Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Paternotte en Sjoerdsma over het bericht dat Rusland en China twijfel zaaien over Europese vaccins

Antwoord van Minister Kaag (Buitenlandse Zaken), mede namens de Ministers van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen 11 juni
2021).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «EU: Rusland en China zaaien twijfel over onze vaccins»?1

Antwoord 1

Ja, dat ben ik.

Vraag 2

Deelt u de mening dat agressieve misinformatiecampagnes over Europese en Amerikaanse
vaccins en toezichthouder EMA (Europees Medicijn Agentschap) een vorm van ondermijning
van de aanpak van de coronacrisis vormen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 2

Pogingen om op heimelijke wijze het debat over de corona aanpak in Nederland en Europa
te beïnvloeden, door middel van desinformatie of desinformatiecampagnes of het kunstmatig
versterken van online berichten, zijn absoluut afkeurenswaardig en kunnen een ondermijnende
werking bij de aanpak van de coronacrisis hebben. Tegelijkertijd heeft het kabinet
vertrouwen in het pluriforme Nederlandse en Europese medialandschap, waarin de vrije
pers dit soort berichtgeving op z’n merites beoordeelt en de impact van dit soort
desinformatie vooralsnog klein is.

Vraag 3

Kunt u de lezing van de Europese dienst voor extern optreden (EEAS) bevestigen dat
China onwaarheden verspreidt, zoals de bewering dat het coronavirus uit Europese laboratoria
afkomstig is?

Antwoord 3

De berichtgeving van EUvsDesinfo komt onafhankelijk tot stand. Het EDEO-rapport constateert
dat vertegenwoordigers van de Chinese overheid bij gelegenheid pleiten voor een onderzoek
naar de rol van Fort Detrick, een biologisch laboratorium in de VS, bij het ontstaan
van de pandemie.2 Beweringen over Europese laboratoria zijn ons niet bekend.

Over het algemeen geven de rapporten op basis van openbare informatie goed weer waar
bevindingen op gestoeld zijn. De AIVD verwoordt het in zijn jaarverslag als volgt:
«Heimelijke beïnvloeding gaat soms samen met openlijke propaganda. China probeerde
in 2020 in Nederland en elders beeldvorming te beïnvloeden rond het coronavirus. Dat
deed het land met propaganda, die in de loop van het jaar offensief werd: uitingen
prezen de Chinese aanpak, en zaaiden twijfel over de oorsprong van het virus en de
aanpak van Europese landen.»

Vraag 4

Bent u bereid in de EU te pleiten voor een effectief antwoord op ondermijning van
de vaccinatiecampagne middels sociale media of staatsmedia? Wat adviseert u de Hoge
Vertegenwoordiger van de EU, Borrell, te doen om deze fake news campagnes tegen te gaan?

Antwoord 4

Ja, Nederland pleit voor een effectief antwoord op ondermijning van en desinformatie
over de vaccinatiecampagne. De Nederlandse strategie om desinformatie te adresseren
bestaat uit drie lijnen: preventie, verstevigen van de informatiepositie en reageren.3 Deze drie lijnen bepleit Nederland ook in de EU en vinden daar weerklank.

Zo werkt de Europese Commissie aan het Europees Democratie Actieplan4. Hierin zet de Commissie onder meer in op het vergroten van de mediawijsheid onder
Europese burgers. Dit zal een preventieve werking hebben: wanneer burgers zelf berichten
op waarde schatten zijn zij minder vatbaar voor misleidende informatie.

Ook wordt er in het Europees Democratie Actieplan de ontwikkeling van een EU-instrumentarium
voor het tegengaan van buitenlandse inmengings- en beïnvloedingsoperaties aangekondigd.
Hierbij horen nieuwe instrumenten die het mogelijk maken kosten op te leggen aan actoren
achter beïnvloedingsoperaties, (bijvoorbeeld staten die georganiseerde desinformatiecampagnes
voeren) en het versterken van de strategische communicatieactiviteiten en taskforces
van de EDEO.

Daarnaast hebben sociale media bedrijven ook een verantwoordelijkheid in het adresseren
van desinformatie. De Europese Commissie zet zich daarom, zoals aangegeven in het
Europees Democratie Actieplan, ook in om deze bedrijven hierop te wijzen. Dit doet
zij d.m.v. de herziening van EU gedragscode tegen desinformatie en het voorstel voor
een verordening inzake digitale diensten (DSA).

Onderdeel van de Europese internationale respons op COVID-19 is nadrukkelijk ook proactieve
communicatie vanuit EU-delegaties, afgestemd op ontwikkelingen in partnerlanden waaronder
de activiteiten van derde landen en de levering van Europees geproduceerde vaccins.
In deze communicatie wordt onder meer aandacht besteed aan de Europese inzet op een
multilaterale respons voor coronacrisis, zoals substantiële bijdrage van de EU aan
COVAX, het initiatief voor een wereldwijde solidaire toegang tot vaccins.

Vraag 5

Kunt u de Chinese en Russische ambassadeurs aanspreken op deze kwestie?

Antwoord 5

Verspreiden van desinformatie is onacceptabel. Aan de Russische en Chinese staat gelieerde
nieuwsbronnen verspreiden misleidende dan wel onjuiste informatie over de Europese
vaccinatiestrategie. Tegelijkertijd blijft het ingewikkeld te achterhalen wie informatie
precies aandraagt en bestaat er een grijs gebied tussen propaganda en desinformatie.
Het is daarom een goede zaak dat EDEO de situatie zo nauwgezet mogelijk monitort.
De EU heeft Rusland en China aangesproken op het verspreiden van desinformatie gerelateerd
aan COVID-19 en in relatie tot de Europese vaccinatiestrategie. Ook spreekt het kabinet
Rusland en China waar nodig aan op het verspreiden van onjuiste informatie en/of desinformatie.

Vraag 6

Deelt u de mening dat, om vertrouwen in vaccinatie op hoog peil te houden en in de
hele wereld de verspreiding van het coronavirus onder controle te brengen, ook Chinese
en Russische vaccins zich zouden moeten houden aan de WHO-standaarden voor klinisch
onderzoek naar effectiviteit, veiligheid en immunogeniciteit, onder andere middels
het doorlopen van trials in drie fasen en openbare rapportage hiervan? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Verschillende landen en vaccinproducenten doorlopen ander soort routes voor goedkeuring
van vaccins. Het is belangrijk dat uiteindelijk de wereldbevolking voldoende beschermd
is tegen het COVID-virus, dit is de enige manier om de wereld weer open te krijgen.
Tegelijkertijd is het van groot belang dat alle kandidaat-vaccins worden ontwikkeld
en getest volgens internationale ethische standaarden en wetenschappelijke principes.
Klinisch onderzoek moet – overal ter wereld – op ethische wijze worden uitgevoerd,
met inachtneming van de internationale klinische en wetenschappelijke richtlijnen.
Onderzoeksdeelnemers moeten er te allen tijde op kunnen vertrouwen dat het onderzoek
medisch ethisch verantwoord is opgezet. Voor een voldoende hoge vaccinatiebereidheid
moeten mensen ook vertrouwen hebben in de totstandkoming en werking van de vaccins.

Vraag 7

Kunt u aangeven welke peer reviewed kennis er momenteel is over de kwaliteit van de vaccins van makers Sinopharm en Sinovac,
ook gezien de berichten over – in vergelijking tot de vier door het EMA goedgekeurde
vaccins – zeer lage effectiviteit van deze vaccins?

Antwoord 7

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft begin mei het coronavaccin van de Chinese
farmaceut Sinopharm goedgekeurd voor voorwaardelijke markttoelating. De werkzaamheid
van het Sinopharm-vaccin wordt door de WHO geschat op 79 procent. De WHO geeft wel
aan dat weinig mensen boven de zestig jaar hebben deelgenomen aan de klinische studies.
Over de werkzaamheid van het vaccin bij ouderen kan dus geen uitspraak worden gedaan.
De WHO is nog bezig met de beoordeling van het Sinovac-vaccin.

Vraag 8

Hoe beoordeelt u de aankondiging van de directeur van het Chinese centrum voor infectieziekenbestrijding
Gao Fu dat China de vaccins van Sinopharm en Sinovac wil gaan «mixen» om te kijken
of de effectiviteit zo verbeterd kan worden?5

Antwoord 8

Het gebeurt vaker dat twee verschillende vaccins worden gecombineerd om een ziekteverwekker
te bestrijden. Dit wordt heterologe prime-boost vaccinatie genoemd. We zien dat er momenteel meerdere onderzoeken lopen naar het
combineren van coronavaccins. Er wordt onderzocht of het combineren van vaccins een
sterkere immuunreactie kan opwekken. Het is begrijpelijk dat ook China hier onderzoek
naar doet. Ook kan de mogelijkheid om vaccins te combineren vaccinatieprogramma’s
eventueel flexibeler maken, bijvoorbeeld door de impact van vertragingen in leveringen
op te vangen.

Vraag 9

Kunt u aangeven wat de status is van de aanvraag van het Sputnik vaccin bij het Europees
Medicijn Agentschap?

Antwoord 9

Het Europees Medicijn Agentschap (EMA) is op 4 maart jl. een rolling review gestart van het Sputnik V (Gam-COVID-Vac) vaccin. Deze review loopt op dit moment
nog. Zodra voldoende bewijs beschikbaar is, kan er gestart worden met de formele aanvraag
tot marktautorisatie. Er is geen indicatie wanneer dit exact mogelijk is.