Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Azarkan over de Fraude Signaleringsvoorziening (FSV)

Antwoord van Staatssecretaris Vijlbrief (Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst),
mede namens de Staatssecretaris Van Huffelen (Financiën – Toeslagen en Douane) (ontvangen
17 juni 2021).

Vraag 1

Bent u op hoogte van de berichtgeving over de brieven, die de Belastingdienst rondstuurt
over de Fraude Signalering Voorziening (FSV)?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat er inmiddels 60.000 brieven verstuurd zijn en er in totaal 240.000 mensen
op deze zwarte lijst stonden?

Antwoord 2

In mijn brief van 26 mei jl.2 ben ik, de Staatssecretaris van Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst, ingegaan
op de laatste aantallen van de gefaseerde3 verzending van brieven. Met de verzendingen tot en met 16 juni zijn er ruim 200.000
brieven verstuurd.

Zoals wij in onze brieven van 10 juli 20204, 27 januari5 en 26 mei 20216 hebben aangegeven bedraagt het aantal burgers/natuurlijke personen in FSV ongeveer
240.000 en het aantal rechtspersonen ongeveer 85.000. Zoals aangegeven in de brief
van 26 mei en in de brief van 25 maart jl.7 informeren we naast burgers/natuurlijke personen ook ondernemers in de zin van de
Wet Inkomstenbelasting (IB). Deze laatste groep valt onder de categorie rechtspersonen.
In de beantwoording van het Schriftelijk Overleg van 22 april8 meldden we dat het om ongeveer 30.000 van de 85.000 geregistreerde rechtspersonen
gaat. Het maximaal aantal te verzenden brieven komt daarmee op 270.000. Vanwege de
uitzonderingsgronden krijgt een groot deel van deze mensen geen brief.

Vraag 3

Kunt u uitsluiten dat deze mensen op enigerlei manier benadeeld zijn?

Antwoord 3

Een externe partij, PwC, onderzoekt de effecten van het gebruik van FSV op burgers
en bedrijven. Wij streven ernaar het onderzoek in september 2021 te laten afronden.
Vervolgens zullen de bevindingen met de Kamer worden gedeeld. Ook zijn er een onderzoek
naar de verstrekking van gegevens uit FSV aan convenantpartners en een analyse van
de impact van FSV-registratie of de kwalificatie Opzet/Grove schuld (O/GS) bij een
aanvraag van een minnelijke schuldsanering. Zoals ook in de brief aan mensen in FSV
is aangegeven, is de verwachting dat veel mensen geen gevolgen hebben ondervonden
van hun FSV-registratie. Als uit de lopende onderzoeken blijkt dat FSV-registraties
onterechte gevolgen hebben gehad, gaan we over tot herstel.

Vraag 4, 5 en 6

Kunt u uitsluiten dat deze mensen op enigerlei manier etnisch geprofileerd zijn, dan
wel gediscrimineerd zijn?

Kunt u uitsluiten dat een tweede nationaliteit gebruikt is om de lijst samen te stellen?

Kunt u uitsluiten dat, eenmaal samengesteld, een tweede nationaliteit in de FSV is
gebruikt om mensen te onderwerpen aan een zwaardere controle dan gemiddeld?

Antwoord 4, 5 en 6

Nee, dit kan ik niet uitsluiten. FSV bevatte geen kolom voor nationaliteit of etniciteit.
Dergelijke informatie werd dan ook niet standaard in FSV geregistreerd. Wel konden
medewerkers in vrije tekstvelden zelf informatie opnemen over burgers of bedrijven.
Er valt niet uit te sluiten dat hierbij informatie was opgenomen die direct of indirect
informatie verschafte over de etniciteit van een specifieke burger.

KPMG schrijft in zijn rapport9 dat in 313 van 263.087 onderzochte signalen in het vrije tekstveld woorden voorkomen
die kunnen duiden op de nationaliteit van de geregistreerde. Daarbij geeft KPMG aan
dat de nationaliteit voor bepaalde belastingen een relevant of noodzakelijk gegeven
kan zijn, zoals bij Inkomensheffing of bij inburgering, en dat de vastgelegde informatie
in een deel van de gevallen direct is overgenomen vanuit een binnengekomen «Tips-
en kliks»-melding van een burger en daarmee geen duiding van een medewerker van de
Belastingdienst bevat. Een onderbouwing van de wettelijke grondslag en/of noodzakelijkheid
ontbrak evenwel in de Gegevensbeschermingseffectbeoordeling (GEB), waardoor deze verwerkingen
mogelijk onrechtmatig waren.

PwC onderzoekt de effecten van het gebruik van FSV op burgers en bedrijven. Daarbij
kijkt PwC ook naar de oorsprong van signalen, om vast te stellen of een signaal door
de Belastingdienst zelf is gegenereerd als risicosignaal of dat een signaal van een
andere overheidsorganisatie kwam in het kader van een verzoek om informatie. Ook doet
de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) onderzoek naar het gebruik van FSV door de Belastingdienst.
Als uit een van deze onderzoeken aanvullende informatie naar voren komt zal ik indien
nodig actie ondernemen en uw Kamer informeren.

Vraag 7

In hoeverre is er overlap tussen deze groep van ca. 240.000 mensen en de ca. 30.000
mensen die te maken hebben met de kinderopvangtoeslagenaffaire?

Antwoord 7

Ongeveer 7.000 personen die zich bij de herstelorganisatie kinderopvangtoeslag hebben
aangemeld, staan in FSV geregistreerd. Dit aantal kan nog veranderen, bijvoorbeeld
doordat er nog steeds nieuwe aanmeldingen bij de herstelorganisatie binnenkomen. Ouders
in de hersteloperatie kinderopvangtoeslag worden separaat over een eventuele FSV-vermelding
benaderd. Dit gebeurt door hun persoonlijk zaakbehandelaars.

Vraag 8

Is er ook door andere uitvoeringsdiensten, zoals bijvoorbeeld de Immigratie- en Naturalisatiedienst
(IND), gebruik gemaakt van de FSV?

Antwoord 8

Buiten de Belastingdienst hadden er geen andere organisaties toegang tot FSV. Mogelijk
is wel informatie uit FSV gedeeld met overheidspartners. De Belastingdienst onderzoekt
of en zo ja, in welke mate, gegevens uit FSV extern zijn gedeeld. Op 22 april jl.10 hebben wij uw Kamer hierover een stand van zaken gegeven.

Vraag 9

Klopt het dat er in de FSV rijpe en groene meldingen stonden, variërend van uitgebreide
onderzoekdossiers tot losse flodders, zoals telefonische klikmeldingen van de buren,
of informatie-uitvragen van medeoverheden?

Antwoord 9

FSV bevatte inderdaad een verzameling van signalen met een verschillende oorsprong.
De Belastingdienst en Toeslagen verwerken per jaar miljoenen belastingaangiften en
aanvragen van toeslagen. Om dit werk goed uit te kunnen voeren, is het belangrijk
om te kunnen beoordelen of de aangifte of aanvraag juist en volledig is, of dat nader
onderzoek nodig is. De Belastingdienst toetst de aangifte of aanvraag aan de gegevens
die hij tot zijn beschikking heeft, waaronder informatie en signalen van derden. FSV
werd gebruikt voor de registratie van deze gegevens. Hierin registreerde de Belastingdienst
signalen die konden duiden op fouten of (bewuste) niet-naleving van wet- en regelgeving.
Bijvoorbeeld als iemand hoge reiskosten opgaf, terwijl hij dicht bij zijn werk woonde.
Ook klikmeldingen van bijvoorbeeld Meld Misdaad Anoniem konden in FSV worden geregistreerd.
Daarnaast werden er in FSV verzoeken geregistreerd van bijvoorbeeld een gemeente of
UWV waarbij het inkomen van iemand opgevraagd werd. FSV werd daarbij als logistiek
systeem ingezet om te zorgen dat de aanvragen tijdig afgehandeld werden. Tenslotte
kon FSV ook worden gebruikt om te registreren dat iemand mogelijk slachtoffer was
van (identiteits)fraude, bijvoorbeeld bij sommige meldingen bij het Meldpunt Slachtoffers
Fraude. FSV was dus een systeem om verschillende signalen te registreren, niet alleen
signalen van mogelijke risico in een aangifte of mogelijke fraude. De naam Fraudesignaleringsvoorziening
was daarmee dus ongelukkig gekozen.

Vraag 10

Wat was de wettelijke basis van deze FSV? Kunt u een instellingsbesluit van de FSV
aan de Kamer doen toekomen?

Antwoord 10

Zoals bij het antwoord bij vraag 9 aangegeven is, werd FSV gebruikt voor de registratie
van signalen. De registratie van deze signalen is nodig om de toezichthoudende taak
van de Belastingdienst uit te voeren. Er is geen instellingsbesluit voor een applicatie
nodig, maar de verwerkingen dienen wel te voldoen aan de wettelijke verplichtingen.
FSV voldeed niet aan bepaalde eisen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming
(AVG). Daarom is FSV in februari 2020 uitgezet.

Vraag 11

Bestaan er nog meer vergelijkbare zwarte lijsten? Kunt u ook van deze lijsten de instellingsbesluiten
aan de Kamer doen toekomen?

Antwoord 11

Er is geen duidelijke (juridische) definitie, ook niet in de AVG, van wat een zwarte
lijst is. KPMG heeft in de zomer van 2020 onderzoek gedaan naar andere applicaties
en processen die mogelijk niet voldoen aan de AVG. Hierover is uw Kamer in juli 202011 geïnformeerd. Daarnaast lopen er verschillende onderzoeken naar lijsten met risicosignalen
en applicaties. Hierover is uw Kamer op 13 oktober 202012, op 27 januari 202113 en op 22 april jl.14 geïnformeerd. Zoals gesteld is er geen instellingsbesluit nodig voor het maken van
een lijst of applicatie.

Vraag 12

Waarom waren de wettelijke waarborgen van de Awb kennelijk niet van toepassing op
de FSV?

Antwoord 12

De Awb is van toepassing op de Belastingdienst. Zoals wij uw Kamer hebben geïnformeerd
op 2 maart15, 28 april16 en 10 juli17 2020, voldeed FSV niet aan bepaalde eisen van de AVG en is FSV daarom in februari
2020 uitgezet.

Vraag 13

Hoe verhoudt de FSV en de andere zwarte lijsten zich tot de AVG en de Wet bescherming
persoonsgegevens (Wbp)?

Antwoord 13

Er is geen duidelijke (juridische) definitie, ook niet in de AVG, wat een zwarte lijst
is. Dat laat onverlet dat de Belastingdienst de processen zorgvuldig en conform wet-
en regelgeving zoals de AVG moet uitvoeren. Dit betekent dat burgers geen onterechte
gevolgen mogen ondervinden van handhavingsprocessen. In vragen 11 en 24 gaan wij nader
in op de verhouding van FSV en andere lijsten tot de AVG. De Wbp was de voorganger
van de AVG.

Vraag 14

Bent u bereid alvast een bedrag te reserveren voor eventuele boetes van de Autoriteit
Persoonsgegevens?

Antwoord 14

In de Kamerbrief van 10 juli 202018 is aangegeven dat de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) een onderzoek gestart is naar
de verwerking van persoonsgegevens in en rond FSV. Dit onderzoek loopt nog. Mocht
de AP besluiten dat er naar aanleiding van haar onderzoek een boete wordt opgelegd,
dan zullen wij vanzelfsprekend aan onze verplichtingen voldoen. Hiervoor is geen bedrag
gereserveerd.

Vraag 15

Wie heeft er besloten tot de totstandkoming van de FSV?

Antwoord 15

In onze brief van 28 april 202019 zijn wij ingegaan op de totstandkoming van FSV en hebben wij tevens een tijdlijn
FSV toegevoegd. Voordat de Belastingdienst beschikte over een registratiesysteem voor
mogelijke fraudesignalen werden signalen lokaal eerst op papier en vervolgens in Excelsheets
bijgehouden. De Belastingdienst heeft deze Excelsheets doorontwikkeld tot een overzicht
voor Persoonsgericht Intensief Toezicht (het dagboek PIT). Vanaf 2001 ontstond er
veel aandacht voor Belastingdienstbrede systeemfraude. Om een gerichte aanpak mogelijk
te maken, ontstond de behoefte om een systeem te ontwikkelen om ook alle signalen
rondom mogelijke systeemfraude overzichtelijk te krijgen. Omdat men op een lokaal
kantoor van de Belastingdienst beschikte over dagboek PIT, is dit in 2009 vanuit praktische
overwegingen breder binnen de Belastingdienst beschikbaar gesteld. Vanaf dat moment
werken medewerkers uit diverse dienstonderdelen en lokale kantoren van de Belastingdienst
met de applicatie. In 2014 werd dagboek PIT omgebouwd tot FSV vanuit de wens om lokaal
ontwikkelde applicaties voor de hele Belastingdienst te laten werken.

Vraag 16

Is de FSV tot stand gekomen in 2012, of zoals eerder gesteld is, in 2001?

Antwoord 16

In onze brief van 28 april 202020 zijn wij ingegaan op de totstandkoming van FSV en hebben wij tevens een tijdlijn
FSV toegevoegd. Daarin staat dat FSV in 2014 is ontstaan uit een voorloper, het dagboek
PIT.

Vraag 17

Klopt het dan dat de FSV tot stand gekomen is onder politieke verantwoordelijkheid
van Staatssecretaris Frans Weekers (VVD)?

Antwoord 17

Zoals aangegeven in de tijdlijn bijlage bij de brief van 28 april 202021 is FSV in 2014 voortgekomen uit het landelijk dagboek PIT.

Vraag 18

Was Staatssecretaris Frans Weekers op de hoogte van de totstandkoming van de FSV?

Antwoord 18

De Belastingdienst gebruikt meer dan negenhonderd applicaties. Het is ons niet bekend
of Staatssecretaris Weekers van de ontwikkeling van deze applicatie op de hoogte was.

Vraag 19

Of was dit een autonoom initiatief van ambtenaren? Zo ja, wat zegt dit over de taakopvatting
van deze ambtenaren?

Antwoord 19

De totstandkoming van FSV is beschreven in de brief van 28 april 202022 en de bijgevoegde tijdlijn. In het kader van het robuust maken van bedrijfskritische
lokaal ontwikkelde applicaties, is in 2014 het dagboek PIT omgebouwd tot door de IV-organisatie
van de Belastingdienst beheerde voorziening.

Vraag 20

Zullen de mensen, die op de FSV staan, een schadevergoeding tegemoet kunnen zien?

Antwoord 20

De motie Snels23 verzoekt de regering in kaart te brengen hoeveel mensen door een vermelding in FSV
ten onrechte geschaad zijn en welke schade deze mensen ondervonden hebben en op basis
hiervan een mogelijke compensatieregeling uit te werken voor onterecht geraakte burgers.
De eerste stap is het bepalen van eventueel onrechtmatig handelen. Hiertoe zijn er
het externe onderzoek naar de effecten van FSV op burgers en bedrijven, het onderzoek
naar de externe verstrekking van gegevens uit FSV en de analyse door de Belastingdienst
van de impact van een FSV-registratie of de kwalificatie O/GS bij een aanvraag van
minnelijke schuldsanering. Zoals aangegeven in onze brief van 25 maart jl.24 is de Belastingdienst bezig met de vormgeving van een tijdelijk organisatieonderdeel
om onder andere (voor zover mogelijk) op individueel niveau in kaart te brengen of
de registratie in FSV onterechte gevolgen heeft gehad en burgers hierover te informeren.
Er wordt vooruitlopend op eventuele conclusies uit de lopende onderzoeken ook al nagedacht
over oplossingen. Hiermee willen we burgers zo goed mogelijk helpen bij de informatievoorziening
over FSV en – als daar op basis van de onderzoeken aanleiding toe blijkt te zijn –
eventueel onrechtmatig handelen zo snel mogelijk rechtzetten.

Vraag 21

Wanneer zal het onderzoek van de Belastingdienst naar de benadeling door de FSV afgerond
zijn?

Antwoord 21

PwC onderzoekt de effecten van het gebruik van FSV op burgers en bedrijven. Wij streven
ernaar het in september 2021 te laten afronden. Vervolgens zullen de bevindingen met
de Kamer worden gedeeld. De mensen in FSV zullen hierover geïnformeerd worden.

Vraag 22

Kunt u deze onderzoeken afronden voor 1 september 2021? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 22

Dit is niet mogelijk. Het onderzoek wordt door PwC uitgevoerd met een planning die
niet te verkorten is zonder dat de kwaliteit van de conclusies eronder lijdt.

Vraag 23

Kunt u aangeven waarom de FSV op 27 februari 2020 uit de lucht is gehaald?25

Antwoord 23

Zoals wij uw Kamer hebben geïnformeerd op 2 maart26, 28 april27 en 10 juli28 2020 voldeed FSV niet aan bepaalde eisen van de AVG en is FSV daarom in februari
2020 uitgezet.

Vraag 24

Kunt u aangeven op welke manieren de FSV niet voldeed aan de AVG en de Wbp?

Antwoord 24

Zoals wij hebben aangegeven in onze brief van 28 april 202029 voldeed de manier waarop meldingen werden geregistreerd in het FSV-systeem niet aan
de AVG en was dit onacceptabel. Signalen van mogelijke fraude werden in het systeem
geregistreerd waarbij onduidelijk was of en zo ja hoe er onderscheid gemaakt moest
worden in de betekenis en het gewicht van de melding. Deze signalen konden ook door
(te) veel medewerkers bekeken worden. Daarbij had FSV geen archieffunctie en werden
gegevens niet geschoond. Ook was er sprake van een summiere logging binnen het systeem.
Al deze aspecten kunnen er samen voor zorgen dat er informatie in het systeem staat
die bijvoorbeeld onvolledig, onjuist of achterhaald is of die meer context vergt.
KPMG heeft ook onderzoek gedaan naar de mate waarin FSV (niet) voldeed aan de AVG.
Dit onderzoek is op 10 juli 202030 aan uw Kamer gestuurd.

Vraag 25

Kunt u aangeven welke gegevens onterecht waren opgenomen in de FSV?

Antwoord 25

FSV voldeed niet aan de AVG en had daarom niet gebruikt mogen worden. Zoals beschreven
in het KMPG-rapport31 bevatten sommige vrije tekstvelden informatie over nationaliteit, maar heeft de Belastingdienst
in de GEB of in het register van verwerkingsactiviteiten niet aangegeven dat dit persoonsgegeven
in de verwerkingsprocessen mag worden gebruikt. Een onderbouwing van de wettelijke
grondslag en/of noodzakelijkheid ontbreekt. Daarmee waren deze verwerkingen mogelijk
onrechtmatig. Zoals aangegeven doet PwC onderzoek naar de effecten van FSV op burgers
en bedrijven. Wij streven ernaar het onderzoek in september 2021 te laten afronden.
Vervolgens zullen de bevindingen met de Kamer worden gedeeld.

Vraag 26

Hoeveel medewerkers hadden toegang tot de FSV? Welk aantal was volgens u acceptabel
geweest?

Antwoord 26

In de beantwoording die op 10 juli 2020 aan uw Kamer is gestuurd32 van het schriftelijk overleg over FSV zijn wij hierop ingegaan. Er waren op enig
moment ruim 5.000 autorisaties voor FSV. Het aantal autorisaties is eerder al teruggebracht
van ruim 5.000 naar 1.229 op het moment van uitschakelen van FSV. Hiervan waren 695
autorisaties voor het alleen kunnen zien of er een signaal in FSV was, zonder de inhoud
daarvan te kunnen raadplegen en 534 autorisaties voor het raadplegen en/of opvoeren/wijzigen
van een signaal in FSV. Het is niet aan te geven wat een acceptabel aantal is. Wel
is op grond van de AVG van belang dat alleen medewerkers voor wie gebruik van (gevoelige)
persoonsgegevens noodzakelijk is voor de uitoefening van de taak, toegang hebben tot
een systeem, waarbij ook processen zo worden ingericht dat deze groep medewerkers
zo klein mogelijk is.

Vraag 27

Kunt u aangeven waar burgers terecht kunnen die een brief hebben ontvangen over het
feit dat zij vermeld waren op de FSV? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 27

Er zijn verschillende mogelijkheden voor mensen die in FSV geregistreerd stonden en
die behoefte hebben aan meer informatie of zich willen melden als ze denken mogelijk
nadelige gevolgen te hebben ondervonden. Dit staat ook in de brief die mensen hebben
ontvangen over hun FSV-registratie. Er is een speciaal telefoonnummer voor vragen
over FSV opgericht. Daarnaast kunnen mensen zich melden bij twee meldpunten als ze
verwachten onterechte nadelige gevolgen van FSV te hebben ondervonden. Zij kunnen
zich via belastingdienst.nl/meldpunt melden als zij vermoeden dat ten onrechte geen
minnelijke schuldsanering is toegekend of via belastingdienst.nl/fsv als zij vermoeden
andere onterechte gevolgen te hebben ondervonden. Ze kunnen ook een AVG-inzageverzoek
doen om inzicht te krijgen in de persoonsgegevens waarmee ze in FSV geregistreerd
stonden. Zoals aangegeven in de brief van 26 mei jl.33 informeren wij burgers, voor zover mogelijk, na de zomer over de oorsprong van hun
registratie in FSV.

Vraag 28

Bent u bereid om hiervoor een speciaal loket/meldpunt en/of telefoonnummer te openen?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 28

Ja. Zoals beschreven in het antwoord bij vraag 27 zijn hier in maart een speciaal
meldpunt en telefoonnummer voor geopend. Uw Kamer is hierover op 25 maart34 en 22 april jl.35 geïnformeerd.

Vraag 29 en 30

Kunt u alle documenten die betrekking hebben op de FSV aan de Kamer doen toekomen,
conform art. 68 van de Grondwet over het inlichtingenrecht van de Kamer?

Kunt u daarbij in ieder geval de werkinstructies/handboeken en alle managementverslagen
betrekken?

Antwoord 29 en 30

Zoals het kabinet in zijn reactie op het advies van de Raad van State van 29 september
202036 heeft aangegeven, zal het kabinet gerichte verzoeken om specifieke documenten beantwoorden
op eenzelfde wijze als onder de Wet openbaarheid van bestuur. Daarnaast heeft het
kabinet in zijn reactie op het rapport «Ongekend Onrecht» van de Parlementaire Ondervragingscommissie
Kinderopvangtoeslag van 15 januari jl.37 aangegeven de grond «persoonlijke beleidsopvattingen» niet langer te willen hanteren
als invulling van de weigeringsgrond «belang van de staat» uit artikel 68 Grondwet.
Uiteraard willen wij zoveel mogelijk voldoen aan uw verzoek. Daarvoor is het van belang
dat het gericht is. De vragen 29 en 30 zijn niet voldoende gericht om aan het verzoek
te kunnen voldoen. Daarom is het lastig goed te zoeken naar de door uw Kamer verzochte
documenten, en is de toezegging van het kabinet niet op het verzoek van toepassing.
Om toch tegemoet te kunnen komen aan het verzoek wil ik het als volgt interpreteren:
documenten die betrekking hebben op de beslissingen die genomen zijn ten aanzien van
het ontstaan en gebruik van FSV. De Belastingdienst is daarom bezig met het inventariseren
van deze documenten. Vervolgens zullen ze aan uw Kamer worden verstrekt. Ik wil daarbij
alvast wel opmerken dat, zoals we ook in de tijdlijn bij de brief van 28 april 202038 hebben aangegeven, de voorloper van FSV is ontstaan vanuit de behoefte om in kaart
te brengen welke werkstromen binnen een toenmalig fraudeteam aanwezig waren en de
latere landelijke uitrol van deze behoefte. De verwachting is dan ook dat, omdat dit
vanuit de uitvoering is ontstaan, de besluitvorming uit de periode 2014–2019 niet
volledig gedocumenteerd te vinden zal zijn.

Daarnaast verwijs ik u graag naar het Besluit Wob-verzoek FSV/zwarte lijsten39 dat wij op 27 januari 2021 openbaar hebben gemaakt. Als bijlage bij het besluit vindt
u de openbaar gemaakte stukken. Bij de brieven van 10 juli 202040 en 27 januari jl.41 hebben wij tevens al werkinstructies met betrekking tot FSV openbaar gemaakt.

Toelichting:

Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Nijboer (PvdA),
ingezonden 19 mei 2021 (vraagnummer 2021Z08323)