzonder van de problematiek in de jeugdzorg. Het kabinet heeft daarom
recent € 1,314 miljard aan extra middelen beschikbaar gesteld voor de jeugdzorg in
2022. Aanvullende besluitvorming over extra middelen voor gemeenten in 2023 en verder
is aan een volgend kabinet.
8
Klopt het dat de opschalingskorting voor 2022 en verder blijft staan? Om welk bedrag
gaat dit in 2022 en hoe verhoudt zich dit tot de extra incidentele middelen voor Jeugdzorg?
Antwoord:
Ja dit klopt. De oploop van de opschalingskorting is in 2020 en 2021 is geschrapt
vanwege de toegenomen financiële druk bij gemeenten door corona. De gemeenten hebben
compensatie ontvangen voor de extra uitgaven en de inkomstenderving als gevolg van
corona en ontvangen daar ook nu nog compensatie voor. Het is aan een nieuw kabinet
om te besluiten over de opschalingskorting voor 2022 en verder.
Zonder nadere afspraken in de kabinetsformatie blijft de opschalingskorting vanaf
2022 volgens de oorspronkelijke reeks van toepassing.
2019
2020
2021
2022
2023
2024
2025
Oorspronkelijke reeks cumulatief
300
370
460
570
700
835
975
Actuele reeks cumulatief
300
300
300
570
700
835
975
Er is geen relatie tussen de opschalingskorting en de extra incidentele middelen voor
de Jeugdzorg.
9
Waarom wordt vanwege de tekorten in de jeugdzorg de oploop van de opschalingskorting
ook niet voor 2022 en verder geschrapt?
Antwoord:
Zoals bij vraag 8 uitgelegd, is er geen relatie tussen de opschalingskorting en de
extra incidentele middelen voor de Jeugdzorg.
Het kabinet is zich bewust van de problematiek in de Jeugdzorg, daarom heeft het kabinet
hier de afgelopen jaren extra middelen voor ter beschikking gesteld. In 2019 zijn
voor de jeugdzorg aanvullend middelen beschikbaar gesteld: € 420 miljoen voor 2019,
€ 300 miljoen voor 2020 en € 300 miljoen voor 2021. Voor 2022 is bij Miljoenennota
2021 (Kamerstuk 35 570, nrs. 1 en 2) nog eens € 300 miljoen incidenteel beschikbaar gesteld.
Daarnaast zijn dit jaar voor de jaren 2021 en 2022 aanvullend respectievelijk € 613
miljoen en € 1,314 miljard beschikbaar gesteld.
Besluitvorming over de middelen voor de jaren 2023 en verder is aan een volgend kabinet.
10
Wat is de totale omvang van uitgestelde investeringen?
Antwoord:
Het is onduidelijk wat de omvang van de uitgestelde investeringen bij gemeenten is.
Cebeon heeft in haar onderzoek naar de financiële positie de stille lasten van uitgestelde
investeringen geraamd op € 700 miljoen. Deze stille lasten zijn ontstaan door het
recent vooruitschuiven van investeringen.
11
Welke (financiële) risico’s brengen de «stille lasten» met zich mee?
Antwoord:
De stille lasten bestaan uit uitgestelde investeringen (zie vraag 10), investeringen
uit een verder verleden, die gemeenten niet hoefden te activeren en het verlengen
van afschrijvingstermijnen. Stille lasten worden manifest op het moment dat gemeenten
moeten investeren om bestaande voorzieningen te vervangen en/of uitgestelde investeringen
alsnog moeten doen. Op dit moment zal binnen de exploitatie dekking moeten worden
gevonden voor de kapitaallasten van deze investeringen. Het moment waarop dit zal
plaatsvinden is onder andere afhankelijk van de resterende levensduur van de betreffende
kapitaalgoederen en vormt daarmee een risico.
12
Hoe wordt voorkomen dat gemeenten te weinig investeren in beheer en onderhoud?
Antwoord:
Gemeenten zijn autonoom en zelf verantwoordelijk voor het opstellen van hun begroting
en bepalen zelf waar zij hun uitgaven aan doen. Hieronder vallen ook de investeringen
aan beheer en onderhoud. Het onderzoek van Cebeon laat zien dat in tijden van financiële
druk gemeenten vaak als eerst uitgaven vooruitschuiven en interen op vermogen.
Voor verbeteringen van de infrastructuur of betere benutting van de infrastructuur
zijn er diverse gezamenlijke programma’s en kunnen decentrale overheden een beroep
doen op specifieke regelingen van I&W, bijvoorbeeld ten aanzien van fietsinfrastructuur,
digitalisering of terrein van verkeersveiligheid.
13
Is er een gezamenlijke investeringsagenda van Rijk en decentrale overheden waarin
gezamenlijke investeringen zijn weergegeven?
Antwoord:
Rijk en gemeenten trekken op tal van beleidsterreinen gezamenlijk op om investeringen
te realiseren. Bijvoorbeeld bij het Deltafonds, het MIRT, de woningbouwopgave en regio-deals.
Een integrale gezamenlijke investeringsagenda is er niet. Wel publiceert het CBS de
gezamenlijke investeringen van Rijk en decentrale overheden8.
14
Welke afspraken zijn er tussen Rijk en medeoverheden op terreinen waar gezamenlijk
in geïnvesteerd moet worden, zoals bijvoorbeeld klimaat en wonen?
Antwoord:
De rijksoverheid werkt op een veelheid aan terreinen samen met de medeoverheden aan
belangrijke opgaven in verschillende rolverdelingen. De studiegroep Interbestuurlijke
en Financiële Verhoudingen heeft eind vorig jaar aanbevelingen gedaan over hoe overheden
als één overheid slagvaardig en toekomstgericht aan deze opgaven kan werken. Deze samenwerking kan
op meerdere manieren vorm krijgen. Op het gebied van wonen hebben overheden zich de
afgelopen jaren gezamenlijk ingespannen om jaarlijks 75.000 woningen toe te voegen
aan de voorraad. Om dit te bereiken zijn ook financiële instrumenten ingezet, waarbij
in een aantal gevallen gekozen is voor een gezamenlijke investering. Het gaat hierbij
om de volgende regelingen:
– Woningbouwimpuls
– Volkshuisvestingsfonds
– Flexpools
Op het gebied van de energietransitie wordt samengewerkt in de RES regio’s en het
NP RES. De specifieke afspraken verschillen per beleidsterrein. In lijn met de motie
van het lid Özütok trekken Rijk en medeoverheden zoveel als mogelijk samen op in de
voorbereiding van de kabinetsformatie zodat afspraken over gezamenlijke investeringen
ook samen tot stand komen.
15
Kan de zin «Ik werk dan ook met gemeenten, provincies en waterschappen gezamenlijk
aan de voorbereidingen voor (...) een beter en integraal besluit [genomen] over de
interbestuurlijke en financiële verhoudingen» worden geconcretiseerd? Waaruit bestaan
die voorbereidingen?
Antwoord:
De volgende kabinetsperiode vraagt voor een aantal grote maatschappelijke opgaven
om een oplossing, zoals het herstel na corona, de woningbouwopgave, de klimaatdoelen
en betere zorg en ondersteuning van mensen die op de hulp van de overheid zijn aangewezen.
Het Rijk en de medeoverheden staan hiervoor samen aan de lat en moeten hiervoor ook
goed toegerust zijn.
In het kader van de opvolging van de motie van het lid Özütok (Kamerstuk 35 570 VII, nr. 12) van uw Kamer voer ik samen met de decentrale overheden en andere departementen verkenningen
uit om deze grote opgaven samen goed aan te kunnen. De adviezen van de Raad van State
en de Studiegroep Interbestuurlijke Verhoudingen worden hierbij eveneens betrokken.
De recente voorlichting van de Raad van State (Kamerstuk 35 570 VII, nr. 97) en het adviesrapport «Rust, reinheid en regelmaat» van de Raad voor het Openbaar
bestuur constateren spanningen in het openbaar bestuur en doen waardevolle aanbevelingen
om de bestuurlijke financiële verhoudingen te verbeteren. Het is volgens voornoemde
adviezen nodig het binnenlands bestuur te versterken om de opgaven voor de komende
kabinetsperiode aan te kunnen. Zij hebben het hierbij over het op orde brengen van
de financiële basis van gemeenten, maar ook over het zorgen voor meer stabiliteit
in de financiële verhoudingen zoals een stabiele normeringssystematiek. Plannen en
taakuitvoering door de medeoverheden moeten uitvoerbaar zijn. Bij de voorbereiding
van nieuw beleid dat de decentrale overheden raakt, moet dit de volle aandacht hebben.
Ik denk ook aan het vereenvoudigen van regionale samenwerking en het versterken van
het lokaal bestuur en de lokale democratie.
16
Hoe komt het dat de verschillen in voorzieningsniveau zo zijn toegenomen in 5 jaar,
zoals te zien is in de diagrammen op pagina 13?
Antwoord:
De diagrammen op pagina 13 geven de relatieve verhouding weer van de uitgaven van
gemeenten ten opzichte van hun inkomsten uit het gemeentefonds. Een toename van dit
getal betekent dat een gemeente relatief meer is gaan uitgeven ten opzichte van de
inkomsten uit het gemeentefonds. Er is geen eenduidige verklaring voor de toename
van de verschillen tussen gemeenten. Wel is duidelijk dat bij een steeds grotere groep
gemeenten de financiële druk is toegenomen en dat een steeds grotere groep steeds
minder eigen inkomsten en reserves hebben ten opzichte van het totaal aan risico’s.
Hierdoor bezuinigen deze gemeenten om zo inkomsten en uitgaven meer in balans te brengen.
Gemeenten die nog veel eigen inkomsten en reserves hebben kunnen wel relatief meer
blijven uitgeven.
17
Hoe verhoudt de duur van de kabinetsformatie zich tot het opstellen van een meerjarig
sluitende begroting?
Antwoord:
Gemeenten moeten voor 15 november hun begroting opstellen, vaststellen en aanleveren
bij de provincie. Uitgangspunt daarbij is dat zij tenminste de financiële gegevens
uit de meicirculaire van dat jaar gebruiken voor het opstellen van de begroting. Het
Rijk geeft voor 1 juli 2021 helderheid over de verdeling van de extra middelen jeugdzorg
á € 1,314 miljard voor 2022 zodat dit bij gemeenten mee kan lopen in hun begrotingscyclus
en inkoop 2022.
In de formatie zullen mogelijk keuzes worden gemaakt die de meerjarige financiële
situatie van gemeenten raken. Gedurende de formatie blijf ik met gemeenten en provinciaal
toezichthouders in gesprek over de onzekerheden richting de begroting 2023 en verder.
18
Hebben de fondsbeheerders de mogelijkheid om het gemeentefonds te verhogen als blijkt
dat er structureel te weinig middelen voor gemeenten zijn?
Antwoord:
Zoals aangegeven bij vraag 4 is het afhankelijk van de situatie of bij een structureel
tekort besloten wordt tot ophoging van de financiële middelen en/of andere beheersmaatregelen.
19
Als objectief wordt vastgesteld dat gemeenten te weinig middelen hebben, maar het
Rijk om wat voor reden ook geen aanleiding ziet het gemeentefonds te verhogen, wat
staat gemeenten dan te doen?
Antwoord:
Middelen die via het gemeentefonds worden verstrekt zijn voor gemeenten vrij besteedbaar
om hun taken uit te voeren. Daarnaast hebben gemeenten eigen inkomstenbronnen om uitgaven
te kunnen dekken en zullen zij keuzes moeten maken, waar zij hun geld aan besteden.
Dat er soms discussie is over de toereikendheid van middelen uit het gemeentefonds,
is onvermijdelijk verbonden met het feit dat het zich richt op het verdelen van schaarse
belastingmiddelen voor het verwezenlijken van maatschappelijke doelen in relatie tot
de vrijheid van gemeenten om zelf te bepalen waar zij de middelen uit het gemeentefonds
aan besteden. Daarbij opereren Rijk en medeoverheden vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid.
Wel is de financiële positie van gemeenten onderwerp van gesprek tussen het Rijk en
medeoverheden. Het Kabinet heeft gemeenten extra financiële middelen en stabiliteit
geboden, zoals bijvoorbeeld bij het bevriezen van het accres en het tijdelijk schrappen
van de oploop van de opschalingskorting voor 2020 en 2021.
Op een aantal specifieke dossiers zoals Jeugdzorg zijn aanvullende afspraken gemaakt
en onderzoeken gedaan om de inkomsten- en kostenontwikkeling bij gemeenten nader te
duiden. Specifiek voor de jeugdzorg heeft het kabinet meerdere malen extra middelen
beschikbaar gesteld (zie beantwoording vraag 9).
20
Als de omvang van het gemeentefonds te laag is, is het dan niet logisch dat gemeenten
vooral klagen over te weinig geld?
Antwoord:
Het kabinet is zich ervan bewust dat de financiële positie van gemeenten onder druk
staat. Zoals aangegeven bij vraag 4 blijft het kabinet met gemeenten en provincies
in gesprek over de financiële positie van gemeenten en de balans tussen taken en middelen,
onder andere tijdens het Bestuurlijk Overleg Financiële verhoudingen (BOFv).
21
In hoeverre hebben fondsbeheerders de mogelijkheid om los van elkaar te constateren
dat gemeenten structureel te weinig middelen hebben?
Antwoord:
Zoals aangegeven bij vraag 4 trekt het kabinet hierin gezamenlijk op.
22
Welke taken zijn sinds 2010 toegevoegd aan het gemeentelijk takenpakket? Welke middelen
zijn hiervoor toegevoegd aan het gemeentefonds?
Antwoord:
In onderstaande tabel zijn de taken opgenomen die sinds 2010 structureel zijn toegevoegd
aan het gemeentelijk takenpakket, inclusief de middelen die daarmee gepaard gingen.
Daarbij is een ondergrens gehanteerd van € 10 miljoen.
Onderwerp – toegevoegde taken
Afkomstig van departement
Jaartal toevoeging
Budget overgeheveld naar GF (* mln. euro)
Toezicht en handhaving kinderopvang
SZW
2012
13
Bijzondere bijstand chronisch zieken en ouderen
SZW
2012
90
Bijzondere bijstand kosten kinderopvang
SZW
2012
10
Centra voor Jeugd en Gezin
VWS en J&G
2012
383
Armoedebeleid
SZW
2014
90
Vergunningverlening, toezicht en handhaving
Provincies
2014
47
Individuele studietoeslag
OCW
2015
35
Decentralisaties Sociaal Domein
VWS, SZW en V&J
2015
9.609
Voorschoolse voorziening peuters
SZW
2016
30
Kansen voor alle kinderen
SZW
2017
85
Verlengde pleegzorg standaard tot 21 jaar
VWS
2018
14
Rijksvaccinatieprogramma
VWS
2019
36
Verhoging leeftijdsgrens gezinshuizen
VWS
2019
11
Invoeren Wet verplichte ggz
VWS
2020
20
Ambulantisering in de ggz
VWS
2020
95
Uitvoeringskosten inburgering
SZW
2020
66
Veilig thuis
VWS
2020
39
Wet Open Overheid
BZK en FIN
2022
42
23
Hoeveel bibliotheken en zwembaden zijn er de afgelopen vijf jaar gesloten wegens financiële
tekorten bij gemeenten?
Zie antwoord vraag 24.
24
Hoe vaak komt het voor dat gemeenten de minimaregelingen hebben versoberd het afgelopen
jaar wegens tekort aan financiële middelen?
Antwoord:
Het aantal bibliotheken en zwembaden dat is gesloten wegens financiële tekorten is
niet bekend, net als het aantal gemeenten dat minimaregelingen heeft versoberd. Wel
laat het onderzoek van Cebeon zien dat er druk ontstaat op het voorzieningenniveau
maar dat gemeenten er alles aan doen om sluiting van voorzieningen te voorkomen. Het
op grote schaal sluiten van voorzieningen komt op dit moment nog niet voor.
25
Wat is de uitgangspositie van gemeenten in de formatie? Worden objectief vastgestelde
tekorten of financiële consequenties van Rijksbeleid vanzelf opgenomen in het financieel
kader?
Antwoord:
Het nieuwe kabinet zal besluiten over de financiële kaders voor het gemeentefonds.
Op het moment dat er voor medeoverheden als gevolg van de formatie door beleidsvoornemens
van het Rijk een taakwijziging plaatsvindt voor medeoverheden, geldt artikel 2 van
de Financiële-verhoudingswet en moet aangegeven worden wat de financiële consequenties
zijn en hoe de bekostiging kan plaatsvinden.
26
Hoe zorgen de fondsbeheerders ervoor dat de financiële gevolgen voor decentrale overheden
van een regeerakkoord conform wettelijke bepalingen (Gemeente- en Provinciewet, Financiële
verhoudingswet) worden vastgesteld en gecompenseerd?
Antwoord:
Zie het antwoord op vraag 25, bij nieuw beleid geldt artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet.
27
Als de uitkomst van een formatie onvoldoende is om de financiële positie van gemeenten
op orde te brengen, of voor nieuwe financiële knelpunten zorgt, hoe wordt dit dan
opgelost?
Zie het antwoord op vraag 25, bij nieuw beleid geldt artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet.
Het Cebeon- onderzoek «Gemeenten in de knel» laat zien dat gemeenten vooral te maken
hebben met oplopende kosten in het sociaal domein en hierdoor tekorten ontstaan in
hun exploitatie. Zoals aangegeven bij vraag 9 heeft het kabinet reeds besloten om
voor 2022 in totaal € 1,314 miljard extra ter beschikking te stellen voor de jeugdzorg,
Zoals toegelicht bij vraag 2 volg ik de financiële positie nauwlettend en ben hierover
met medeoverheden in gesprek en zal ik het indien nodig bespreken in het kabinet.
28
Welke financiële middelen zijn nodig om weer op het onderhoudsniveau van 2010 te komen,
gelet op het feit dat gemeenten investeringen in het fysieke domein uitstellen, wat
leidt tot achterstallig onderhoud?
Antwoord:
Cijfers over de ontwikkeling en omvang van het onderhoudsniveau zijn niet beschikbaar.
Zoals aangegeven in de beantwoording van vraag 10 heeft Cebeon in het onderzoek naar
de financiële positie de omvang van de stille lasten in de begroting van gemeenten
bepaald. Deze bedragen naar schatting € 700 miljoen.
29
Hoeveel extra financiële middelen zijn nodig om de gemeenten voldoende te faciliteren
als het gaat om de bijdrage aan de landelijke opgave voor klimaatadaptatie, energietransitie
en woningbouw?
Antwoord:
Klimaatadaptatie
De opgave bij de gemeenten voor klimaatadaptatie wordt op dit moment in beeld gebracht
op basis van de stresstesten en risicodialogen van Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie.
Het zal gaan om aanpassingen, deels ook via het spoor van ruimtelijke inrichtingsmaatregelen
en het benutten van meekoppelkansen, die stapsgewijs in de komende decennia moeten
worden uitgevoerd.
Afspraken Klimaatakkoord/energietransitie:
Op 22 januari 2021 heeft de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) het advies «Van Parijs
naar praktijk: bekostiging en besturing van de decentrale uitvoering van het Klimaatakkoord»
aan mij aangeboden. Het advies geeft inzicht in de hoogte van de uitvoeringskosten
van het Klimaatakkoord voor de decentrale overheden. Voor gemeenten gaat het blijkens
dit advies van de ROB voor de jaren 2022 tot en met 2024 om een totaalbedrag gaan
van € 1,6 miljard. Dit is exclusief investeringskosten. De gesprekken met VNG, IPO
en UvW over de opgaven van het Klimaatakkoord in de volgende fase zijn gestart. De
besluitvorming over de volgende fase van de uitvoering van het Klimaatakkoord en mogelijke
opvolging van de adviezen van de ROB is echter aan een nieuw Kabinet.
Woningbouw
Het beleidsterrein wonen/woningbouw is een decentrale verantwoordelijkheid. De middelen
worden verstrekt via het gemeentefonds. Voor een aantal specifieke taken zijn er extra
middelen beschikbaar gesteld (zie beantwoording vraag 14).
30
Hoeveel extra kosten verwachten gemeenten als gevolg van de invoering van de Omgevingswet?
Antwoord:
Op 12 maart 2021 heb ik in mijn brief9 over het Integraal Financieel Beeld (IFB) voor de stelselherziening Omgevingswet
uw Kamer geïnformeerd over de directe financiële effecten van de Omgevingswet voor
onder meer gemeenten. Het IFB is het resultaat van een interbestuurlijke werkgroep.
Het onderzoeksrapport over de eenmalige transitiekosten van KPMG stuurde ik uw kamer
op 5 februari toe10. De transitiekostenzijn voor gemeenten ingeschat op een bedrag tussen de € 1,1 en
€ 1,7 miljard. Deze kosten worden gemaakt in de periode 2016 tot en met 2029 en variëren
sterk van gemeente tot gemeente. De piek van de kosten wordt voorzien in de jaren
2020 en 2021.
Daarbij is het wel belangrijk om te noemen dat deze kosten moeten worden afgezet tegen
de mogelijke structurele baten die zijn gepresenteerd in het onderzoek naar het IFB
van de Omgevingswet.
De koepels hebben hun achterban geconsulteerd en er is een gezamenlijke bestuurlijke
waardering van het IFB opgesteld door het Rijk en de koepels. Hierover bent u op 23 april
geïnformeerd (33 118, nr. 188).
31
Hoelang verwacht het kabinet dat het duurt dat de afname van de investeringen wel
in het straatbeeld zichtbaar is?
Zie antwoord vraag 32.
32
Wat is het gevolg van het verlengen van de afschrijvingsduur van kapitaalgoederen
voor het voorzieningenniveau en de kwaliteit van leven van burgers?
Antwoord:
Zoals aangegeven in de beantwoording van de vragen 10 en 11 ontstaat door het uitstellen
van investeringen dan wel verlengen van de afschrijvingsduur het risico dat er zich
plotseling onvoorziene kosten kunnen voordoen. Gemeenten zullen op dat moment dekking
moeten vinden voor deze kosten in de begroting door te bezuinigingen, het inzetten
van reserves of door het verhogen van de lasten voor burgers. Wordt er geen dekking
gevonden, dan zal dit een directe invloed hebben op het voorzieningenniveau. Het is
onduidelijk wanneer en in welke mate dit zal voorkomen.
33
Wat is er door het kabinet gedaan om het verlagen van het solvabiliteitsniveau van
gemeenten af te remmen?
Antwoord:
Het kabinet is zich ervan bewust dat de financiële positie van gemeenten onder druk
staat. Voor het kabinet is solvabiliteit niet het enige richtsnoer, maar gaat het
erom of gemeenten voldoende middelen hebben om hun taken uit te kunnen voeren. Daarom
ook heeft het kabinet Cebeon-onderzoek laten doen naar de financiële positie van gemeenten
en het voorzieningenniveau. Het Cebeon- onderzoek «Gemeenten in de knel» laat zien
dat gemeenten te maken hebben met oplopende kosten in het sociaal domein en hierdoor
tekorten ontstaan in hun exploitatie. Ze zijn hierdoor minder gaan investeren, hebben
het OZB-tarief verhoogd en hebben ingeteerd op hun reserves. Dit laatste heeft gevolgen
voor de solvabiliteit van gemeenten. Tegelijkertijd geeft het onderzoek aan dat op
dit moment niet kwantitatief met indicatoren vastgesteld kan worden, dat het voorzieningenniveau
is aangetast. Het daadwerkelijk sluiten van voorzieningen komt nu ook nog niet op
grote schaal voor.
34
In hoeveel gemeenten zijn de lokale lasten gestegen?
Antwoord:
Zoals eerder in de beantwoording aangegeven hebben gemeenten de mogelijkheid om verschillende
heffingen in te stellen. De lokale woonlasten: onroerendezaakbelasting (ozb), afvalstoffenheffing
en rioolheffing zijn de meest voorkomende heffingen. Daarnaast kunnen de gemeenten
ook nog andere heffingen instellen, zoals de parkeer-, toeristen-, forensen-, precario
en hondenbelasting.
De ontwikkeling van de lokale lasten worden jaarlijs gepubliceerd in de Atlas van
de lokale lasten van het Centrum voor Onderzoek naar de Economie van de Lagere Overheden
(COELO). Volgens de COELO-cijfers zijn in 2021 in 325 gemeenten van de 352 gemeenten
de lokale woonlasten (ozb, afvalstoffenheffing en rioolheffing) gestegen. In 27 gemeenten
zijn de lokale woonlasten gedaald. De COELO-cijfers geven voor de overige afzonderlijke
belastingen niet het aantal gemeenten aan waarin deze zijn gestegen.
35
In 2020 hadden 62 van de 355 gemeenten een OZB-tarief hadden dat hoog genoeg is om
in aanmerking te komen voor artikel 12. Waarom hebben niet veel meer van deze gemeenten
artikel 12 aangevraagd?
Antwoord:
Het is aan de gemeente zelf om een aanvraag voor een aanvullende uitkering op grond
van artikel 12 in te dienen. Naast het OZB-tarief (minimaal 120% van het landelijk
gemiddelde bedragen, en afhankelijk van de verwijtbaarheid van de gemeente kan dit
oplopen tot 140% van het landelijk gemiddelde of in uitzonderingsgevallen zelfs hoger)
moet er ook sprake zijn van een aanmerkelijk tekort over alle vier de jaren van de
meerjarenbegroting en moet de gemeente zelf bezuinigingsmaatregelen doorvoeren. Alleen
gemeenten die onder preventief toezicht van de provincie staan en hun financiële problemen
niet meer zelf kunnen oplossen, kunnen een beroep doen op artikel 12. In 2020 zijn
8 gemeenten onder preventief toezicht geplaatst vanwege hun financiële positie. Alleen
de gemeente Vlissingen had hierbij de artikel-12 status.
36
Wat was de reden dat de opbrengsten uit de ozb stabiel zijn gebleven, terwijl zowel
de huizenprijzen stegen, als het ozb-tarief steeg?
Antwoord:
In het rapport van Cebeon «Gemeenten in de knel» (figuur «ontwikkeling ozb-opbrengsten»
op pagina 30) is aangegeven dat de ontwikkeling van de huizenprijzen door gemeenten
grotendeels wordt gecompenseerd door een neerwaartse bijstelling van het ozb-tarief
(en vice versa). Hierdoor blijven de totale ozb-opbrengsten relatief stabiel.
Uit cijfers van het COELO over de periode 2007–2021, weergegeven in onderstaande grafiek,
blijkt in aanvulling hierop dat een stijging van de huizenprijzen (woz-waarde woning)
door gemeenten (rode lijn in onderstaande grafiek) grotendeels wordt gecompenseerd
door een neerwaartse bijstelling van het ozb-tarief, en vice versa (blauwe lijn in
onderstaande grafiek), waardoor de ontwikkeling van het door de WOZ-waarde gecorrigeerde
ozb-tarief relatief stabiel is over de tijd, namelijk +2,7% (groene lijn in onderstaande
grafiek). Dit is de nominale stijging van het ozb-tarief, de gemiddelde inflatie over
de periode 2007–2021 bedroeg 1,6%.
Bron: Atlas van de lokale lasten 2021, COELO
37
Wat is de gemiddelde eigen vermogenspositie van gemeenten in Nederland?
Antwoord:
Het gemiddelde eigen vermogen per gemeente was in 2019 in totaal € 84 miljoen. Dit
is berekend op basis van de geaggregeerde balanscijfers van het CBS. De gemiddelde
solvabiliteit bedroeg 33,8 procent. Dit is berekend op basis van door gemeenten zelf
aangeleverde kengetallen11, dit is iets lager dan in 2017 en 2018.
38
Hoeveel middelen komen gemeenten tekort voor de uitvoer van de WMO?
Antwoord:
Uit het onderzoek van Cebeon blijkt dat gemeenten in hun begrotingen druk ervaren
door de oplopende kosten in de WMO. Vanuit het Rijk is er geen overzicht hoeveel gemeenten
op de WMO tekort hebben. Dit heeft ermee te maken dat de gemeenten autonoom zijn zowel
aan de inkomstenkant als aan de uitgavenkant. De middelen die gemeenten via het gemeentefonds
ontvangen zijn vrij besteedbaar en het is aan de gemeenteraden om keuzes te maken
over overige eigen inkomsten, zoals de OZB-heffing en de besteding van hun middelen.
Deze keuzes komen tot stand met inachtneming van de lokale wensen en opgaven. De gemeenteraden
leggen over de keuzen verantwoording af gedurende het democratische proces.
39
Kan een beeld gegeven worden van de gemiddelde realisatie in de jaarstukken t.o.v.
de begroting van gemeenten over de jaren 2015–2020?
Antwoord:
In onderstaande tabel staat het gezamenlijk resultaat vóór bestemming van reserves
van gemeenten, zowel begroot als gerealiseerd. Zoals valt af te lezen, geven begrote
cijfers in de regel niet zo’n goede indicatie voor de uiteindelijke realisatie. De
realisatie over 2020 is nog niet bekend. Deze moeten gemeenten uiterlijk 15 juli aanleveren
bij het Centraal Bureau voor de Statistiek.12
Gezamenlijk resultaat van gemeenten, begroot en gerealiseerd
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Begroot (miljoen euro)
– 1.521
– 1.186
– 1.344
– 1.516
– 1.163
– 1.011
Gerealiseerd (miljoen euro)
498
492
263
– 197
– 739
40
Kan een beeld gegeven worden van de financiële positie van gemeenten per provincie?
En kan hierbij ook worden aangegeven of het beleid van de betreffende provincie invloed
heeft op de financiële positie van de gemeenten (bijvoorbeeld: provincie X doet aan
extra cultuurbeleid en daardoor geven de gemeenten in die provincie minder geld uit
aan cultuur en daardoor is er meer geld voor andere beleidsterreinen)?
Antwoord:
In de tabel hieronder staat de gemiddelde financiële positie van gemeenten per provincie,
zoals door Cebeon berekend. De score is bepaald op basis van de solvabiliteit en OZB-tarief
en de gemiddelden per provincie zijn ongewogen. Ik heb geen beeld of beleid van provincies
leidt tot andere uitkomsten voor de financiële positie van gemeenten in de provincie.
Score financiële positie op basis van solvabiliteit en OZB-tarief
2010
2015
2019
Groningen
– 0,30
– 0,46
– 0,55
Friesland
– 0,26
– 0,40
– 0,41
Drenthe
– 0,15
– 0,27
– 0,36
Overijssel
– 0,14
– 0,38
– 0,34
Flevoland
– 0,13
– 0,21
– 0,15
Gelderland
– 0,11
– 0,27
– 0,27
Utrecht
– 0,01
– 0,24
– 0,25
Noord-Holland
– 0,07
– 0,17
– 0,10
Zuid-Holland
– 0,19
– 0,29
– 0,24
Zeeland
– 0,33
– 0,31
– 0,31
Noord-Brabant
0,07
– 0,16
– 0,19
Limburg
– 0,10
– 0,25
– 0,31
Score van de financiële positie, ongewogen per provincie. Een score van -1 betekent
een lage financiële positie door een hoog OZB-tarief en een lage solvabiliteit. Het
referentiepunt (0) is de gemiddelde financiële positie van gemeenten in 2010
41
Wat is het totale beeld van uitgesteld onderhoud aan infrastructuur, openbaar groen,
schoolgebouwen etc.?
Antwoord:
Er is geen zicht op de omvang van uitgesteld onderhoud of het verlengen van de afschrijvingstermijn
aan specifieke beleidsterreinen zoals infrastructuur, openbaar groen en schoolgebouwen
van wegen of scholen, of de effecten hiervan op de kwaliteit van wegen of onderwijs.
Zoals aangegeven bij vraag 10 schat CEBEON dat de omvang van stille lasten in de begrotingen
voor alle beleidsterreinen circa € 700 miljoen is.
42
In hoeveel gemeenten is de afschrijvingsduur van wegen verhoogd en wat is het verwachtte
effect op de kwaliteit van wegen?
Antwoord:
Zoals aangegeven bij vraag 41 is hier geen zicht op.
43
In hoeveel gemeenten is de afschrijvingsduur van scholen verhoogd en wat is het verwachtte
effect op de kwaliteit van het onderwijs?
Antwoord:
Zoals aangegeven bij vraag 41 is hier geen zicht op.
44
Wat wordt er gedaan om het solvabiliteitsniveau van de gemeenten waar het solvabiliteitsniveau
onder de 20% ligt te verhogen?
Antwoord;
Zoals aangegeven bij de beantwoording van vraag 33, is solvabiliteit niet het enige
richtsnoer voor het kabinet, maar gaat het erom of gemeenten voldoende middelen hebben
om hun taken te kunnen uitvoeren. Er wordt dan ook niet specifiek op het solvabiliteitsniveau
gestuurd.
Zoals aangegeven bij de beantwoording van vraag 4 volg ik de financiële positie van
gemeenten onder druk staat en ben ik hierover met gemeenten en provincies in gesprek.
45
In hoeverre wordt rekening gehouden met de uitkomsten van het Cebeon-onderzoek bij
het formuleren van cofinancieringseisen aan medeoverheden?
Antwoord:
Cofinancieringseisen zijn in sommige gevallen onderdeel van de voorwaarden bij regelingen
of het toekennen van uitkeringen aan medeoverheden vanuit fondsen. Het inschrijven
op dergelijke fondsen en uitkeringen is een autonome keuze van een gemeente, provincie
of regio waarin zij zelf een afweging maken over het beschikbaar stellen van budget.
In de toekenning speelt de financiële positie van medeoverheden geen rol.
46
Hoeveel gemeenten geven geen geld uit aan klimaatbeleid wegens tekort aan middelen?
Antwoord:
Hier is geen kwantitatief landelijk dekkend beeld van. Wel bleek uit het onderzoek
van Cebeon dat veel geïnterviewde gemeenten slechts in beperkte mate (structurele)
eigen middelen beschikbaar hebben voor landelijke opgaven zoals klimaatbeleid. Gemeenten
nemen een afwachtende houding aan en vooral bij financiële druk maakt men vaak weinig
eigen middelen vrij voor substantiële bijdragen aan deze opgaven. Zoals bij vraag
29 aangegeven is besluitvorming over de volgende fase van de uitvoering van het Klimaatakkoord
aan een nieuw Kabinet.
47
Wat is de actuele stand van zaken bij de gemeente Vijfheerenlanden m.b.t. de gevolgen
van de gerechtelijke uitspraak inzake een grondkwestie? En op welke wijze helpen de
provincie als toezichthouder en de rijksoverheid deze gemeente?
Antwoord:
Op dit moment wordt – in opdracht van de gemeente Vijfheerenlanden- door Bureau Berenschot
in kaart gebracht wat de impact is van de schadeclaim en wat de mogelijkheden zijn
voor Vijfheerenlanden om ondanks deze claim toch haar doelen en ambities te kunnen
realiseren. De resultaten van dit onderzoek worden binnenkort aan de raad aangeboden.
De provincie Utrecht en het Ministerie van BZK betalen mee aan dit onderzoek en leveren
expertise, met name om koppelingen te maken tussen het gemeentelijke, provinciale
en Rijksbeleid.
Donderdag 8 april 2021 heeft de provincie Utrecht het dekkingsplan (dat door de gemeente
Vijfheerenlanden is opgesteld ter dekking van de schade Niemans) goedgekeurd. Het
preventieve toezicht is hierdoor beëindigd. De gemeente Vijfheerenlanden valt hierdoor
weer onder het normale repressieve toezicht.
Inmiddels staat vast dat beide partijen geen beroep in cassatie hebben ingesteld.
De uitspraak van het Gerechtshof is daarmee onherroepelijk.
48
Wat zijn de gevolgen van de kostenbesparende maatregelen die gemeenten hebben ingezet
in het sociaal domein voor burgers?
Antwoord:
Binnen wettelijke kaders zijn gemeenten vrij om het sociaal domein naar eigen inzicht
in te richten. Er is dan ook geen zicht op de kostenbesparende maatregelen die gemeenten
hebben getroffen.
49
Wat is het verschil tussen het bedrag dat opgenomen is in de gemeentelijke begrotingen
voor de landelijke opgaven en wat er daadwerkelijk nodig is om de landelijke opgaven
uit te voeren?
Antwoord:
Zowel in de gemeentelijke begrotingen als in de uitgaven is het niet mogelijk een
onderscheid te maken tussen lasten die specifiek samenhangen met landelijke opgaven
en gemeentelijke taken. Er is dan ook inzicht in wat is opgenomen in de gemeentelijke
begrotingen dan wel daadwerkelijk is uitgegeven door gemeenten.
50
Zorgt de digitaliseringsopgave voor nog grotere overheadkosten in de toekomst?
Antwoord:
Voor het effect van de digitaliseringsopgave op de overheadkosten zijn er op dit moment
geen ramingen of cijfers bekend. In algemene zin volgt uit artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet
dat bij beleidsvoornemens van het Rijk, bijvoorbeeld op het gebied van digitalisering,
die leiden tot een wijziging van de uitoefening van taken door provincies of gemeenten,
in beeld wordt gebracht wat de financiële gevolgen hiervan zijn, en via welke bekostigingswijze
de financiële gevolgen voor provincies of gemeenten kunnen worden opgevangen.
51
In het rapport van Cebeon «gemeenten in de knel», blz. 45, wordt verwezen naar een
houdbaarheidstest die de VNG heeft ontwikkeld. Is er een verband tussen de score op
die houdbaarheidstest en het al dan niet onder preventief toezicht staan?
Antwoord:
De houdbaarheidstest van de VNG geeft gemeenten een cijfer voor «financiële conditie»
op basis van een aantal bedrijfseconomische indicatoren, zoals netto investeringsquote
en solvabiliteitsratio. Provincies zetten een gemeente onder preventief toezicht als
jaarlijks terugkerende lasten in de begroting niet worden gedekt door jaarlijks terugkerende
baten (geen structureel sluitende begroting), of als de ramingen in de begroting niet
realistisch zijn. In algemene zin kan worden opgemerkt dat gemeenten met ongunstige
scores op bedrijfseconomische indicatoren, meer moeite zullen hebben met het opstellen
van een structureel sluitende en realistische begroting, maar dit hangt bovenal af
van keuzes van de gemeente.
52
Is de financiële positie van gemeenten inderdaad met drie kengetallen te beschrijven,
zoals in het rapport van Cebeon wordt beweerd? Zo nee, lukt dat dan wel met meer kengetallen?
Welke kengetallen zijn dat dan?
Antwoord:
Welke kengetallen je selecteert om de financiële situatie van gemeenten te omschrijven,
hangt af van het detailniveau en aandachtsgebied van de analyse. Het onderzoek van
Cebeon laat zien dat het monitoren van de financiële positie aan de hand van de solvabiliteit
en het OZB-tarief een goed beeld geeft van de financiële positie en de ontwikkeling
daarvan. Echter, er zijn ook andere financiële kengetallen zoals de schuldpositie
en het exploitatiesaldo welke inzicht kunnen geven in de financiële positie en financiële
risico’s die gemeenten lopen. Artikel 11 van het besluit begroting en verantwoording
schrijft gemeenten en provincies voor de volgende kengetallen op te nemen in hun begrotingen
en jaarstukken: netto schuldquote, netto schuldquote gecorrigeerd voor doorgeleende
gelden, solvabiliteitsratio, grondexploitatie, structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit
(gemeentelijke/provinciale belastingen voor een gezin over het gemiddelde voor Nederland).
In het gesprek over de financiële positie blijf ik met medeoverheden in gesprek over
kengetallen en indicatoren om de financiële positie duiden.
53
Wat is de gemiddelde schuldenpositie van gemeenten in Nederland?
Antwoord:
De gemiddelde gemeente heeft, berekend op basis van geaggregeerde data van het CBS,
voor € 168 miljoen aan schuld in 2019.13. De schuldpositie vertoont al een aantal jaar een licht stijgende lijn.
54
Er zijn nu 2 artikel 12-gemeenten, ondanks de slechte financiële situatie van de gemeenten.
Wanneer komt een gemeente in aanmerking voor art. 12? Welke drempels zijn er voor
gemeenten om een beroep te doen op art. 12? Is er inzicht in de afwegingen van gemeenten
om wel of geen beroep te doen op art. 12?
Antwoord:
Uitgangspunt is dat de gemeente zelf zorg draagt voor een structureel en reëel begrotingsevenwicht.
Wanneer de gemeente dit niet (op korte termijn) kan en het de gemeente niet lukt de
baten en de lasten in de begroting structureel in evenwicht te krijgen, kunnen gedeputeerde
staten preventief toezicht instellen. In dat geval moeten begrotingswijzigingen worden
goedgekeurd door de provincie. Doel van preventief toezicht is te zorgen dat de gemeente
de begroting weer structureel in evenwicht krijgt. Voor gemeenten die financiële problemen
ondanks het preventief toezicht alsnog niet zelf kunnen oplossen bestaat er een vangnet.
Dit vangnet is beschreven in artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet en de handleiding
hierbij. Een artikel 12-gemeente krijgt tijdelijk extra middelen bovenop de gewone
uitkering uit het gemeentefonds. Dit is de aanvullende uitkering. Alle gemeenten betalen,
via het gemeentefonds, aan deze aanvullende uitkering mee. Op dit moment ontvangt
alleen de gemeente Vlissingen deze aanvullende uitkering.14
Zoals aangegeven in de beantwoording van vraag 35 kunnen alleen gemeenten die al onder
preventief toezicht van de provincie staan en hun financiële problemen niet meer zelf
kunnen oplossen een beroep doen op artikel 12 en moeten gemeenten dan aan een aantal
voorwaarden voldoen.
55
Er zijn signalen dat gemeenten (zoals b.v. Delft) aansturen op preventief toezicht
om zo de urgentie van de problemen aan te duiden. Klopt dit en speelt dit bij meer
gemeenten?
Antwoord:
Er zijn inderdaad gemeenten (zoals Delft) die een begroting hebben vastgesteld zonder
structureel en reëel begrotingsevenwicht en daarbij (in de media) urgentie van hun
financiële problemen hebben geduid.
Ook de gemeente Stadskanaal heeft besloten om «niet nog meer te bezuinigen» met eenzelfde
motivatie. Vorig jaar waren dat de gemeenten Zwijndrecht en Borsele.
De gemeente is een autonome bestuurslaag. Een gemeente is daarom in de eerste plaats
zelf verantwoordelijk voor haar financiële positie en de (financiële)consequenties
van haar handelen.
Wanneer het de gemeente niet lukt naar het oordeel van gedeputeerde staten de baten
en de lasten in de begroting en meerjarenraming structureel in evenwicht te krijgen,
moet preventief toezicht worden ingesteld. Gedeputeerde staten zullen in dat geval
de begroting niet goed keuren. De gemeente zal vervolgens – door middel van bezuinigingen-
het evenwicht moeten herstellen. Tot die tijd zullen de begrotingswijzigingen ter
goedkeuring aan de provincie moeten worden voorgelegd.
De gedeputeerde staten van de provincie Zuid-Holland hebben het herstelplan «Delft
in balans» van de gemeente Delft goedgekeurd, en het preventief toezicht opgeheven.
56
De gemeente Haaksbergen heeft een meerjarig sluitende begroting, maar staat op eigen
verzoek onder preventief toezicht. En is dit wettelijk toegestaan? En zijn er meer
gemeenten waarbij dit het geval is?
Antwoord:
De gemeente Haaksbergen staat onder preventief toezicht. Haaksbergen viel ook in 2020
onder het preventief toezicht. Het in 2020 vastgestelde herstelplan van Haaksbergen
heeft het structurele en reële begrotingsevenwicht hersteld. Hierbij is tevens het
negatieve eigen vermogen hersteld. De gemeenteraad van Haaksbergen heeft, vanwege
de huidige onzekere tijd, de risico’s en het bouwen aan herstel, de toezichthouder
verzocht om het preventieve toezicht voor het jaar 2021 te continueren. Het college
van gedeputeerde staten van Overijssel heeft met het verzoek ingestemd.
De gemeente Haaksbergen zou volgens de letter van de wet onder het «repressief» toezicht
vallen, omdat de formele cijfers een sluitende begroting laten zien. Echter in deze
onzekere tijd en de specifieke financiële situatie van de gemeente Haaksbergen, kan
ik me goed voorstellen dat gedeputeerde staten van Overijssel het verzoek van de gemeente
heeft ingewilligd en het preventief toezicht heeft gecontinueerd, zodat de realiteit
van de ramingen en de soliditeit zich kan bewijzen.
Er zijn geen andere gevallen bekend waarbij een gemeente op eigen verzoek onder preventief
toezicht staat.
57
Hoe verklaart u de grote verschillen tussen wat het Rijk van mening is dat gemeenten
aan extra middelen nodig hebben, hoe gemeenten hun financiële positie zelf zien, en
wat twee onafhankelijke onderzoeken ten aanzien van dit onderwerp laten zien?
Antwoord:
Zoals ik in mijn brief van 15 april jl. heb aangegeven, neemt het kabinet de zorgen
van gemeenten serieus en heeft het, zoals eerder al aangegeven, een aantal keer extra
financiële middelen beschikbaar gesteld om gemeenten tegemoet te komen, onder andere
voor de jeugdzorg en voor de gederfde inkomsten en extra kosten door coronamaatregelen.
Over de financiële positie van gemeenten ben ik met gemeenten en de provinciaal toezichthouders
in gesprek.
Ondertekenaars
-
Eerste ondertekenaar
Martin Bosma, Tweede Kamerlid -
Mede ondertekenaar
F.M.J. Hendrickx, adjunct-griffier
