Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Smeulders over het bericht ‘Particuliere woningverhuur groeit ondanks alles gestaag door’

Antwoord van Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) (ontvangen
11 februari 2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021, nr. 1070.

Vraag 1

Kent u het bericht «Particuliere woningverhuur groeit ondanks alles gestaag door»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u aangeven hoeveel woningen er tot nu toe in 2020 door particulieren zijn gekocht
om te verhuren? Kunt u ook aangeven hoe groot het aandeel van particuliere verhuur
op de woningmarkt nu is?

Antwoord 2

In de beantwoording van de Kamervragen van de heer Koerhuis (VVD) over hetzelfde nieuwsbericht
leg ik hierboven nader uit dat het begrip «particuliere belegger» een lastig begrip
is omdat deze niet eenduidig wordt gebruikt. Daar waar gevraagd wordt naar het begrip
«particuliere belegger» zal ik op basis van data van het Kadaster onderscheid maken
tussen alle typen beleggers waarvan ik zeker weet dat het daadwerkelijk beleggers
zijn, en het over beleggers als geheel hebben. Dit betekent dat ik onderscheid maak
tussen natuurlijke personen die drie of meer woningen bezitten, bedrijven die minder
dan 500 woningen bezitten, en bedrijven die meer dan 500 woningen bezitten (inclusief
institutionele beleggers).

De onderstaande tabel laat het aantal en aandeel woningen gekocht door beleggers in
de eerste helft van 2020 zien. Dit is ten opzichte van alle woningtransacties, ook
onderlinge transacties tussen verhuurders vallen hieronder. De cijfers over eind 2019
(gebruikt bij vraag 3) en de eerste helft van 2020 zijn nog voorlopig. Deze cijfers
worden gedurende dit jaar definitief gemaakt. De cijfers over heel 2020 zijn nog niet
bekend bij het Kadaster.

Aantal en aandeel woningen gekocht door beleggers, eerste helft 2020

Type belegger

Aantal gekocht

Percentage

Natuurlijk persoon ≥ 3 woningen

9.995

7,0%

Bedrijfsmatig < 500 woningen

10.426

7,3%

Bedrijfsmatig > 500 woningen + institutioneel1

1.524

1,1%

Totaal

21.945

15,4%

Bron: eigen bewering op basis van data Kadaster

X Noot

1

De definitie «bedrijfsmatig > 500 woningen + institutioneel» wordt als volgt bepaald:
een woning in het bezit van een bedrijf met één van de volgende kenmerken: heeft na
transactie meer dan 500 woningen, staat op lijst met institutionele investeerders
of is een pensioenfonds.

De onderstaande tabel geeft het aandeel van beleggers op de woningmarkt weer.

Aandeel woningen in bezit van beleggers, % van totale de woningvoorraad

Type belegger

Oktober 2020

Natuurlijk persoon ≥ 3 woningen

3,7%

Bedrijfsmatig < 500 woningen

2,6%

Grote verhuurder1

2,1%

Totale percentage beleggers

8,4%

Bron: eigen bewering op basis van data Kadaster

X Noot

1

Woning in het bezit van een bedrijf met één van de volgende kenmerken: heeft meer
dan 500 woningen, is een pensioenfonds of heeft in de naam staan «Achmea»

Vraag 3

Kunt u over de jaren 2015–2020 een schematisch overzicht geven van het aantal woningen
dat gekocht is door particulieren om te verhuren?

Antwoord 3

De onderstaande tabel geeft inzage in het aantal woningen dat gekocht is door beleggers
naar type belegger. De cijfers over heel 2020 zijn nog niet bekend.

Aantal woningen gekocht door beleggers, 2015 – eerste helft 2020

 

2015

2016

2017

2018

2019

2020 eerste helft

Natuurlijk persoon ≥ 3 woningen

15.394

20.297

25.904

25.315

22.277

9.995

Bedrijfsmatig < 500 woningen

28.527

30.497

29.368

27.819

22.743

10.426

Bedrijfsmatig > 500 woningen + institutioneel

10.996

9.290

10.260

11.387

3.263

1.524

Totaal beleggers

54.917

60.084

65.532

64.521

48.283

21.945

Vraag 4

Kunt u aangeven welke gemeenten concrete plannen hebben om een zelfbewoningplicht
in te voeren?

Antwoord 4

Gemeenten hebben voor nieuwbouw al verschillende mogelijkheden om een zelfbewoningsplicht
toe te passen. Een groep van achttien gemeenten heeft in 2019 of 2020 een zogeheten
zelfbewoningsplicht bij nieuwbouw ingevoerd, zo blijkt uit onderzoek van het FD2. Het gaat om de volgende gemeenten3: Zwolle, Eindhoven, Amsterdam, Utrecht, Pijnacker-Nootdorp, Den Haag, Sint-Michielsgestel,
Westerveld, Nuenen, Bernheze, Boxtel, Langedijk, Nieuwkoop, Velsen, Haaren NB, Bergeijk,
Haarlem en Waterland. Daarnaast zijn er een aantal gemeenten met plannen, verregaande
discussies of aangenomen moties om de zelfbewoningsplicht bij nieuwbouw toe te passen.
Hierbij gaat het om: Bodegraven, Meijerijstad, Leiden, Brielle, Teylingen, Barneveld,
Katwijk en Wijchen.

Daarnaast werk ik aan de invoering van de opkoopbescherming. De opkoopbescherming
geeft gemeenten mogelijkheden om in de bestaande bouw om te sturen op de beschikbaarheid
van goedkope en middeldure koopwoningen. Met dit instrument kunnen gemeenten in wijken
waar dat echt nodig is ervoor zorgen dat betaalbare koopwoningen niet zomaar kunnen
worden opgekocht voor de verhuur. Bij de uitwerking van de opkoopbescherming is met
verschillende geïnteresseerde gemeenten gesproken. In eerste instantie vonden de gesprekken
plaats met de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Den Haag en Maastricht. In
een later stadium zijn ook de gemeenten Groningen, Eindhoven, Leeuwarden, Leiden,
Schiedam en Tilburg aangehaakt bij deze overleggen. Welke gemeenten daadwerkelijk
gebruik gaan maken van de opkoopbescherming wordt pas duidelijk wanneer deze is ingevoerd.

Vraag 5

Deelt u de mening dat het zeer ongewenst is dat particuliere beleggers grote hoeveelheden
woningen opkopen om te verhuren en starters op de koopmarkt hierdoor vaak achter het
net vissen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

We hebben beleggers nodig voor een stabiele woningmarkt. Gezien de historische krapte
op de woningmarkt is het belangrijk dat er snel meer en betaalbare woningen worden
gebouwd. Met de woningbouwimpuls en de woondeals zet ik in op vergroten van het aanbod
aan betaalbare woningen. Een belangrijk resultaat is dat van de eerste tranche van
de woningbouwimpuls maar liefst 60 procent is gegaan naar betaalbare woningen voor
het middensegment, het gaat hierbij om 32.500 betaalbare woningen van de in totaal
51.000 woningen. Ook beleggers spelen een belangrijke rol bij het vergroten van het
woningaanbod. Dankzij het kapitaal en initiatief van beleggers kunnen we woningen
toevoegen aan de woningvoorraad door woningen te bouwen of bestaande bouw te transformeren
voor bewoning. Dit leidt tot meer woningen in onder andere het middenhuursegment.
Tegelijkertijd ontstaan er door de huidige krapte excessen op de woningmarkt, waardoor
het voor diverse groepen, zoals starters en mensen met een middeninkomen, lastig is
om een passende woning te vinden. Ik richt mij op het aanpakken van deze excessen
en het verbeteren van de positie van starters en mensen met een middeninkomen. Om
de positie van starters te verbeteren ten opzichte van beleggers heeft het kabinet
per 1 januari de overdrachtsbelasting gedifferentieerd waardoor starters4 geen overdrachtsbelasting betalen en voor beleggers het tarief wordt verhoogd tot
8%. Ook heb ik een voorstel gedaan om een opkoopbescherming in te voeren. Hiermee
kunnen gemeenten in wijken waar dat echt nodig is ervoor zorgen dat betaalbare koopwoningen
niet kunnen worden opgekocht voor ongewenste vormen van verhuur. Woningzoekenden,
waaronder starters en mensen met een middeninkomen, krijgen hierdoor meer kans op
een woning. Daarnaast zal de jaarlijkse huurprijsstijging in de vrije sector worden
gemaximeerd, waardoor ook de huurders in de vrije sector worden beschermd tegen onverwachte
excessieve huurverhogingen.

Vraag 6

Kunt u per woningmarktregio aangeven hoe hoog de gemiddelde huurprijs van een particuliere
huurwoning is? Kunt u per woningmarktregio ook aangeven hoe hoog de gemiddelde huurprijs
van een huurwoning bij institutionele beleggers en bij woningcorporaties zijn?

Antwoord 6

Gemiddelde bruto huren in euro’s per woningmarktregio naar type verhuurder, 2018

Woningmarktregio

Corporaties, overheid, zorgpartijen

Pensioenfonds, belegger

Particulieren en overige verhuurders

Gemiddelde alle verhuurders

Friesland

498

Niet bekend

521

507

Groningen Drenthe

502

Niet bekend

569

527

Noord-Holland Noord

532

Niet bekend

612

561

Zwolle/Stedendriehoek

549

714

604

569

Metropoolregio Amsterdam

563

851

754

638

Amersfoort/Noord-Veluwe/Zeewolde

560

Niet bekend

671

606

Holland Rijnland

565

Niet bekend

657

604

Oost-Nederland

529

Niet bekend

544

538

U16

569

858

732

629

Food Valley

564

Niet bekend

Niet bekend

570

Haaglanden/Midden-Holland/Rotterdam

560

791

663

602

Arnhem Nijmegen

545

726

646

583

Woongaard

548

Niet bekend

Niet bekend

553

Drechtsteden/Hoeksche Waard/Goeree Overflakkee

530

Niet bekend

Niet bekend

556

Noordoost Brabant

539

Niet bekend

677

580

West-Brabant en Hart van Brabant

553

751

665

591

Zeeland

516

Niet bekend

554

530

Metropoolregio Eindhoven

542

Niet bekend

640

583

Limburg

533

Niet bekend

575

556

Totaal heel Nederland

547

791

652

588

Niet bekend: onvoldoende gegevens voor betrouwbare meting

Bron: WoOn2018

Vraag 7

Hoeveel aanbieders van zogenaamde by-to-let-hypotheken zijn er? Hoeveel by-to-let-hypotheken
zijn er tot nu toe afgegeven?

Antwoord 7

Allereerst benadruk ik graag dat er niet één soort verhuurhypotheek5 is op de Nederlandse markt. Afhankelijk van de aard van de belegger komt deze in
aanmerking voor ofwel een verhuurhypotheek voor consumenten ofwel een zakelijke verhuurhypotheek.
Op hypotheken voor consumenten is de Wet op het financieel toezicht van toepassing
en op zakelijke kredieten niet.

Een verhuurhypotheek voor consumenten wordt aangeboden aan kleinere beleggers. Het
gaat dan vaak om beleggers die één of enkele woningen aankopen voor de verhuur. Dit
kunnen bijvoorbeeld beleggers zijn die een woning kopen voor hun studerende kind.
Een zakelijke verhuurhypotheek wordt aangeboden aan grotere (professionelere) beleggers.
Vaak gaat het dan om beleggers met vijf panden of meer. De Autoriteit Financiële Markten
heeft een aantal indicatoren opgesteld om kredietverstrekkers te helpen bij de afweging
of een financieringsaanvraag voor een beleggingspand wordt gedaan in de hoedanigheid
van een consument6.

De eerste aanbieder van verhuurhypotheken voor consumenten is in 2015 toegetreden
tot de Nederlandse markt. Inmiddels zijn er circa 15 aanbieders actief. Een deel van
deze aanbieders richt zich enkel op de kleine belegger (verhuurhypotheek voor consumenten),
een ander deel juist enkel op de grotere beleggers (zakelijke verhuurhypotheek). Ook
zijn er aanbieders die hypotheken aanbieden aan zowel kleine als grote beleggers.
Ik heb geen inzicht in hoe vaak verhuurhypotheken verstrekt worden.

Vraag 8

Deelt u de mening dat de zogenaamde by-to-let-hypotheken een ongewenste hypotheekvorm
zijn die bijdragen aan een tekort aan betaalbare koopwoningen voor onder meer starters
op de woningmarkt? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

Nederland kent een markt waarin aanbieders vrij zijn om te bepalen welke producten
ze aanbieden. Hierbij is het belangrijk dat ze zich aan de daarvoor geldende regels
houden. Zolang dat gebeurt zie ik de verhuurhypotheek niet als een ongewenste hypotheekvorm.
Zoals eerder gezegd dragen beleggers ook bij aan stabiele woningmarkt. Uit het antwoord
op vraag 7 blijkt dat het aantal aanbieders van verhuurhypotheken wel is vergroot.
Wanneer dit leidt tot meer beleggers zou dit kunnen betekenen dat onder anderen starters
meer concurrentie ervaren bij het kopen van een woning.

Daarom richt ik me op het verbeteren van de positie van de starter ten opzichte van
beleggers in het algemeen. Het kabinet heeft daarom per 1 januari 2021 de overdrachtsbelasting
gedifferentieerd Met deze differentiatie worden starters eenmalig vrijgesteld van
overdrachtsbelasting. Voor beleggers wordt de overdrachtsbelasting verhoogd naar 8%.

Vraag 9

Is het juridisch mogelijk om de zogenaamde by-to-let-hypotheken te verbieden? Zo ja,
hoe kan dit geregeld worden? Zo nee, welke wettelijke regels verzetten zich tegen
zo’n verbod?

Antwoord 9

Bij het stellen van nationale regels geldt allereerst dat het onderwerp niet reeds
Europees geharmoniseerd mag zijn. Voor verhuurhypotheken voor consumenten is dit laatste
niet geheel het geval. De Europese Hypothekenrichtlijn biedt de lidstaten de vrijheid
om die richtlijn niet toe te passen op verhuurhypotheken aan consumenten, mits de
lidstaat ervoor zorgt dat er op nationaal niveau een passend kader voor dit soort
kredieten wordt toegepast. Nederland heeft er bij de implementatie voor gekozen geen
gebruik te maken van deze vrijheid7 8. De richtlijn laat daarnaast in algemene zin aan lidstaten de mogelijkheid om strengere
voorschriften ter bescherming van consumenten te handhaven of in te voeren9, deze moeten dan getoetst worden aan het Unierecht. Voor zakelijke kredieten geldt
dat deze niet onder de Hypothekenrichtlijn of Dienstenrichtlijn vallen. Eventuele
beperkingen moeten daarom rechtstreeks getoetst worden aan de verdragsvrijheden.

Bij het verbieden van verhuurhypotheken, zakelijk of aan consumenten, geldt dat het
vrij verkeer van diensten zoals vastgelegd in het Verdrag betreffende de werking van
de Europese Unie (artikel 56 en10 wordt beperkt. Aan dergelijke maatregelen worden hoge eisen gesteld om de toets aan
het Europees recht te kunnen doorstaan. Zo mag de maatregel niet discrimineren tussen
Nederlandse aanbieders en aanbieders uit andere lidstaten, moet deze gerechtvaardigd
kunnen worden door een dwingende reden van algemeen belang, moet deze geschikt zijn
om de verwezenlijking van het nagestreefde doel te waarborgen, en mag deze niet verder
gaan dan nodig is voor het bereiken van het doel (proportioneel)11.

Het is echter de vraag of een verbod op het aanbieden van verhuurhypotheken de toets
aan het Europees recht kan doorstaan. Hoewel de maatregel niet zou discrimineren als
het zowel voor Nederlandse als andere Europese aanbieders verboden wordt om verhuurhypotheken
aan te bieden, en het tegengaan van speculatie met het oog op betaalbare huisvesting
mogelijk een voldoende dwingende reden van algemeen belang is, schiet de maatregel
met name te kort op doelmatigheid en proportionaliteit. Vastgoed gekocht voor verhuur
is niet altijd gefinancierd met een verhuurhypotheek. Zo zijn er ook (vastgoed)fondsen
en private investeerders met voldoende eigen vermogen. Het is in die context moeilijk
verdedigbaar waarom het doel – tegengaan van speculatie- bereikt wordt door alleen
een bepaalde groep particuliere beleggers te belemmeren door de toegang tot een verhuurhypotheek
in het geheel te ontzeggen. Voor deze hypotheken geldt al dat doorgaans tot maximaal
80% van de woningwaarde financiering aangeboden wordt (in tegenstelling tot reguliere
hypotheken voor consumenten), en wanneer deze aan consumenten verstrekt worden gelden
ook inkomenseisen ter voorkoming van overkreditering en andere publiekrechtelijke
vereisten. Daarnaast geldt dat er door het kabinet reeds andere maatregelen genomen
of aangekondigd zijn, zoals de differentiatie van de overdrachtsbelasting en de opkoopbescherming
en, dat voordat tot een algeheel verbod kan worden overgegaan, ook overwogen zou moeten
worden of strengere eisen aan deze hypotheken het doel afdoende zou bereiken.

Vraag 10

Deelt u de mening dat het ongewenst is dat particuliere beleggers nu nog snel hun
slag proberen te slaan voordat de overdrachtsbelasting voor beleggers per 1 januari
2021 omhoog gaat? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

Anticipatie op de nieuwe wetgeving door beleggers in de periode tussen de bekendmaking
van het nieuwe wetsvoorstel en de inwerkingtreding daarvan is ongewenst, maar helaas
niet geheel te voorkomen. De periode waarbinnen beleggers konden anticiperen is wel
zo kort mogelijk gehouden. Er is namelijk bewust voor gekozen om geen overgangsrecht
op te nemen voor de verhoging van de overdrachtsbelasting naar 8%. Beleggers moesten
hierdoor niet alleen de koopovereenkomst sluiten vóór 1 januari 2021, maar ook daadwerkelijk
de woning voor 1 januari 2021 overgedragen hebben gekregen via de notaris om niet
het verhoogde tarief van 8% te betalen. Omdat er geen overgangsrecht is opgenomen
voor de verhoging van het overdrachtsbelastingtarief voor beleggers, kunnen starters
direct vanaf de inwerkingtreding van het wetsvoorstel op 1 januari 2021 al profiteren
van hun verbeterde positie ten opzichte van die van beleggers.

Vraag 11

Hoe beoordeelt u het feit dat marktpartijen denken dat de hogere belasting niet het
gewenste effect zal hebben? Bent u bereid om als blijkt dat deze maatregel geen significant
effect heeft of de maatregel averechts effect heeft omdat de huren onevenredig omhoog
gaan en/of er geen investeringen meer in de woning worden gedaan de maatregelen zo
aan te passen dat het doel – minder by-to-let – wel wordt bereikt? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 11

Ik verwacht dat deze maatregel de toegankelijkheid en betaalbaarheid van een koopwoning
voor starters zal verbeteren, omdat zij minder lang hoeven te sparen voor de kosten
koper. Op korte termijn kunnen zij mogelijk iets meer gaan bieden voor een woning
omdat ze meer eigen geld kunnen inzetten voor de aankoop van de woning. Tegenover
het mogelijke prijsopdrijvende effect van de startersmaatregel staat echter het mogelijke
prijsdrukkende effect van de maatregel voor beleggers. Zij gaan immers meer overdrachtsbelasting
betalen en daardoor naar verwachting minder woningen aankopen.

De wet zal worden geëvalueerd. Het voornemen is om hiermee te starten in de loop van
2024. De resultaten zullen in het voorjaar van 2025 beschikbaar komen. In deze evaluatie
zal onder andere gekeken worden naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de voorgestelde
maatregelen en daarmee ook de ontwikkeling van het aantal transacties naar hoogte
van het tarief van de overdrachtsbelasting dat van toepassing is. Ik kan nog niet
vooruitlopen op de uitkomsten van de evaluatie.

Vraag 12

Wat kan Nederland leren van der ervaringen die in het Verenigd Koninkrijk zijn opgedaan
toen een vergelijkbare belastingmaatregel daar voor de langere termijn niet het gewenste
effect had?

Antwoord 12

Het onderzoeksrapport van Dialogic heeft de belastingmaatregel in het Verenigd Koninkrijk
onderzocht.12 De maatregelen in Nederland en het Verenigd Koninkrijk zijn echter niet één op één
vergelijkbaar. In het Verenigd Koninkrijk is de maatregel voor starters niet tegelijkertijd
met de maatregel voor beleggers ingevoerd. Ook was de startersmaatregel eerst van
tijdelijke aard (2010–2012), die bovendien afweek van de structurele startersmaatregel
die in 2017 is ingevoerd. Ook heeft het Verenigd Koninkrijk in 2017 nog een aantal
maatregelen genomen tegen de particuliere verhuurders. Deze hebben te maken met de
hypotheekrenteaftrek en met strengere eisen om een hypotheek te krijgen. Door deze
aanvullende maatregelen zijn de effecten van de afzonderlijke maatregelen lastiger
te bepalen.

De tijdelijke verlaging voor starters in 2010 heeft in het Verenigd Koninkrijk geleid
tot ca.1.000 extra transacties in de 13 maanden na de verlaging. Na de verhoging voor
beleggers in 2016 is het aandeel van beleggers in nieuwe hypotheken gedaald van 15%
naar 9% en voor starters gestegen van 39% naar 45%. De belastingmaatregel heeft dus
in het Verenigd Koninkrijk geleid tot een betere positie van starters ten opzichte
van beleggers.

Vraag 13

Hoeveel woningen zijn er tot nu toe in 2020 door institutionele beleggers in Nederland
gekocht? Kan dit ook voor de jaren 2015–2019 worden aangegeven?

Antwoord 13

Institutionele beleggers richten zich vooral op het bouwen van nieuwe woningen. Zij
kopen in principe geen individuele bestaande woningen aan. Wel kopen ze soms reeds
verhuurde woningcomplexen of woningportefeuilles aan of transformeren ze winkels of
kantoren tot woning. Het exacte aantal aangekochte woningen voor 2020 is nog niet
bekend. De onderstaande tabel geeft inzicht in de het aantal woningen dat institutionele
beleggers (IVBN-leden) in 2015–2019 in exploitatie hebben genomen. Hierbij wordt onderscheid
gemaakt tussen de bestaande woningen die complexgewijs zijn aangekocht en woningen
die zijn toegevoegd door nieuwbouw. De verwachting is dat het aantal voor 2020 aansluit
op de trend van de eerdere jaren.

Aantal woningen nieuw in exploitatie genomen (IVBN-leden)

Jaar

Bestaande bouw

Nieuwbouw

Totaal

2015

671

4.317

4.988

2016

2.002

4.465

6.467

2017

1.277

6.990

8.267

2018

1.853

6.862

8.715

2019

1.512

7.204

8.716

Bron: IVBN

Vraag 14

Kunt u deze vragen één voor één beantwoorden?

Antwoord 14

Ja.