Schriftelijke vragen : Het bericht 'Gaat de Nederlandse industrie aan boord van Nederlandse onderzeeboten?'

Vraag 1

Hoe beoordeelt u de berichtgeving over grote zorgen die geuit worden of de Nederlandse
industrie aan boord komt van de nieuwe Nederlandse onderzeeboten?1

Vraag 2

Klopt het dat de voorzitter van de Onderzeebootraad in januari 2020 in de Tweede Kamer
zei: het is «van belang om blijvend te beschikken over relevante kennis en daarmee
de onderzeeboot gedurende de hele zelfstandige levensduur te kunnen inzetten en te
kunnen onderhouden. Bij de inrichting van de vervolgfase dienen deze factoren leidend
te zijn.»? Onderschrijft het kabinet dit onomwonden?

Vraag 3

Herkent u zich in de bewering dat het selectieproces, met drie werven in concurrentiestelling,
er juist toe leidt dat de kans aanzienlijk is dat er maar weinig strategische Nederlandse
inbreng aan boord komt, en dat de praktijk heel anders dreigt uit te pakken dan de
op papier uitgesproken wens van een zo groot mogelijke betrokkenheid van het Nederlandse
bedrijfsleven?

Vraag 4

Erkent u dat het heel gebruikelijk is in de – succesvolle – «Gouden Driehoek» benadering
bij de marinebouw dat de Nederlandse bedrijven zich met één scheepswerf buigen over
een ontwerp van een schip, en dat, omdat Defensie nu met drie scheepswerven praat,
deze bedrijven nu voor iedere werf een team met hun knapste koppen moet leveren, waarbij
de informatie van de drie concurrenten niet onderling mag worden uitgewisseld?

Vraag 5

Hoe beoordeelt u de berekening van de kosten die voor een bedrijf, dat drie teams
van ingenieurs moet leveren, kunnen oplopen tot ruim één miljoen euro bij een dialoogfase
van twaalf maanden? Erkent u dat het nog maar de vraag is of deze uitgaven terugverdiend
kunnen worden, waarbij twee van de drie werven zullen afvallen, en de meeste kosten
dus gaan naar een samenwerking met verliezende partijen?

Vraag 6

Wat vindt u van de bewering dat vrijwel geen enkel Nederlands defensiebedrijf deze
kosten kan dragen en dat zij ook niet zomaar hun beste personeel kunnen inzetten in
een project waarin tweederde van het werk hoe dan ook verloren gaat, terwijl zij niet
door de overheid worden gecompenseerd?

Vraag 7

Hebben de ministeries van Defensie en van Economische Zaken en Klimaat deze financiële
gevolgen besproken met strategische bedrijven, onder andere binnen het Dutch Underwater
Knowledge Center (DUKC)? Zo nee, bent u bereid dit alsnog te doen om te zoeken naar
een oplossing?

Vraag 8

Klopt het dat de kleinere bedrijven uit de industrie niet eens voldoende experts in
huis zullen hebben om drie separate teams te kunnen vormen?

Vraag 9

Erkent u dat een deel van het MKB, waaronder nieuwe jonge Nederlandse bedrijven, helemaal
niet mee kan doen, terwijl zij in de toekomst van grote waarde kunnen zijn en dit
onderzeebootproject juist een enorme aanjager kan zijn voor deze bedrijven?

Vraag 10

Klopt het dat bedrijven de ideeën die ze aandragen bij de werven gratis met deze werven
moeten delen, zonder garantie dat ze samen zullen gaan werken, en waarbij de werven
aan de haal kunnen gaan met hun geheimen, tenzij contractueel wordt vastgelegd dat
ze dit niet mogen? In hoeverre leidt dit tot extra kosten, risico’s en een hogere
drempel voor Nederlandse bedrijven om aan boord te komen bij de nieuwe Nederlandse
onderzeeboten?

Vraag 11

Erkent u dat, wanneer een toeleverancier zich aan een niet winnende partij committeert,
de kennis van die partij voor de Nederlandse Defensie industrie verloren kan gaan?

Vraag 12

Deelt u de conclusie dat Nederlandse bedrijven, om aan boord te komen van Nederlandse
onderzeeboten, het moeten uitvechten met bestaande partners van de scheepswerven,
tegen gegarandeerd enorme kosten?

Vraag 13

Klopt het Naval Group, tkMS en Saab de Nederlandse industrie niet nodig hebben voor
hun onderzeeboten en hun eigen keten aan toeleveranciers hebben? Erkent u dat uiteindelijk
de buitenlandse werf bepaalt of Nederlandse bedrijven aan boord komen, te meer omdat
het kabinet nog steeds geen harde eis heeft gesteld aan industriële participatie van
de Nederlandse Gouden Driehoek?

Vraag 14

In hoeverre is er sprake van een level playing field voor de Nederlandse industrie
als het kabinet geen eisen stelt aan de industriële participatie?

Vraag 15

Kunt u gedetailleerd (desnoods vertrouwelijk) toelichten hoe de strategische autonomie
zal worden gewaarborgd wanneer het kabinet geen eisen stelt aan strategische industriële
participatie?

Vraag 16

Bent u bereid harde eisen te stellen in de nog op te stellen industriële samenwerkingsovereenkomst,
zowel qua kwantiteit als kwaliteit van industriële activiteiten? Zo nee, waarom niet?

Vraag 17

Bent u bereid bijvoorbeeld de eis te stellen voor een percentage van tenminste 60%
aan Nederlandse content? Zo ja, kan daarbij onderscheid worden gemaakt tussen strategische
en niet strategische componenten en systemen? Zo nee, kunt u dan een gedetailleerde
terugkoppeling geven van de gevolgen van het niet betrekken van Nederlandse content
ten aanzien van bouw, onderhoud en instandhouding op het gebied van behoud van strategische
kennis en het terugverdienen van geïnvesteerde kosten over de gehele levensduur?

Vraag 18

Deelt u de opvatting dat de participatie van de Nederlandse industrie en kennisinstituten,
zowel kwalitatief als kwantitatief, nadrukkelijk een wegingsfactor bij de selectie
van de werf en de gunning van het contract dient te zijn? Heeft hierover binnen de
Ministeriële Commissie Onderzeebootvervanging (MCOV) besluitvorming plaatsgevonden?2 Zo ja, welke en wanneer? Kunt u dit toelichten?

Vraag 19

Deelt u de opvatting dat het, gezien het in de B-brief opgenomen streven van het kabinet
naar het beste product voor de beste prijs met een zo groot mogelijke betrokkenheid
van het Nederlandse bedrijfsleven, logisch is dat industriële participatie mee moet
wegen in de selectie van de werf?3 Zo nee, waarom niet?

Vraag 20

Erkent u dat de Kamer moet instemmen met het verwervingsbesluit en er dus geen contract
kan worden getekend zonder parlementaire goedkeuring vooraf?

Vraag 21

Klopt de veronderstelling dat, als het Nederlandse bedrijfsleven hoge kosten moet
maken om aan boord te komen, dit gevolgen zal hebben voor de prijs van de onderzeeboten,
ervan uitgaande dat bedrijven een winstoogmerk hebben en deze kosten (deels) zullen
doorberekenen aan de werf en daarmee aan Defensie? Hoe verhoudt zich dit tot het uitgangspunt
van het kabinet dat concurrentiestelling leidt tot een lagere prijs?

Vraag 22

Bent u bekend met het artikel van NMT op 13 maart 20204 en het citaat van Voorzitter van Dutch Underwater Knowledge Center (DUKC) Harm Kappen:
«We moeten onze krachten kunnen bundelen en richten op één partij om de gehele ontwikkeling
van dit complexe platform samen met de beoogde onderzeebootbouwer uit te voeren. Dit
is de enige manier waarop we straks de instandhouding nét zo succesvol kunnen uitvoeren
als we nu doen voor de huidige Walrus-klasse onderzeeboten.»?

Vraag 23

Erkent u dat de kennis van onderzeeboottechnologie nog volop aanwezig is Nederland,
bij kennisinstituten, DMO, de marine en bij de industrie? En erkent u dat juist door
die kennis de gehele instandhouding en upgrade van de Walrusklasse in Nederland succesvol
en tegen relatief lage kosten kon worden uitgevoerd?

Vraag 24

Erkent u bovendien dat die aanwezige kennis zich onderscheidt van de kennis van de
buitenlandse aanbieders, omdat die kennis zeer specifiek is op het gebied van langdurige
onderzeebootoperaties ver van huis met dieselelektrische onderzeeboten?

Vraag 25

Erkent u dat het voor de strategische autonomie en het nationale veiligheidsbelang
cruciaal is om die specifieke kennisbasis te behouden, ook in het licht van de motie
Helvert/Stoffer?5

Vraag 26

Erkent u dat belangrijke Nederlandse kennis aanwezig is bij bedrijven die zich bezighouden
met bijvoorbeeld elektrische systemen, automatisering en engineering? En erkent u
dat zij in de beginfase mee moeten werken aan het ontwerp en samen met de winnende
werf aan de basis moeten staan van de nieuwe boot?

Vraag 27

Hoe kan de Nederlandse Gouden Driehoek aan boord komen en ook later de instandhouding
succesvol uitvoeren, als zij niet of nauwelijks betrokken wordt bij het ontwerp van
de nieuwe onderzeeboten? Waarom zou een buitenlandse aanbieder kiezen voor een Nederlands
bedrijf in plaats van voor haar eigen toeleveranciersketen in eigen land als de kennis
van dat Nederlandse bedrijf geen cruciaal onderdeel is in het ontwerp?

Vraag 28

Wat blijft er over van het huidige in vele decennia opgebouwde Nederlandse onderzeeboot-«ecosysteem»
binnen de Gouden Driehoek, als een deel van de industrie in deze fase niet mee kan
doen en een ander slechts voor één van de drie werven zal kiezen en daarmee mogelijk
ook buiten de boot valt? Hoeveel ruimte is er nog voor kwalitatief hoogwaardige betrokkenheid
als het ontwerp straks al vastligt? Wordt het zeer succesvolle en kosteneffectieve
Nederlandse onderzeeboot-ecosysteem uit elkaar getrokken en overgelaten aan «internationale
marktwerking»?

Vraag 29

Erkent u dat als het ontwerp al vaststaat, het nadien integreren van de Nederlandse
industriële kennis in veel gevallen niet meer mogelijk is, en, als het wel kan, aanzienlijk
duurder wordt en meer risico’s oplevert?

Vraag 30

Erkent u dat het nu niet betrekken van de strategische spelers uit het DUKC mogelijk
desastreuze gevolgen heeft voor het behoud van een strategische kennisbasis en het
kunnen uitvoeren van instandhouding en upgrades en daarmee het behoud van nationale
veiligheidsbelangen?

Vraag 31

Herinnert u zich de uitspraak van de Staatssecretaris van Defensie6, in reactie op uitvoering van de motie Bruins Slot7: «Volgens mij is de oproep van u en uw voorganger relevant, namelijk: hoe zorg je
ervoor dat je de Nederlandse Gouden Driehoek er zo veel mogelijk bij betrekt? Door
ervoor te zorgen dat ze inderdaad worden betrokken bij het ontwerp en bij de bouw
en dat ze zo veel mogelijk al aan tafel zitten. Dat doen we in ieder geval met de
kennisinstellingen. Daarnaast hebben we te maken met bedrijven die zich wel of niet
hebben gecommitteerd. Daar geldt dat expliciet moet worden gekeken op welke manier
dat kan.»? Op welke wijze zit het bedrijfsleven nu «aan tafel» met het kabinet? Op
welke wijze wordt de Gouden Driehoek in deze cruciale fase, waarin het ontwerp wordt
bepaald, betrokken? Of voert u de motie Bruins Slot niet uit?

Vraag 32

Erkent u dat de corona-crisis de Nederlandse maritieme maakindustrie hard en langdurig
raakt? Hebt u begrip voor het pleidooi van Netherlands Maritime Technology (NMT) voor
extra maatregelen ten behoeve van de industrie, ook bij de marinebouw?8

Vraag 33

Bent u bereid het pleidooi van NMT te omarmen om nu, eventueel separaat van de lopende
procedure met de hoofdaannemers, te investeren in de ontwikkeling van innovatieve
technologie van de Nederlandse toeleveranciers en kennisinstituten, om ervoor te zorgen
dat cruciale kennis over bouw en onderhoud van onderzeeboten voor Nederland behouden
blijft en straks bij gunning ook beschikbaar is?9 Zo nee, waarom niet?

Vraag 34

Deelt u de opvatting dat met alleen toekomstig onderhoud aan de nieuwe onderzeeboten
de kennis in Nederland niet behouden kan blijven en de betrokken bedrijven niet kunnen
blijven bestaan?

Vraag 35

Hoe kunt u kennisbehoud en de positie van de Nederlandse marinebouw garanderen als
het de strategische toeleveranciers nagenoeg onmogelijk wordt gemaakt (vanwege kosten
e.d.) om deel te nemen aan het proces? Erkent u dat, als we nu die spelers niet betrekken
en investeren in die kennisbasis, er een kennisachterstand wordt gecreëerd waardoor
we uiteindelijk alsnog afhankelijk worden van buitenlandse spelers en dit in tegenspraak
is met het beleid opgesteld in de Defensie Industrie Strategie, namelijk behoud van
strategische kennisbasis om zelf onderhoud en instandhouding te kunnen doen vanwege
nationaal veiligheidsbelang?

Vraag 36

Erkent u dat, wanneer er wordt gekozen om met een van de drie consortia verder te
gaan, dit de enige mogelijkheid geeft om in deze cruciale ontwerpfase alsnog het Gouden
ecosysteem te benutten en strategische spelers te betrekken? Bent u bereid op korte
termijn knock-out criteria op te stellen om dit mogelijk te maken en daarmee uitvoering
te geven aan de motie Bruins Slot?

Vraag 37

Waarom geeft u aan dat u exportkansen pas wil benutten na gunning? Erkent u dat om
exportkansen te hebben juist nu afspraken moeten worden gemaakt? En erkent u dat Nederlandse
bedrijven en kennisinstellingen moeten worden betrokken om exportkansen überhaupt
te kunnen benutten, omdat na gunning alles al is vastgelegd en het betrekken van partijen
die nu geen onderdeel zijn van de ontwerpfase alleen maar extra kosten met zich meebrengt?
Waarom zou een buitenlandse werf dat dan doen?

Vraag 38

Deelt u de opvatting van experts, die stellen dat wanneer de werf gekozen is, het
ontwerp vrijwel vaststaat, de kosten zijn berekend en de belangrijkste keuzes zijn
gemaakt, het te laat is voor exportkansen voor de Nederlandse industrie, waarbij Nederlandse
bedrijven die geen deel uitmaken van het winnende team, in elk geval buiten boord
vallen?

Vraag 39

Ziet u in dat overdracht en/of het delen van intellectuele eigendomsrechten door een
buitenlandse werf van grote meerwaarde kan zijn voor de exportkansen van de Nederlandse
industrie en veel meer exportpotentieel mogelijk maakt dan gebruiksrechten? Erkent
u dat als er alleen gebruiksrechten zijn, er géén launching customer mogelijkheden
zijn voor Nederland, maar wél voor de buitenlandse werf, die de voor Nederland ontworpen
en gebouwde onderzeeboten over de hele wereld kan verkopen, zonder betrokkenheid van
de Nederlandse industrie? Bent u bereid uitgebreid in te gaan op deze aspecten bij
de uitvoering van de motie Van Helvert/Stoffer?10

Vraag 40

Bent u bereid deze vragen separaat en uiterlijk 15 maart a.s. te beantwoorden?